Akciğer Kanseri Hastaları için Destek Hastalık, tedavi ve tedavi sonrası bakıma dair bilgiler Aktion Rückenwind Hilfe bei Lungenkrebs
Künye Yayınlayan: Lilly Deutschland GmbH Geschäftsbereich Onkologie Werner-Reimers-Straße 2 4, 61352 Bad Homburg Redaksiyon: Publicis Life Brands Germany Brückenstraße 21, 50667 Köln www.publicislifebrands.de Tasarım: zündung GmbH Werbeagentur Hanauer Landstraße 139, 60314 Frankfurt www.zuendung.de 2
İçindekiler Önsöz 4 Eşzamanlı semptomların tedavisi 13 Akciğer kanserinin gelişmesi 5 Rehabilitasyon ve tedavi sonrası bakım 13 Akciğer kanseri tanısı 7 Akciğer kanseri türleri ve doku numunesinin önemi 9 Küçük hücreli dışı akciğer kanseri 9 Küçük hücreli akciğer kanseri 9 Akciğer kanseriyle yaşam yaşamaya değer mi?! 14 Aile ve dost çevresinin desteği 15 Hareket ve beslenme 16 Nefes egzersizi programları 16 Sözlük 17 Tedavinin adım adım açıklaması 10 Tedavi seçenekleri 10 Ameliyat 10 Kemoterapi (ilaç tedavisi) 10 Radyoterapi (ışın veya şua tedavisi) 12 Diğer tedavi yaklaşımları 12 Palyatif tıp (hafifletici tedavi, şikayetleri kontrol altına alma yönündeki tedavi) 12 3
Önsöz Sevgili Okuyucu, Akciğer kanseri tanısı bir insanın yaşamını temelden değiştirir. Etkilenen kişi bir anda inişli çıkışlı duygusal dalgalanmalara kapılır. Bir yandan hastalığın beraberinde getirdiği geleceğe yönelik korkular, diğer yandan tıbbi tedaviye, şikayetlerin ve hatta hastalığın iyileşmesine ilişkin umutlar sarar insanı. Hastanın yakınları da tanıdan ve bu tanının sonuçlarından etkilenmektedir. Korkular, arzular, beklentiler ve ihtiyaçlardan açıkça söz etmek karşılıklı anlayış sağlayabilir ve birlikte durumun üstesinden gelmenin yolunu hazırlayabilir. Aktion Rückenwind ( Aksiyon: Destek Rüzgarı ) tarafından hazırlanan bu broşürün amacı, sizi ve yakınlarınızı hastalık hakkında bilgilendirerek desteklemektir. Broşür, akciğer tümörleri, tanı yöntemleri, tedavi olanakları, rehabilitasyon ve tedavi sonrası bakım gibi genel konularla ilgili bilgilerin yanı sıra hastalığın üstesinden gelmeye yönelik önemli bir destek sağlamaktadır. Ancak bu broşür doktorla yapacağınız bir görüşmenin yerini asla tutmaz, bunun yerine tedavinizi yürüten doktorla görüşürken hangi konulara ağırlık vermeniz gerektiği hakkında fikir vermektir. Bu broşürün almanız gereken kararlarda size yardımcı olmasını diliyorum. Saygılarımla Dr. med. Akin Atmaca Oberarzt der Klinik für Onkologie und Hämatologie Krankenhaus Nordwest 4
Akciğer kanserinin gelişmesi gesundes Gewebe Blutgefäß Tümörün gelişmesi İyi huylu tümörler çoğunlukla gesundes gesundes Gewebe Gewebe civardaki dokuya işlemez, buna Blutgefäß karşılık Blutgefäß kötü huylu tümörler hiç durmadan çoğalır. Bitişik dokunun içine doğru büyüyerek, dokuyu tahrip ederler. Kan ve lenf akışlarına karışarak, İyi huylu vücuttaki diğer organlara yayılır ve (benign) tümör orada yeni tümörler oluştururlar. Bu olaya metastaz adı verilir. Kötü huylu (malign) tümör İyi huylu İyi huylu (benign) (benign) tümör tümör Kötü huylu Kötü huylu (malign) (malign) tümör tümör 5
Kanser, özellikle de akciğer kanseri, pek çok nedenlerden kaynaklanabilen karmaşık bir süreç sonucunda ortaya çıkar, yani sadece tek bir sebepten oluşmaz. Genel olarak doktorlar kanserin vücut hücrelerindeki genetik (kalıtsal) bilgilerde, hücrelerin hatalı büyümesine yol açan bir değişim sonucunda ortaya çıktığına inanmaktadır. Daha açık bir ifadeyle bu, şu anlama gelmektedir: İnsan vücudunda çok sayıda farklı hücre tipi bulunmaktadır. Bunlar, vücudun sağlıklı kalması için sürekli olarak büyür ve bölünürler. Yeni hücre gerekli olmamasına rağmen hücreler kontrolsüz olarak bölündüklerinde bir doku fazlalığı, yani bir ur oluşur. Urlar doktorlar tarafından tümör olarak da adlandırılmaktadır. Tümör iyi huylu (benign) ya da kötü huylu (malign) olabilir. Akciğer kanseri son on yıllarda en çok artan kanser hastalıklarından biridir. Robert Koch Enstitüsünün tahminlerine göre Almanya da her sene 33.000 erkek ve 13.200 kadında bu teşhis konulmakta ve akciğer kanseri gerek erkeklerde, gerek kadınlarda en yaygın üçüncü kanser hastalığı türüdür. Risklere genel bakış Sigara içmek (aktif ve pasif) Kimyasallar ve zararlı maddeler Beslenme Solunum organlarının maruz kaldığı yükler Olasılıkla aileden gelen, irsi (genetik-kalıtsal) bir yük 6
Akciğer kanseri tanısı Doktorlar akciğer karsinomunu tespit etmek için çeşitli tetkik olanaklarına sahiptir. Bu sayede doktorlar tümörün yerini, büyüklüğünü ve hangi hücre tiplerinden oluştuğunu ve ayrıca yayılıp yayılmadığını, yani vücudun diğer bölgelerine sıçrayıp sıçramadığını tespit edebilir. Doktorlar bu bulguları elde etmek amacıyla her hasta için kişiswwel ve kapsamlı bir muayene programı hazırlar. Bu program aşağıdaki yöntemlerden oluşabilir: Hastalık öyküsü ( tıbbi hikaye veya anamnez ) Akciğer röntgeni Bronkoskopi (solunum yolları endoskopisi) Bilgisayarlı tomografi MR ( emar ) manyetik rezonans tomografisi (modern bir görüntüleme yöntemi) 7
Bronkoskopi uygulama süreci 1. adım 2. adım 3. adım 4. adım Farenks (boğaz) ve gırtlak uyuşturulur Öksürmeyi önleyici bir ilaç verilir Oksijen maskesi takılır Uyku ilacı / sakinleştirici verilir Esnek bronkoskop yerleştirilir Muayene gerçekleştirilir ve doku numunesi alınır 8
Akciğer kanseri türleri ve doku numunesinin önemi Doku tetkiki (histoloji) doktora tümör cinsini tam olarak belirleme olanağı sağlar. Akciğer kanserleri iki gruba ayrılır: küçük hücreli dışı akciğer kanseri (NSCLC) ve küçük hücreli akciğer kanseri (SCLC). Küçük hücreli dışı akciğer kanseri Küçük hücreli dışı akciğer kanseri Akciğerdeki tümör hastalıklarının yaklaşık yüzde 80 i küçük hücreli dışı akciğer karsinomudur. Küçük hücreli akciğer kanserine göre daha yavaş yayılır ve daha geç metastaz yapar. Dolayısıyla tedavi ve iyileşme olasılığı daha yüksektir. Küçük hücreli akciğer kanseri Akciğer kanseri hastalarının yaklaşık yüzde 20 sinde küçük hücreli akciğer kanseri tanısı konulmaktadır. Bu hastalık kan dolaşımı ve lenf kanalları yoluyla hızla yayılır ve çok çabuk başka organlara dağılabilir yani metastazlar oluşturur, bu nedenle prognozu genellikle daha ciddidir. Glandüler hücre Büyük hücreli karsinom Skuamöz hücre 1.Glandüler hücre Adenokarsinomlar glandüler hücre kaynaklıdır. 2. Büyük hücreli karsinom Büyük hücreli karsinomlar büyük, anormal görünümlü hücrelerden oluşur. 3. Skuamöz hücre Skuamöz hücre karsinomlarında ince, skuamöz hücreler tümör oluşturur. Bu hücreler normalde olarak derinin ve mukoza zarlarının yüzeyini oluşturan hücrelerdir. 9
Tedavinin adım adım açıklaması Tanı konulduktan sonra farklı alanlarda uzman olan doktorlardan oluşan bir ekip, hasta için hangi tedavi yöntemlerinin yararlı ve uygulanabilir olduğunu inceler. Son tedavi kararını doktor ile hasta birlikte kararlaştırılmalıdır. Hasta, doktorundan tedavi kademelerini açıklamasını istemeli ve anlamadığı hususları sormalıdır. Tedavi seçenekleri Bütün tedavilerin amacı tümörü ve bütün metastazları tümüyle çıkarmak ya da imha etmektir. Hastalık ilerlemişse, tedavi tümörü ve metastazları uzun süre kontrol altında tutmaya ve yayılmalarını önlemeye odaklanır. 1. Ameliyat Tümörün yayılımı ve konumu, solunum fonksiyonu, hastanın yaşı ve genel durumu gibi faktörler ameliyatın yapılmasına veya yapılmamasına yönelik kararlar açısından belirleyicidir. Cerrah ameliyat sırasında tümörü belli bir güvenlik mesafesiyle birlikte alır ve sonradan tümör varlığı açısından incelenebilmesi için lenf nödüllerini çıkarır. Ameliyat en önemli ve en etkili tedavi yöntemlerinden biridir, en yüksek iyileşme şansını sağlar. Tümör lenf nodüllerine metastaz yapmışsa, ameliyatın ardından ek olarak kemoterapi gerekebilir. 2. Kemoterapi Kemoterapi normal olarak sistemik (yani bütün vücudu kapsayan) bir tedavidir: Bu tedavi şeklinde doktorların uyguladığı ilaçlar olan sitostatik ajanlar kan dolaşımı yoluyla bütün vücuda, yani sistemin tümüne yayılır. 10
Kemoterapinin etki şekli Kemoterapide sitostatik ajanlar adı verilen ilaçlar kan dolaşımı yoluyla tüm vücuda yayılır ve bu sayede yayılan tümör hücrelerine de ulaşabilirler. Hücreleri, bölünme sürecine müdahale ederek ve daha fazla büyümelerini önleyerek imha ederler. 11
Takdim şekli ve tedavi süreci Kemoterapi hastaya infüzyon veya tablet şeklinde verilebilir: İnfüzyonlar çoğunlukla tedaviyi yürüten doktorun muayenehanesinde, ayakta tedavi şeklinde uygulanabilir, bazı infüzyonlarda ise hastanın hastaneye yatması gerekebilir. Doktorlar sitostatik ajanları, ilacın dozajını ve hangi zaman aralıklarında verileceğini belirten kesin bir plana göre uygular, buna kür ( Zyklus ) adı da verilir. Tümör ilk aşamada daha fazla ilerlemese de hastalara kemoterapinin ardından bir idame tedavisi uygulanabilir. Bu tedavideki amaç tümörü kontrol etmek ve hastalığın nüks etmesini engellemektir. 3. Radyoterapi Akciğer kanseri ilk aşamada ameliyat edilemediğinde, doktorlar bazı hallerde radyoterapiye (neoadjuvan radyoterapi ameliyat öncesi radyoterapi) başvurabilir. Dıştan uygulanan yüksek enerjili ışınlarla tümörün küçültülmesi veya yok edilmesi amaçlanır. Radyoterapi genellikle ayakta tedavi olarak uygulanır. Hasta ışınlama /şua için kliniğe gelir ve ardından tekrar evine gidebilir. Işın /şua tedavisi sadece birkaç dakika sürer. Tedavi birkaç hafta süreyle uygulanır. Kemoterapi gibi radyoterapi de bir ameliyatın ardından (ek veya adjuvan olarak) uygulanabilir. 4. Diğer tedavi yöntemleri Son yıllarda araştırmacılar, küçük hücreli dışı akciğer kanserli hastaların tedavisinde kullanılabilen yeni etki mekanizmaları keşfetmiştir. Hedefe yönelik tedavi ( targeted therapy ) olarak adlandırılan bu tedaviler anjiyogenez inhibitörlerini ve tirozin kinaz inhibitörlerini kapsamaktadır. 5. Palyatif tıp Eğer tümör metastaz yapmışsa ve tamamen yok edilmesi mümkün değilse, doktorlar palyatif yöntemler uygular. Palyatif tedavinin amacı, tümör ve metastaz kaynaklı şikayetlerin önlenmesi ve azaltılması ve ayrıca yaşam kalitesinin iyileştirilmesidir. Dolayısıyla palyatif tıp kavramı, tamamen iyileşmesi mümkün olmayan hastaların tedavisi, izlenmesi ve bakımına yönelik önlemleri tanımlar. 12
Eşzamanlı semptomların tedavisi Rehabilitasyon ve tedavi sonrası bakım Ne yazık ki her tedavinin, her hastada farklı ölçüde ortaya çıkabilen yan etkileri bulunmaktadır. Kanser tedavisinde ortaya çıkabilen yan etkiler aşağıdakileri kapsamaktadır: Mide bulantısı Bitkinlik ve yorgunluk Plevral efüzyon (akciğer etrafında sıvı oluşması) Nefes darlığı Ağrılar Tedaviyi yürüten doktor tedavi öncesinde ilgili tedavinin yol açabileceği istenmeyen olayları hastalara açıklar ve hastaların ilgili yan etkilere karşı neler yapabileceklerini söyler. Kemoterapinin yan etkilerinin tedavisinde büyük gelişmeler kaydedilmiştir, kemoterapiler eskiye göre artık çok daha iyi tolere edilmektedir. Ortaya çıkan yan etkiler çoğu kez eşzamanlı ilaç tedavisiyle kontrol edilmekte veya en azından hafifletilmektedir. Tedavi sürecini tedavi sonrası bakım izler. Bu bakım, kontrol muayenelerinden (örn. kan tahlilleri, akciğer röntgeni çekimleri, akciğer fonksiyonu testleri), rehabilitasyondan ve psikolojik ve sosyal destekten oluşur. Doktorun hangi tetkikleri uygulayacağı hastalığın durumuna ve seyrine bağlıdır. 13
14 Akciğer kanseriyle yaşam yaşamaya değer mi?!
Akciğer kanseri tanısı hem tanı konulan kişi hem de aile ve dostları için bir şoktur. Sanki dünya hastanın başına yıkılır ve o ana kadarki bütün alışkanlıkları ve geleceğe yönelik planları altüst olur. Burada önemli olan, ne kadar zorlu olursa olsun, durumu kabullenmek ve buna göre hareket etmektir. Aktif bir şekilde hastalıkla başa çıkmak için atılacak ilk adım bilgi toplamaktır. Aile ve dost çevresinin desteği Aile ve dost çevresi de çoğu kez hastanın kendisi kadar durumdan etkilenmektedir. Belirsizlik ve korku gibi duygular ön plana çıkar, bu nedenle akciğer kanseri tanısında söylenecek söz bulunamaz. Belki başta biraz güç gelebilir, ancak hastalığa karşı açık ve anlayışlı bir tutum sergilemek hem hasta hem de hastanın yakınları açısından yararlıdır. Endişelerden, korkulardan ve arzulardan dürüstçe bahsetmek insana iyi gelir. Kendine zaman ayırmak ve iyi şeyler yapmak önemlidir. Çevrenizde görmekten mutluluk duyduğunuz insanlarla birlikte olmak ve keyif verici etkinlikler planlamak gereklidir. Beslenmeye yönelik tavsiyeler Her gün taze sebze ve meyve tüketin Başta az gazlı veya gazsız maden suyu ve bitkisel çaylar olmak üzere, bol sıvı alın Tahıl ürünlerini tercih edin Eti sadece küçük porsiyonlar halinde tüketin Sık sık balık ve kanatlı eti tüketin Fritözde veya yağda kızartılmış yiyecekleri az tüketin Yağı az kullanın Mümkün olduğunca alkolden kaçının Tuz ve sirkeyle dayanıklı hale getirilmiş besinleri az tüketin Füme veya tütsülenmiş besinlerden kaçının Mangalda veya tavada çok pişirilmiş (kararmış) yiyecekleri hiç tüketmeyin 15
Hareket ve beslenme Tedavinin yaygın yan etkilerinden biri de iştahsızlık ve kilo kaybıdır. Bu nedenle, hastalar yemek için kendilerine yeterince zaman ayırmalı ve öğünlerini iştah verici bir biçimde hazırlamalıdırlar. Hastalığın üstesinden gelmenin bir diğer yolu da bedensel harekettir; hareket aynı zamanda tedaviyle ilişkili eşlik eden semptomları da azaltabilir. Gezintiye çıkma, yürüyüş yapma veya yüzme gibi ölçülü sportif faaliyetler hastalığın seyrini olumlu etkileyebileceği gibi, bağışıklık sistemini de güçlendirebilir. Hareket sadece bedenin genel durumu açısından avantaj sağlamaz, ruhsal dengeyi de düzeltir. Stres azalır, sosyal ilişkiler yoğunlaşır ve özgüven güçlenir. Neredeyse her şehirde tedavi sonrası bakım kapsamında faaliyet gösteren ve özel eğitim almış spor eğitmenleri tarafından yönetilen spor grupları bulunmaktadır, bunlar akciğer kanseri hastaları için de idealdir. Nefes egzersizi programları Nefes egzersizi programları da yararlıdır. Hastalar bu egzersizleri çoğu kez rehabilitasyon sırasında öğrenirler. Bu egzersizler akciğere daha fazla hava girmesini, kanın daha fazla oksijenle beslenmesini sağlayarak, hastanın performans yeteneğini artırır. Ana sayfamız www.hilfe-bei-lungenkrebs.de adresinde daha fazla yararlı bilgi ve adres bulabilirsiniz. 16
Sözlük Adjuvan: Etkiyi ek olarak destekleyen, tamamlayan, örn., ameliyat sonrasında adjuvan kemoterapi olarak. Ayakta tedavi: Hastaneye yatmayı gerektirmeyen tedavi. Anjiyogenez: (Yeni) kan damarlarının oluşması. Tümörler,oksijen ve besin ihtiyaçlarını karşılamak için belirli büyüme faktörleri salgılayarak anjiyogenezi tetikler. Benign: İyi huylu Bronkoskop: Nefes borusunun iç yüzünün ve bronşiyal dalların görüntülenmesinde kullanılan, ışık kaynağı ve inceleme merceği olan rijit (sert) ya da esnek boru. Ayrıca görsel kontrol altında hedeflenmiş doku veya sürüntü örneği alınmasında kullanılan forseps, halka, pamuk tutucu gibi çeşitli özel aletler de bulunmaktadır. Bronkoskopi: Bronşların bir bronkoskop aracılığıyla endoskopik muayenesi (görüntülemesi). Kemoterapi: Kimyasal maddeler kullanılarak organizmada tümör hücrelerinin büyümesinin önlenmesi. Bu kavram genellikle özel olarak sitostatik kemoterapi, yani hücre bölünmesini önleyen ilaçlar (bkz. ayrıca Sitostatik ajanlar) kullanılarak tümör hücreleriyle mücadele edilmesi anlamında kullanılır. Bilgisayarlı tomografi (BT): Bilgisayar destekli, röntgen görüntüleme yöntemi. Muayene edilen vücut bölgesinden kesitler halinde röntgen ışınları geçirilir ve kesitler elektronik ortamda görüntü haline getirilir. Bu görüntülerde farklı dokular birbirinden iyi ayırt edilir. Histoloji / histolojik: Biyolojik dokuların ince yapısını inceleyen bilim dalı. Özel olarak hazırlanmış ve son derece ince bir doku kesitinin mikroskop altında incelenmesiyle bir doku şişkinliğinin (tümör) iyi huylu mu, yoksa kötü huylu mu olduğu belirlenebilir. Histoloji tümörün özellikleri hakkında bilgi sağlar ve çoğu kez tedavi seçeneğinin belirlenmesinde önemli rol oynar. İnfüzyon: İçi oluklu iğnelerle vücuda büyük miktarda sıvı verilmesi. Enjeksiyon: Bir ilacın iğne yoluyla uygulanması. İntravenöz: Bir ilacın bir vene / damara uygulanması. Karsinom: Derinin epitel dokusunda, mukozada veya glandüler dokuda oluşan kötü huylu tümör. Manyetik rezonans tomografisi (MR): Halk arasında emar olarak da bilinen, röntgen tekniklerinin aksine manyetik alanlarla çalışan ve yüksek ölçüde görsel bilgi sağlayan muayene yöntemi. Genellikle bilgisayarlı tomografi için tamamlayıcı olarak kullanılır. 17
Küratif tedavi: Hastanın tamamen iyileşmesini hedefleyen tedavi. Malign: Kötü huylu. Metastaz: Kanser hücrelerinin çoğalması ve kan ve lenf kanallarıyla vücuda yayılması sonucunda oluşan ikincil tümörler. Daha basit anlamda kötü huylu bir tümörün metastazı kast edilmektedir (uzak metastazlar: kan veya lenf yoluyla taşınan ve birincil tümörden uzak organlarda görülen metastazlar). Metastaz oluşumu: Kanser hücrelerinin ilk oluştukları yerden, yani birincil tümörden yayılarak, vücudun başka bölgelerine (örn. dalak, karaciğer, kemikler) yerleşmesi. Neoadjuvan tedavi: Planlanan bir cerrahi girişim veya radyoterapi öncesinde tümöre hasar vermek ve tümörün kitlesini küçültmek amacıyla uygulanan kemoterapi / radyoterapi (genellikle tümörün ilk aşamada ameliyat edilemediği durumlarda). NSCLC: Skuamöz hücre karsinomları, büyük hücreli karsinomları ve adenokarsinomları kapsayan bir kanser tipi olan küçük hücreli dışı akciğer kanseri teriminin İngilizce kısaltması. Palyatif tedavi: Tamamen iyileşmesi mümkün olmayan hastalıklarda, en önemli hedefin şikayetlerin hafifletilmesi olduğu tedavi. Pozitron emisyon tomografisi (PET): Pozitronların parçalanması sırasında oluşan fotonların yardımıyla vücut yapılarının ve organların metabolik faaliyetlerine göre görüntülendiği, bilgisayar destekli görüntüleme yöntemi. Prognoz: Bilimsel bilgilere dayanarak bir hastalığın olası seyrinin ve sonucunun tahmini. Prognozla ilgili veriler her zaman bulguları veya aldıkları tedavi önlemleri benzer olan hastalarla genel anlamda ilişkilendirilir, bireysel düzeyde fazla bir ifade gücü yoktur. Nüks: Bir hastalığın nüks etmesi, diğer bir deyişle, iyileştikten sonra tekrar ortaya çıkması. SCLC: Küçük hücreli akciğer kanseri teriminin İngilizce kısaltması. Radyoterapi (ışın tedavisi veya radiatio olarak da adlandırılır):yüksek enerjili röntgen ışınlarıyla kanser hücrelerini hedef alan tedavi. Sistemik tedavi: Lokal tedavilerde (ameliyat veya ışınlama) olduğu gibi vücudun sadece belli bir bölümünü değil, tümünü kapsayan tedavi. Tümör: Artan hücre çoğalması sonucunda vücut dokusunda iyi ya da kötü huylu olabilen yeni oluşumlar. 18
Tümör markeri: Tespit edildiklerinde veya daha doğrusu kanda yüksek konsantrasyonda belirlendiklerinde, kötü huylu bir tümörün varlığı ve / veya kötü huylu tümörün seyri ile ilişkilendirilebilecek maddeler. Bu tümör markerlerinin mutlaka bir tümör oluşumuyla bağlantılı olması şart değildir, az miktarlarda (normal aralıkta) sağlıklı insanlarda da bulunabilirler. Tirozin kinaz inhibitörleri: Sinyallerin hücrenin içine iletilmesini engelleyen etkin maddeler. Sinyalin gelmemesi durumunda hücre bölünemez ve tümör hücrelerinin çoğalması durur. Sitostatik ajanlar (kemoterapötik ajanlar): Esasen tümör hücrelerinin çoğalmasını baskılayan ve tümör hücrelerini öldürücü etkisi olan, ancak sağlıklı hücrelere de belirli ölçüde zarar verebilen ilaçlar. Burada hücrenin bölünmesi sıklıkla engellenir. 19
Lilly Deutschland GmbH Medizinische Information Werner-Reimers-Straße 2 4 61352 Bad Homburg Tel.: 06172 273-2222 Fax: 0800 5455996 www.hilfe-bei-lungenkrebs.de DEALM01080 Eine Initiative von