OKUL YÖNETİCİLERİNİN SOSYAL SORUMLULUK VE ÖRGÜTSEL KİMLİK ALGILARI

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 59, p. 1-24, Autumn I 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date OKUL YÖNETİCİLERİNİN SOSYAL SORUMLULUK VE ÖRGÜTSEL KİMLİK ALGILARI THE PERCEPTIONS OF SCHOOL ADMINISTRATORS ABOUT SOCIAL RESPONSIBILITY AND ORGANIZATIONAL IDENTITY Prof. Dr. Türkan Argon ORCID ID: orcid.org/ Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Öğrt. Sibel Demirer ORCID ID: orcid.org/ MEB, Öğretmen Öz Bu çalışmada, okul yöneticilerinin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimliğe yönelik algıları ele alınmış, algıları arasındaki ilişki tespit edilerek, kişisel değişkenlere göre anlamlı fark oluşturup oluşturmadığı belirlenmiştir. Araştırma tarama modelindedir. Çalışma evrenini Bolu ili merkez ilçe ortaokul ve liselerinde görev yapan 121 okul yöneticisi oluşturmaktadır. Araştırma verileri normal dağılım göstermediğinden nonparametrik analizler yapılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, okul yöneticilerinin sosyal sorumluluğa ilişkin algıları tüm alt boyutlarda ve toplamda kesinlikle katılıyorum ; örgütsel kimliğe ilişkin algıları katılıyorum düzeyindedir. Okul yöneticilerinin eğitim durumları ve yaşları sosyal sorumluluk algılarında anlamlı fark ortaya koymamıştır. Görev türü, okul türü, cinsiyet, yöneticilik kıdemleri ve çalıştıkları okullardaki yöneticilik süreleri değişkenleri sosyal sorumluluğun bazı alt boyutlarında ve toplamda anlamlı farklılıklar ortaya çıkarmıştır. Örneğin, sosyal sorumluluk algısı müdürlerde, ortaokulda görev yapanlarda, erkeklerde, 1-2 yıldır yöneticilik yapanlarda daha yüksektir. Yöneticilerin örgütsel kimlik algıları okul türü, cinsiyet, mesleki kıdem ve bulundukları okuldaki yöneticilik sürelerine göre değişmemektedir. Görev türü, eğitim durumu ve yaşa göre farklılaşmaktadır. Zira örgütsel kimlik algısı müdür yardımcılarında, 40 yaş ve altındakilerde, lisans mezunlarında yüksektir. Okul yöneticilerinin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimlik algılarında orta düzeyde pozitif yönlü anlamlı ilişki olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Sosyal Sorumluluk, Örgütsel Kimlik, Okul Yöneticileri

2 2 Türkan Argon & Sibel Demirer Abstract In this research, the purpose was to determine the perceptions of school administrators about social responsibility and organizational identity, to present the relation between their perceptions according to their demographic variables and to define whether there is a significant difference between these perceptions. The sample of the research was figured with the screening model. The population of the research consists of 121 school administrators who work at secondary schools and high schools in Bolu province central district. As the data didn t show normal distribution, non-parametric analyzes were used. According to the results of the research; school administrators' perceptions of social responsibility in all sub-dimensions and in total "I strongly agree", and the perception of organizational identity is at the level of "I agree". Educational status and ages of school administrators did not show any significant difference in social responsibility perceptions. The type of task, school type, gender, seniority of management, and the length of working periods at the same school reveal significant differences in some sub-dimensions of social responsibility and in total. For example, the sense of social responsibility is higher for school administrators, those working at middle schools, for men, and for those who have been in management for 1-2 years. The perceptions of organizational identity of school administrators do not depend on the type of school, sex, occupational seniority, and the length of school administration. The type of duty differs according to the educational status and age. For example, the perception of organizational identity is higher for assistant managers, those who are under age 40, and for undergraduate graduates. It has been found that school managers' social responsibility and organizational identity perceptions are moderately positively related. Keywords: Social Responsibility, Organizational Identity, School Administrators GİRİŞ Günümüzde sosyal sorumluluk eğitim örgütlerinde gün geçtikçe daha fazla önem kazanan bir kavram haline gelmektedir. Zirâ okulların toplumsal öneminin artmasıyla öğrencilerin sosyal sorunlara duyarlılığının ve sosyal sorumluluk bilinç düzeyinin arttırılması eğitimin hedefleri arasında yer almaktadır. Son yıllarda okulların toplumsal taleplere cevap vererek sosyal sorumluluk uygulamalarında daha fazla yer aldığı görülmektedir. Sosyal sorumluluğun okul kültürünün etkin unsurlarından biri haline gelmesi ve okulun örgütsel kimliğini şekillendirmede etkisinin artmasıyla, okullarda sosyal sorumluluk faaliyetlerinin yer alıp başarılı olmasında okul yöneticilerinin rolü ve etkisi önemli hale gelmiştir. Bu doğrultuda sosyal sorumluluk anlayışının okulun örgütsel kimlik algısı üzerinde etki yarattığı düşünülmektedir. Sosyal Sorumluluk Toplumun amaçları ve değerleri açısından arzulanabilir olan politikaların izlenmesi, kararların alınması ve eylemlerin gerçekleştirilmesi olan sosyal sorumluluk (Bowen, 1953; akt. Kartaltepe, 2010: 12), aynı zamanda bir kişi ve sosyal bir varlık tarafından ne olduğu tanımlanabilen ve o tanıma uygun olarak ortaya konulan bir davranış biçimidir (Mckie, 1974; akt. Ercan, 2009: 10). Sosyal sorumluluk, insanlığın içinde yaşadığı toplumun yaşam standartlarını en iyisine ulaştırmak için, çalışanlarının ve ailelerinin kısacası bütün toplumun sürdürülebilir bir dünya hedefiyle ekonomik, çevresel, kültürel ve sosyal gelişmeye katılım zorunluluğudur (Harman, 2010: 6). Kurumsal açıdan ele alındığında ise bir kurumun tüm paydaşlarına karşı sorumlu davranmasıdır. Yapılan tanımlamalar incelendiğinde sosyal sorumluluğun karşılıklı faydaya dayalı ilişkilerden oluşan toplumsal düzen içinde, hem bireysel hem kurumsal anlamda yaşamanın bir gereği olduğu görülmektedir (Sert, 2012: 49). Bu gerek doğrultusunda bireysel ve örgütsel düzeyde kurum içi çalışanlara, hissedarlarayatırımcılara, topluma, uluslararası alana, tedarikçilere, rakiplere, devlet ve yerel yöne-

3 Okul Yöneticilerinin Sosyal Sorumluluk Ve Örgütsel Kimlik Algıları 3 timlere, meslek örgütleri ve sivil toplum örgütleri gibi pek çok hedef kitleye bir takım mesajları iletmek için sosyal sorumluluk adı altında çalışmalar yapılıp planlanmaktadır (Vural ve Coşkun, 2011: 74). Sosyal sorumluluğu ekonomik, yasal, etik ve gönüllü sorumluluk olmak üzere bir piramidin dört basamağında ele alan Carroll a (1991: 40-42) göre bu basamaklardaki sorumluluk anlayışları şu şekildedir: Ekonomik sorumluluk örgüt açısından temel yapı taşı olarak görülürken, yasal sorumluluk toplumda kabul edilebilir ve edilemez davranışların kodlanması olan yasaları vurgulamaktadır. Etik sorumluluk bilinci en temel düzeyde, doğru ve adil olanı yapmak, paydaşlara (çalışanlar, tüketiciler, çevre ve diğerleri) zarar vermekten kaçınmak veya zararı en aza indirme zorunluluğunu belirtmektedir. Yasalar veya yönetmeliklerin yaratılmasının arkasındaki itici gücü oluşturduğu için değişen etik veya toplumsal değerler hukukun kurulmasından önce gelmektedir. Piramidin son aşaması, örgütün finansal ve insan kaynakları ile topluma katkıda bulunması ve yaşam kalitesini artırmak için çalışması olan gönüllü sorumluluğunu ifade etmektedir. Hayırseverlik olarak da kabul edilen bu boyut, örgütlerin toplumun beklentisine cevap veren eylemlere veya programlara aktif katılımını içeren kurumsal eylemlerini kapsamaktadır. Günümüz toplumlarının kurum ve kuruluşlardan beklentileri içerisinde yer alan sosyal sorumluluk ve topluma hizmet anlayışı, aynı zamanda özel ve kamu kurumlarında bir yönetim işlevi olarak da ortaya çıkmaktadır (Saran, Coşkun, Zorel & Aksoy, 2011: 3732). Nitekim toplumsal duyarlılık yaratan alanlarda sürdürülebilir gelişimin sağlanması sosyal sorumluluk anlayışının kurumun günlük faaliyetlerinin ayrılmaz bir parçası haline gelmesini, yönetim tarafından stratejilerin oluşturulmasını ve uygulama sistemlerine uyumsallaştırılmasını gerektirmiştir (Şatır ve Öztekin, 2005: 150). Örneğin yöneticilerin örgütlerin iş güvenliği standartlarına uyması, çalışanların haklarını koruması zorunlu sosyal sorumluluk alanları arasında yer almaktadır (Özgener, 2000). Bunun yanında sosyal sorumluluk uygulamaları içinde olan bir örgütün, içinde bulunduğu toplumun bir vatandaşı gibi, faaliyetleri hakkında hesap verme alışkanlığı kazanması da gerekmektedir (Şatır ve Öztekin, 2005: 150). Zira örgütlerin kendilerini soruşturma ve araştırmaya açık tutmaları, gerek kendi çıkarları gerekse yakın çevrelerinin çıkarları doğrultusunda değil, toplumsal çıkarlar doğrultusunda hareket ettikleri konusunda düzenli olarak hesap vermeleri onlara duyulan güveni artıracaktır (Akkaya, 2013: 47). Ayrıca, örgütler sorumluluk çerçevesinde kararlarını etik değerlere göre; toplumun beklentilerine ve yasal yükümlülüklerine uygun şekilde almak zorundadır (Bakırtaş, 2005: 15). Bunun yanında gönüllü sorumlulukları doğrultusunda örgütlerin doğrudan yükümlülük altında olmadığı konular ve sosyal problemler karşısında da topluma katkıda bulunması gerekmektedir (Akyar, 2008: 26). Fakat bu süreç her geçen gün zorlaşmaktadır. Çünkü sanayi sonrası toplumlarda yaşanan küreselleşme, uluslararasılaşma, nüfus ve öğrenci hareketliliği sonucu artan farklılıklar, hesap verebilirlik, ekonomik gelişmeler ile değişimin kendisi örgütlerin işlevi, vizyonu, misyonu ve yapısını değiştirmektedir (Balyer, 2012: 75). Toplumsal yapı içinde büyük yer kaplayan eğitim örgütleri ise konumları itibariyle ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Açık birer toplumsal sistem olan eğitim örgütlerinin, toplumun ekonomik, sosyal ve kültürel yapısı içerisinde, toplumla iki yönlü ve anlamlı ilişkiler oluştururken başarılı olabilmeleri toplumun yapısını bilmelerini, isteklerini tanımalarını ve bunları yerine getirmelerini gerektirmektedir (Bakırtaş, 2005: 5). Nitekim velilerin geçmişe oranla daha bilinçli olmaları, sivil toplum kuruluşlarının eğitimin finansmanına giderek daha fazla katılmaları ve çevresel değişimlerin etkisiyle eğitim kurumlarının ve

4 4 Türkan Argon & Sibel Demirer okulların çağdaş örgüt yapıları merkeziyetçi bir yapıdan yavaş yavaş okul merkezli yönetim olarak adlandırılan bir yapılanmaya doğru değişmesine neden olmaktadır (Gümüşeli, 2001: 533). Yaşanılan bu süreç okul yöneticilerinin hızlı bir değişim ve dönüşümün yaşandığı bu yüzyılda daha fazla sorumluluk almalarını ve değişime ayak uydurmalarını gerektirmektedir. Bu yüzden de yöneticilerin okullarını geleceğin düşünce yapısına taşımaları beklenmektedir (Balyer, 2012: 86). Türkiye de eğitim kurumlarında sosyal sorumluluk eğilimi; eğitim kurumlarının kendi sosyal sorumlulukları açısından çalışmalarda bulunmaları ve eğitimlerini tamamladıktan sonra çalışma hayatına başlayacak olan öğrencilerinde henüz öğrencilik döneminde sosyal sorumluluk bilincinin geliştirilip ilgili projeler içerisinde yer almalarının sağlanmaları olmak üzere iki boyutta değerlendirilmektedir (Saran ve diğerleri, 2011: 3736). Dolayısıyla okullar önce kendilerine daha sonra yaşadıkları toplumun en küçük biriminden başlayarak tüm topluma karşı sorumlulukları olduğu bilinciyle yeni nesiller yetiştirmelidirler (Ercan, 2009: 1). Başka bir ifadeyle öğrencilere sosyal sorumluluk bilinci kazandırma ve sosyal sorumluluk çalışmaları ile toplumu etkilemeleri yönüyle okullar toplumdaki en önemli kurumlardır (Duman, 2014). Çevreleri ile kurdukları ilişkiler, toplumun kaynaklarının öğrencilerin ve dolayısıyla okulun başarısı yönünde kullanılması için okullara önemli fırsatlar sağlar (Gümüşeli, 2001: 541). Sosyal sorumluluk farkındalığının ve bilincinin gelişmesiyle hem birey hem de kurumlar var oldukları topluma hizmet ederek sosyal sorumluluklarını yerine getirmeye çalışırlar (Saran ve diğerleri, 2011: 3734). Okul-çevre ilişkilerini artırmaya yönelik halkla ilişkiler programı hazırlama, veliler ile açık, etkin ve katılıma dayalı bir iletişim sistemi kurup sürdürme, okul amaçları ve programlarına destek sağlamak için toplum liderlerini tanıma, veliler ve toplumunun okula ilişkin görüş, beklenti, düşünce ve kaygıları ile ilgili olarak düzenli ve sistemli olarak bilgi toplama ve bu bilgilerden yararlanma, öğrencilerin eğitim olanaklarını artırmak için çevredeki tüm özel ve kamu kuruluşları ile yüksek öğrenim kuruluşları ile etkileşime girme, okulun amaçlarına ulaşması ve sorunlarının çözümü için toplum kaynaklarını harekete geçirici politikalar saptayıp uygulama, okul programları ile tutarlı toplum, aile ve gençlik programları hazırlayıp uygulama, ilgili tüm kesimlere eşit davranma, basın ile etkili ilişkiler geliştirip sürdürme, kamu kaynak ve fonlarından okulun amaçları doğrultusunda akıllıca yararlanma ve personele çevre ile işbirliğini geliştirmeleri için olanaklar sağlayıp destek olma (Gümüşeli, 2001: ) okulların ve okul yöneticilerinin sosyal sorumluluk faaliyetlerini geliştirmesine yönelik uygulamalara örnek olarak verilebilir. Saran ve diğerleri (2011: 3745) okulların eğitim alanında verdikleri sosyal sorumluluk uygulama alanlarını sağlık (engelliler, hastaneler, kreşler, huzur evleri için sağlıklı yaşam eğitimleri, ilkyardım eğitimi, 0-6 yaş çocuklar ve 19 yaş üstü kadınlara yönelik çalışmalar, hijyen eğitimleri), eğitim (materyal geliştirip bunları kırsal bölgelere ve ihtiyacı olan okullara gönderme, hastanede tedavi gören çocukların eğitimi, kitap okuma günleri), çevre (geri dönüşüm projeleri, orman ve ağaçlandırma projeleri), ekonomi (belirli bölgelerde giyim, kitap ve çeşitli araç gereç ihtiyacının teminine yönelik çalışmalar), toplum (huzurevleri, sosyal hizmetler, kimsesiz çocuklar ve engelliler için çeşitli aktivite çalışmaları, sokak hayvanlarının bakımları için çalışmalar, zihinsel engelliler okulu için oyun odası oluşturulması) şeklinde belirtmişlerdir. Görüldüğü gibi sosyal sorumluluk projeleri; çevreyle ilgili sorunlar, sosyal yardımlaşma, sağlık ve hijyen bilinci yaratma, hayvan hakları, çocuk hakları veya engelliler gibi pek çok konu ile ilgili olabilmektedir (Duman, 2014: 20). Nitekim Türkiye de 2013 yılında başlayan Baba Beni Okula Gönder, Kardelenler, Ana Kız Okuldayız, Haydi Kızlar Okula Projesi, Aile İçi Şiddete Son, Gönül Köprüsü, 81 ilde

5 Okul Yöneticilerinin Sosyal Sorumluluk Ve Örgütsel Kimlik Algıları 5 81 Orman, Hayata Artı Gençlik Programı, Çocuk Tiyatrosu ve Vapuru, Temiz Tuvalet gibi projeler sosyal sorumluluk alanında en iyi projelere örnek gösterilebilir (Başer, 2015b: 44). Bunun yanında Turkcell in 2000 yılında başlattığı Kardelenler Projesi, Türkiye nin en büyük ve en başarılı sosyal sorumluluk faaliyetleri içerisinde gösterilebilir. Zira bu proje ile kız öğrencilerin eğitimlerinde ve sosyalleşmelerinde önemli adımlar atılmıştır (Salar, 2012: 124). Eğitim alanında yapılmış ve yapılacak olan bu tür sosyal sorumluluk faaliyetlerinin planlanıp uygulanmasında eğitim kurumlarının ve bu kurumların yöneticilerinin desteği ve çalışmaları oldukça büyük önem arz etmektedir. Örgütsel Kimlik Kimlik, kim olunduğuna yönelik dayanak noktası görevi gören bir dizi kural ve kaynaklar bütünü olup (Scott, Corman ve Cheney, 1998: 303), kişinin kim olduğunu bilme ve kendini tanımlama durumu (Gül, 2015: 14), bireyin Ben kimim?, örgütlerin ise Biz kimiz? sorusunun cevabına yüklediği anlam ve inançların oluşturduğu yapıdır (Foreman ve Whetten, 2002: 619). Örgütsel kimlik ise bir örgütü diğer örgütlerden farklı kılan, ona ait kalıcı, önemli özelliklerinin tespiti ve örgütteki ortak yaşama örgüt üyelerinin bağlılıklarının anlaşılması durumudur (Taşdan, 2013: 4). Örgütsel kimlik, örgüt çalışanlarının örgütle bütünleşmesini sağladığı gibi onun benzerlerinden ayırt edilebilmesini (Çobanoğlu, 2008: 12) ve konuyla ilgili yorum ve eylemlerini filtreleyip ilkeleşmesini sağlamaktadır (Dutton ve Dukerich, 1991: 520). Çalışan açısından örgütsel kimlik algısı, bireyin örgütü tanımladığı kavramlarla, kendisini ne kadar tanımladığının göstergesidir (Taşdan, 2013: 4). Zira kimlik kavramı temel inançları/varsayımları, değerleri, tutumları, tercihleri, karar verme noktaları, hareketleri, alışkanlıkları, kuralları içerirken, çalışanın kim olduğu, nasıl davranacağı ve onun için neyin önemli olduğuyla ilgili belirli normlara ve fikirlere atıfta bulunmaktadır (Scott ve diğerleri, 1998: 303). Dolayısıyla örgütsel kimlik, örgütün nasıl tanındığına ve çalışanların örgütü tanımlamasına, hatırlamasına ve anlatmasına izin verdiği anlamlar topluluğudur (Akatay, 2009: 301). Örgütsel kimlik, örgütün temel, ayırt edici ve süreğen özelliği (Albert ve Whetten, 1985) olup, bu özellikleri Ağlargöz (2011: 17-19); örgütün bulunduğu iş koluyla doğrudan ilgili olan temel özellik olması, ayırt edici olması ve örgütsel kimliğin gelecekteki eylemlerini de şekillendirmesi şeklinde açıklamıştır. Belirtilen durumlar örgütsel kimlik oluşumunda kurum çalışan ilişkilerine vurgu yapmaktadır. Nitekim ilgili alan yazın da örgütsel kimliğin birey ile örgüt arasındaki ilişki olduğu vurgulamaktadır (Ashforth ve Mael, 1989; Dutton, Dukerich ve Harquail, 1994: 242; Hatch ve Schultz, 1997: 356). Çünkü oluşan örgütsel kimlik, çalışan ve örgüt arasında psikolojik bir bağ yaratıp eşgüdüme olanak sağlamaktadır (Tüzün ve Çağlar, 2008: 1015). Bununla birlikte örgütsel kimlik kolektif olarak örgüt kültürünün ifadesi olmasının yanı sıra, farkındalıkları artırıp ilgi çekerek, katılımlarını ve desteklerini teşvik ederek başkalarını etkilemek için kullanılabilecek sembolik bir materyali tanımlayan bir kaynak oluşturmaktadır (Hatch ve Schultz, 2002: 1002). Bu bağlamda kimlik, bireyin kim olduğu ve bunu sosyal üyelik temelinde tanımlaması açısından önemlidir (Scott ve diğerleri, 1998: 303). Ayrıca kimlik, sabit ve istikrarlı olmasa da açıklanan değerlerden ortaya çıkmaktadır (Gioia, Schultz ve Corley, 2000: 65). Bu yönüyle örgütsel kimlik, bireyin kendini örgütle tanımlama sürecine yönelik sosyal kimlik teorisi ile bütünleşmektedir (Foreman ve Whetten, 2002: 618). Zira Tajfel ve Turner tarafından oluşturulan bu teoriye bireyler olumlu öz saygı için çabalamakta, onlardaki kendilik kavramı belli bir gruba üyeliğinden ortaya çıkmakta ve onun sosyal kimliğini oluşturmaktadır (Emeksiz, 2015: 12).

6 6 Türkan Argon & Sibel Demirer Örgütsel kimlik, örgüt çalışanlarının davranışlarını, iletişim biçimlerini ve felsefesini içeren bir kavramdır (Tüzün ve Özdoğan, 2006: 92). Bu durum kavramın önemini artırmış, bu yüzden de son yıllarda örgütlerde kimlikle ilgili; tasarım ve kurumsal iletişimle bütünleşen ve örgütsel davranışa ağırlık veren yaklaşımlar gelişim göstermiştir (Van Riel ve Balmer, 1997: 340). Buradan hareketle üst yönetim tarafından kimliğin sembolik yapısı, örgüt üyelerine iletilirken; bu yapı örgütün kültürel kalıpları, çevre ile dış ilişkilerden doğan sosyal etki ve iş deneyimlerine bağlı olarak örgüt üyeleri tarafından yorumlanmaktadır (Hatch ve Schultz, 1997: 358). Kimliği, örgütün yorum ve eylemlerini sınırlayıp yönlendirirken bu eylemler, kurumun gelecekteki kimliğini yavaş yavaş değiştirerek, belirli özelliklerini daha belirgin hale getirebilmektedir (Dutton ve Dukerich, 1991: 520). Yapılan çalışmalar da örgütsel kimlik algısının güçlenmesi ile örgütsel bağlılığın arttığı ve örgütsel vatandaşlık davranışlarının sergilendiğini ortaya koymuştur (Akatay, 2009: 312; Atakan-Duman, Paşamehmetoğlu ve Poyraz, 2013: 75). Bütün bu gerekçeler doğrultusunda canlı birer organizma gibi görülebilecek örgütlerin aynen bireyler gibi kimlik algılarını oluşturup geliştirmelerine yönelik çalışmalarını artırmalarını gerektirmektedir. Eğitim Örgütlerinde Sosyal Sorumluluk ve Örgütsel Kimlik Eğitimin etkililiğinin artması, okulun toplumsallaşması, kabul görmesi, saygınlığı ile okul müdürünün okul toplumuna karşı duyarlı olması arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır (Gümüşeli, 2001: 541). Okul, toplumun kültür aktarıcısı ve taşıyıcısı olarak kabul edilip kültür ve sembollerle iç içe bir yaşam alanıdır. Böyle bir yapıda insanların ortak amaçlar etrafında bir arada tutulması ve okulda ortak bir kültür oluşturulması gerekmektedir (Balyer, 2012: 81). Okul kültürünü geliştirmek adına sosyal sorumluluğu bu sürecin etkin unsurlarından biri haline getirmek ve örgütün kimliğini sosyal sorumluluk bilincini kapsayacak şekilde tasarlamak önem taşımaktadır. Günümüzde okul çevresi tarafından okulların sosyal sorumluluk alma düzeyleri ve okulların sosyal çevre ile ilişkilerine daha fazla önem verilmektedir. Çünkü güçlü toplumsal ilişkilerinin varlığı, bir okulu diğerlerinden ayırarak örgütsel kimliğine yansımaktadır. Bu çerçevede, bir takım rollere ve kurallara göre bireylerin, hem kim olduklarını (kimliklerini) hem de kendilerinden beklenen rolleri öğrenmeleri ve uygun şekilde davranmaları gerekmektedir (Kartaltepe, 2010: 129). Bu durumun temel gerekçesi örgütün temel kaynaklarından biri olan insanın, sosyal sorumluluk uygulamalarında ilk etapta göz önünde bulundurulması gereğidir (Çalışkan, 2010: 20). Gerek yetiştirmekte olduğu bireylerin topluma ve dünyaya duyarlı olması, sosyal sorumluluk bilinci taşıması, gerekse kendi sosyal sorumluluk yaklaşımını ortaya koyması açısından eğitim kurumları oldukça önemlidir (Saran ve diğerleri, 2011: 3745). Okul yöneticileri ise bu süreçte önemli ve büyük rol oynamaktadır. Çünkü okul yöneticileri karar mekanizmalarının daha fazla yerel hale geldiği toplum şartlarında, değişen toplumsal bağlama göre gittikçe çeşitlenen roller ve davranışlar göstererek okula etki eden güçlerle daha yakın ilişkili ve piyasa koşullarına bağlı rollere ve davranışlara duyarlı olmalıdırlar (Bozkurt ve Aslanargun, 2015: 239). Toplumsal taleplere cevap verebilmek için kültürel değerleri, siyasal gelişmeleri, bilim ve teknolojideki eğilimleri kısaca içinde bulundukları çağın gerekleriyle ilgili bir öğrenme çabası içinde bulunmalıdırlar (Bozkurt ve Aslanargun, 2015: 238). Ayrıca toplumun sosyal sorumluluk ile ilgili isteklerinin örgütsel kimliğin oluşumunda etkili olduğu düşünülmelidir. Çünkü okulların yasal düzenlemelerin ötesinde yerine getirmeleri gereken toplumsal görevleri de bulunmaktadır. Okulların sosyal sorumluluklar ile ilgili beklentileri karşılama düzeyi, çevre tarafından okulun örgütsel kimliğinin benimsenmesini etkilemektedir. Bu bakımdan okul yöneticilerinin okulların toplumsal sorumluluklarının farkında olup bi-

7 Okul Yöneticilerinin Sosyal Sorumluluk Ve Örgütsel Kimlik Algıları 7 linçli olması ve örgütsel kimliği bu yönde şekillendirebilmeleri gerekmektedir. Bunun için öğrenciler aracılığıyla ailelere ve topluma ulaşma olanaklarını oluşturmalıdırlar. Çünkü okulun topluma yönelik faaliyetlerinin daha kolay tanınması, çalışanlar ve toplum tarafından benimsenen örgütsel kimliğinin oluşmasını sağlayacaktır. Ayrıca okulların sosyal sorumluluk projelerinin oluşturmaları, sosyal sorumluluk faaliyetlerinde çalışanların desteği ve katılımlarını sağlamaları örgütsel kimliğin güçlenmesine katkı sağlayacaktır. Bununla birlikte Türkiye de okul yöneticilerinin sosyal sorumluluk görüşlerine yönelik sınırlı çalışmalar olduğu görülmektedir. Bu bağlamda okul yöneticilerinin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimlik algılarının incelenmesi ihtiyacı duyulmuş ve yapılan çalışma aracılığıyla okul yöneticilerinin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimlik algılarının ne düzeyde olduğu ve algı düzeyleri arasında ilişki olup olmadığı araştırılmıştır. Araştırmanın Amacı Araştırmanın amacı ortaokul ve liselerde görev yapan okul yöneticilerinin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimliğe ilişkin algıları arasında anlamlı ilişki olup olmadığını belirlemektir. Ayrıca araştırmada okul yöneticilerinin kişisel değişkenlerinin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimlik algıları üzerinde anlamlı fark oluşturup oluşturmadığı incelenmiştir. Bu amaç doğrultusunda araştırmada şu sorulara cevap aranmıştır: 1. Okul yöneticilerin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimliğe yönelik görüşleri nelerdir? 2. Okul yöneticilerinin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimlik algıları kişisel değişkenlere (görev, çalıştıkları okul türü, cinsiyet, eğitim durumu, yaş, yöneticilikteki kıdem ve bulundukları okuldaki yönetici olarak görev süresi) göre anlamlı fark oluşturmakta mıdır? 3. Okul yöneticilerinin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimlik algıları arasında anlamlı ilişki var mıdır? YÖNTEM Araştırmanın Modeli Araştırmanın modelini genel tarama modelleri içerisinde iki ve daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını ve/veya derecesini belirlemeyi amaçlayan ilişkisel tarama modeli oluşturmaktadır (Karasar, 2005). Çalışma Evreni Araştırmanın çalışma evrenini Bolu ili merkez ilçe ortaokul ve liselerinde görev yapan 153 okul yöneticisi oluşturmaktadır. Çalışma, gerekli izinler alınarak eğitim öğretim yılında çalışma evreninin tamamına veri toplama aracı dağıtılmış, 121 i geri dönüş yapmıştır. Yöneticilere yönelik kişisel bilgiler Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1. Yöneticilerin Kişisel Bilgileri Özellikler f % Görevi Okul müdürü 40 33,1 Müdür yardımcısı 81 66,9 Okul türü Ortaokul 50 41,3 Lise 71 58,7 Cinsiyet Kadın 13 10,7 Erkek ,3 Eğitim durumu Lisans 96 79,3 Yüksek lisans 25 20,7 40 yaş ve daha az 38 31,5 Yaş yaş 51 42,1

8 8 Türkan Argon & Sibel Demirer Yöneticilikteki kıdem Çalışılan okuldaki yöneticilik süresi 51 yaş ve üzeri 32 26,4 10 yıl ve daha az 69 57, yıl 30 24,8 21 yıl ve üzeri 22 18,1 2 yıldan az 60 49,6 3-4 yıl 36 29,7 5-6 yıl 25 20,7 Toplam ,0 Araştırmaya katılan yöneticilerin 40 ı okul müdürü, 81 i müdür yardımcısı; 50 si ortaokulda, 71 i lisede çalışmakta; 13 ü kadın, 108 i erkek; 38 i 40 yaş ve altı, 51 i yaş ve 32 si 51 yaş ve üzeri yaş aralığındadır. 69 u 10 yıldan az, 30 u yıl ve 22 si 21 yıl ve daha fazla süredir yöneticilik görevinde bulunmakta ve 60 ı bulundukları okulda 2 yıldan az, 36 sı 3-4 yıl ve 25 i 5-6 yıldır yöneticilik yapmaktadır. 96 sı lisans, 25 i yüksek lisans mezunudur. Veri Toplama Araçları Araştırmada veri toplama aracı olarak kişisel bilgi formu, okul yöneticilerinin sosyal sorumluluk algı düzeylerini saptamak amacıyla Akkaya (2013) tarafından geliştirilen Sosyal Sorumluluğu Algılama Ölçeği ve Akgül (2012) tarafından geliştirilen Örgütsel Kimlik Ölçeği kullanılmıştır. Sosyal Sorumluluğu Algılama Ölçeği toplam 24 madde ve Sürdürülebilir, demokratik, yasal ve inovatif sorumluluk olmak üzere 4 boyuttan oluşmaktadır. Ölçeğin iç tutarlık katsayısı olan Cronbach-alpha değerleri toplamda.90, alt boyutlarda ise.77 ile.90 arasında değiştiği belirtilmiştir. Bu araştırmada ise ölçeğin genelinin Cronbach-alpha katsayısı.95 olarak hesaplanırken, alt boyutları olan sürdürülebilir boyutta.92, demokratik boyutta.86, yasal boyutta.80 ve inovatif boyutta.83 olarak bulunmuştur. Örgütsel Kimlik Ölçeği ise 6 madde, tek boyuttan oluşan bir ölçektir. Ölçeğin Cronbach-alpha iç tutarlık güvenirlik katsayısı.85 olarak belirtilirken, bu araştırmada.84 olarak hesaplanmıştır. Verilerin Analizi Araştırmada hangi analizlerin yapılacağını belirlemek amacıyla önce verilerin dağılımı çarpıklık ve basıklık değerleri doğrultusunda incelenmiştir. Değişkenlerin çarpıklık ve basıklık değerlerinin ±1 aralığında olmaması sonucunda normal dağılım göstermediği belirlenmiş, bu sebeple non-parametrik testler kullanılmıştır (p<.05). Bu doğrultuda araştırmada yöneticilerin algılarının belirlenmesinde ortalama, standart sapma; algıları arasındaki ilişkiyi bulmak için Spearman Rho Korelasyon Analizi ve kişisel değişkenlerde Mann Whitney-U ve Kruskal Wallis analizi yapılmıştır. Korelasyon analizinde katsayısı 0,70 1,00 arasında yüksek; 0,30 0,70 arasında orta; 0,00 0,30 ise düşük düzeyde ilişki olarak tanımlanmıştır (Büyüköztürk, 2011). Ayrıca araştırmada değişkenler arasında çıkan anlamlı farkın gücünü açıklamak amacıyla eta-kare (ɳ2) değeri hesaplanmıştır. Eta-kare değeri (ɳ2=.01) küçük, (ɳ2=.06) orta ve (ɳ2=.14) büyük etki olarak kabul edilmiştir (Green & Salkind, 2005). Yöneticilerin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimlik algıları puanlanmasında Kesinlikle katılmıyorum (1,00 1,79), Katılmıyorum (1,80 2,59), Kararsızım (2,60 3,39), Katılıyorum (3,40 4,19) ve Kesinlikle katılıyorum (4,20 5,00) aralıkları kullanılmıştır. BULGULAR, YORUM, TARTIŞMA Yöneticilerin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimlik algıları Yöneticilerin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimliğe yönelik algıları Tablo 2 de verilmiştir.

9 Sosyal Sorumluluk Okul Yöneticilerinin Sosyal Sorumluluk Ve Örgütsel Kimlik Algıları 9 Tablo 2. Yöneticilerin Sosyal Sorumluluk ve Örgütsel Kimlik Algılarına İlişkin Betimsel İstatistikler Alt Boyutlar N SS Sürdürülebilir sorumluluk 121 4,49,593 Demokratik sorumluluk 121 4,42,569 Yasal sorumluluk 121 4,26,529 İnovatif sorumluluk 121 4,55,532 Toplam 121 4,43,508 Örgütsel kimlik 121 3,99,804 Tablo 2 deki değerler incelendiğinde, okul yöneticilerinin sosyal sorumluluğa ilişkin tüm boyutlarda kesinlikle katılıyorum düzeyinde görüş belirttikleri görülmektedir. Yönetici görüşlerinde en yüksek ortalamanın olduğu boyut inovatif sorumluluk iken ( =4,55), en düşük ortalamanın olduğu boyut yasal sorumluluk tur ( =4,26). Diğer boyutlar olan sürdürülebilir sorumluluk ( =4,49) ve demokratik sorumluluk ( =4,42) boyutları ile sosyal sorumluluk toplamında ( =4,43) ortalama değerlerin birbirine çok yakın olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda yöneticilerin sosyal sorumluluk algılarının yüksek olduğu, hem yönetici hem birey olarak toplumsal sorunlara duyarlı oldukları ve sosyal sorumluluk faaliyetlerini destekledikleri söylenebilir. Eğitim örgütlerinin diğer işletmelerden farklı olarak kâr amacı olmayan örgütler olması sosyal sorumluluğu daha fazla üstlenmelerini gerektirmektedir ki; elde edilen bulgular bu durumu desteklemektedir. Bunun yanında okul yöneticilerinin sosyal sorumluluk algılarının yüksek olmasının okulların toplumsal işlevinin farkında olmalarından kaynaklandığı da söylenebilir. Tablo 2 de yöneticilerin örgütsel kimliğe ilişkin görüşlerinin ( =3,99) katılıyorum düzeyinde olduğu görülmektedir. Buna göre okul yöneticilerinin örgütsel kimlik algılarının ortanın biraz üstünde bir düzeyde olduğu söylenebilir. Bu durum aynı zamanda yöneticilerin bulundukları okulları benimseme, kendilerini okullarıyla tanımlama ve bağlılık algılarının çok yüksek ya da istenilen düzeyde olmadığı şeklinde de yorumlanabilir. Oysa yöneticilerin örgütsel kimlik algılarının ve okulları ile bağ duygusunun güçlendirilmesi için okul hakkında övgülerin ve olumlu ifadelerin de okul yöneticileriyle paylaşılması önemlidir. Ayrıca yöneticilerin olumlu örgütsel kimlik algısının olması için öğrenci, öğretmen ve velilerle arasında iyi ilişkilerin olması ve yöneticilerin desteklendiğini hissetmesi gerektiği söylenebilir. Elde edilen araştırma sonucu alan yazında öğretmenler üzerinde yürütülen diğer çalışmalarla benzerlik göstermektedir. Nitekim Taşdan (2015: 327) öğretmenlerin örgütsel kimliğe yönelik algılarını orta düzeyde olduğunu belirlerken, Argon ve Ertürk (2013: 166) yüksek düzeyde sonucuna ulaşmışlardır.

10 Sosyal Sorumluluk 10 Türkan Argon & Sibel Demirer Kişisel Değişkenlerle İlişkili Yönetici Algıları Görev türü; Tablo 3. Yöneticilerin Görev Türlerine Göre Sosyal Sorumluluk ve Örgütsel Kimlik Algılarına İlişkin Mann-Whitney U Sonuçları Alt Boyut Görev N Sıra Toplamı U Sürdürülebilir sorumluluk Demokratik sorumluluk Yasal sorumluluk İnovatif sorumluluk Okul Müdürü 40 73, , ,50,005* Müdür Yardımcısı 81 54, ,50 Okul Müdürü 40 75, , ,50,002* Müdür Yardımcısı 81 54, ,50 Okul Müdürü 40 64, , ,50,492 Müdür Yardımcısı 81 59, ,50 Okul Müdürü 40 76, ,00 982,00,000* Müdür Yardımcısı 81 53, ,00 Toplam Okul Müdürü 40 73, , ,00,007* Müdür Yardımcısı 81 54, ,00 Örgütsel Kimlik Okul Müdürü 40 51, , ,00,036* Müdür Yardımcısı 81 65, ,00 * p<.05 p Tablo 3 teki değerler incelendiğinde, sosyal sorumluluk ölçeğinin sürdürülebilir sorumluluk (U=1117,50, p<.05), demokratik sorumluluk (U=1054,50, p<.05), inovatif sorumluluk (U=982,00, p<.05) ve sosyal sorumluluk (U=1130,00, p<.05) algılarında okul müdürleri lehine; örgütsel kimlik algılarında ise (U=1243,00, p<.05) müdür yardımcıları lehine istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu görülmektedir. Yöneticilerin görevine göre; sürdürülebilir (η 2 =.015), demokratik (η 2 =.031), inovatif (η 2 =.032) ve toplam sosyal sorumluluk (η 2 =.018) ile örgütsel kimliğe ilişkin farkın etki büyüklüğü (η 2 =.021) küçük etki düzeyindedir. Okul müdürlerinin sosyal sorumluluk projelerinde daha ön planda olmaları, sosyal sorumluluk faaliyetlerine okullarını temsilen katılmaları, projelerde yönlendirici ve karar verici konumunda yer almaları farkın kaynağını oluşturabilir. Yöneticilerin yasal sorumluluk algılarında ise görev değişkenine göre anlamlı fark bulunmamıştır (U= 1496,50, p>.05). Diğer kurumlarda olduğu gibi eğitim kurumlarında da günlük yaşamı ve işleyişi düzenleyen bir takım kurallar, kanunlar ve yönetmelikler bulunmaktadır (Balyer, 2012: 83). Bu durum yöneticilerin müdür ya da müdür yardımcısı olarak yasal sorumluluk boyutunda aynı uygulamaları yapmalarını gerektirmektedir. Çünkü bütün yöneticiler görev türüne bağlı olmadan bu yasal düzenlemelere uymak durumundadırlar. Bunun yanında müdür yardımcılarının örgütsel kimlik algılarının yüksek olması ise müdür yardımcılarının hem aynı okulda çalışan öğretmenlerden hem de istekli olanlar arasından seçilmiş olmaları ile açıklanabilir. Okul müdürlerinin sosyal sorumluluk algılarının müdür yardımcılarına göre yüksek düzeyde olması alanyazındaki bulgularla benzerlik göstermektedir. Zirâ Akkaya nın (2013: 182) çalışmasında demokratik, yasal ve sosyal sorumluluğu algılama puan ortalamalarının müdür görevini yürüten katılımcılar lehine anlamlı fark gösterdiği tespit edilmiştir.

11 Sosyal Sorumluluk Okul Yöneticilerinin Sosyal Sorumluluk Ve Örgütsel Kimlik Algıları 11 Çalışılan okul türü; Tablo 4. Yöneticilerin Çalıştıkları Okul Türüne Göre Sosyal Sorumluluk ve Örgütsel Kimlik Algılarına İlişkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları Alt Boyut Görev N Sıra Toplamı U p Sürdürülebilir Ortaokul 50 67, , ,00,084 sorumluluk Lise 71 56, ,00 Demokratik sorumluluk Ortaokul 50 70, , ,50,012* Lise 71 54, ,50 Yasal sorumluluk Ortaokul 50 68, , ,50,060 Lise 71 56, ,50 İnovatif sorumluluk Ortaokul 50 65, , ,50,191 Lise 71 57, ,50 Toplam Ortaokul 50 68, , ,50,041* Lise 71 55, ,50 Örgütsel Kimlik Ortaokul 50 62, , ,00,633 Lise 71 59, ,00 * p<.05 Tablo 4 teki değerler incelendiğinde, yöneticilerin demokratik sorumluluk (U= 1302,50, p<.05) ve toplam sosyal sorumluluk (U=1388,50, p<.05) algılarında ortaokullarda görev yapan yöneticiler lehine istatistiksek olarak anlamlı fark olduğu görülmektedir. Yöneticilerin görev yaptıkları okul türüne göre demokratik sorumluluğa (η 2 =.031) ve sosyal sorumluluğa ilişkin farkın etki büyüklüğü (η 2 =.013) küçük etki düzeyindedir. Ortaokulların bulundukları yerleşim alanlarından ve bu okullara yakın mahallelerden gelen öğrencilerin devam ettiği göz önüne alınırsa bu okulların çevresiyle işbirliğinin ve yapılan projelere velilerin desteğinin sağlanmasının, dolayısıyla mahalli imkânlardan yararlanmalarının daha kolay olduğu söylenebilir. Bu durumda yapılan sosyal sorumluluk faaliyetlerinin etkili sonuçları olabilmektedir. Diğer taraftan yöneticilerin örgütsel kimlik algıları (U=1685,00, p>.05) ile sürdürülebilir (U=1451,00, p>.05), yasal (U=1420,50, p>.05) ve inovatif sorumluluk (U=1534,50, p>.05) algılarında okul türü değişkenine göre anlamlı fark bulunmamıştır. Elde edilen bu bulgularla yöneticilerin okul türüne bağlı olmaksızın sosyal sorumluluklarının geliştiği, sosyal sorumluluk projeleri konusunda istekli oldukları, projelerin sürdürülebilir olması için çalışmalar yaptıkları ve sosyal sorumluluğa bağlı örgütsel kimlik algılarının yeterli düzeyde olduğu söylenebilir. Alan yazında öğretmenlerle yapılan çalışmalardan Ercan (2009: 76) Anadolu lisesi ve genel lise öğretmenlerinin sosyal sorumluluğun önemine ilişkin görüşlerinde; Şanlı ve Arabacı (2016: 144) genel lise ve meslek lisesi öğretmenlerinde; Gül (2015: 104) ise ilkokul, ortaokul ve lise öğretmenlerinde öğretmenlerin örgütsel kimlik algı düzeylerinin okul türü değişkenine göre anlamlı fark göstermediğini belirlemiştir.

12 Sosyal Sorumluluk 12 Türkan Argon & Sibel Demirer Cinsiyet; Tablo 5. Yöneticilerin Cinsiyet Değişkenine Göre Sosyal Sorumluluk ve Örgütsel Kimlik Algılarına İlişkin Mann-Whitney U Sonuçları Alt Boyut Görev N Sıra Toplamı U p Sürdürülebilir sorumluluk Demokratik sorumluluk Yasal sorumluluk İnovatif sorumluluk Kadın 13 35,04 455,50 364,50,004* Erkek , ,50 Kadın 13 38,88 505,50 414,50,015* Erkek , ,50 Kadın 13 42,23 549,00 458,00,039* Erkek , ,00 Kadın 13 25,04 325,50 234,50,000* Erkek , ,50 Toplam Kadın 13 31,85 414,00 323,00,001* Erkek , ,00 Örgütsel Kimlik Kadın 13 65,81 855,50 639,50,598 Erkek , ,50 * p<.05 Tablo 5 e göre yöneticilerin sosyal sorumluluğun sürdürülebilir (U=364,50, p<.05), demokratik (U=414,50, p<.05), yasal (U=458,00, p<.05), inovatif (U=234,50, p<.05) ve geneline (U=323,00, p<.05) yönelik algılarında erkek yöneticiler lehine istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu görülmektedir. Yöneticilerin cinsiyetlerine göre anlamlı fark olan boyutlarda farkın etki büyüklüğü incelendiğinde sürdürülebilir (η 2 =.022), demokratik (η 2 =.018), yasal (η 2 =.008), inovatif (η 2 =.059) ve toplam sorumluluğa (η 2 =.026) ilişkin farkın etki büyüklüklerinin küçük düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Diğer taraftan yöneticilerin örgütsel kimlik algılarında (U=639,50, p>.05) cinsiyet değişkenine göre anlamlı fark bulunmamış, kadın ve erkek yöneticilerin örgütsel kimlik algılarının benzerlik gösterdiği belirlenmiştir. Bu durum yöneticilerin cinsiyete bağlı olmadan okullarını benimsedikleri ve okullarının başarılarından gurur duyduklarını göstermektedir. Sosyal sorumluluk ölçeğinin genelinde kadın yöneticilerin ortalamalarının erkek yöneticilere göre oldukça düşük olduğu da görülmektedir. Bu bulgu kadın yöneticilerin sayısının çok az olmasından kaynaklandığı gibi, sosyal sorumluluk konusunda erkeklere nazaran kendilerini yeterli görmedikleri şeklinde de yorumlanabilir. Diğer bir ifade ile kadınların sorumluluk duygularının fazla olması, çevreye daha duyarlı bireyler olmaları ve beklentilerinin daha yüksek olması sonucunda istedikleri tüm sorumlulukların yerine getirilmemesi yönündeki düşüncelerinden kaynaklanabilir. İlgili çalışmalar incelendiğinde Akkaya nın (2013: 179) çalışmasında sürdürülebilir, demokratik, inovatif ve sosyal sorumluluk toplam puanlarının cinsiyete göre farklılaşmadığı; buna karşın kadın yöneticilerin yasal sorumluluk puan ortalamalarının erkek yöneticilerinkine göre anlamlı derecede daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Ercan (2009: 74) ise sosyal sorumluluğun önemine ilişkin öğretmen görüşlerinin cinsiyete göre bütün boyutlarda anlamlı farklılık gösterdiğini ve kadınların sosyal sorumluluk boyutlarını daha önemli gördüklerini tespit etmiştir. Başer in (2015a: 58) çalışmasında erkek öğretmen adaylarının küresel sosyal sorumluluğa ait puan ortalamaları, kadın öğretmen adaylara göre daha düşüktür. Duman (2014: 97) tarafından yapılan çalışmada ise öğrencilerin görüşlerinin cinsiyete göre farklılaştığı, kız

13 Sosyal Sorumluluk Okul Yöneticilerinin Sosyal Sorumluluk Ve Örgütsel Kimlik Algıları 13 öğrencilerin çevre güzelliği, hayvan sevgisi, gönüllü kuruluşlar, ekoloji gibi konularda erkek öğrencilerden daha duyarlı ve daha çok beklenti içinde olduğu ifade edilmektedir. Elde edilen bu sonuçlar araştırma sonuçlarını destekler niteliktedir. Örgütsel kimlik konusunda yapılan çalışmalardan Uluitin (2010: 71) ilköğretim okulu yöneticilerinde; Uğurlu ve Arslan (2015: 73) ile Çobanoğlu nun (2008: 229) öğretmenlerde cinsiyetin anlamlı fark oluşturmadığını belirlerken, Gül (2015: 50) ve Güven (2014: 115) kadın öğretmenlerin, Akgül (2012: 106), Argon ve Ertürk (2013: 173), Arslantaş (2015: 103), Şanlı ve Arabacı (2016: 144) ve Taşdan (2015: 336) erkek öğretmenlerin örgütsel kimlik algılarının daha yüksek olduğunu belirlemişlerdir. Eğitim durumu; Tablo 6. Yöneticilerin Eğitim Durumu Değişkenine Göre Sosyal Sorumluluk ve Örgütsel Kimlik Algılarına İlişkin Mann-Whitney U Sonuçları Alt Boyut Görev N Sıra Toplamı U p Sürdürülebilir Lisans 96 59, , ,50,289 sorumluluk Yüksek lisans 25 67, ,50 Demokratik Lisans 96 62, , ,50,344 sorumluluk Yüksek lisans 25 55, ,50 Yasal sorumluluk Lisans 96 62, , ,00,355 Yüksek lisans 25 55, ,00 İnovatif sorumluluk Lisans 96 59, , ,50,323 Yüksek lisans 25 66, ,50 Toplam Lisans 96 60, , ,50,987 Yüksek lisans 25 61, ,50 Örgütsel Kimlik Lisans 96 64, ,50 868,50,033* Yüksek lisans 25 47, ,50 * p<.05 Tablo 6 daki değerler incelendiğinde sosyal sorumluluğun geneli ve alt boyutlarında yöneticilerin eğitim durumlarına göre anlamlı fark ortaya çıkmadığı görülmektedir. Buradan hareketle yöneticilerin lisans veya yüksek lisans mezunu olmalarının sosyal sorumluluk algılarında belirleyici olmadığı anlaşılmaktadır. Buna karşın yöneticilerin örgütsel kimlik algıları ise lisans mezunu yöneticiler lehine anlamlı fark göstermektedir (U=868,50, p<.05). Yöneticilerin eğitim durumuna göre örgütsel kimliğe ilişkin etki büyüklüğü (η 2 =.016) küçük etki düzeyindedir. Yüksek lisans mezunu yöneticilerin örgütsel kimlik algılarının düşük olduğu görülmektedir. Bu durumun nedenleri yüksek lisans mezunu yöneticilerin örgütlerinden beklentilerinin arttığı, buna karşın örgütün bu beklentileri karşılama düzeyinin ise azaldığı şeklinde yorumlanabilir. Bu durumda yöneticilerde okulla özdeşleşme ve kendi kimliğini okulun kimliği ile tanımlama düzeyinin yüksek lisans mezunu olmaya bağlı olarak azaldığı söylenebilir. Diğer yandan araştırma sonuçlarının bu şekilde çıkmasının nedenlerden biri yüksek lisans mezunu öğretmen sayısının azlığı olabilir. İlgili literatürde Ercan ın (2009: 81) genel toplam ile alt boyutlarda öğretmen görüşlerinin, Akkaya nın (2013: 180) alt boyut-

14 Sosyal Sorumluluk 14 Türkan Argon & Sibel Demirer larda sosyal sorumluluğun önemine ilişkin yönetici görüşlerinin eğitim düzeyine göre anlamlı fark yaratmaması bulgusu araştırma sonuçları ile paralellik göstermektedir. Bunun yanında Akkaya (2013: 180) sosyal sorumluluk algısının toplamında lisansüstü öğrenim derecesine sahip yöneticilerin puanlarının önlisans mezunu yöneticilere göre daha yüksek olduğunu bulmuştur. Örgütsel kimliğe yönelik Gül ün (2015: 100) çalışmasında öğretmenlerin örgütsel kimlik algısının mezuniyet durumuna göre farklılık göstermediği sonucu bu çalışma ile farklılık göstermektedir. Öğretmen atamalarında yüksek lisans mezunu olmak önem taşımazken, yönetici seçimi ve atamalarında yüksek lisans mezunu olmanın öncelik kazandırabilmesi önemlidir. Bu durum, seçim sürecine bağlı olarak yöneticilerin örgütsel kimlik algılarını etkilediği şeklinde yorumlanabilir. Yaş; Tablo 7. Yöneticilerin Yaş Değişkenine Göre Sosyal Sorumluluk ve Örgütsel Kimlik Algılarına İlişkin Kruskal Wallis Testi Tablosu Yaş N Sıra Ortalama s d kaykare p Fark Sürdürülebilir 40 yaş ve altı 38 68,13 2 2,403,301 - sorumluluk yaş 51 57,08 51 yaş ve 32 58,78 üstü Demokratik 40 yaş ve altı 38 62,95 2 1,129,569 - sorumluluk yaş 51 57,16 51 yaş ve 32 64,81 üstü Yasal sorumluluk 40 yaş ve altı 38 63,89 2,391, yaş 51 59,92 51 yaş ve 32 59,28 üstü İnovatif sorumluluk 40 yaş ve altı 38 59,11 2,249, yaş 51 61,05 51 yaş ve 32 63,17 üstü Toplam 40 yaş ve altı 38 64,32 2,633, yaş 51 58,36 51 yaş ve 32 61,27 üstü 40 yaş ve altı 38 71,86 2 6,898, Örgütsel Kimlik yaş 51 52,30 * 51 yaş ve 32 61,97 üstü * p<.05 Tablo 7 incelendiğinde yöneticilerin sosyal sorumluluk algılarının genelinde ve alt boyutlarında yaş değişkenine göre istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadığı görülmektedir. İstatistiksel olarak anlamlı fark olmamakla birlikte 40 yaş ve altı yöneticilerin sosyal

15 Sosyal Sorumluluk Okul Yöneticilerinin Sosyal Sorumluluk Ve Örgütsel Kimlik Algıları 15 sorumluluğa ilişkin algılarında sürdürülebilir sorumluluk ( =68,13), yasal sorumluluk ( =63,89), sosyal sorumluluk ( =64,32) ve örgütsel kimlik ( =71,86) ortalamalarının daha yüksek olduğu; yaş arası yöneticilerin sürdürülebilir ( =57,08), demokratik ( =57,16) ve toplam sosyal ( =58,36) sorumluluk algıları ile örgütsel kimlik ortalamasının ( =52,30) daha düşük olduğu görülmektedir. Örgütsel kimlik algısına yönelik bulgular incelendiğinde ise yaş aralığındaki yöneticiler ile 40 yaş ve altındaki yöneticiler arasında yaşı küçük olanlar lehine anlamlı fark bulunmuştur. Yöneticilerin yaşına göre örgütsel kimliğe ilişkin etki büyüklüğü (η 2 =.033) küçük etki düzeyindedir. 40 yaş ve altı yöneticilerin yöneticilik görevinde yeni olması algı düzeylerinin yüksek olmasında etkili olabileceği gibi yaş aralığındaki yöneticilerin örgütsel algılarının düşük olmasının farklı okullarda ve yönetim kademelerinde çalışma isteklerinden kaynaklandığı söylenebilir. İlgili literatürde Ercan (2009: 78) tarafından sosyal kişilik boyutunda 30 yaş ve daha küçük olan öğretmenler ile 41 ve üstü yaş grubuna dâhil olan öğretmenler arasında ve yaş ile 41 ve üstü yaş grubu arasında Yöneticilikteki kıdem; anlamlı fark olduğu bulunmuştur. Özdemir (2007: 160) çalışmasının sonucunda yaşın kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetlerine katılma, kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri ile ilgili bilgi sahibi olma gibi faktörlerde; çalışanların gerek yasal, gerekse ahlaki sorumluluk algılamalarında hiçbir farklılığa yol açmadığı ortaya çıkmıştır. Arslantaş (2015: 105) tarafından yaş değişkeni açısından araştırmaya katılan yöneticiler ve öğretmenlerin örgütsel kimlik algıları arasındaki fark istatistiksel açıdan yaşı 41 ve üzeri olan katılımcılar ile 40 yaş ve altı katılımcıların örgütsel kimlik algıları arasında anlamlı farklılığın olduğu belirlenmiştir. Argon ve Ertürk (2013: 170) çalışmasında anlamlı fark; yaş ve yaş grupları arasında olduğu ve yaş grubundaki öğretmenlerin örgütsel kimlik algılarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Uluitin in (2010: 73) çalışmasında okul yöneticilerinin görüşlerine göre kurum kimliği ve boyutlarına ilişkin algılarının en yüksek olduğu grup yaş grubu olmuştur. Diğer taraftan Akgül ün (2012: 97) çalışmasında yaş grupları açısından bakıldığında örgütsel kimlik algı düzeylerinde anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Tablo 8. Yöneticilerin Yöneticilik Kıdemlerine Göre Sosyal Sorumluluk ve Örgütsel Kimlik Algılarına İlişkin Kruskal Wallis Testi Tablosu Yöneticilik Kıdemi N Sıra Ortalama s d kaykare p Fark Sürdürülebilir 10 yıl ve daha 69 57,08 2 2,269,322 - sorumlu- az luk yıl 30 68,07 21 yıl ve üzeri 22 63,66 Demokratik sorumluluk Yasal sorumluluk 10 yıl ve daha az 69 51, ,461,003* 1-2; yıl 30 71,23 21 yıl ve üzeri 22 75,86 10 yıl ve daha 69 61,25 2,542,763 - az

16 16 Türkan Argon & Sibel Demirer İnovatif sorumluluk Toplam Örgütsel Kimlik * p< yıl 30 57,65 21 yıl ve üzeri 22 64,77 10 yıl ve daha 69 47, ,916,000* 1-2; az yıl 30 82,40 21 yıl ve üzeri 22 74,98 10 yıl ve daha 69 55,00 2 4,761,093 - az yıl 30 68,15 21 yıl ve üzeri 22 70,07 10 yıl ve daha 69 66,39 2 4,386,112 - az yıl 30 50,82 21 yıl ve üzeri 22 57,98 Tablo 8 deki değerler incelendiğinde okul yöneticilerinin sosyal sorumluluk, sürdürülebilir ve yasal sorumluluk ile örgütsel kimlik algılarında, yöneticilikteki kıdemlerine göre anlamlı fark bulunmamaktadır. Demokratik ve inovatif sorumluluk boyutunda 10 yıl ve daha az süredir yöneticilik yapanlara göre yıl ve 21 yıl ve üzeri süredir yöneticilik yapanlar lehine anlamlı fark bulunmuştur. Yöneticilerin yöneticilikteki kıdemlerine göre demokratik sorumluluğa ilişkin farkın etki büyüklüğü (η 2 =.038) küçük; inovatif sorumluluğa ilişkin farkın etki büyüklüğü (η 2 =.105) orta etki düzeyindedir. 10 yıl ve daha az süredir yöneticilik yapanların sürdürülebilir ( =57,08), demokratik ( =51,81), inovatif ( =47,24) ve toplam sosyal ( =55,00) sorumluluk ortalamalarının düşük düzeyde olduğu; diğer taraftan örgütsel kimlik ortalamalarının ( =66,39) yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca yıldır yöneticilik yapanların örgütsel kimlik ortalamasının ( =50,82) daha düşük olduğu görülmektedir. Buradan hareketle 10 yıl ve daha az süredir yöneticilik yapanların sosyal sorumluluk algısının düşük ve örgütsel kimlik algısının ise yüksek olması bulgusu birlikte değerlendirildiğinde; 10 yıl ve daha az süredir yöneticilik yapanların okullarına hissettikleri bağlılık duygusu ile sosyal sorumluluk faaliyetlerinde yaptıkları çalışmaların niteliğini yeterli görmedikleri ve arttırma isteği içerisinde oldukları söylenebilir. Bulundukları okuldaki yöneticilik süresi; Tablo 9. Yöneticilerin Bulundukları Okuldaki Yöneticilik Süresi Değişkenine Göre Sosyal Sorumluluk ve Örgütsel Kimlik Algılarına İlişkin Kruskal Wallis Testi Tablosu Okullarındaki Yöneticilik Kıdemi N Sıra Ortalama s d kaykare p Fark Sosyal Sorumluluk Sürdürülebilir sorumluluk Demokratik sorumluluk 2 yıldan az 60 74, ,612,000* 1-2; 3-4 yıl 36 52, yıl 25 40,12 2 yıldan az 60 67,43 2 9,112,011* 1-3; 3-4 yıl 36 63, yıl 25 42,70

17 Okul Yöneticilerinin Sosyal Sorumluluk Ve Örgütsel Kimlik Algıları 17 Yasal sorumluluk İnovatif sorumluluk 2 yıldan az 60 66,17 2 2,635, yıl 36 55, yıl 25 56,26 2 yıldan az 60 70, ,225,000* 1-3; 3-4 yıl 36 61, yıl 25 37,62 Toplam 2 yıldan az 60 72, ,616,000* 1-2; 3-4 yıl 36 57,04 1-3; 5-6 yıl 25 39, yıldan az 60 64,58 2 1,454,483 - Örgütsel Kimlik 3-4 yıl 36 59, yıl 25 55,12 * p<.05 Tablo 9 incelendiğinde okul yöneticilerinin çalıştıkları okuldaki görev sürelerine göre algıları sürdürülebilir, demokratik ve inovatif sorumluluk boyutları ile toplamda anlamlı fark göstermektedir. Tüm alt boyutlarda anlamlı fark 2 yıldan daha az süredir bulundukları okulda yöneticilik yapanlar lehinedir. Toplam sosyal sorumluluk algısında 2 yıldan daha az süredir bulundukları okulda yöneticilik yapanlar lehine olduğu gibi; 5-6 yıl aralığı ile 3-4 yıl süredir yöneticilik yapanlar arasında 3-4 yıl lehine anlamlı fark bulunmaktadır. Farkın etki büyüklüğü incelendiğinde bulundukları okuldaki yöneticilik kıdemlerine göre sürdürülebilir (η 2 =.055), demokratik (η 2 =.024), inovatif (η 2 =.059) ve toplam (η 2 =.041)sorumluluğa ilişkin farkın etki büyüklüğünün küçük düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda okulda yöneticilik süresine bağlı olarak sosyal sorumluluk algısının azaldığı anlaşılmaktadır. Bu durum okulda yapılan faaliyetlerin birkaç yıldan sonra benzer projelerle sınırlı olması ve proje çeşitliliği arttırıldığında yöneticilerin bireysel yeterlik algılarının azalması ile ilgili olabilir. Örgütsel kimlik algılarında ise bulundukları okuldaki yöneticilik kıdemlerine göre anlamlı fark bulunmamaktadır. Buna karşın en düşük ortalamanın 5-6 yıl aynı okulda yöneticilik yapanlarda olduğu görülmektedir. Bu durumda okuldaki yöneticilik süresine bağlı olarak örgütsel kimlik algısının da azaldığı anlaşılmaktadır. Hâlbuki örgütsel kimliğin yaratılması, sürdürülmesi ve değiştirilmesi; örgüt üyeleri ve üst yönetimin arasında devam eden etkileşimlerden etkilenmektedir (Hatch ve Schultz, 1997: 358). Bu durumda aynı okulda uzun süre yöneticilik yapanların ortaya çıkardığı etkileşim eksikliği ve zamanla yaşanan iletişim kaybının etkili olduğu söylenebilir. Alanyazın incelendiğinde de Çobanoğlu (2008: 229) ve Gül (2015: 99) araştırmalarındaki öğretmenlerin örgütsel kimliği, okuldaki görev sürelerine göre benzer şekilde algıladıkları sonucu araştırma sonucunu desteklemektedir. Arslantaş ın (2015: 126) araştırmasında ise okuldaki görev süresi değişkenine göre yöneticiler ve öğretmenlerin örgütsel kimlik algılarının arttığı yönünde anlamlı fark bulunmuştur. Öğretmenlerin örgütsel kimlik algıları bir okuldaki görev süresi arttıkça azalmaktadır (Şahin, 2014: 127). Sosyal Sorumluluk ve Örgütsel Kimlik Algısı Arasındaki İlişki Yöneticilerin sosyal sorumluluk ve örgütsel kimlik algıları arasındaki ilişkiye yönelik bulgular Tablo 10 da verilmiştir.