JAMES C. SCOTT Scott 1936 da New Jersey de doğdu. Siyaset Bilimi ve Antropoloji profesörü olduğu Yale Üniversitesi nde Güneydoğu Asya Siyaseti, Köylü

Transkript

1 JAMES C. SCOTT Scott 1936 da New Jersey de doğdu. Siyaset Bilimi ve Antropoloji profesörü olduğu Yale Üniversitesi nde Güneydoğu Asya Siyaseti, Köylü Siyaseti, Güçsüzlük ve Bağımlılık, Siyasal Antropoloji, Siyasal Gelişme Teorileri, Karşılaştırmalı Siyaset ve Azgelişmiş Ülkelerin Siyaseti konularında dersler veriyor. Peasant Studies ve Theory and Society dergilerinin yazı kurulu üyesi tanınmış bir anarşist bilim insanıdır. Ayrıca Amerikan Siyaset Bilimi Derneği, Demokratik Sosyalist Örgütlenme Komitesi, Filipinli Halkların Dostları Derneği ve Asya İncelemeleri Derneği gibi kuruluşlarda faaliyet gösteriyor yılları arasında bir Malaya köyünde saha araştırması yaparak köylü direnişinin gündelik biçimlerini inceledi. Güneydoğu Asya da yoksulların ve köylülerin yürüttükleri direnişi konu alan birçok makalesi vardır. Halen Connecticut'ta yaşıyor ve koyun yetiştiriyor. Başlıca Kitapları: Political Ideology in Malaysia: Reality and the Beliefs of an Elite (1968); Comparative Political Corruption (1971); The Moral Economy of the Peasant: Subsistence and Rebellion in Southeast Asia (1976); Weapons of the Weak: Everyday Forms of Peasant Resistance (1985); Domination and the Arts of Resistance: Hidden Transcripts (1990); Seeing Like a State: How Certain Schemes to Improve the Human Condition Have Failed (1998); The Art of Not Being Governed: An Anarchist History of Upland Southeast Asia (2009); Two Cheers for Anarchism: Six Easy Pieces on Autonomy, Dignity, and Meaningful Work and Play (2012); Decoding subaltern politics. Ideology, disguise, and resistance in agrarian politics (2012).

2 Ayrıntı: 126 İnceleme Dizisi: 65 Tahakküm ve Direniş Sanatları Gizli Senaryolar James C. Scott Kitabın Özgün Adı Domination and the Arts of Resistance Hidden Transcripts İngilizceden Çeviren Alev Türker Yayıma Hazırlayan Tuncay Birkan Düzelti Ceren Ataer 1990 by Yale University Press Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak İllüstrasyonu Hideo Ito/Big Carp Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Hediye Gümen Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım 1995 İkinci Basım 2014 Üçüncü Basım 2018 Baskı Adedi 1000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari

3 J. C. Scott Tahakküm ve Direniş Sanatları Gizli Senaryolar

4 İNCELEME DİZİSİ SON ÇIKAN KİTAPLAR KREDİOKRASİ ve Borç Reddi Davası Andrew Ross ZİHİN VE DOĞA ARASINDA Bir Psikoloji Tarihi Roger Smith ÖZGÜRLÜK Zygmunt Bauman ZAMANI YAŞAMAK Jean Chesneaux CAN ÇEKİŞEN İMPARATORLUK Francis Shor SÜREKLİ DEVRİM TEORİSİ Eşitsiz ve Bileşik Gelişim Siyaseti Michael Löwy ŞİDDETSİZ DİRENİŞ Felsefi Bir Giriş Todd May AYDINLAR SOSYALİZMİ Jan Waclaw Makhayski İLETİŞİM BİLİMLERİNİN UNUTULMUŞ KÖKENLERİ Der. Jacques Perriault MODA-LOJİ Yuniya Kawamura MARKSİZM İN ANLAMI Paul D Amato CİNSELLİĞİN ÖNEMİ Arzuya Yeniden Kavuşmak Dr. Ghislaine Paris ÇALIŞMA DÜŞÜNCESİ John W. Budd YORUM VE AŞIRI YORUM Umberto Eco HAYATIN KIRILGANLIĞI William E. Connolly DEVLET VE HUKUK Friedrich Engels, Karl Marx İYIMSER OLMAYAN UMUT Terry Eagleton TEKNIK, SERMAYE, MEDYA Peter Trawny PROTESTO Toplumsal Hareketlere Kültürel Bir Giriş James M. Jasper SOSYALİZMDE EĞİTİM Küba Celil Denktaş HERMENÖTIĞIN KÖKENI Kendilik Hakkında Dartmouth Konferansları, 1980 Michel Foucault YAŞAM SANATI Zygmunt Bauman LENIN Farklı Bir Yol Lars T. Lih HERMENÖTIK VE SOSYAL BILIMLER Anlama ya Dair Yaklaşımlar Zygmunt Bauman LENIN 2017 Hatırlamak, Tekrarlamak ve Kafa Yormak Vladimir İlyich Lenin, Slavoj Žižek EKIM Rus Devriminin Hikâyesi China Miéville DÜNYAYA VE KENDIMIZE DAIR Zygmunt Bauman & Stanislaw Obirek HAYATIN GİZLİ HAZLARI Theodore Zeldin

5 Akıllı köylü, büyük efendinin karşısında yerlere kadar eğilir; ama sessizce osurur. Etiyopya Atasözü Toplum birçok yüzü ve gizli potansiyelleri olan çok gizemli bir hayvandır... ve toplumun belirli bir anda gösterdiği yüzünün tek gerçek yüzü olduğuna inanmak tam bir miyopluktur. Halkın ruhunda uyuklayan tüm potansiyelleri hiçbirimiz bilemeyiz. Václav Havel, 31 Mayıs 1990

6

7 Moorestown Dostları Okulu için

8

9 İçindekiler Teşekkürler...11 Önsöz...17 I. Resmi Öykünün Ardında...25 II. Tahakküm, Rol Yapma ve Fantezi...47 A. HEDEFLER...47 B. BAŞLANGIÇ...56 C. HÜRMET VE SAHNE ARKASI KONUŞMA...56 D. İKTİDAR VE ROL YAPMA...62 E. DENETİM VE FANTEZİ-GİZLİ SENARYONUN TEMELİ...74 III. Saygıdeğer Bir Gösteri Olarak Kamusal Senaryo...85 A. KAMUSAL SENARYONUN DEĞERİ VE MALİYETİ...85 B. GİZLEME...92 C. ÖRTMECELER VE LEKELER...96 D. OYBİRLİĞİ...99 E. RESMI GEÇIDE KARŞI KALABALIKLAR: İZİNLİ VE İZİNSİZ TOPLANTILAR F. GÖSTERİNİN İZLEYİCİSİ KİMDİR? IV. Yanlış Bilinç mi Dalkavukluk mu? A. SÜKÛNETIN YORUMLANMASI B. BİR HEGEMONYA VE YANLIŞ BİLİNÇ ELEŞTİRİSİ C. KÂĞIT İNCELİĞİNDE BİR HEGEMONYA TEORİSİ D. HEGEMONİK GÖRÜNÜŞÜN TOPLUMSAL ÜRETİMİ E. İKTİDARIN SORGULANMASI YA DA HEGEMONYANIN KULLANIM DEĞERİ F. NAİF MONARŞİZM: YAŞASIN X G. KAMUSAL SÖYLEMI ÖNEMSEMEK V. Muhalif Bir Altkültür İçin Toplumsal Alan Açma A. AYIYA DAYI DEMEK ZORUNDA OLMAK B. OLUMSUZLAMA ÇALIŞMASI C. İDEOLOJİK OLUMSUZLAMA D. KARŞILIKLILIĞIN ÖNEMİ

10 Tahakküm ve Direniş Sanatları VI. E. GİZLİ SENARYONUN MEKÂNLARI VE TAŞIYICILARI: ÖZGÜRLÜĞÜN DERECELERİ F. YUKARIDAN TOPLUMSAL DENETİM VE GÖZETİM: GİZLİ SENARYOYU ENGELLEME G. AŞAĞIDAN TOPLUMSAL DENETİM VE GÖZETİM: GİZLİ SENARYOYU SAVUNMAK H. GİZLİ SENARYODAKİ TUTARLILIĞIN SOSYOLOJİSİ Tahakküm Altında Söz: Politik Kılık Değiştirme Sanatları A. KILIK DEĞİŞTİRMENİN TEMEL BİÇİMLERİ B. KILIK DEĞİŞTİRMENİN GELİŞKİN BİÇİMLERİ: KÜLTÜRÜN KOLEKTİF TEMSİLLERİ C. TERSİNE ÇEVİRME RİTÜELLERİ, KARNAVAL VE BAYRAMLAR VII. Tabi Grupların Altpolitikası A. POZ KESME OLARAK GİZLİ SENARYO? B. PRATİK OLARAK GİZLİ SENARYO C. SINIRLARI SINAMA D. ÇİZGİNİN ALTINDA DİRENİŞ VIII. İktidar Sarhoşluğu: Gizli Senaryonun İlk Kamusal İlanı A. HEGEMONİK GÖRÜNÜŞLERİN YENİDEN ÜRETİMİNİN REDDİ B. SESSİZLİĞİ KIRMAK: POLİTİK ELEKTRİK C. KAMUSAL TATMİN ARAYIŞI D. ZAMANLAMA: İRADECİLİK VE YAPI E. KARİZMA VE GİZLİ SENARYONUN YAPISI F. BÜYÜYÜ BOZMAK Kaynakça Dizin

11 Teşekkürler B u elyazması için birçok kişi çok çeşitli biçimlerde bana yardımcı oldu. Sonuç, benim açımdan bir süre devam eden entelektüel bir iletişim ağı üreten örnek niteliğinde bireysel cömertlik ve yüce gönüllülük edimlerinin bir araya gelmesi oldu. Bunu, Adam Smith in görünmez elinin bir tür ters ayna imgesi olarak düşünmeye başladım. Trafiği açmak, birkaç sürücüyü vurmak, araçlarını gömmek ve yolu onlar hiç var olmamışlar gibi yeniden düzlemek anlamına geldi. İnfazlar ve cenaze törenleri adabına uygun şekilde yapıldı; üç çocuğumun da (2., 3. ve 5. bölümler) gözleri bağlanıp duvar dibine götürülerek, törensiz ama diş gıcırdatmaları altında vurulması kurbanlar için bir teselli olabilir. Kanımca sonuç, oldukça hızlı seyreden can- 11

12 Tahakküm ve Direniş Sanatları lılığını yeniden kazanmış entelektüel bir trafiktir. Hızının, yeni yönlerde yeni hedeflere doğru seyahate izin verecek kesişme noktalarının ortadan kaldırılması pahasına sağlandığının farkındayım. Maliyetler ancak sonunda gidilmeye değer bir yere varıp varmadığımıza ilişkin bir yargıya göre değerlendirilebilir ve buna karar vermek okura kalmıştır. Seyahat elkitabının dışında bırakılan çekici hedefler arasında, benim buradaki girişimimi, iktidar, hegemonya ve direniş hakkındaki çağdaş teorik çalışmalarla daha sıkı bir şekilde bütünleştirecek olanlar yer almaktadır. Bu çalışma ile örneğin Jürgen Habermas ın çalışması (özellikle iletişimsel yeterlilik teorisi), iktidarın normalleştirilmesine ya da doğallaştırılmasına değindiği noktalarda Pierre Bourdieu ve Michel Foucault nun çalışması, iktidarın çeşitli yüzleri üzerine Steven Lukes ve John Gaventa nın çalışması, politik bilinçdışı üzerine Fredrick Jameson un çalışması, kadınların anlatısında bastırılmış olan konusunda Susan Stanford Friedman ın çalışması arasında örtük bir diyalog vardır. Tartışmam bu çalışmaların bilgisi ışığında yürütülmüştür. Ama durup bu teorisyenlerden herhangi biriyle tam bir tartışmaya girmenin, sunuşumun mantığını kesintiye uğratacağını ve daha önemlisi sonucu daha az teorik yönelimli izleyiciler için sevimsizleştireceğini düşündüm. Bu kitabın çıkış noktasını, olağanüstü sabırlı bir öğretmen ve son derece cömert bir arkadaş olan, Malaya köy yaşamı hakkında anladığım şeylerin çoğunu bana öğreten Zakariah Abdullah a borçluyum de bir Exxon üyesi olarak bulunduğum Massachusetts Teknoloji Enstitüsü ndeki, gayri resmi öğle semineri Bilim, Teknoloji ve Toplum Programı nın üyelerine, bu kitabın ardındaki düşüncenin ilk kaba versiyonuna yanıt verdikleri için teşekkür etmem gerekir. Bu düşünce çeşitli biçimleriyle, Güçsüzlük ve Bağımlılık adını taşıyan dersime katılan lisans öğrencileri tarafından incelendi, kullanıldı, eleştirildi, geliştirildi ve alay konusu edildi. Kölelik, serflik, toplama kampları, cezaevleri, evsizlik, huzurevleri ve kadınlar hakkındaki perspek- 12

13 13 James C. Scott tifleri ve tezleri benim için umduğumdan daha iyi bir eğitim oldu. Onlara not verdiğim için övgülerinde indirim yapmayı ve eleştirilerini genişletmeyi öğrendim de Avustralya Ulusal Üniversitesi, Pasifik Araştırmaları Okulu, Pasifik ve Güneydoğu Asya Tarihi Bölümü nün entelektüel (oda ve yemek de ayrı) teşvikiyle buradaki düşünceleri ciddiyetle ele almaya başladım. Tony Reid, ziyareti ayarlamakla kalmadı, henüz hazırlık aşamasındaki tezime, beni hemen hemen en baştan başlamak zorunda bırakan iyi niyetli ve son derece sert bir yaylım ateşine maruz kaldığım bir seminer düzenledi. O sırada bunu itiraf etmezdim ama deneyim entelektüel açıdan güç vericiydi ve özellikle Gyanendra Pandey, Dipesh Chakrabarty, Ranajit Guha, Tony Milner, Cilve Kessler, Jamie Mackie, Brian Fegan, Lea Jelinek, Ken Young ve Norman Owen a teşekkür etmek istiyorum. Bu, Güney Asya tarih yazımını temelden değiştiren Altık Araştırmalar grubunun entelektüel enerjisiyle ilk karşılaşmamdı. Bu grubun merkezinde, özgün ve kapsamlı çalışması temel bir önem taşıyan Ranajit Guha yer alır. Elyazmamı onun ileriyi gören gözleriyle önerdiği şekilde daha fazla gözden geçirebilmiş olsaydım, bu çok daha iyi bir kitap olacaktı ve onun ve Mechthild in sunduğu dostluğa daha iyi karşılık vermiş olacaktım. Bu kitaba şu ya da bu şekilde katkıda bulunan Canberra daki diğer arkadaşlar Tony Johns, Helen Reid, Harjot S. Oberoi, Susan B.C. Devalle, Claire Milner ve bana gerçek bir Avustralyalı gibi koyun kırpmayı öğretmek için elinden geleni yapan Kenny Bradley dir. Kısmen American Council of Learned Societies ve National Endowment for the Humanities in mali desteğiyle İleri Araştırmalar Enstitüsü nde geçirdiğim bir yıl, yazmaya başlamak için gerekli olan yoğun okuma olanağını ve sessizliği sağlayan bir vahaydı. Enstitü nün Sosyal Bilimler Fakültesi nin asgari rutinleri ve sağladığı hoş komşular hemen hemen ideal bir bileşim oluşturuyordu. Bu komşuların bazılarının oradaki ikametimi yararlı bir deneyim haline getirdiği özellikle

14 Tahakküm ve Direniş Sanatları belirtilmelidir: Clifford Geertz, Albert Hirschman, Joan Scott, Michael Walzer, Valentine Daniel, Elliot Shore, Harry Wolff, Peg Clark, Lucille Allsen, Barbara Hernstein Smith, Sandy Levinson ve Paul Freedman. 1 Nisan tavuklarımın Enstitü nün o güzel bahçesinde birkaç gün kalmasına izin vermeleri için apparitchik lerle aracılık görevini üstlenen bürokrat ruhlu olmadığı aşikar meçhul bürokrata açıkça teşekkür etmekten kendimi alamıyorum. İlk taslağım parça parça çeşitli akademik izleyicilere sunuldu; sonuçlar zaman zaman aklımı başıma toplamamı sağlamaları acısından en azından benim için faydalıydı: Washington Üniversitesi, Seattle, Vanderbilt Üniversitesi, Johns Hopkins, Minnesota Üniversitesi Söylem ve Toplumda Karşılaştırmalı Araştırmalar Merkezi, Princeton Üniversitesi Davis Merkezi, Boston Üniversitesi, South-Sewanee Üniversitesi, St. Louis, Trenton Eyalet Üniversitesi, Trinity College-Connecticut, Cornell Üniversitesi, Wisconsin Üniversitesi-Madison, St. Lawrence Üniversitesi, California Üniversitesi-Irvine, Northern Illinois Üniversitesi, California Üniversitesi-Los Angeles, Kopenhag Üniversitesi, Oslo Üniversitesi ve Göteborg Üniversitesi nde beni dinleyen ve zaman zaman da canıma okuyanlara teşekkürler. Bu kitabın birkaç entelektüel borcunun özel olarak belirtilmesi gerekiyor. Barrington Moore un çalışması, kitapta zikredilmediği zaman bile bir gölge gibi varlığını hissettiriyor ve tezimin büyük kısmı onun Injustice adlı kitabının kışkırtıcı kısımlarıyla bir tartışma olarak okunabilir. Aynı şey, uzun süredir uğraştığım; ancak kısa bir süre önce tam olarak anladığım, Murray Edelman ın çalışması için de söylenebilir. Yanıtlarımız farklı bile olsa, Moore ve Edelman benim kendime sorduğum soruların çoğunu sormuşlardı. Ayrıca Grant Evans ın 3. Bölüm de kullanılan Vyentyan törenine ilişkin çarpıcı betimlemesine de teşekkür borçluyum. Daniel Field in Rebels in the Name of the Tsar adlı yapıtı, 4. Bölüm ün sonundaki naif monarşizm tartışmasının temelini içermektedir. 14

15 15 James C. Scott Daha önce yazdığım gibi o kadar çok insan, sözlü ya da yazılı biçimiyle tezim hakkında o kadar farklı şeyler söyledi ki tezin gelişmesini sağladıkları hemen hemen kesin olduğu halde, daha hızlı yol almamı sağladıklarını söylemek zor. Bazıları yanlış bir yol tuttuğumu; bazıları doğru yolda olduğumu ama doğru şekilde gitmediğimi düşünüyordu; bazıları ne demeye yola çıktığımı merak ediyordu; diğerleri ise neyse ki yola kendilerini kaptırdılar ve yoluma uygun hale gelebilmesi için yol tutuşumu düzeltmeye çalıştılar. Aldığım konumla herhangi bir yakınlığı inkâr etmelerine olanak tanımak için onları az çok gelişigüzel bir şekilde listelemekten başka bir şey yapabileceğimi sanmıyorum: (Derin bir nefes) Edward ve Susan Friedman, Jan Gross, Grant Evans, Tony Reid, Don Emmerson, Leonard Doob, Joseph Errington, Joseph LaPalombara, Helen Siu, Susanne Wofford, Deborah Davis, Jean Agnew, Steven Smith, David Plotke, Bruce Ackerman, George Shulman, Ian Shapiro, Rogers Smith, Jonathan Rieder, Bob Lane, Ed Lindblom, Shelley Burtt, Marc Lendler, Sherry Ortner, Mary Katzenstein, Jack Veugelers, Bob Harms, Ben Kerkvliet, Bill Klausner, Chuck Grench, Joan Scott, Michael Walser, Vivienne Shue, Cheah Boon Keng, Helen Lane, Peter Sahlins, Bruce Lincoln, Richard Leppert, Stuart Hall, Maurice Bloch, Theodor Shanin, Catherine Hall, Denise Riley, Ivan Kats, Louise Scott, Jeffrey Burds Jim Ferguson, Dan Lev, Michael McCann, Susan Stokes, Ellis Goldberg, Natalie Zemon Davis, Lawrence Stone, Ezra Suleiman, Ben Anderson, Don Scott, David Cohen, Susan Eckstein, John Smail, Georg Elwert, Leslie Anderson, John Bowen, Rodolphe de Koninck, Marie-Andrée Couillard, Jonathan Pool, Judy Swanson, Fritz Gaenslen, Lloyd Moote, Grace Goodell, Andrzej Tymowski, Ron Jepperson, Tom Pangle, Margaret Clark, Phil Eldridge, Viggo Brun, Nancy Abelmann, John Bryant, Melissa Nobles ve Russell Middleton. Çok daha az sayıda meslektaşım tüm elyazmasını titiz bir şekilde inceledi ve zaman zaman beni ne yapacağımı bilmez halde bırakan keskin eleştirilerin yanı sıra temel alabileceğim

16 Tahakküm ve Direniş Sanatları önerilerini yolladı. Yardımları ve eleştirileri kitabı kuşkusuz geliştirdi ve bence beni biraz daha akıllı yaptı. Ama nihai versiyon beklentilerine uygun hale gelmemiş olabilir. Sanki başka bir seçeneğim varmış gibi, bunun suçunu üstleneceğim. Bu iyi meslektaşlar Murray Edelman, Clifford Geertz, Crawford Young, Jennifer Hochschild, Ramachandra Guha, Michael Adas, Fran Piven, Arlie Russel Hochschild, Lila Abu-Lughod, Aristide Zolberg ve Claire Jean Kim dir. Bir daha bu kadar çok öğüt almaya çalışma yanlışını onlar için olduğu kadar kendim için de asla yapmayacağıma onları temin ederim. 3. Bölüm ün biraz farklı bir versiyonu Tahakkümün Kamusal Söylemi Olarak Prestij başlığıyla, Cultural Critique dergisinin Richard Leppert ve Bruce Lincoln ün editörlüğünü yaptığı, Prestijin Ekonomisi hakkındaki özel bir sayısında yayımlanmıştır (No: 12, Bahar/1989, s ). Yale deki Güneydoğu Asya Araştırmaları Konseyi nin yöneticisi Kay Mansfield bu elyazmasının tamamlanması için çok çaba harcadı. Dostluğu, yetenekleri, editörlük becerileri ve çabaları için kendisine teşekkür ederim. Ruth Muessig, Mary Whitney ve Susan Olmsted de nihai ve telaşlı revizyonlarda yardımcı oldular. Louise ve çocuklarımız akademik üretkenliğimin önünde engel oluşturmaya devam ediyorlar. Getirdiği yalnızlık ve yitirilen fırsatlar düşünüldüğünde, kitap yazmaya bu kadar çok zaman harcamam için herhangi bir neden göremiyorlar. Bundan önceki kitap gibi bu kitap da onların beni kendime getirme yönündeki çabalarına karşın yazıldı. Onlar olmasaydı daha fazla yazacağıma kuşku yok, hem kim bilir belki daha da akıllı olurdum. Ama ne olursa olsun bu onların arkadaşlığı için ödenen çok küçük bir bedel. 16