Ksm 3. Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3.1. Giriş Deprem, sel, toprak kaymas, şiddetli kar vb. anormal doğa olaylar zaman zaman gerçekleşebilir. Eğer bu olaylar yerleşimin olmadğ alanlarda gerçekleşirse, sadece bir doğa olay olarak kalabilirler. Ancak, eğer bu tür bir olay yerleşimin olduğu bir alanda gerçekleşirse, insan hayatn olduğu kadar bir çok toplumsal durumu da ciddi bir biçimde etkileyebilir ve bu olay bir doğal afet haline gelir. Bu bölümde, afet yönetimi; doğal afete karş hazrlkl olmak, afet zararlarnn azaltm ve afete müdahale amacyla organize olmuş insani çabalarn çeşitli biçimleri olarak tanmlanmştr. Afet yönetimi gereklidir, çünkü: - Anormal bir doğa olaynn gerçekleşmesi, insani çabalarla engellenemez. - Bir doğal afet, bir çok can ve mal kaybna neden olur, ve ulusal gelişimi engeller. - Eğer uygun bir biçimde idare edilmezse, afetin etkileri büyüyecektir. Bu Çalşmann Faaliyet Alan Bu çalşmann amac iki yönlüdür. Bir amac, özelliklerini öğrenmek amacyla, Türkiye deki ulusal ve yerel yönetimlerin güncel afet yönetim sistemlerini incelemektir. Diğer amaç, İstanbul daki yerel yönetimlere bugünkü yasal çerçeveleri dahilinde, olas teşkilatlanma ve planlama değişiklikleri önermektir. İlk bölüm, Türkiye deki doğal afetlerin durumunu ve varolan işbirliği çabalarn gözden geçirmektedir. İkinciden dördüncü bölüme kadar olan ksm, Türkiye deki afet yönetiminin durumunu srasyla yasal, kurumsal ve işletimsel bakş açlarndan incelemektedir. Bibliografik çalşmalar, önemli kişilerle görüşmeler, önemli yasal belgelerden yaplan eleştirel okumalar ve günümüzde Türkiye de kullanlan uygulama planlar bu çalşmann esas yöntemleri olarak uygulanmştr. Beşinci bölümde, kyaslama amacyla, Japonya ve ABD deki afet yönetim sistemleri anlatlmştr. Altnc bölümde, yerel yönetim yasas, organizasyon ve planlamaya dair baz tavsiyeler sunulmuştur. Türkiye deki Doğal Afetler Tablo 3.1.1 Türkiye de son 70 yl içinde yaşanan doğal afetler sonucu yklan hanelerin yüzdesini göstermektedir. Depremler, ülkedeki en zarar verici doğal afetler olarak gözükmektedir. Ksm 3:Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3-1
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Plan Çalşmas Tablo 3.1.1 Türkiye de Doğal Afetlerin Yktğ Mesken Says Doğal Afet Tipi %si Deprem 61 Sel 14 Toprak Kaymas 15 Kaya düşmesi 5 Yangn 4 Çğ, frtna, yağmur 1 Kaynak: (Ergunay, 1999) Şekil 3.1.1 son yüzylda Türkiye de meydana gelen depremler sonucu oluşan kayplarn ve ağr hasarl binalarn saysn göstermektedir. Toplam olarak, 130 olay kaytlara geçmiştir. Toplam ölü says 80,000 i aşmaktadr ve eski zamanlara ait baz kaytlarda yaral gözükmemesine rağmen, toplam yaral says ise 54,000 den fazladr. Ağr hasarl binalarn says 440,000 i aşmaktadr. Bu olaylar arasnda, en kötüsü 32,000 den fazla insann hayatn kaybettiği 1939 Erzincan depremidir. 15,000 den fazla insann ölümüyle sonuçlanan 1999 Kocaeli Depremi ise en kötü ikinci olaydr. 35,000 30,000 Number of Death by Earthquakes 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 Year Şekil 3.1.1 Türkiye de Yaşanan Depremlerdeki Ölü Says Kaynak: Bayndrlk ve İskan Bakanlğ (www.deprem.gov.tr). 1999 haritas, Başbakanlk Kriz Yönetim Merkezi verilerine göre hazrlanmştr Afet Yönetimi Konusunda Varolan İşbirliği Tablo 3.1.2 de gösterildiği üzere, İstanbul da afet yönetimini hedefleyen iki ayr uluslararas işbirliği projesi vardr. Boğaziçi Üniversitesi ile gerçekleştirilen Afete Hazrlk 3-2
Eğitim Projesi yapsal olmayan azaltma ağrlk vererek, esas olarak, acil müdahale gönüllüleri geliştirmek konusunda yerel topluluklarla çalşmaktadr. ABCD Temel Afete Hazrlk Eğitim Projesi ise, afet önleme gönüllüleri yetiştirmek konusuna odaklanmştr. Projenin 2001 ylnda sonlandrlmasna rağmen, eğitim ve araştrmalar, yeni kurulan Afet Yönetim Merkezi nde devam etmektedir Tablo 3.1.2 İstanbul da Afet Yönetimi Konusunda Mevcut İşbirliği Projenin ad Afete Hazrlk Eğitim Projesi ABCD Temel Afete Hazrlk Eğitim Projesi Eş Uzman Boğaziçi Üniversitesi İstanbul Teknik Üniversitesi Kurum Bağş sahibi USAID, UNDP, İsviçre Gelişim ve İşbirliği Ajans vb. 17kuruluş Federal Acil Yönetim Ajans, ABD Hedef Yerel topluluklar Çoğunlukla ulusal seviyede Süre Devam etmekte 2000-2001 Özellikleri Halk acil müdahale gönüllüleri Afet önleme gönüllüleri yetiştirme. Yapsal olmayan azaltm Esas olarak ulusal seviyede odakl Kadköy Belediyesi nde örnek bölge. "Afet Yönetim Merkezi" afet yönetimi konusunda kurslar ve projeler sunuyor.. Referans www.iahep.org atlas.cc.itu.edu.tr/~achieve www.cedm.itu.edu.tr/ Bölüm 3.1 için Referanslar Ergunay, O. 1999, A Perspective of Disaster in Turkey: Issues and Prospects, Urban Settlements and Natural Disasters, Proceedings of UIA Region II Workshop, Chamber of Architects of Turkey Ksm 3:Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3-3
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Plan Çalşmas 3.2. Türkiye de Afet Yönetimi ile ilgili Yasal Sistemler 3.2.1. İdare Konusunda Mevcut Yasalar (1) 1982 Anayasas Türkiye Cumhuriyeti yönetimi, anayasayla uyumlu olarak işlemektedir. 1923 ylnda Cumhuriyet in ilan edilmesinden bu yana, anayasa, askeri darbelerin ardndan gelen askeri rejim dönemlerinden sonra olmak üzere, iki defa değiştirilmiştir. Bugün geçerli olan anayasa, 1961 anayasasnn yerini almak üzere 1982 ylnda kabul edilmiştir. 1982 anayasasyla, yasama meclisinde gerçekleşen temel değişim, Cumhuriyet Senatosu nun yürürlükten kaldrlmasdr. Böylece Türkiye Büyük Millet Meclisi tek bir meclis haline gelmiştir. Cumhurbaşkan ve Bakanlar Kurulu yürütmeye ilişkin görevleri yerine getirirken, bağmsz mahkemeler hukuki yetkiyi kullanrlar. 1982 anayasas cumhurbaşkannn otoritesini arttrmakta ve bireysel ve kurumsal haklarn snrlarn çizmektedir. 1982 anayasas sadece cumhurbaşkannn değil, ayn zamanda başbakann da güçlerini artrmştr. 1982 anayasas, temel görev ve haklar, cumhuriyetin temel örgütlenmesini, finansal ve ekonomik hükümleri öngörmektedir. 1982 Anayasas nn cumhuriyetin örgütlenmesine dair olan içeriği Tablo 3.2.1 de gösterilmektedir. 1982 Anayasas, merkezi yönetimi aşağdaki gibi tanmlamaktadr: MADDE 1, devletin şeklini Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir diye öngörmektedir. MADDE 2 Cumhuriyetin Nitelikleri ni belirtmektedir. Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanşma ve adalet anlayş içinde, insan haklarna saygl, Atatürk milliyetçiliğine bağl, başlangçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. MADDE 123 İdarenin Bütünlüğü ve Kamu Tüzelkişiliği ni aşağdaki gibi tanmlamaktadr: İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir. İdarenin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarna dayanr. Kamu tüzelkişiliği, ancak kanunla veya kanunun açkça verdiği yetkiye dayanlarak kurulur. MADDE 124 yönetmelikler in çkarlmasna aşağdaki gibi değinmektedir: 3-4
Başbakanlk, bakanlklar ve kamu tüzelkişilikleri, kendi görev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve tüzüklerin uygulanmasn sağlamak üzere ve bunlara aykr olmamak şartyla yönetmelikler çkarabilirler. Hangi yönetmeliklerin Resmi Gazete de yaymlanacağ kanunda belirtilir. Ksm 3:Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3-5
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Plan Çalşmas Tablo 3.2.1 1982 Anayasas nn İçeriği SUNUŞ BİRİNCİ KISIM GENEL ESASLAR İKİNCİ KISIM TEMEL HAKLAR VE ÖDEVLER ÜÇÜNCÜ KISIM CUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI BİRİNCİ BÖLÜM YASAMA I. Türkiye Büyük Millet Meclisi II. Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Görev ve Yetkileri III. Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Faaliyetleri ile İlgili Hükümler IV. Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Bilgi Edinme ve Denetim Yollar İKİNCİ BÖLÜM YÜRÜTME I. Cumhurbaşkan A. Nitelikleri ve Tarafszlğ B. Seçimi Andiçmesi D. Görev ve Yetkileri a) Yasamaya İlişkin: b) Yürütmeye İlişkin: c) Yargya İlişkin: E. Sorumluluk ve Sorumsuzluk Hali F. Cumhurbaşkanna Vekillik Etme G. Cumhurbaşkan Genel Sekreterliği H. Devlet Denetleme Kurulu II. Bakanlar Kurulu A. Kuruluş B. Göreve Başlama ve Güvenoyu C. Görev Srasnda Güvenoyu D. Görev ve Siyasi Sorumluluk E. Bakanlklarn Kurulmas ve Bakanlar F. Seçimlerde Geçici Bakanlar Kurulu G. Tüzükler H. Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Cumhurbaşkannca Yenilenmesi I. Milli Savunma A. Başkomutanlk ve GenelKurmay Başkanlğ B. Milli Güvenlik Kurulu III. Olağanüstü Yönetim Usulleri A. Olağanüstü Haller 1. Tabi Afet ve Ağr Ekonomik Bunalm Sebebiyle Olağanüstü Hal İlan 2. Şiddet Olaylarnn Yaygnlaşmas ve Kamu Düzeninin Ciddi Şekilde Bozulmas Sebepleriyle Olağanüstü Hal İlan 3. Olağanüstü Hallerle İlgili Düzenleme B. Skyönetim, Seferberlik ve Savaş Hali IV. İdare A. İdarenin Esaslar 1. İdarenin Bütünlüğü ve kamu Tüzelkişiliği 2. Yönetmelikler B. Yarg Yolu C. İdarenin Kuruluşu 1. Merkezi İdare 2. Mahalli İdareler D. Kamu Hizmeti Görevlileriyle İlgili k 1. lgenel İlkeler 2. Görev ve Sorumluluklar Disiplin Kovuşturulmasnda Güvence E. Yükseköğretim Kurumlar ve Üst Kuruluşlar 1. Yükseköğretim Kurumlar 2. Yükseköğretim Üst Kuruluşlar 3. Yükseköğretim Kurumlarnda Özel Hükümlere Tabi Olanlar F. Radyo ve Televizyon İdaresi ve Kamuyla İlişkili Haber Ajanslar G. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu H. Kamu Kurumu Niteliğindeki I. Diyanet lk İşleri l lbaşkanlğ J. Kanunsuz Emir ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YARGI DÖRDÜNCÜ KISIM MALİ VE EKONOMİK HÜKÜMLER BEŞİNCİ KISIM ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER ALTINCI KISIM GEÇİCİ HÜKÜMLER YEDİNCİ KISIM SON HÜKÜMLER Kaynak: Türkiye Büyük Millet Meclisi internet sitesi (www.tbmm.gov.tr/anayasa/constitution.htm) 3-6
Merkezi ve Mahalli İdare 1982 Anayasas, merkezi ve mahalli idareyi aşağdaki gibi tanmlar: MADDE 126 Merkezi İdare in anlamn aşağdaki gibi öngörmektedir: "Türkiye, merkezi idare kuruluşu bakmndan, coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere, iller de diğer kademeli bölümlere ayrlr. İllerin idaresi, yetki üstünlüğü esasna dayanr. Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum sağlamak amacyla, birden çok ili içine alan merkezi idare teşkilat kurulabilir. Bu teşkilatn görev ve etkileri kanunla düzenlenir. MADDE 127 Mahalli İdare nin anlamn aşağdaki gibi öngörmektedir: "Mahalli idareler; il, belediye veya köy halknn mahalli müşterek ihtiyaçlarn karşlamak üzere kuruluş esaslar kanunla belirtilen ve karar organlar, gene kanunda gösterilen seçmenler tarafndan seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir. Mahalli idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir. Mahalli idarelerin seçimleri, 67 nci maddedeki esaslara göre beş ylda bir yaplr. Ancak milletvekili genel veya ara seçiminden önceki veya sonraki bir yl içinde yaplmas gereken mahalli idareler organlarna veya bu organlarn üyelerine ilişkin genel veya ara seçimler, milletvekili ara veya genel seçimleriyle birlikte yaplr. Kanun, büyük yerleşim merkezleri için özel yönetim biçimleri getirebilir. Mahalli idarelerin seçilmiş organlarnn, organlk sfatn kazanmalarna ilişkin itirazlarn çözümü ve kaybetmeleri konusundaki denetim yarg yolu ile olur. Ancak görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakknda soruşturma veya kovuşturma açlan mahalli idare organlar veya bu organlarn üyelerini, İçişleri Bakan, geçici bir tedbir olarak, kesin hükme kadar uzaklaştrabilir. Merkezi idare, mahall idareler üzerinde mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun bir şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanmas, toplum yararnn korunmas ve mahalli ihtiyaçlarn gereği gibi karşlanmas amacyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idari vesayet yetkisine sahiptir. Mahalli idarelerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amac ile, kendi aralarnda Bakanlar Kurulu nun izni ile birlik kurmalar, görevleri, yetkileri, maliye ve gvenlik işleri Ksm 3:Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3-7
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Plan Çalşmas ve merkez idare ile karşlkl ilişkileri kanunla düzenlenir. Bu idarelere, görevleri ile orantl gelir kaynaklar sağlanr." (2) Belediyeler Kanunu (1580 sayl yasa) İstanbul da ilk belediye örgütü 1854 ylnda kurulmuştur. Diğer şehirlerdeki belediyeler 1868 ve 1876 belediye kanunlarn esas almşlardr. Mahalli idareler çağdaş niteliklerini 1923 te Cumhuriyet in ilanndan sonra kazanmşlar. Belediyelere yetki ve sorumluluk veren esas yasa, 1930 ylnda kabul edilen ve halen geçerli olan Belediyeler Kanunu (1580 sayl yasa) dur. Belediyelerin örgütlenme ve sorumluluklarn detayl olarak tanmlayan Kanun, Fransz sistemine dayaldr. Bu kanuna göre, belediye yönetimi, 2,000 den fazla nüfusa sahip yerlerde bir referandum araclğyla kurulabilir. İl ve ilçeler içinse, belediye yönetimi, nüfusa baklmakszn kurulmaldr. Türkiye deki belediyelerin says, nüfusta artşla orantl olarak artmştr. Madde 15 Belediyelerin kanunlar ve nizamnamelerle muayyen hukuku, buna mukabil beldenin ve belde halknn shhat, selamet ve refahn temin, intizamn halelden vikaye maksadiyle yapacağ vazifeleri vardr diye belirtir. Madde 19, Belediye idareleri kanunun kendilerine tahmil ettiği vazife ve hizmetleri ifa ettikten sonra belde sakinlerinin müşterek ve medeni ihtiyaçlarn tesviye edecek her türlü teşebbüsat icra ederler diye belirtir. Türkiye deki sosyo-ekonomik ve teknolojik gelişmeler nedeniyle, 1930 lardan bu yana yerel seviyedeki kamu ihtiyaçlarnda ve beklentilerinde, ve kentsel yerleşimin yapsnda göze çarpan değişiklikler olmuştur. Belediyenin baz işlevleri zaman içinde eskimiştir. Ancak, genel olarak, kentsel yaşamn hzla değişen ihtiyaçlarn karşlamak amacyla, belediye faaliyetlerinin alannda önemli bir yeniden değerlendirme ve genişleme süreci gerçekleşmiştir. En temel değişim, İkinci Dünya Savaş sonras dönemde, 1950 lerdeki kentleşmenin hzlanan ritmi belediyenin işlevlerine yansdğnda yaşand. 1960 larda, belediyenin kentsel ekonmik aktiviteleri ve tüketimi denetim altna alan otorite sahas genişletildi. 1970 lerde, çevresel koruma alanndaki belirli görevler de eklendi. (3) Büyükşehir Belediyeleri Kanunu (3030 sayl yasa) 1984 te, Büyükşehir Belediyesi ad altnda, snrlar içinde birden fazla ilçe barndran şehir olarak tanmlanan, farkl bir belediye yönetimi türü; Büyükşehir Belediyeleri 3-8
Kanunu (3030 sayl yasa) ile tanmland. Bu yönetim türü ilk olarak İstanbul, Ankara ve İzmir de kuruldu ve daha sonra 15 büyükşehir belediyesine yayld. 1984 Büyükşehir Belediyeleri Kanunu, bütün şehir içi hizmetlerin, Ulusal Kalknma Plan nn amaçlar çerçevesinde, büyükşehir belediyeleri tarafndan hazrlanan plan ve programlarla uyumlu bir biçimde yürütülmesi gerekliliğini getirdi. Tablo 3.2.2 Büyükşehir Belediyeleri Yasas nn İçeriği Bölüm Başlk Madde İçerik 1 Amaç, kapsam ve tanmlar 1-3 Amaç, kapsam ve kanunun tanm 2 Kuruluş ve Snrlar 4-5 Kuruluş ve büyük şehir belediyesinin snrlar 3 Görev ve Haklar 6-8 Büyük şehir belediyesinin görev ve haklar 4 Büyük şehir belediyesinin organlar 9-15 Organlar, büyük şehir belediye meclisi, büyük şehir belediye başkan 5 Büyük şehir belediyesinin 16-17 Genel sekreter ve yardmclar organlar 6 Büyük şehir belediyesi gelirleri 18-20 Gelir, gider, plan, bütçe 7 Hükümler 21-26 Tartşma karar, büyük şehir belediyesine geçiş 3.2.2. İmar Yasalar (1) 1982 Anayasas 1982 Anayasas nn 57. Maddesi, Konut Hakk n açklar. Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarn gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyaçlarn karşlayacak tedbirleri alr, ayrca toplu konut teşebbüslerini destekler. (2) Ulusal Kalknma Plan 1930 larda, Türkiye Cumhuriyeti 5 yllk kalknma planlarnn ilkini tantt. Devlet Planlama Teşkilat (DPT) sosyal karmaşann ardndan ekonomide istikrar sağlamak amacyla 1961 de kuruldu. DPT ilk beş yllk kalknma plann 1962 de yapt. Şu anda, 2001 den 2023 e kadar olan uzun vadeli gelişime referansl olarak hazrlanan ve 2001 den 2005 e kadar geçerli olan sekizinci ulusal kalknma plan yürürlüktedir. Her bir beş yllk kalknma plannn ana amaçlar Tablo 3.2.3. de özetlenmiştir. Tablo 3.2.4 8. Ulusal Kalknma Plan nn içeriğini göstermektedir. Planda, Sosyal ve Ekonomik Sektörlere Yönelik Kalknma Amaçlar adl sekizinci ksmdaki yedinci bölüm olan Kentsel ve Krsal Altyap, kentleşme ve konutla ilgilidir. Buna ek olarak, dokuzuncu ksmdaki yedinci bölüm Kamu Hizmetlerinde Etkinliğin Artrlmas, doğal afetlerle ilgilidir. Ksm 3:Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3-9
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Plan Çalşmas Tablo 3.2.3 Türkiye Cumhuriyeti nin Beş Yllk Kalknma Plan nn Ana Amaçlar Plan Dönem Amaçlar 1930'lar 1940'lar Endüstriyelleşme girişimlerinin bir parças olan ilk kalknma planlar altyap, madencilik, ve üretimin geliştirilmesi için bir rehberlik sağlamştr. Planlarn taslağ çizilmiş, fakat 2. Dünya savaş nedeniyle ksmen uygulanmştr. 1950'lar Demokrat Parti (DP) merkezi ekonomik planlamay elemiştir.. 1961 1961 Anayasas sosyal ve ekonomik planlamay bir devlet görevi haline getirmiştir. 1. 1963-1967 1970lerin ortalarnda nelerin başarya ulaşacağ 2. 1968-1972 1970lerin ortalarnda nelerin başarya ulaşacağ 3. 1973-1977 1995 yl için, AB ile gümrük birliğini de içeren amaçlar. 1970'lerin sonu Ekonomik ve politik kargaşa planlanan hedeflerin başarlmasn olanakszlaştrmştr.. 4. 1979-1983 Özel sektörü, yoğun emek gerektiren ve ihracata yönelik projeleri ve giderlerini Nispeten hzl karşlayacak yatrmlar desteklemek için değişiklik yaplmştr. 5. 1984-1989 Daha küçük bir devlet sektörü amaçlanmştr. Devlet özel ekonomik girişimleri cesaretlendirme Odaklanarak geçmiştekine göre daha genel bir denetim rolü üstlenmiştir Bununla birlikte devlet, enerji, ulaşm ve dğer sektörlerdeki dar boğaz geçebilmek için altyap yatrmlarnda daha agresif bir program uygulamaya devam etmiştir. Ylda %7 lik bir ekonomik büyüme amaçlanmştr. Özel sektör yatrmnn ylda 6. 1990-1995 ortlama %11 artmas ve ayn zamanda ihracatn ylda %15 artmas hedeflenmiştir. Enflasyon oran ylda %10 olarak hedeflenmiştir. 7. 1996-2000 8. 2001-2005 Bölgeler aras gelişim eşitsizliklerini azaltmak amacyla kalknma ve fiziksel planlama çalşmalarna önem verilmiştir.. Toplumun yaşam standardn yükseltme, devaml ve sabit bir büyüme sürecinin başlamas, Avrupa Birliği üyeliği süreci içerisinde temel değişimlerin gerçekleşmesi, ve dünya ile kaynaşma amaçlanmştr.. 3-10
Tablo 3.2.4 8. Ulusal Kalknma Plannn İçeriği BİRİNCİ BÖLÜM 8. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI ÖNCESİNDE DURUM İKİNCİ BÖLÜM UZUN VADELİ GELİŞMENİN TEMEL AMAÇLARI VE STRATEJİSİ (2001-2003) ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 8. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANININ TEMEL AMAÇ, İLKE, VE POLİTİKALARI (2001-2005) DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 8. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANININ MAKROEKONOMİK POLİTİKALARI, HEDEFLERİ VE TAHMİNLERİ BEŞİNCİ BÖLÜM AVRUPA BİRLİĞİ İLE İLİŞKİLER ALTINCI BÖLÜM TÜRKİYENİN BÖLGE ÜLKELERİ VE DİĞER ÜLKELERLE EKONOMİK İLİŞKİLERİ YEDİNCİ BÖLÜM BÖLGESEL GELİŞME HEDEF VE POLİTİKALARI SEKİZİNCİ BÖLÜM SOSYAL VE EKONOMİK SEKTÖRLERLE İLGİLİ GELİŞME HEDEF VE POLİTİKALARI I. GİRİŞ II. İNSAN KAYNAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ III. KÜLTÜR IV. SOSYAL REFAHIN ARTIRILMASI V. SINAİLEŞME VI. BİLİM VE TEKNOLOJİ YETENEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ VII. BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ VIII. TARIMSAL GELİŞME IX. ENERJİ X. ULAŞTIRMA XI. TURİZM VE TANITMA XII. KENTSEL VE KIRSAL ALTYAPI 1. YERLEŞME VE ŞEHİRLEŞME 2. KONUT 3. İÇMESUYU, KANALİZASYON, ARITMA SİSTEMLERİ VE KATI ATIK YÖNETİMİ 4. KENTİÇİ ULAŞIM 5. İNŞAAT, MÜHENDİSLİK, MİMARLIK, TEKNİK MÜŞAVİRLİK VE MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ 6. HARİTA, TAPU KADASTRO, COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ VE UZAKTAN ALGILAMA SİSTEMLERİ 7. KIRSAL ALTYAPI XIII. ÇEVRE DOKUZUNCU BÖLÜM KAMU HİZMETLERİNDE ETKİNLİĞİN ARTIRILMASI I. KAMU YÖNETİMİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ VE YENİDEN YAPILANDIRILMASI II. ADALET HİZMETLERİNDE ETKİNLİK III. GÜVENLİK HİZMETLERİNDE ETKİNLİK IV. MAHALLİ İDARELER V. KAMU YATIRIMLARININ PLANLANMASI VE UYGULANMASINDA ETKİNLİK VI. SİVİL TOPLUM ORGANİZASYONLARI VII. DOĞAL AFETLER VIII. TRAFİK VE CAN GÜVENLİĞİ ONUNCU BÖLÜM EKONOMİDE ETKİNLİĞİN ARTIRILMASI TÜRKİYE NİN TEMEL HEDEF VE STRATEJİLERİ UZUN VADELİ KALKINMA (2001-2023) VE SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI (2001-2005) I. DÜNYADAKİ GELİŞMELER II. TÜRKİYE NİN DENEYİM VE BAŞLICA SORUN ALANLARI III. UZUN VADELİ KALKINMANIN TEMEL HEDEF VE STRATEJİLERİ (2001-2023) IV. 8. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANININ TEMEL HEDEFLERİ, İLKELERİ VE POLİTİKASI (2001-2005) 1. AVRUPA BİRLİĞİ NE GİRİŞ SÜRECİ VE YABANCI EKONOMİK İLİŞKİLER 2. MAKRO-EKONOMİK HEDEF TAHMİNLERİ VE POLİTİKALARI 3. İNSAN KAYNAKLARININ GELİŞİMİ 4. KÜLTÜR VE SANAT 5. SOSYAL REFAHIN ARTIRILMASI 6. SANAYİLEŞME 7. BİLİM VE TEKNOLOJİ YETENEKLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ 8BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ 9. TARIMSAL GELİŞMELER 10. ENERJİ 11. ULAŞTIRMA 12. TURİZM VE TANITMA 13. BÖLGESEL GELİŞİM 14. YERLEŞME, ŞEHİRLEŞME, KENTSEL VE KIRSAL ALTYAPI 15. ÇEVRE 16. DOĞAL AFETLER 17.KAMU HİZMETLERİNDE ETKİNLİĞİN ARTTIRILMASI 18.EKONOMİDE ETKİNLİĞİN Deprem ARTTIRILMASI Performa EK SÖZLÜK Kaynak: Devlet Planlama Teşkilat İnternet Sitesi (www.dpt.gov.tr/dptweb/ingin.html) Ksm 3:Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3-11
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Plan Çalşmas (3) İmar Yasas ( 3194 sayl yasa) Bayndrlk ve İskan Bakanlğ, (önceki ad İmar ve İskan Bakanlğ), nüfusun deprem ile diğer doğal afetlerden doğacak ölüm ve yaralanma riskini azaltmak ve ekonomik risklerin boyutunu aza indirgemek için ilk olarak 1958 ylnda kurulmuştur. En önemli görevi, 1959 ylnda İmar ve İskan Bakanlğ tarafndan hazrlanan iki yasay, İmar Yasas ve Afet Yasas n yürürlüğe koymuş olmadr. Bugünkü İmar Yasas (3194 sayl yasa), 1985 ylnda kanunlaştrlmş olup Türkiye de bu tür bir yasama geleneğinin dördüncü neslini teşkil etmektedir. İçeriği, Tablo 3.2.5. de verilmiştir. İmar Yasas, binalarn nasl inşa edileceğini belirleyen esas yasal araçtr. Bu yasa, yerleşim alanlarnn ve binalarn, planlama, sağlk ve çevresel koşullara uygun olarak tesbit edilmesini garanti etmek amacyla tasarlanmştr. Türkiye deki inşa süreci Şekil 3.2.1 deki şematik diyagramda gösterilmiştir. Bu yasann, Bölüm 4 te, bina inşasnn denetimini düzenleyen bir kaç maddesi bulunmaktadr. Yasa, proje denetimi için belediyeleri (ya da kentsel alann dşndaki bölgeler çin valilikleri) sorumlu tutmaktadr. İnşa denetimi kontrol mühendisleri olarak adlandrlan memurlarn sorumluluğuna verilmiştir. Belediye dahilinde olmayan arazilerde belirli bina snflarnn inşa edilmesi için, mühendislik derecesi olmayan kişiler de bu mevkide hizmet verebilmektedir. Krsal yerleşimler için başka istisnalar konmuştur. Belediyeye dahil veya yerleşmeye ayrlmş alanlar dahilinde ya da dşnda kalan alanlar için yaplmş planlar ile inşa edilecek tüm yaplar bu kanunun maddelerine bağldr. Türkiye de, yasal sistem, belirlenmiş yasalarn nasl infaz edileceğini düzenleyen yönetmelikler, düzenlemeler veya tüzükleri yoluyla işlemektedir. Bir çok düzenleme, İmar Yasas n aşağdaki gibi tamamlamaktadr: - Büyükşehir olmayan belediyeler için standart bina düzenlemeleri - 18. Madde uyarnca yenilenmiş olan düzenlemeler ile arazi ve mülk paylaşm - Planlarn hazrlanmas ve gözden geçirilmesi için standartlar ve işlemler - Plan olmayan araziler için bina düzenlemeleri 3-12
Tablo 3.2.5 İmar Yasas nn İçeriği Ksm Madde İçerik BİRİNCİ BÖLÜM 1-5 Amaç Genel Hüküm Kapsam Genel Esaslar İstisnalar Tanmlar İKİNCİ BÖLÜM 6-14 Planlama Kademeleri İmar Planlar Halihazr Harita ve İmar Planlar Ile ilgili Esaslar Planlarn Hazrlanmas ve Yürürlüğe Konmas İmar Planlarnda Bakanlğn Yetkisi İmar Programlar, kamulaştrma ve Kstllk Hali Kamuya Ait Gayrmenkuller Cephe Hatt İmar Planlarnda Umumi Hizmetlere Ayrlan Yerler Irtifak Haklar ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 15-19 İfraz ve Tevhid Ifraz ve Tevhid Tescil ve Şüyuun İzalesi İşleri Kamulaştrmadan Artakalan Ksmlar Arazi ve Arsa Düzenlemesi Parselasyon Planlarnn Hazrlanmas ve Tescili DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 20-37 Yap Yap ve Yap ile İlgili Yap Ruhsatiyesi Esaslar Ruhsat Alma Şartlar Geliştirme Alanlarnda Yap Ruhsat Yeminli Serbest Mimarlk ve Mühendislik Bürolarnn Snflandrlmas Kamuya Ait Yap ve Tesisler ile Sanayi Tesislerinde Ruhsat Ruhsata tabi Olmayan Yaplar ve Uyacaklar Esaslar Fenni Mesuller ve Mesuliyetleri ile Müteahhit Sicilleri Ruhsat Müddeti Yap Kullanma İzni Kullanma İzni Alnmamş Yaplar Ruhsatsz veya Ruhsat ve Eklerine Aykr Olarak Başlanmş Yaplar Umumi Hizmetlere Ayrlan Yerlerde Muvakkat Yaplar İnşaat, Tamirat ve Bahçe Tanzimi ile İlgili Tedbirler ve Mükellefiyetler Bina Ön Cephe Hatt ile Yol Aras ve Tabii Zeminin Kazlmas Kapc Daireleri ve Sğnaklar Otoparklar BEŞİNCİ BÖLÜM 38-45 Halihazr Haritalarn, İmar Planlarnn ve Yap Projelerinin Hazrlanmas ve Uygulanmas Çeşitli Hükümler Yklacak Derecede Tehlikeli Yaplar Kamunun Selameti için Alnmas Gereken Tedbirler Arsalarn Yola Bakan Yüzleri Cezai Hükümler Yürürlükten Kaldrlan Hükümler Yönetmelik Mücavir Alan ALTINCI bölüm 46-48 2960 Sayl Boğaziçi Kanunu ile İlgili Hükümler YEDİNCİ BÖLÜM 49-50 Yaplarn Amacnda Kullanlmas Geçici Hükümler ve Başka Amaçla Kullanlan Otopark Yerleri Yürürlük Yürütme Önce Verilen Ruhsat ve İzinler Müşterek Giriş Örfü Belde, Paftos Yönetmeliklerin Çkarlma Süresi Etkinlik Yürürlük Ksm 3:Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3-13
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Plan Çalşmas BİNA TİPİ BÜROKRATİK AŞAMA ÖZEL MÜLK Tek Kooperatifler Mülkün paylaşm Müstakil Araclğyla toplu Için karşlkl Bina konut Değiştirmedeki arazi (İş veya Kira (Yap-sat) Tesisi) KURUMSAL BİNA 1 Arazi mülkiyeti Tapu Dairesi ya da Kontrat/Sözleşme Bürosu: Senet ve/veya tesis edilmesi Tapu ya da kontrat evraknn edinimi istimlak 2. Finansal Bireysel Üyelerden Müteahhit ile Bütçe ve fonlar düzenlemeler Para toplanmas Parsel sahibi Arasndaki özel anlaşma 3. Kalknma Plan Bayndrlk ve İskan bakanlğ Belediye veya ile İl Müdürlüğü uyumluluk Tapu sahibi Tapu sahibi Tapu sahibi Son kullanc tapu+ başvurur veya Koop. Kurulu başvurur dilekçe ile başvurur. başvurur Plan olmayan araziler için yeni planlar iliştirilmelidir. 4. Tasarm: Tasarm ofisleri Konutiçi kontrolü mimari, (Mimar-mühendisler) Ya da konut içi yapsal, Tasarm ile alt sözleşme tesisatlar Bayndrlk ve İskan bakanlğ Belediye veya İl Müdürlüğü 5. İnşa izni Kontrol mühendisi atanmaldr. Kontratlarn takibi 6. İnşaat için Müteahhite özel hüküm, Özel Yasa işlemleri hazrlk/ Teklif için davet ya da anahtar anlaşma sözleşme teslimi düzenlemesi Müteahhit+ alt- 7. İnşaat müteahhit + (altmüteahhit) + kontrol mühendisi müteahhit + şantiye mühendisi (Belediye sadece temeli, bodrumu ve Kat yükselmelerini kontrol eder) Arac birimler, 8. Denetim, Özel denetçiler Taraflar Denetim birimleri, İlerleme ödemesi, arasndaki her bir Kaytl mühendis Nicelik incelemeleri, işplan, anlaşma için uyumluluk kontrolü Kontrol mühendis Esas sorumluluk 9. Mühendislik Iznin alnmas srasnda kontrol kaytl mühendis atanmas sadeceyoktur: inşaat sorumluluğu Kağt üzerindedir. Yasa, tasarm hatalar için bile çalşanlar sorumlu Müteahhiti sorumlu tutar. Müteahhit Çoğu zaman bunu tutulamaz Şantiye mühendisine devredebilir.. Arac birim içindeki 10. Oturma İşçilerin tazminatlar için Sosyal Sigorta Kurumu kontrolü, Denetm birimi izni: işin Projenin tamamlanmasna dair kontrol Tamamland sertifikas Sahibe teslimi (belediye, halk sağlğ, itfaiye, Mimarlar ve Verir. Mühendisler odas, kamu kuruluşubağlantlar) Şekil 3.2.1 Kaynak: (Gulkan, 2000) Türkiye deki İnşaat Sürecinin Basitleştirilmiş Açklamas 3-14
(4) Yasadş Konut İnşas Kanunu: Türkiye de, konut inşas alannda resmi olmayan yerleşim sektörü önemli bir rol oynamaktadr. Yasadş konut, ya da başka bir deyişle gecekondu lar ilk olarak 1940 larda ortaya çkmaya başlamştr. Başlangçta, hükümet bu gecekondular ortadan kaldrmaya çalşmş ancak, gecekondulardaki hzl artş ve sakinlerinin muazzam politik gücü, hükümet politikasn daha uygulanabilir önlemler almaya zorlamştr. (Hirayama,2001;Kobayashi et al.,2001). 1953 te yeni gecekondu inşasn yasaklayan fakat varolan yasadş konutlara ruhsat veren bir yasa çkarld. 1950 lerin sonunda, yasadş konut inşas sanayileşmeye başlad. Planl fakat yasadş konutlardaki gelişim, bunlarn satlmas ve kiralanmas; ticari bir sistem oluşturdu. 1963 te, Türkiye Cumhuriyeti nin beş yllk ulusal kalknma plan hazrland ve yasadş konut yasağ da plana dahil edildi. 1966 da bir gecekondu yasas çkarldğnda, konut politikasnda büyük bir yön değişimi yapld. Kanun, belirli koşullara uyan gecekondu alanlarn gelişme alanlar olarak belirledi ve bu alanlarn gelişimi ve altyaps desteklendi. Belirlenmiş koşullara uymayan gecekondu alanlar yasaklanmş alanlar olarak belirlendi ve bu alanlardaki konutlarn ykmyla, alternatif konutlaşmann yasaklanmas desteklendi. Kamu alanlarnda yasadş olarak oturanlarn ksa bir dönem içinde, araziyi parsellenmiş olarak satn almalar istendi ve emlak vergisine tabi oldular. Elde edilen gelir gecekondu arazilerinin geliştirilmesi için kullanlacakt. İstanbul da 1950 lerde resmi olmayan sektör, konut inşasnn %45 ini teşkil ediyordu. 1970 te resmi olmayan sektör konut inşasnn üçte ikisini oluşturuyordu. Gecekondu yasas daha sonra 1976 da ve 1983 te ilk yaynlanmasndaki temel prensipler korunmak kaydyla tekrar gözden geçirildi. 1985 te, 5. Ulusal Kalknma Plan nda, Toplu Konut Yasas ve Toplu Konut Fonu gibi konut edimine ilişkin finansal destek sistemlerinin taslağ oluşturuldu. Ayn sene, yeni bir inşa yasas, 1000 m2 den fazla yer kaplayan yasadş konut gelişimlerini cezalandrd fakat 1000 m2 den küçük alanlar kaplayan konut gelişimlerini yasallaştrd. (5) Güvenilir inşaatla ilgili son kararnameler 1999 daki iki depremi takiben, güvenli bina yapmn garanti etmek amacyla yeni kararnameler yaynland (Gülkan, 2001). Ksm 3:Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3-15
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Plan Çalşmas a. Bina İnşa Denetimi (595 sayl kararname, 10 Nisan, 2000) 595 No lu Kararname, bina inşas sürecinde, sözde kalite standartlarnn yerleşmesini garanti etmek amacyla çkarlmştr. Kurumsal binalar dahil değildir. Belirli bir binann sorumlular olarak adledilen kişiler tasarm mühendisi, müteahhit, şantiye mühendisi ve bina denetleme firmasdr. Tasarm mühendislerinin, profesyonel mühendise benzer olan uzman mühendis ünvanna sahip olmalar gerekmektedir. Özünde, bina denetim firmas, hem tasarmn doğruluğunu garanti etmek, hem de tasarmn gerçek inşaata uygunluğunu garanti etmek konularnda belediye ya da hükümet ofislerinin görevini yerine getirir. 50.000 den fazla nüfusa sahip her bir bölgedeki il ve kasaba için Bayndrlk ve İskan Bakanlğ nn yerel ofisinin genel koordinasyonu altnda bir bina denetim idare komisyonu kurulur. Ankara nn Yap Denetim Yüksel Kurulu ayn bakanlğn içinde yer almaktadr ve bu hiyerarşik yapy yönetir. Tasarm ve inşaat denetimi için konulan ücret, binann hesaplanan değerinin yüzde 4 ila 8 I arasnda değişir ve sahibi tarafndan belediye araclğyla ödenir. Eğer binann asl tasarma uygun olarak tamamlandğna dair bir tasdik bulunmuyorsa, belediyeler insanlarn binaya ya da müştemilatna yerleşmeleri için oturma izni veremez. Bina inşaat denetim firmas, doğal afetler de dahil olmak üzere, oturma izni verildikten sonraki on yl içinde meydana gelen ve sahibinin maruz kalacağ tüm hasarlarn karşlanmasndan sorumludur. Telafi etmeye yarayan bu mesuliyetin garanti edilebilmesi için, firmalar denetledikleri her iş için sigorta yaptrmak zorundadr. Bu tür bir faaliyetle meşgul olan tüm firmalar bu sigortaya sahiptir. Bu kararnamenin uygulamasna 1999 depremlerinde zarar görenlerin tümü de dahil olmak üzere 27 pilot bölgede başlanmştr. Bu kararname metninde atlanan nokta, etkili bir kalite teminat için gerekli olan detayl inşaat denetim prosedürleridir. İnşaat mühendisliği kolunun bu konuda birincil sorumluluğu almasnn yannda, Mimarlar, denetim prosedürlerinin dşnda braklmştr. Kararnamenin yürürlüğe konmasn kolaylaştrmak için daha sonra bir çok düzenleme de yaplmştr. b. İnşaat Denetiminin Yürülüğe Konmas için Düzenleme (26 Mays, 2000) İnşaat denetim firmalar, azaltlmş sorumluluk ve insan gücü ihtiyacna bağl olarak üç gruba ayrlmaktadr. Bu firmalarn sahipleri çoğunlukta mühendis ve mimarlar olmaldr. Ana görevleri, tasarmlarn depremsellik ile igili yasaya olduğu kadar binalar ile ilgili yasalara da uyduğunu garantiye almaktr. Yerel arazi değerlendirmelerine, svlaşma ve zemin taşma gücü konusundaki geçmiş deneyimler nedeniyle özellikle değinilmiştir. Bu 3-16
düzenleme ayrca farkl seviyelerdeki denetim kurullarnn nasl işlemesi gerektiği ve kaytlarnn nasl tutulacağ konusunda da açklamalar içermektedir. c. 3458 No lu Mühendislik ve Mimarlk Kanunu ile 6235 No lu Türk Mühendisler ve Mimarlar Odalar Birliği Kanunu nun Düzenlemesi (601 sayl kararname, 28 Haziran, 2000) Mühendislik ve mimarlğn uygulamas ile mühendislerle mimarlarn odalar ve değişik odalar kapsayan birlikler çerçevesinde biraraya gelmeleri için verilen yetki, bu iki yasayla düzenlenmektedir. Yap denetim sürecine uzman mühendislerin ve mimarlarn dahil olmasyla birlikte, ana yasalara tekabül eden değişiklikler gerekmiştir. Bu kararname, bu hedefi sağlamaktadr. Odalar, uzman ünvannn müzakeresi için ana noktalar belirlemekle yetkilidir fakat esnek geçiş maddeleri de kabul edilmiştir. d. İnşaat Denetim Firmalar için Zorunlu Finansal Güvenilirlik Sigortas için Genel Koşullar(10 Temmuz, 2000) Hazine Müsteşarlğ tarafndan çkarlan bu genelge, denetim firmalarnn idaresini üstlendikleri her bir iş için almalar gereken zorunlu finansal güvenilirlik sigortas için gerekli olan kurallar ve işlemleri belirler. Sigorta maddeleri, afet nedeniyle meydana gelen mantksz hasarlar taahhütün maksad dşnda olarak belirler fakat belirgin ana noktalar konulmamştr. Müteakip maddelerde, fiziksel hasara yol açan olaylar olduğunda, sigortacnn ve sigorta edilenin zorunluluklar ayrntlaryla açklanmştr; çünkü bina güçlendirme sürecinde, hasarn basitçe kolaylkla tek bir tarafa atfedilemez. Sigorta primi, sigorta edilen değerin yüzde 1.3 üdür. e. 595 Sayl Kararname için Test Laboratuar Gerekleri: (30 Temmuz, 2000) Bağmsz test laboratuarlar, inşaatta kullanlan bina malzemeleri için minimum gereklerin karşlandğn teyit etmelidir. Bu direktif ve bir elkitab bu laboratuarlar için olan gereklilikleri belirler. 3.2.3. Afet Yasalar (1) 1982 Anayasas 1982 Anayasas, temel haklarn kullanmnn durdurulmas ve olağanüstü hal ilan edilmesi durumunda uyulacak kurallarn ve işlemlerin taslağn belirlemektedir. 15. Madde, Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanlmas nn durdurulmasn aşağdaki gibi tanmlar: Ksm 3:Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3-17
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Plan Çalşmas Savaş, seferberlik, skyönetim veya olağanüstü hallerde, milletleraras hukuktan doğan hükümlülükler ihlal edilmemek kaydyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanlmas ksmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykr tedbirler alnabilir. Madde 119, anayasadaki " Tabii Afet ve Ağr Ekonomik Bunalm Sebebiyle Olağanüstü Hal İlan" olağanüstü halin faaliyete geçirilmesini tanmlar. Madde, Tabii afet, tehlikeli salgn hastalklar veya ağr ekonomik bunalm hallerinde, Cumhurbaşkan başkanlğnda toplanan Bakanlar Kurulu, yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde süresi alt ay geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir diye belirtir. Madde 121, Olağanüstü Hallerle İlgili Düzenleme yi aşağdaki gibi belirtir: "Anayasann 119 ve 120'nci maddeleri uyarnca olağanüstü hal ilanna karar verilmesi durumunda, bu karar Resmi Gazetede yaymlanr ve hemen Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayna sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantya çağrlr. Meclis, olağanüstü hal süresini değiştirebilir, Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, her defasnda dört ay geçmemek üzere, süreyi uzatabilir veya olağanüstü hali kaldrabilir. 119'uncu madde uyarnca ilan edilen olağanüstü hallerde vatandaşlar için getirilecek para, mal ve çalşma yükümlülükleri ile olağanüstü hallerin her türü için ayr ayr geçerli olmak üzere, Anayasann 15'inci maddesindeki ilkeler doğrultusunda temel hak ve hürriyetlerin nasl snrlnacağ veya nasl durdurulacağ, halin gerektirdiği tedbirlerin nasl ve ne suretle alnacağ, kamu hizmeti görevlilerine ne gibi yetkiler verileceği, görevlilerin durumlarnda ne gibi değişiklikler yaplacağ ve olağanüstü yönetim usulleri, olağanüstü hal kanununda düzenlenir. Olağanüstü hal süresince, Cumhurbaşkannn başkanlğnda toplanan Bakanlar Kurulu, olağanüstü halin gerekli kldğ konularda, kanun hükmünde karanameler çkarabilir. Bu kararnameler, Resmi Gazetede yaymlanr ve ayn gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayna sunulur; bunlarn Mecliste onaylanmasna ilişkin süre ve usul, İçtüzükte belirlenir." (2) Ulusal Kalknma Plan Daha önceki planlarn aksine, 8. Ulusal Kalknma Plan Kamu Hizmetlerinde Etkinliğin Artrlmas adl dokuzuncu ksmda ve Doğal Afetler adl yedinci bölümde doğal afetlere tam olarak değinmektedir. Plan, amaçlar ve ilkeleri aşağdaki gibi açklamaktadr: 3-18
Alnacak etkili önlemlerle afet zararlarnn en aza indirilmesine yönelik sosyal, hukuki, kurumsal ve teknik yapnn oluşturulmas esastr. Bu yapnn oluşturulmasnda koordinasyonun tek elden sağlanmas temel ilkedir. Sürekli ve sistemli eğitim çabalar ile deprem ve diğer afetlere karş önlem almak, bu afetlerin birlikte yaşanabilen olağan birer doğa olay olarak alglanmas sağlanacaktr. Halk eğitimi çalşmalar, toplumsal etik kurallarn da kapsayacak biçimde sürdürülecektir. Mevcut ve yeni yaplacak olan tüm alt ve üst yaplarn yeterli afet güvenliğine kavuşturulmas için gerekli çalşmalar tamamlanacaktr. Afet sonrasnda kullanlan ve verimli sonuçlar vermeyen büyük miktardaki kaynaklar yerine daha küçük bir bölümü afet öncesinde bilinçli ve planl bir biçimde kullanlarak afet zararlarnn azaltlmas için gerekli tedbirler alnacaktr. Afetlere dayankl yap tasarm uzmanlk gerektirdiğinden mühendislik lisans programlarnda deprem ve diğer afetlerle ilgili konulara daha fazla ağrlk verilmesi sağlanacaktr. Ayrca, mühendisin sorumluluk duygusunu geliştiren ve meslek etiği kavramlarn yerleştiren programlara yer verilecektir. Teknik açdan yeterli bulunan üniversitelerde Deprem Mühendisliği yüksek lisans programlar oluşturulacak, mevcutlar geliştirilecektir. Mühendislerin uygulamadaki eksikliklerini azaltmaya yönelik çalşmalar başlatlacaktr. Ülkedeki yap stoğunun büyük bir bölümü yeterli deprem güvenliği taşmadğndan, deprem tehlikesinin yüksek olduğu yerlerden başlayan bir öncelik sras içinde, bu yaplarn deprem dayanm bakmndan sistematik bir biçimde değerlendirilmeleri ve güçlendirilmeleri gerçekleştirilmektedir. Mevcut yaplarn deprem güvenliği bakmndan değerlendirilmesi ve güçlendirilmesi için yetkin mühendislerin görev yapacağ Yap Değerlendirme Merkezleri oluşturulmas desteklenecektir. Arazi kullanm ve imar planlarnn ilke ve yöntemlerinin afete duyarl niteliğe kavuşturulmas amacyla, ilgili mevzuat gözden geçirilecek ve bunlarn ödünsüz uygulanmas için etkin mekanizmalar geliştirilecektir. Kurallara aykr uygulama yapanlarn sorumluluklar ve bunlara uygulanacak yaptrmlar yeniden düzenlenecektir. Afet srasnda ve öncesinde; afet zararlarnn azaltlmas amacyla hzl, etkili ve kapsaml bir kurtarma ve ilk yardm çalşmasn kapsayan, afet sonrasnda afetin neden olduğu ekonomik, toplumsal ve psikolojik hasarlarn giderilmesine yönelik işlevlerin yerine Ksm 3:Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3-19
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Plan Çalşmas getirilmesini sağlayan ve mevcut hukuki ve kurumsal yap ile uyumlu, Ulusal Olağanüstü Hal Plan çalşmalarn da içeren bir afet yönetim sistemi oluşturulacaktr. Plan, hukuki ve kurumsal düzenlemeleri aşağdaki gibi tanmlamaktadr: Türkiye Acil Durum Yönetimi Kurumuna işlerlik kazandrmak amacyla mevzuatta gerekli düzenlemeler yaplacaktr. Mühendislerin görev, yetki ve sorumluluklarn düzenleyen Mühendislik ve Mimarlk Yasas ile meslek odalarnn görev ve yetkilerini belirleyen Türk Mühendis ve Mimar Odalar Birliği Yasas yeniden düzenlenerek Yetkin Mühendislik kavram getirilecektir. İmar Yasas, sağlkl bir yap denetim sistemi getirecek ve kurallara aykr uygulama yapanlarn sorumluluklarn ve bunlara uygulanacak yaptrmlar da içerecek biçimde yeniden düzenlenecektir. Belediyeler Kanunu ile Büyük Şehir Belediyeleri Kanunu, sağlkl bir yap denetim sistemi getirecek ve yerel yönetimlerin doğal afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesi ve zararlarnn azaltlmas konusundaki görev yetki ve sorumluluklarn düzenleyecek biçimde yeniden ele alnacaktr. Afet Yönetmeliğinin depremle ilgili koşullarnn bilinçli ve eksiksiz olarak uygulanmas, bundan sonra yaplacak yaplarn depreme dayankl olmasn sağlamak için yeterli görülmektedir. Afetlerle ilgili diğer mevzuat da yeterli bir düzeye getirilecek ve uygulanmalar sağlanacaktr. Medeni Kanun, Borçlar Kanunu ve Ticaret Kanununun ilgili maddeleri, yapda denetim, sorumluluk ve sigorta konular bakmndan gözden geçirilerek bu amaca yönelik yasal düzenlemeler yaplacaktr. Konutu hasar gören herkesi hak sahibi yaparak devleti doğal sigorta durumuna getiren Umumi Hayata Müessir Afetler Dolaysyla Alnacak Tedbirlerle Yaplacak Yardmlara Dair Kanun değiştirilerek bu uygulamann kapsam sigortalamann mümkün olmadğ koşullar ile snrlandrlacak ve kamunun sorumluluk alan daraltlacaktr. Diğer ülkelerdeki kuruluşlar ve uluslararas kuruluşlarla da işbirliği yapabilecek bir ulusal afet bilgi sistemi oluşturulacaktr. Afet srasnda aksamadan hizmet verebilecek bir ulusal afet haberleşme sistemi oluşturulacaktr. 3-20
(3) Afet Yasas (7269 sayl yasa) Toplumsal yaşama etki eden afete yönelik tedbirlerin alnmas ve yaplacak yardmlarn belirlenmesi üzerine bir kanun, ya da başka bir deyişle Afet Yasas 1959 ylnda afetlerle ilgili temel yasa olarak çkarlmş, daha sonra 1968 de değişikliğe uğramştr. İçeriği ve ilgili maddeleri Table 3.2.6 de gösterilmektedir. Bu kanunun esas kapsam, deprem, yangn, sel, erozyon, toprak kaymas, çğ vb. afetler sonrasnda kamu müdahale kapasitesi sağlamak ve kurtarma operasyonlarndaki etkinliği artrmaktr. Bu amaç için kanun; il ve ilçe yönetimlerine olağanüstü yetkiler vererek, onlar müdahale faaliyetlerini yönetmeleri için bütün kamu, özel ve hatta askeri kaynaklarn tek otoritesi haline getirmektedir. Her yönetici, bir afetin hemen ardndan etkin hale getirilmesi amacyla bir kurtarma plan yapmakla sorumludur. İlgili bakanlklar, il yönetimleri, ve mahallelerin kendi acil durum hazrlk planlarn oluşturmalar gereklidir. Bütün kurtarma masraflar için her yl ulusal bütçeden bir afet fonu tahsis edilmektedir. Tablo 3.2.6 Afet Yasas nn İçeriği (7269 sayl yasa) Maddeler Başlklar 1-5 Genel Prensipler 6 Devlet Memurlarna Verilen Yetkiler 7-11 Yükümlülükler 12 Tazminat,ve Ön Ödemeler 13-15 Afet Alanlarnda Teknik Operasyonlar 16 Halkn Afet Bölgelerinden Diğer Bölgelere Nakli 17-32 Değer, Birim ve Dağlm 33-46 Fon Yaratmak ve Fonlar ve Ödeme Formlar Araclğyla Yardm 47-49 Ceza Koşullar 50-53 Çeşitli Koşullar Afet Yasas yla ilgili olarak hazrlanan yedi yönetmelik aşağdadr: - Afetlerle ilgili olarak acil yardm organizasyonunun ve planlamasnn temellerine dair düzenlemeler - Genel kamunun afetlerden ne ölçüde etkilendiğine belirleyen temel ilkelere dair düzenlemeler - Afetten etkilenen bireylerin tanmlanmasna dair düzenlemeler Ksm 3:Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3-21
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Plan Çalşmas - Afetlerin sonucu olarak inşa edilmesi gereken binalarla bağlantl olarak borç alnan meblağlarn affna dair düzenlemeler - Afetlerden sonra tahsis edilmiş, artan binalarn, arazilerin ve alanlara değer biçilmesine dair düzenlemeler - 7269-1051 SaylYasa ya uygun olarak kurulan afet fonunun giderlerine dair düzenlemeler - Afet bölgelerinde inşa edilecek yaplara dair düzenlemeler (4) Afetlerle İlgili Olarak Acil Yardm Organizasyonunun ve Planlamasnn Temellerine Dair Düzenlemeler (88-12777 sayl kararname) Afet Yasas nn 4. Maddesi ne göre hazrlanmş tüzüklerden biri olarak, bu düzenleme 1988 ylnda Bayndrlk ve İskan Bakanlğ tarafndan yaynlanmştr. Düzenlemelerin içeriği Table 3.2.7 de gösterilmektedir. Bu düzenlemelerin amac, bir doğal afet durumunda, devletin doğal afet alanlarna en hzl erişimi sağlamas ve hayatta kalanlarn etkin bir yardm alabilmesi amacyla; doğal afetler gerçekleşmeden önce devletin tesislerini ve kaynaklarn etkin bir biçimde planlayarak acil yardm organizasyonlarnn oluşumunu ve görevlerini tanmlamaktr. İl ve ilçe yöneticilerine afet durumunda insana, araçlara, araziye ve mülke el koymalarn sağlayacak olağanüstü yetkiler verilmiştir. Bu düzenleme, valiliklere bağl İl Acil Yardm Komitesi ile Bayndrlk ve İskan Bakanlğ İl Müdürlükleri ne bağl Kalc İl Afet Yönetim Merkezi kurulmasn şart koşmaktadr. İl Afet Yönetim Merkezi, çeşitli kamu kuruluşlar tarafndan kurulmuş dokuz hizmet grubu ve ilgili alt-hizmet gruplarndan oluşmaktadr. Hizmet gruplar, hizmetin bitiş tarihi uzatlabilir olsa da, afetin başlangc itibariyle 15 gün boyunca, afetzedeler için çalşacaktr. Bu düzenleme ayrca, ilçe yönetimlerinin, belediye başkann da içermek suretiyle ilçe yöneticisine bağl ilçe acil yardm komiteleri kurmasn ve şehirdekilere benzer ya da oran olarak küçültülmüş hizmetler sağlamasn şart koşmaktadr. 3-22
Tablo 3.2.7 Afetlerle İlgili Olarak Acil Yardm Organizasyonunun ve Planlamasnn Temellerine Dair Düzenlemeler Bölüm İçerik Madde 1 GENEL İLKELER 1-5 2 OLAĞANÜSTÜ GÜÇLER VE ZORUNLULUKLAR 7-9 3 ACİL YARDIM PLANLAMASININ GENEL İLKELERİ 10-13 4 İL VE MAHALLE ACİL YARDIM ORGANİZASYON VE GÖREVLERİ 1 İL ACİL YARDIM ORGANİZASYON VE GÖREVLERİ 14-45 2 MAHALLE ACİL YARDIM ORGANİZASYON VE GÖREVLERİ 46-48 5 YARDIM İSTEME 49-50 6 MERKEZİ PLANLAMA VE KOORDİNASYON 51-53 7 BAŞBAKANLIK 54-69 AFET MERKEZİ KOORDİNASYON KURULUNA ÜYE BAKANLIKLAR VE KIZILAY IN GÖREVLERİ 8 ÇEŞİTLİ 70-76 (5) Afet Alanlarnda İnşa Edilecek Yaplara Dair Düzenlemeler Türkiye de depremsellik ile ilgili düzenlemeler, ülke kapsamnda bir bölgelendirme haritas ve ilgili yasalar ile birlikte geliştirilmektedir. Türkiye deki ilk depremsellik düzenlemesi, 30.000 den fazla insann ölümüne sebep olan 1939 Erzincan depreminin verdiği ciddi hasarn etlkilemesi sonucu, 1944 ylnda iki bölgeyle yaplmşt. Ulusal bölge haritas o zamandan beri üç kere tekrar gözden geçirilmiştir. Değişiklikler, Tablo 3.2.8 de gösterildiği gibi, bölgelerin artşyla, esas temel kesme katsaysnn artşyla ve yapsal tip, zemin türü, spektral ve önem gibi katsaylarn eklenmesi şeklinde ortaya çkmştr. Bugünkü depremsellikle ilgili yasa olan Afet Alanlarnda İnşa Edilecek Yaplara Dair Yönetmelik, Bayndrlk ve İskan Bakanlğ tarafndan Afet Yasasnna ek olarak farkl bir yönetmelik olarak yaynlanmştr. Deprem bölgeleri haritasnn en son gözden geçirilip düzeltilmesi 1996 ylnda yaplmştr. Bir önceki harita olan 1972 haritasnda, her bir bölgenin snr gözlemlenen zemin hareketlerine dayanlarak oluşturulmuştu. Ancak, yeni haritada, her bir bölgenin snr, 475 yllk bir tekrarlama periyodu için yaplan maksimum etkili ivme hesaplamalarna dayanmaktadr. Şekil 3.2.2 deprem bölgeleri haritasnn 1996 daki en son değiştirilmiş halini göstermektedir. Kuzey Anadolu Fay Hatt nn varlğ nedeniyle, en riskli bölge (Bölge I) Türkiye nin doğu bat yönünde uzanmaktadr. Haritaya göre, İstanbul ilinin Avrupa yakasnn büyük bir ksm 2. bölgeden 4. bölgeye kadar olan bölümde yer alrken, ilin Anadolu yakasnn güneydoğu ksm 1. bölgede yer almaktadr. Ksm 3:Deprem Afet Yönetimi İdari Koşullar 3-23
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Plan Çalşmas Tablo 3.2.8 Türkiye deki Depremsellik Düzenlemelerinin Gelişimi Yl Olay Esas Temel Kesme Katsays (fundemental base shear) 1939 Erzincan depremi 1944 İlk depremsellik Düzenlemesi Bölge I 0.02-0.04 Bölge II 0.01- Bölge I-II 0.03 1949 Kanun değişikliği Bölge birimlerinde editörel değişiklik 1953 Kanun değişikliği Bölge birimlerinde editörel değişiklik 1961 Kanun değişikliği Kat kesme katsays ve bölgesel katsay Yapsal Katsay Zemin Tipi Katsays Spectral coefficient Önem Katsays Zemin ve yap tipine gore katsay tantlmştr. 1963 Bölge Haritas Değişikliği Bölge I-IV 1968 Kanun değişikliği Bölge I 0.06, Bölge II 0.04, Bölge III 0.02, Tantlmş Tantlmş Tantlmş Bölge IV 0 1972 Bölge Haritas Değişikliği Bölge I-V 1975 Kanun Değişikliği Tantlmş Zemin tipi ve spectral katsay tantlmştr Ayn 1996 Bölge Haritas Değişikliği 1998 Kanun Değişikliği Bölge I 0.4, Bölge II 0.3, Bölge III Değişiklik Zemin tipi ve spectral 0.2, Bölge IV 0.1, Bölge V 0 katsay değişikliği Kaynak: Kobayashi, K. et al. (2001) Değişiklik Şekil 3.2.2 1996 da Değiştirilmiş Hali ile Ulusal Deprem Bölgeleri Haritas Kaynak: Bayndrlk ve İskan Bakanlğ (www.deprem.gov.tr) (6) Sivil Savunma Kanunu (7126 sayl yasa) Sivil Savunma Kanunu (7126 sayl yasa) 1959 ylnda çkarlmştr ve halihazrdaki sivil savunma için yasal bir esas teşkil etmektedir. Bu yasa, sivil savunmaya kurtarma 3-24