Ömer Hayyam. 3. Genç. Matematikçiler Günü. Zamanın Tüm Bilginlerini Bilen Dahi. 18 Haziran Aralık 1131

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Ömer Hayyam. 3. Genç. Matematikçiler Günü. Zamanın Tüm Bilginlerini Bilen Dahi. 18 Haziran Aralık 1131"

Emin Tayfur
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Zamanın Tüm Bilginlerini Bilen Dahi 18 Haziran Aralık 1131

Geçmişte yaşamış birçok ünlünün aksine Ömer Hayyam ın doğum tarihi günü gününe

Bunun sebebi Ömer Hayyam ın birçok konuda olduğu gibi takvim konusunda uzman olması

2 Geçmişte yaşamış birçok ünlünün aksine Ömer Hayyam ın doğum tarihi günü gününe bilinmektedir. Bunun sebebi Ömer Hayyam ın birçok konuda olduğu gibi takvim konusunda uzman olması ve kendi doğum tarihini araştırıp gün be gün doğru bulmasına dayanmaktadır. Hayyam, Nişabur ludur. Yaşadığı dönemin ünlü veziri Nizamül Mülk ve Hasan Sabbah ile aynı medresede zamanın ünlü alimi Muvaffakeddin Abdüllatif ibn el Lübad tan eğitim görmüş ve hayatı boyunca her ikisi ile de ilişkisini koparmamıştır. Nişabur Kenti

Çadırcı anlamına gelen Hayyam takma adını babasının çadırcılık yapmasından

Hayyam, çok iyi bir edebiyatçı olmasının yanında aynı zamanda çok da iyi

Hayyam, genelde şiirlerindeki eğlence düşkünlüğünün belirgin olmasından

Birçok bilim adamınca Batıni, Mutezile anlayışlarına dâhil görülür.

3 Çadırcı anlamına gelen Hayyam takma adını babasının çadırcılık yapmasından almıştır. Hayyam, çok iyi bir edebiyatçı olmasının yanında aynı zamanda çok da iyi bir matematikçidir ve Binom Açılımı nı ilk kullanan bilim adamıdır. Hayyam, genelde şiirlerindeki eğlence düşkünlüğünün belirgin olmasından dolayı Rubâileri ile ünlenmiştir. Birçok bilim adamınca Batıni, Mutezile anlayışlarına dâhil görülür. Evreni anlamak için, içinde yetiştiği İslam kültüründeki hakim anlayıştan ayrılmış, kendi içinde yaptığı akıl yürütmeleri eşine az rastlanır biredebibaşarı ile dörtlükler halinde dışaaktarmıştır.

Rubailerinde, dünya, varoluş, Allah,devletve toplumsal örgütlenme biçimleri gibi hayata ve insana ilişkin konularda özgürce ve sınır tanımaz bir şekilde akıl yürüttüğü görülmektedir.

4 Rubailerinde, dünya, varoluş, Allah,devletve toplumsal örgütlenme biçimleri gibi hayata ve insana ilişkin konularda özgürce ve sınır tanımaz bir şekilde akıl yürüttüğü görülmektedir. İşte bazı rubâileri: Ömür defterinden bir fal açtım gönlümce; Halden anlar bir dost gelip falı görünce: Ne mutlu sana, dedi; daha ne istersin: Ay gibi bir sevgili, yıl gibi bir gece. Sevgiyle yuğrulmamışsa yüreğin Tekkede, manastırda eremezsin. Bir kez gerçekten sevdin mi dünyada Cennetin, cehennemin üstündesin. İnsan yiyeceksiz, giyeceksiz edemez: Bunlar için didinmene bir şey denmez. Ondan ötesi ha olmuş, ha olmamış: Bu güzelim ömrünü satmaya değmez Adil davranmadıktan sonra Hacı hoca olmuşsun kaç para Hırka, tesbih, post, seccade güzel ama Tanrı kanar mı bunlara

5 Her gün biri çıkar, başlar ben, ben demeğe, Altınları gümüşleriyle övünmeye. Tam işleri dilediği düzene girer: Ecel çıkıverir pusudan: Benim ben diye. Şu serviyle süsen neden dillere destan? Neden hep onlara benzetilir hür insan? Birinin on dili var, boşboğazlık etmez, Ötekinin yüz eli var açmaz ondan! Benim halimden haber sorarsan, Bir çift sözüm var sana, yürekten: Sevginle gireceğim toprağa, Sevginle çıkacağım topraktan. Şu dünyada üç beş günlük ömrün var, Nedir bu dükkanlar, bu konaklar? Ev mi dayanır, bu sel yatağına? Bu rüzgârlı yerde mum mu yanar? Gençlik bir kitaptı, okuduk bitti; Canım bahar geçti çoktan, kış şimdi. Hani sevincin o cıvıl cıvıl kuş? Nasıl, ne zaman geldi, nasıl gitti?

6 Ben de geçtim gittim bu zulüm yurdundan, Elimde yelden başka bir şey kalmadan; Ama var mı, ölümüme sevinip de Ecelin şaşmaz tuzağından kurtulan? Can verinceye dek bu çorak yerde Dertten başka ne geçer ki eline? Ne mutlu çabuk gidene dünyadan; Hele bu dünya için hiç gelmeyene! Dostum, olan olmuş, vahlanma boşuna; Dünyayı kara zindan etme başına. Yaşamana bak, elinden tek gelen bu: Olacakları danışan var mı sana?

Akıl yürütürken ne içinde yaşadığı toplumun ne de daha öncesi zamanlarda yaşayan toplumların kabul ettiği hiçbir kurala / tabuya bağlı kalmamış, kendinden önce yaşayanların insan aklına koymuş olduğu

7 Akıl yürütürken ne içinde yaşadığı toplumun ne de daha öncesi zamanlarda yaşayan toplumların kabul ettiği hiçbir kurala / tabuya bağlı kalmamış, kendinden önce yaşayanların insan aklına koymuş olduğu sınırları kabullenmemiş, bir anlamda dünyayı, insanı, varoluşu kendi aklıyla baştan tanımlamış; bu nedenle de çağını aşarak evrenselliğe ulaşmıştır. Yaşadığı dönemi takip eden yıllar boyunca, İslam dünyasında düşünce ve aklı reddeden bir yapının oluşması, islam coğrafyasında siyasi iktidar mücadelesi, toplumsal sınıflar arasındaki mücadelelerde iktidarların geniş halk kitleleri üzerinde otoritelerini koruyabilmek adına dini kullanması neticesinde adeta yobazlığın iktidara oturtulması ; Ömer Hayyam gibi insan aklına ışık tutmayaçalışmış birçok düşünürün sapkın ilan edilmesine, genel anlamda toplumsal eğitim seviyesinin düşmesi nedeniyle de Ömer Hayyam ın şarap ve zevk düşkünü olarak anlaşılmasına sebep olmuştur. Bu nedenle Ömer Hayyam tüm zamanlarda iktidara muhalif olanlar için bir ilham kaynağı olagelmiştir.

Ömer Hayyam, Binom açılımı olarak bilinen formülün katsayılarının kolayca

çıkar. Zaten bu üçgeni Hayyam Üçgeni adıyla ananlar da yok değil.

Paralellik Aksiyomunu başka bir önerme kümesiyle değiştirerek Öklid dışı

8 Ömer Hayyam, Binom açılımı olarak bilinen formülün katsayılarının kolayca elde edilmesine yarayan Pascal Üçgeni ni Pascal'dan önce keşfedenler arasındadır. Pascal ise, Ömer Hayyam dan yaklaşık 400yıl sonraaynı üçgen ile karşımıza çıkar. Zaten bu üçgeni Hayyam Üçgeni adıyla ananlar da yok değil. Öklid (Euclid) aksiyomları üzerinde de çalışmalar yürüten Ömer Hayyam, Paralellik Aksiyomunu başka bir önerme kümesiyle değiştirerek Öklid dışı geometrinin (Non Euclidean Geometry) temellerini atmıştır. Bugün kullanılan dar, geniş ve dik açı hipotezleri bu bakımdan Ömer Hayyam ın eseri olarak sayılabilir.

9 Ömer Hayyam Ömer Hayyam'ın Öklit Aksiyomu Üzerindeki Çalışması

10 On bölümden meydana gelen Cebir Risalesi (Fil Berâhin Alâ Mesâil il Cebr vel Mukâbele)'ni kaleme alan Ömer Hayyam, bu kitabında kübik denklemleri incelemiş ve bu denklemleri gruplara ayırmıştır. Bu matematik tarihinde bir ilktir. Ömer Hayyam'ın Kübik Denklemi Çözümü Kitabında sık sık cebirsel denklemleri geometrik yöntemlerle çözme yoluna başvurmuştur. Bir örnek verecek olursak; x 3 +a 2 x=b denkleminin çözümünde Hayyam şöyle bir yöntem izler: Önce x 2 =ay parabolünü daha sonra merkezi x ekseninde olan bir çember çizer. Çemberin çapı şu durumda AC dir. Parabol ile çemberin kesişim noktasından (P) çemberin çapına bir dik indirir. İndirilen dikmenin x eksenini kestiği noktayı (Q) alır ve kübik denklemimizin çözümünü AQ doğru parçası olarak bulmuş olur. Bu çözüm yöntemi Hayyam ın Descartes den 600 yıl önce analitik geometride ne denli derinleşebilineceğini göstermesi açısından da önemlidir.

Görevi kabul eden Hayyam ise, Ömer Hayyam Takvimi, Melikşah Takvimi veya Celali Takvimi olarak isimlendirilen güneş yılına dayalı

11 Cebir ve geometrinin yanında astronomi ile de ilgilenen Ömer Hayyam, Sultan Melikşah tarafından Fars takvimini düzenlemesi için görevlendirilmiştir. Görevi kabul eden Hayyam ise, Ömer Hayyam Takvimi, Melikşah Takvimi veya Celali Takvimi olarak isimlendirilen güneş yılına dayalı bir takvim meydana getirmiştir. Bu takvimin hata payı her 5000 yılda bir gün kadardır. Bugün kullanılan Gregoryen takviminin 3330 yılda bir gün hata verdiğini hatırladığımızda Ömer Hayyam ın bu konudaki başarısını daha iyi anlamış oluruz.

Benzer belgeler

gelmişti. O artık dönemi için çok seçkin bir matematikçi ve astronomdu. Aritmetik sorunları, cebir ve müzik alanlarında kitaplar yazıyordu.

gelmişti. O artık dönemi için çok seçkin bir matematikçi ve astronomdu. Aritmetik sorunları, cebir ve müzik alanlarında kitaplar yazıyordu. ÖMER HAYYAM Asıl adı Gıyaseddin Eb ul Fat h Ömer İbni İbrahim el Hayyam dır. Halk arasında Ömer Hayyam olarak bilinmektedir. Ebu; baba, Fat h; fetih, Ömer; hayat, İbrahim; babasının adı, Hayyam; çadırcı