KAYITDIŞI EKONOMİ: ANKET ÇALIġMASI ve BULGULAR C C Aktan & Fatih Savaşan
ANKET : KAPSAM VE YÖNTEM
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ÇalıĢada noinal (üreti yapısı, cinsiyet,eğiti düzeyi gibi) ve sıralı (bir önerenin katılıcı tarafından sahiplene derecesi) ölçekler kullanılıģtır. Vergi ükelleflerinin gönüllü uyuunu etkileyen vergi etiğinin belirleyicileri ile ilgili algılaalarının öneli olduğunu düģünekteyiz. Yani vergi yükü, yolsuzluk, hukukilik, bürokrasi ve vergisel düzenleelerdeki değiģikliklerde politik tercih gibi konularda sahip oldukları algı (bu değiģkenlerin gerçek duruundan daha çok) vergi ükelleflerinin davranıģını belirleyebilir. Örneğin, vergi idaresinde kullanılan daha üstün teknoloji ve çalıģanların iyi eğitilesi ile etkinlik artıģ olabilir fakat zaanla oluģuģ ükellef algısı alınan yeni tedbirlerle heen değiģez. Eğer ükellefler rüģvet ve hediye gibi yolsuzluk uygulaalarının yaygın olduğunu düģünekte iseler bazı ükellefler yakalandıklarında rüģvet vereyi düģünerek kayıtdıģı kalanın riskinin düģük olduğunu düģünebilirler; diğer bazıları kayıtdıģı kalaya ahlaki gerekçe ediniģ olurlar. Ankette sosyal bililerde algı, görüģ ve bakıģı ölçek için yaygın olarak kullanılan Likert ölçeğinden faydalanılıģtır. Bu ölçekte, önerelere kesinlikle katılıyoru ile kesinlikle katılıyoru arasında verilen cevaplar arasındaki esafe eģit aralıklara ayrılaıģ olabilir. Bu yüzden Likert tipi sorularla elde edilen veriler sıralı düzeydedirler. Yine de araģtıracılar sık sık esafenin eģit olduğunu varsayarak veri türünü aralıklı veri olarak değerlendire eğiliindedirler.
TEKSTİL SEKTÖRÜ Tekstil sektörü kayıtdıģılığın yüksek olduğu sektörlerden biridir. Firaların küçük ve orta ölçekli olası, kullandığı teknolojinin eek-yoğun özelliği, aile iģletelerinin yaygınlığı, son yıllarda bir taraftan arkalaģa açılıı yaparken diğer taraftan dıģ rekabette karģılaģtığı sorunlar ve son olarak sektör allarında kata değer vergisinin yüzde 8 e düģürülesi gibi faktörler alan araģtırasının gerektirdiği sınırlaaya ve kayıtdıģılık olgusunun izlenesine bu sektörü elveriģli hale getirektedir. Fira anketi, tekstil sektöründe öneli yeri olan Bursa, Ġstanbul, Denizli ve Gaziantep illerinde ÇalıĢan anketi Gelir Ġdaresi BaĢkanlığına bağlı Vergi Dairesi BaĢkanlıklarının olduğu illerden Ġstanbul, Ġzir, Denizli, Gaziantep ve Sakarya da
KAYITDIġI EKONOMĠ HANGĠ SEKTÖRLERDE YAYGIN?
Firalara Göre Kayıtdışılığın Yüksek Olduğu Sektörler Türkiye de kayıtdışılığın en yüksek olduğu üç sektörü sıralayınız Doktor avukat Hizet Elak Kuyucu sarraflık İnşaat Mobilya dekorasyon Konfeksiyon hazır giyi Birinci 25,5 28,3 3,9 9,4 12,6 2,9 5,7 Ikinci 14,6 9,0 9,9 16,4 13,6 6,7 7,6 Üçüncü 6,8 8,2 23,3 11,1 7,6 9,6 4,9 Topla 46,9 45,5 37,0 36,9 33,8 19,3 18,3 Listeleeyen Türkiye de kayıtdışılığın en yüksek olduğu üç sektörü sıralayınız 53,1 54,5 63,0 63,1 66,2 80,7 Gıda İalatı Tekstil ialat Nakliyeulaşı Tarısal üreti Maden taş ocak Haberleşe Birinci 1,1 4,7 1,2 1,1 1,2-0,3 Ikinci 6,7 4,7 3,1 1,9 1,3,9 - Üçüncü 7,6 4,4 5,9 2,7 1,1,8 0,3 Topla 15,4 13,8 10,2 5,6 3,6 1,7 0,5 Listeleeyen 84,6 86,2 89,8 94,4 96,4 98,3 99,5 Konfeksiyon hazır giyi Diğer
Çalışanlara Göre Türkiye'de Sektörler İtibariyle Kayıtdışılık Türkiye de kayıtdışılığın en yüksek olduğu üç sektörü sıralayınız Doktor avukat Hizet İnşaat Elak Kuyucu sarraflık Tekstil ialat Konfeksiyon hazır giyi Birinci 24,4 25,1 16,2 9,6 8,4 6,9 2,8 Ikinci 21,4 11,8 15,4 11,1 11,4 6,5 5,4 Üçüncü 9,7 9,5 12,7 23,3 10,1 5,6 6,3 Topla 55,4 46,4 44,3 44,0 29,9 18,9 14,6 Listeleeyen 44,6 53,6 55,7 56,0 70,1 81,1 85,4 Türkiye de kayıtdışılığın en yüksek olduğu üç sektörü sıralayınız Mobilya dekorasyon Nakliyeulaşı Tarısal üreti Gıda İalatı Maden taş ocak Haberleşe Diğer Birinci,8,8 1,2,4,1,5,9 Ikinci 4,4 2,2 2,8 2,1,8,4,5 Üçüncü 5,2 4,7 3,1 3,2 1,3,6,9 Topla 10,4 7,6 7,1 5,7 2,2 1,6 2,3 Listeleeyen 89,6 92,4 92,9 94,3 97,8 98,4 97,7
KAYITDIġI EKONOMĠNĠN NEDENLERĠ?
Şekil 5. Vergi Dışı D Piyasa Ekonoisinin Ortaya Çıkas kasının n Nedenleri SOSYAL VE PSİKOLOJ KOLOJİK K NEDENLER EKONOMİK K VE MALİ NEDENLER VERGİ BİLİNCİ İŞSİZLİK VERGİ AHLAKI İSRAF VE SAVURGANLIKLAR VERGİ İMTİYAZLARI MALİ MÜŞAVİRLİK HİZMETLERİNDEKİ YETERSİZLİK AĞIR İDARİ VE EKONOMİK REGÜLASYONLAR HIZLI NÜFUS ARTIŞI KENTLEŞME ÇIKAR GRUPLARINA SAĞLANAN İMTİYAZLAR BÜROKRATİZM GÖÇ ADİL OLMAYAN VERGİ SİSTEMİ EĞİTİMSİZLİK GELİR DAĞILIMINDA ADALETSİZLİK SİYASAL İSTİKRARSIZLIK MERKEZİYETÇİLİK VERGİ YASALARININ ÇOK SIK DEĞİŞMESİ VERGİ SUÇ VE CEZALARINDAKİ YETERSİZLİK VERGİ DENETİMİNDE YETERSİZLİK AĞIR VERGİ YÜKÜ ENFLASYON VE İŞSİZLİK VERGİ DIŞI PİYASA EKONOMİSİ VERGİ SİSTEMİNDEKİ KARIŞIKLIK ADALET SİSTEMİNDE VERGİ ALANI İLE İLGİLİ SORUNLAR MALİ AFLARIN ARTMASI KAMU KURUMLARINA GÜVENİN AZALMASI SİYASAL NEDENLER İDAR DARİ VE HUKUKSAL NEDENLER
Tablo 3: Firalara Göre Türkiye'de Kayıtdşılığın Nedenleri Türkiye de kayıtdışılığın size göre en öneli üç nedenini sıralayınız Vergi yükü Ekonoik krizler Vergide adaletsizlik Ayakta çabası kala Cezaların caydırıcı olaası Küçük işletelerin çokluğu Birinci 24,9 18,6 5,3 5,7 9,1 12,8 2,7 Ikinci 19,1 11,4 13,4 7,5 10,0 3,2 6,1 Üçüncü 10,2 8,0 11,4 16,3 5,6 3,3 9,8 Topla 54,1 38,0 30,1 29,5 24,7 19,4 18,6 Listeleeyen 45,9 62,0 69,9 70,5 75,3 80,6 81,4 Kauda yolsuzluk Türkiye de kayıtdışılığın size göre en öneli üç nedenini sıralayınız Denetiin azlığı Nakit kullanıı Bürokratik foralite Karaşık vergi düzenleeleri Devlet hizetlerinin yetersizliği Bilgi ve yönlendire eksikliği Diğer Birinci 2,4 4,1 6,1 2,4 1,2,8,3 Ikinci 6,1 5,9 3,1 4,7 3,9 1,5,3 Üçüncü 7,9 3,3 3,6 4,5 5,5 4,3,7 Topla 16,4 13,4 12,8 11,6 10,6 6,6 1,2 Listeleeyen 83,6 86,6 87.2 88,4 89,4 93,4 98,8
Tablo 4: Çalışanlara Göre Türkiye'de Kayıtdışılığın Nedenleri Türkiye de kayıtdışılığın size göre en öneli üç nedenini sıralayınız Denetiin azlığı Vergi yükü Cezaların caydırıcı olaası Vergide adaletsizlik Nakit kullanıı Ekonoik krizler Karaşık vergi düzenleel eri Birinci 13,7 19,8 13,6 6,2 9,2 8,7 2,8 Ikinci 18,0 15,7 17,9 12,3 5,3 4,5 7,3 Üçüncü 12,6 7,6 9,6 14,2 5,6 6,1 8,2 Topla 44,3 43,1 41,1 32,8 20,1 19,3 18,3 Listeleeyen 55,7 56,9 58,9 67,2 79,9 80,7 81,7 Türkiye de kayıtdışılığın size göre en öneli üç nedenini sıralayınız Küçük işletelerin çokluğu Bürokratik foralite Bilgi ve yönlendire eksikliği Kauda yolsuzluk Ayakta kala çabası Devlet hizetlerinin yetersizliği Birinci 7,1 4,1 2,5 2,8 2,1 1,2 3,6 Ikinci 2,2 4,7 2,7 2,7 2,2,5,3 Üçüncü 4,4 4,3 6,7 5,8 4,8 3,0 1,8 Topla 13,7 13,1 11,9 11,4 9,1 4,7 5,7 Listeleeyen 86,3 86,9 88,1 88,6 90,9 95,3 94,3 Diğer
VERGĠ KAÇIRMAYA BAKIġ AÇISI
Firaların Vergi Kaçıraya Bakışı katılıcıların yarıdan fazlası bir ölçüde Türkiye de vergi sistei ve harcaaları bir arada değerlendirdiğinde vergi kaçırayı anlaģılır bulaktadır. Katılıcıların yüzde 31 i önereye katıldığını beyan ederken yüzde 22 si kesinlikle katıldığını beyan etektedir. katıladığını beyan edenlerin oranı ise sadece yüzde 16 da kalaktadır. Katiliyoru 15,58% Katiliyoru 22,11% Katiliyoru 21,0% Kararsizi 10,57% Katiliyoru 30,74%
Çalışanların Vergi Kaçıraya Bakışı vergi kaçırayı bir ölçüde anlaģılır bulan GĠB çalıģan oranı yaklaģık yüzde 44 tür. Bu oran firalara göre yüzde 7 daha düģük olsa bile yine de Türkiye de toplu olarak vergi kaçıra davranıģının anlaģılır bulunduğunu gösterektedir. Katiliyoru 16,35% Katiliyoru 15,0% Katiliyoru 28,38% Katiliyoru 29,46% Kararsizi 10,81%
KAYITDIġI ĠSTĠHDAMA BAKIġ AÇISI
Firaların Kayıtdışı İstihdaa Bakışı Benzeri bir soru da kayıtdıģılığın bir yönü olan kayıtdıģı istihdaa bakıģı öğrenek aacıyla he firalara he de çalıģanlara yöneltiliģtir. Ġstihda üzerindeki yükü ve rekabet Ģartlarını dikkate alırsak kayıtdıģı iģçi çalıģtırayı anlaģılabilir buluyoru öneresini bir ölçüde sahiplenen katılıcı yüzdesi yüzde 56 dır. Bu oran vergi kaçıraya göre iki puan daha yüksektir. Katiliyoru 13,31% Katiliyoru 16,5% Katiliyoru 22,75% Kararsizi 7,91% Katiliyoru 39,53%
Çalışanların Kayıtdışı İstihdaa Bakışı ÇalıĢanlarda bu önereye katılı ise yüzde 53 ile neredeyse fira oranına yetiģektedir. Vergi kaçıraya göre farkın çok düģük olası GĠB çalıģanlarının görevleri gereği vergi konusunda hassas olaları ile açıklanabilir. Katiliyoru 10,51% Kararsizi 10,65% Katiliyoru 15,5% Katiliyoru 25,47% Katiliyoru 37,87%
VERGĠ KAÇIRMA ĠLE KAYITDIġI ĠSTĠHDAM KIYASI ĠĢçiyi sigortasız çalıģtırak vergi kaçıraya göre daha yanlıģtır
Katılıyotu Kararsızı Katılıyotu Kararsızı Tablo 1: Vergi Etiği ile Vergi Kaçıra-Sigortasız İşçi Çalıştıra Arasındaki Farka İlişkin Çapraz Tablo İşçiyi sigortasız çalıştırak vergi kaçıraya göre daha yanlıştır Fira Vergi sistei ve harcaalar kıyası ile vergi kaçırayı anlaşılabilir bula Topla 24,8% 36,9% 19,1% 15,3% 3,8% 100,0% 11,0% 42,5% 17,4% 26,0% 3,2% 100,0% Kararsızı 14,5% 23,7% 22,4% 30,3% 9,2% 100,0% 7,3% 42,4% 20,5% 24,5% 5,3% 100,0% 43,8% 24,1% 10,7% 12,5% 8,9% 100,0% Topla 18,7% 36,4% 17,9% 21,7% 5,3% 100,0% Spearan Korelasyon Katsayısı: -0,006 (std. Hata: 0,04), Anlalı değil İşçiyi sigortasız çalıştırak vergi kaçıraya göre daha yanlıştır Çalışan Vergi sistei ve harcaalar kıyası ile vergi kaçırayı anlaşılabilir bula Topla 31,2% 23,9% 5,5% 19,3% 20,2% 100,0% 15,2% 41,9% 13,4% 21,7% 7,8% 100,0% Kararsızı 10,4% 33,8% 28,6% 18,2% 9,1% 100,0% Katiılıyoru 7,4% 36,6% 16,3% 27,2% 12,4% 100,0% 15,3% 26,3% 11,0% 28,0% 19,5% 100,0% Topla 14,9% 34,3% 14,2% 23,5% 13,0% 100,0% Spearan Korelasyon Katsayısı: 0,131 (std. Hata: 0,04), Anlalılık Seviyesi: %1 Katılıcılar sigortasız iģçi çalıģtıranın topluda yaģayan bir insanın hayatına yaptığı doğrudan etki ile vergi kaçıranın anoni etkisi arasında fark gözetiliyor olabilir. Firaların yüzde 55 i çalıģanların ise 49 u iki yasalara aykırı fiilden sigortasız iģçi çalıģtırayı daha yanlıģ bulaktadır.
Katılıyotu Kararsızı Katılıyotu Kararsızı Tablo 1: Kayıtdışı İstihdaa Bakışla Vergi kaçıra-sigortasız İşçi Çalıştıra Arasındaki Farka İlişkin Çapraz Tablo İşçiyi sigortasız çalıştırak vergi kaçıraya göre daha yanlıştır Fira İstihda üzerindeki yük ve rekabet çabasının kayıtdışı istihdaı anlaşılabilir kılası Topla 33,9% 22,9% 22,0% 16,9% 4,2% 100,0% 8,8% 47,3% 16,3% 23,3% 4,2% 100,0% Kararsızı 15,8% 33,3% 21,1% 26,3% 3,5% 100,0% Katiılıyoru 11,0% 36,0% 20,7% 26,2% 6,1% 100,0% 44,8% 24,0% 11,5% 10,4% 9,4% 100,0% Topla 18,8% 36,5% 18,0% 21,4% 5,3% 100,0% Spearan Korelasyon Katsayısı: -0,009 (std. Hata: 0,041), Anlalı değil İşçiyi sigortasız çalıştırak vergi kaçıraya göre daha yanlıştır Çalışan İstihda üzerindeki yük ve rekabet çabasının kayıtdışı istihdaı anlaşılabilir kılası Topla 30,7% 28,1% 5,3% 18,4% 17,5% 100,0% 12,5% 38,6% 16,4% 23,6% 8,9% 100,0% Kararsızı 16,9% 31,2% 28,6% 18,2% 5,2% 100,0% Katiılıyoru 7,1% 39,9% 10,9% 26,2% 15,8% 100,0% 18,7% 18,7% 13,3% 26,7% 22,7% 100,0% Topla 15,1% 34,4% 14,3% 23,2% 13,0% 100,0% Spearan Korelasyon Katsayısı: 0,124 (std. Hata: 0,04), Anlalılık Seviyesi: %1 ĠĢçiyi sigortasız çalıģtırak vergi kaçıraya göre daha yanlıģtır öneresi ile kayıtdıģı istihdaı anlaģılabilir bula arasındaki iliģkinin ortaya çıkarılası aacıyla hazırlanan tablo yukarıdadır. Buna göre, kayıtdıģı istihdaı anlaģılır bulan firaların yüzde 57 si (vergi etiği ile yapılan çapraz tabloda oran yüzde 62 idi), çalıģanların ise yüzde 59 u (vergi etiğinde yüzde 55 idi) sigortasız iģçi çalıģtırayı vergi kaçıradan daha yanlıģ
VERGĠ ETĠĞĠ ĠLE HAYIR ĠġLERĠNĠ YEĞLEYENLER KIYASI Vergi yerine fakirlere para yardıı yapak, cai, çese vs yaptırak veya aģevine yardı yapak daha doğrudur
Kararsızı Katılıyotu Kararsızı Tablo 1: Vergi Etiği ile Vergi Yerine Hayır İşlerini Yeğleyenler Arasında Çapraz Tablo Fira Vergi yerine fakirlere para yardıı yapak, cai, çese vs yaptırak veya aşevine yardı yapak daha doğrudur Vergi sistei ve harcaalar kıyası ile vergi kaçırayı anlaşılabilir bula Topla 17,9% 24,4% 18,6% 21,2% 17,9% 100,0% 10,0% 17,6% 16,3% 44,3% 11,8% 100,0% Kararsızı 3,9% 23,7% 11,8% 42,1% 18,4% 100,0% Katiılıyoru 2,0% 9,9% 11,9% 53,6% 22,5% 100,0% 8,0% 2,7% 10,7% 22,3% 56,3% 100,0% Topla 9,1% 15,8% 14,5% 37,6% 23,0% 100,0% Spearan Korelasyon Katsayısı: 0,331 (std. Hata: 0,037), Anlalılık Seviyesi: %1 Vergi yerine fakirlere para yardıı yapak, cai, çese vs yaptırak veya aşevine yardı yapak daha doğrudur Çalışan Vergi sistei ve harcaalar kıyası ile vergi kaçırayı anlaşılabilir bula Topla 7,4% 5,6% 4,6% 22,2% 60,2% 100,0% 5,1% 4,7% 6,1% 36,9% 47,2% 100,0% Kararsızı 1,3% 5,1% 7,6% 35,4% 50,6% 100,0% 1,0% 2,9% 3,4% 45,7% 47,1% 100,0% 1,7% 1,7% 4,1% 32,2% 60,3% 100,0% Topla 3,3% 3,8% 4,9% 36,3% 51,6% 100,0% Fira anketine katılan her dör kiģiden biri vergi yerine bazı hayır faaliyetlerinin daha doğru olduğunu düģünektedir. Bu oran çalıģanlarda yüzde 7 gibi oldukça düģük bir orandadır.
VERGĠ ETĠĞĠ ĠLE ĠSTĠHDAM YARATMA KIYASI Vergi yerine istihda yaratak daha doğrudur.
Kararsızı Kararsızı Tablo 1: Vergi Etiği ile Vergi Yerine İstihda Yaratayı Yeğlee Arasında Çapraz Tablo Vergi yerine istihda yaratak daha dogrudur Fira Topla Vergi sistei ve harcaalar 49,4% 22,8% 16,5% 7,6% 3,8% 100,0% kiyasi ile vergi 21,3% 44,8% 12,2% 18,1% 3,6% 100,0% kacirayi Kararsızı 15,8% 31,6% 31,6% 15,8% 5,3% 100,0% anlasilabilir 9,9% 38,4% 13,9% 33,8% 4,0% 100,0% bula 45,5% 19,6% 10,7% 15,2% 8,9% 100,0% Topla 28,3% 33,3% 15,3% 18,4% 4,7% 100,0% Spearan Korelasyon Katsayısı: 0,152 (std. Hata: 0,04), Anlalılık Seviyesi: %1 Vergi yerine istihda yaratak daha dogrudur Çalışan Topla Vergi ve harcaalar 19,3% 16,5% 7,3% 27,5% 29,4% 100,0% düsünüldügünde 8,8% 21,4% 16,3% 42,3% 11,2% 100,0% vergi kacira Kararsızı 6,4% 26,9% 17,9% 24,4% 24,4% 100,0% anlasilabilir 4,3% 18,3% 15,9% 45,7% 15,9% 100,0% 5,0% 11,7% 10,0% 33,3% 40,0% 100,0% Topla 8,2% 18,8% 14,0% 37,7% 21,4% 100,0% Firalarda istihda yaratanın daha doğru olacağını düģünenlerin oranı yaklaģık yüzde 62 dir.
Kararsızı Kararsızı Tablo 1: Kayıtdışı İstihdaa Bakış İle İstihda Yaratayı Yeğlee Arasında Çapraz Tablo Vergi yerine istihda yaratak daha doğrudur Fira Istihda üzerindeki yük ve rekabet çabasının kayıtdışı istihdaı anlaşilabilir kılası Topla 47,5% 21,2% 21,2% 5,9% 4,2% 100,0% 25,6% 43,9% 10,9% 16,8% 2,8% 100,0% Kararsızı 19,3% 36,8% 19,3% 22,8% 1,8% 100,0% 11,0% 30,5% 19,5% 32,9% 6,1% 100,0% 44,8% 19,8% 12,5% 12,5% 10,4% 100,0% Topla 27,9% 33,3% 15,4% 18,6% 4,7% 100,0% Spearan Korelasyon Katsayısı: 0,164 (std. Hata: 0,039), Anlalılık Seviyesi: %1 Vergi yerine istihda yaratak daha doğrudur Çalışan Topla Istiha yükü ve 16,8% 22,1% 9,7% 28,3% 23,0% 100,0% rekabet 4,3% 22,2% 13,3% 43,7% 16,5% 100,0% kayıtdışı Kararsızı 10,5% 13,2% 23,7% 34,2% 18,4% 100,0% istihdaı 5,3% 17,6% 18,2% 37,4% 21,4% 100,0% anlaşılabilir kılaktadır 15,4% 12,8% 5,1% 30,8% 35,9% 100,0% Topla 8,3% 19,1% 14,2% 37,4% 21,0% 100,0%
VERGĠ KAÇIRMANIN YAYGINLIĞI Çevrede vergi kaçırayan yok.
Kararsızı Kararsızı Tablo 1: Vergi Etiği ile Vergi Kaçıranın Yaygınlığı Arasında Çapraz Tablo Çevrede vergi kaçırayan yok Fira Vergi sistei ve harcaalar kıyası ile vergi kaçıayı anlaşılabilir bula Topla 37,6% 47,8% 4,5% 7,0% 3,2% 100,0% 9,5% 50,2% 15,4% 20,8% 4,1% 100,0% Kararsızı 21,1% 23,7% 19,7% 27,6% 7,9% 100,0% 7,4% 34,2% 21,5% 28,2% 8,7% 100,0% 6,3% 5,4% 27,7% 22,3% 38,4% 100,0% Topla 15,9% 36,5% 16,6% 20,3% 10,6% 100,0% Spearan Korelasyon Katsayısı: 0,459 (std. Hata: 0,032), Anlalılık Seviyesi: %1 Türkiye de vergi kaçırayan yoktur Çalışan Vergi ve harcaalar düşünüldüğünde vergi kaçıra anlasilabilir Topla 45,0% 19,8% 1,8% 13,5% 19,8% 100,0% 22,5% 40,8% 6,4% 25,2% 5,0% 100,0% Kararsızı 17,5% 50,0% 8,8% 18,8% 5,0% 100,0% 16,7% 36,2% 7,6% 27,1% 12,4% 100,0% 26,4% 22,3% 8,3% 20,7% 22,3% 100,0% Topla 24,3% 34,3% 6,6% 22,6% 12,2% 100,0% çevrede vergi kaçırayan yok öneresine firaların yüzde 16 sı kesinlikle katılıyoru, yüzde 37 si katılıyoru yanıtını veriģlerdir. Bu önereye katılayanların oranı ise üçte birden azdır. Bu vergi kaçıra davranıģının topluda ne kadar yaygın olduğunu gösterektedir.
ALGILANAN YAKALANMA OLASILIĞI Vergi kaçıranların yakalana olasılığı yüksektir.
Kararsızı Kararsızı Tablo 1: Vergi Etiği ile Yakalana Olasılığı Arasında Çapraz Tablo Vergi kaçıranların yakalana olasılığı yüksektir Fira Topla Vergi sistei ve harcaalar 7,1% 36,5% 17,3% 29,5% 9,6% 100,0% kıyası ile vergi 1,8% 36,2% 14,9% 36,7% 10,4% 100,0% kaçırayı Kararsızı 7,9% 21,1% 23,7% 40,8% 6,6% 100,0% anlaşılabilir 6,0% 28,5% 14,6% 41,7% 9,3% 100,0% bula 17,0% 12,5% 11,6% 25,0% 33,9% 100,0% Topla 6,8% 29,3% 15,8% 34,8% 13,3% 100,0% Vergi kaçıranların yakalana olasılığı yüksektir Çalışan Topla Vergi ve harcaalar 7,3% 15,5% 8,2% 35,5% 33,6% 100,0% düşünüldüğünde 3,2% 13,3% 7,8% 56,0% 19,7% 100,0% vergi kaçıra Kararsızı 7,6% 19,0% 8,9% 51,9% 12,7% 100,0% anlaşılabilir 5,3% 15,9% 9,1% 54,8% 14,9% 100,0% 3,3% 22,5% 6,7% 45,8% 21,7% 100,0% Topla 4,9% 16,5% 8,2% 50,5% 20,0% 100,0% Firaların yüzde 36 sı vergi kaçıranların yakalana olasılığını belli ölçüde yüksek görürken çalıģanlarda bu oran yüzde 21 e düģektedir.
CEZALARIN CAYDIRICILIĞI Vergi kaçıranların yakalana olasılığı yüksektir.
Firalara Göre Cezaların Caydırıcılığı Firalardan yüzde 47 si cezaların vergi kaçıranları caydırıcı güçte olduğunu düģüneektedir. Vergi cezaları vergi kaçırayı caydıracak güçtedir öneresine bir ölçüde katılanların oranı ise yaklaģık yüzde 37 dir. Katiliyoru 13,95% Katiliyoru 11,46% Katiliyoru 32,73% Katiliyoru 25,55% Kararsizi 16,3%
Çalışanlara Göre Cezaların Caydırıcılığı Tıpkı yakalana olasılığında olduğu gibi cezaların caydırıcı olduğu öneresine de çalıģanlarda katılı oranı biraz daha düģüktür. ve kesinlikle katılıyoru yanıtını verenlerin külatif yüzdesi yüzde 33 lerdedir. Katiliyoru 28,93% Katiliyoru 4,27% Katiliyoru 14,13% Kararsizi 8,27% Katiliyoru 44,4%
VERGĠLERĠN VERĠMLĠ HARCANMASI Vergiler verili harcanaktadır.
Kararsızı Tablo 1: Vergi Etiği ile Devlet Harcaalarının Verililiği Arasında Çapraz Tablo Vergiler verili harcanaktadır Çalışan Topla Vergi ve harcaalar 8,4% 3,7% 4,7% 26,2% 57,0% 100,0% düşünüldüğünde 3,7% 7,9% 15,0% 52,3% 21,0% 100,0% vergi kaçıra Kararsızı 2,5% 10,1% 25,3% 45,6% 16,5% 100,0% anlaşılabilir 1,5% 9,2% 23,8% 46,6% 18,9% 100,0% 4,2% 9,2% 25,0% 35,0% 26,7% 100,0% Topla 3,7% 8,1% 18,7% 43,3% 26,2% 100,0% Vergilerin Verili Harcanası ÇalıĢanlara vergilerin verili harcandığı öneresine katılıp katıladıkları soruluģtur. Bu konuda çalıģanların kanaati vergilee konusunda hassasiyetlerini de etkileyebilecektir. Vergilerin verili harcandığını düģünen çalıģanların oranı yüzde 12 gibi çok düģük bir oranda kalaktadır. Vergi kaçırayı anlaģılır bula oranı ise beklendiği gibi vergilerin verili harcandığı kanaatinde olayanlarda yüzde 50 ler civarında seyretektedir.
VERGĠSEL DÜZENLEMELERĠN KARMAġIKLIĞI Vergi düzenleeleri çok karaģık.
Kararsızı Kararsızı Tablo 1: Vergi Etiği ile Vergisel Düzenleelerin Karaşıklığı Arasında Çapraz Tablo Vergi düzenleeleri çok karaşık Fira Topla Vergi sistei ve harcaalar 48,4% 38,9% 8,9% 3,2%,6% 100,0% kıyası ile vergi 25,8% 48,9% 17,2% 6,8% 1,4% 100,0% kaçırayı Kararsızı 21,1% 50,0% 15,8% 10,5% 2,6% 100,0% anlaşılabilir 23,2% 45,7% 23,8% 6,6%,7% 100,0% bula 30,4% 29,5% 23,2% 13,4% 3,6% 100,0% Topla 30,4% 43,1% 17,6% 7,4% 1,5% 100,0% Spearan Korelasyon Katsayısı: 0,198 (std. Hata: 0,038), Anlalılık Seviyesi: %1 Vergi düzenleeleri çok karasıktır Çalışan Topla Vergi ve harcaalar 59,1% 30,9% 1,8% 5,5% 2,7% 100,0% düşünüldüğünde 34,3% 50,5% 4,2% 3,7% 7,4% 100,0% vergi kaçıra Kararsızı 26,6% 59,5% 5,1% 6,3% 2,5% 100,0% anlaşılabilir 26,4% 51,0% 4,8% 13,0% 4,8% 100,0% 34,7% 44,1% 5,9% 8,5% 6,8% 100,0% Topla 35,0% 47,6% 4,4% 7,7% 5,3% 100,0% Vergisel Düzenleelerin Karaşıklığı Vergi etiği ile vergisel düzenleelerin karaģıklığı arasındaki iliģki Tablo 18 dedir. Buna göre firaların yüzde 74 ü, çalıģanların ise yüzde 83 ü vergi düzenleelerinin çok karaģık olduğu öneresine belli ölçüde katılaktadır.
VERGĠ YÜKÜNÜN AĞIRLIĞI Vergi yükü çok ağırdır.
Kararsızı Kararsızı Tablo 1: Vergi Etiği ile Vergi Yükünün Ağırlığı Arasında Çapraz Tablo Vergi yükü çok ağırdır Fira Topla Vergi sistei ve harcaalar 58,6% 37,6% 2,5%,6%,6% 100,0% kıyası ile vergi 36,8% 54,1% 5,9% 2,3%,9% 100,0% kaçırayı Kararsızı 43,4% 40,8% 5,3% 6,6% 3,9% 100,0% anlaşılabilir 26,7% 56,7% 7,3% 6,0% 3,3% 100,0% bula 57,1% 24,1% 9,8% 5,4% 3,6% 100,0% Topla 43,4% 44,9% 6,0% 3,6% 2,1% 100,0% Spearan Korelasyon Katsayısı: 0,118 (std. Hata: 0,038), Anlalı lık Seviyesi: %1 Vergi yükü çok ağırdır Çalışan Topla Vergi ve harcaalar 43,1% 36,7% 3,7% 12,8% 3,7% 100,0% düşünüldüğünde 22,1% 56,7% 4,6% 13,8% 2,8% 100,0% vergi kaçıra Kararsızı 16,5% 50,6% 22,8% 10,1% 100,0% anlaşılabilir 11,6% 58,5% 10,6% 15,9% 3,4% 100,0% 16,8% 41,2% 15,1% 21,0% 5,9% 100,0% Topla 20,8% 51,0% 9,8% 15,0% 3,3% 100,0% Firaların yaklaģık yüzde 90 ı vergi yükü çok ağırdır öneresine katılaktadır. çalıģanlarda da yüzde 71 gibi yüksek bir oranda seyretektedir.
ĠSTĠHDAM ÜZERĠNDEKĠ VERGĠ YÜKÜNÜN AĞIRLIĞI Ġstihda üzerindeki vergi yükü çok ağırdır.
Kararsızı Kararsızı Tablo 1: Kayıtıdşı İstihdaa Bakış ile İstihda Üzerindeki Yük Arasında Çapraz Tablo İstihda üzerindeki vergi yükü çok ağırdır Fira İstihda üzerindeki yük ve rekabet çabasının kayıtdışı istihdaı anlaşılabilir kılası Topla 55,9% 36,4% 4,2% 3,4% 100,0% 33,1% 59,9% 4,9% 1,8%,4% 100,0% Kararsızı 35,1% 42,1% 19,3% 1,8% 1,8% 100,0% 23,5% 53,1% 14,2% 5,6% 3,7% 100,0% 60,0% 24,2% 7,4% 8,4% 100,0% Topla 38,4% 48,3% 8,4% 3,8% 1,1% 100,0% Spearan Korelasyon Katsayısı: 0,10 (std. Hata: 0,04), Anlalılık Seviyesi: %1 Istihda uzerindeki vergi yuku cok agirdir Çalışan Topla İstiha yükü ve 38,9% 43,4% 6,2% 8,0% 3,5% 100,0% rekabet 18,9% 66,4% 7,5% 4,6% 2,5% 100,0% kayıtdışı Kararsızı 6,5% 62,3% 22,1% 7,8% 1,3% 100,0% istihdaı 12,4% 53,2% 14,5% 19,4%,5% 100,0% anlaşılabilir kılaktadır 22,1% 41,6% 15,6% 13,0% 7,8% 100,0% Topla 19,4% 56,5% 11,5% 10,1% 2,6% 100,0% Ġstihda üzerindeki yükün ağır olduğunu düģünen firaların oranı yüzde 87 yi, çalıģanların oranı ise yüzde 76 yı bulaktadır.