Makine Elemanları 2 YUVARLANMALI YATAKLAR-I RULMANLAR Doç.Dr. Ali Rıza Yıldız 1
Bu Bölümden Elde Edilecek Kazanımlar Yuvarlanmalı Yataklamalar Ve Türleri Bilyalı Rulmanlar Sabit Bilyalı Rulmanlar Eğik Bilyalı Rulmanlar Oynak Bilyalı Rulmanlar Makaralı Rulmanlar Eğik Makaralı Rulmanlar Oynak Makaralı Rulmanlar İğneli Rulmanlar Eksenel Rulmanlar Rulman Standart Gösterimleri 2
Giriş Yataklar iki eleman arasındaki bir veya birkaç yönde izafi harekete minimum sürtünme ile izin veren fakat kuvvet doğrultusundaki harekete engel olan destekleme elemanlarıdır. Dönme şeklindeki izafi hareketi destekleyen ve yüzeyleri arasında yuvarlanma hareketi olan yataklara rulman adı verilir. Yuvarlanma hareketini gerçekleştirmek için destekleyen ve desteklenen elemanlar arasına küresel veya silindirik yuvarlanma elemanları konulmaktadır. 3
Giriş 4
Giriş : yuvarlanma- kayma sürtünmesi prensibi ile çalışan, dönen bir makine elemanı ile duran bir makine elemanı arasında kuvvet geçişini aradaki yuvarlanma elemanları vasıtasıyla sağlayan yataklardır. Rulman elemanları: Dış bilezik İç bilezik Bilye (yuvarlanma elemanı) Kafes 5
Giriş 6
Yuvarlanma Elemanları 7
Rulman Çeşitleri Rulmanlı yataklar yükün durumuna göre; Radyal rulmanlı yataklar Eksenel rulmanlı yataklar Radyal ve eksenel R.yataklar Radyal Radyal-eksenel Eksenel 8
Avantajlar/Dezavantajlar Avantajları: İlk harekette fazla sürtünme yapmazlar Eksenel yükleri de karşılarlar Eksenel yönden az yer kaplarlar Hafiftirler Az bakım isterler Yağlaması basittir, yağ sarfiyatı azdır Milin yatay, eğik veya dik olmaması halinde aynı kolaylıkla takılırlar Standart olarak imal edilirler. Dezavantajları: Yüksek hızlarda gürültülü çalışırlar Ömürleri az ve hıza bağlıdır Radyal yönden çok yer kaplarlar Sönümleme kabiliyetleri azdır Montaj ve demontajlarında problem çıkabilir Yüksek tolerans gerektiğinden pahalıdır. 9
Bilyalı Rulmanlar BİLYALI RULMANLAR Sabit bilyalı rulmanlar Radyal ve eksenel yük taşıyabilirler Bütün devir sayıları için uygundur Ucuz olup en çok kullanılan rulmandır 10
Sabit Bilyalı Rulmanlar Yan taraflarında farklı sızdırmazlık elemanları içeren rulman tipleri Uygulamada iki sıralı bilyalı sabit rulmanlar da kullanılmaktadır. 11
Eğik Bilyalı Rulmanlar Yük taşıma açısı α: yuvarlanma elemanı ile yuvarlanma yüzeyleri arasında temas noktalarının oluşturduğu doğru ile yatağın merkez doğrusu arasındaki açıdır. Bu rulmanlar radyal kuvvetlerin yanında büyük eksenel kuvvetler de taşırlar. α = 40 dir. 12
Eğik Bilyalı Rulmanlar a: kuvvet tatbik noktası temas doğrusunun rulman eksenini kestiği nokta olup rulman kataloglarında verilir. Tek sıralı eğik rulmanlar çift olarak takılır. 13
Oynak Bilyalı Rulmanlar Milin yatak yuvasına göre eğim yapmasına müsaade eder. Genellikle iki sıralıdır Dış bileziğin iç kısmı küreseldir, yatak kendi kendini ayarlar. 14
Makaralı Rulmanlar SABİT MAKARALI RULMANLAR Dış boyutları aynı olan bir sıralı bilyalı yataktan iki kat daha fazla yük taşır. Temas, çizgi temasıdır. Ağır ve darbeli işletmelerde kullanılır. 15
Makaralı Rulmanlar SABİT MAKARALI RULMANLAR N: iç bileziği faturalı NU: Dış bileziği faturalı NJ: Dış bilezik faturalı, iç bilezik tek taraflı faturalı NUP: iç ve dış bilezikler faturalı 16
Makaralı Rulmanlar KONİK MAKARALI RULMANLAR Makaraların yüzeylerinin eğik durumlarından dolayı radyal ve eksenel kuvvetleri taşımaya elverişlidir. Daima çift ve simetrik yerleştirilirler. 17
Makaralı Rulmanlar MAKARALI OYNAK RULMANLAR Milin eğim yapmasına izin verir Ağır ve darbeli zorlanmalarda tercih edilir İki sıra makara vardır Dış bilezik iç yüzeyi küreseldir Büyük radyal yük anında iki yönde etki eden yükleri de taşır. 18
İğneli Rulmanlar İĞNELİ RULMANLAR Kafessiz, ince uzun, silindirik makaralara sahiptir. Radyal yönde dar yerlerde kullanılır Sürtünme kuvveti büyük, titreşimli hareketlerde elverişlidir. 19
Eksenel Tek yönlü bilyalı eksenel yataklar Oluklu plak veya bilezikler arasında hareket eden bir sıra bilye vardır. Orta büyüklükteki eksenel yükleri taşıyanlar radyal yük taşımazlar. 20
Eksenel Tek yönlü bilyalı eksenel yataklar Çalışma esnasında bilyalar merkezkaç kuvvet etkisi ile yanlara kayar, dolayısıyla yüksek devirdeki hızlar için uygun değildir. 21
Eksenel İki yönlü bilyalı eksenel Rulmanlar İki sıra bilya grubuna sahiptir Her bir sıra bir yöndeki eksenel yükleri taşır Dış bileziklerin oturma yüzeyleri küresel olabilir. 22
Eksenel Makaralı oynak eksenel Rulmanlar Çok büyük yük kabiliyetine sahiptir Eksen kaçıklığının ve mil eğimlerinin çok büyük olduğu yerlerde kullanılır Bileziğin hareket yüzeyi küreseldir Rulman kendi kendini ayarlayabilir Radyal kuvvetleri de taşır. 23
Rulman Boyut Serileri ve Standart Semboller Rulmanlar Rulman tipi Delik çapı d Dış çap D Ve genişlik B içeren sayı grupları ile sembolize edilir. Aynı d delik çapına, çeşitli D dış çap ve B genişlikleri karşılık gelir. Boyut Serisi; iki rakamdan oluşur ve bu farklılığı ifade eder. 24
Rulman Boyut Serileri ve Standart Semboller Boyut serisinde: Birinci rakam: genişlik serisi İkinci rakam: çap serisi Aynı çap serisine mensup rulmanların delik çapları aynı ise dış çapları da aynıdır. Her çap serisi bir çok genişlik serilerini ihtiva eder. Boyut serileri ve mil çapları aynı olan rulmanlar aynı kesite sahiptir. 25
Rulman Boyut Serileri ve Standart Semboller Delik çapı d[mm] 10 12 15 17 20 100 480 Kullanılan sembol 00 01 02 03 04 20.. 96 0 iki sıralı eğik bilyalı 6 tek sıralı- sabit bilyalı 1 oynak bilyalı 7 tek sıralı- eğik bilyalı 2 oynak makaralı 8 eksenel silindirik makaralı 3 konik makaralı N silindirik makaralı 4 iki sıralı sabit bilyalı QY 4 nokta yatağı 5 eksenel- sabit bilyalı T konik makaralı 26
Rulman Boyut Serileri ve Standart Semboller 6 2 14 Sabit bilyalı Dış çap serisi Delik çapı d = 14 5 = 70 mm 27
Sabit Bilyalı Yataklar İçin Boyut Serileri 28
SORULARINIZ??? 29