Trakya Bölgesinde Buğday, Ayçiçeği, Şekerpancarı ve Çeltik Üretiminde Maliyet ve Gelir Göstergelerinde Değişim ve Eğilimler. E. Özkan 1, B.

Transkript

1 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 35 Eylül 2014, Samsun Trakya Bölgesinde Buğday, Ayçiçeği, Şekerpancarı ve Çeltik Üretiminde Maliyet ve Gelir Göstergelerinde Değişim ve Eğilimler E. Özkan 1, B. Aydın 1 Dr., Atatürk Toprak Su ve Tarımsal Meteoroloji Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Kırklareli Eposta: erolozkan59@hotmail.com ÖZET Bu bildiride irdelenen, kuruda buğday ve ayçiçeği ile suluda ayçiçeği, şeker pancarı, çeltik yetiştiriciliğindeki üretim maliyetleri ve gelirlerin hesaplanmasında; yılları arasında, Trakya bölgesinin farklı yörelerindeki köylerde, toplam 205 adet işletme parselinden, kayıt ve anket yöntemi ile toplanarak saptanan veriler esas alınmıştır. Trakya ortalaması olarak belirlenmiş olan, insan ve makine işgücü ile diğer tarımsal girdilerin baz alındığı bu temel verilerden yararlanılarak, sonraki yıllarda her yıl için üretim maliyetlerinin cari fiyatlarla güncellemesi yapılmıştır. Üretim maliyetlerinin hesaplanmasında alternatif maliyet esas alınmış ve tek ürün bütçe analiz yöntemi uygulanmıştır. Bu bildiri kapsamında ise, yılları arasındaki 15 yılı kapsayan inceleme dönemi için, araştırmaya konu ürünlerde hesaplanan üretim maliyetleri ve gelirlerdeki yıllık değişimler incelenmiştir. Üretim maliyetleri, ürün satış fiyatları, net gelir indeksleri vb. göstergeler, belirtilen 15 yıllık dönem için üretici fiyatlarına dayalı enflasyon indeksleri ile kıyaslanmıştır. Bu göstergelerdeki ilişkiler ile yıllık değişim ve eğilimler de incelenerek verilmiş, etkili faktörler üzerinde durulmuştur. Bu verilere dayanarak, araştırma konusu ürünlerin üretimi sonucunda, belirtilen dönem sürecinde, üretici gelirlerinin enflasyon oranları ile kıyaslaması yapıldığı için, üreticilerin reel anlamda karzarar durumu hakkında yorum yapılması olanaklı olabilir. Anahtar Kelimeler: Trakya, ürün, maliyet, gelir, enflasyon, indeks. Changes and Tendencies in Cost and Income Indicators in Wheat, Sunflower, Sugarbeet and Rice Production in Thrace Region ABS TRACT On calculating the production costs and outputs for wheat, sunflower in dry and wet conditions, sugarbeet and rice considered in this study; productive power and other inputs, that were determined by collecting with registration and interview method from 205 farm parcels in different regions of Thrace region between , were taken as a base. By utilizing from the data as human, machine and other agricultural inputs which were determined as Thrace mean, update of the production costs by running prices for each year in the following years. Alternative cost was taken as a base for the calculation of product ion costs and unique crop budget analysis method was applied. Within this paper, annual changes in production costs and incomes of these crops were examined for fifteen year examination period between and by utilizing from these data. The indicators as production costs and crop selling prices indexes were compared with the inflation indexes based on the producer prices for 15 year period. The relations in these indicators and annual changes and tendencies were examined and it was stated on the effective factors. As the producer incomes were compared with the inflation rates during the stated period in consequence of the production of these crops by these data, commenting about benefitloss situation of the producers can be possible. Key Words: Thrace, crop, cost, income, inflation, index 1. GİRİŞ Türkiye de planlı döneme geçilmesinden sonra, sanayileşme çabalarının hızlanmasına paralel olarak tarımın ekonomi içindeki yerinin ve etkinliğinin giderek azalmasına rağmen, ülke ekonomisindeki önemini yitirdiğini söylemek olanaksızdır. Her ne kadar sanayileşme hedefine yönelik yapısal değişim süreci içinde tarımın ulusal gelir içindeki payı azalmakta ise de, çeşitli nedenlerle yine ekonominin vazgeçilmez unsuru olma özelliğini sürdürmektedir. Çünkü ülke sanayisinin esasen ve yaygın olarak tarıma dayalı sanayi olduğu bilinmektedir. Durum böyle olmakla birlikte, tarımda kişi başına düşen milli gelir diğer sektörlere göre çok düşük olduğundan, bu çarpıklığın giderilmesinin ana amaç olması sağlanmalıdır yılında Gayri Safi Milli Hasıla'nın %40'ın ı oluşturan tarım sektörü bu oranını çok küçük değişikliklerle 19 li yıllara kadar getirmiştir. 19 yılında %25'e 19 yılında %17'ye ve yılında da %13,8'e, yılında %8,4 e düşmüştür. Seksenyedi yıllık dönemde tarımın GSMH içindeki payı yaklaşık %79 oranında düşmüştür. Bu düşmeye rağmen, bugün bile ülkemiz ekonomisinde tarımın payı, diğer gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında daha yüksek oranda bulunmaktadır ( Ülkemizdeki istatistiklerden edinilen bilgilere göre, yılında toplam istihdamın %24,7'si tarım sektöründe istihdam edilmektedir. 1960'larda ve 19'lerde izlenen gelişme stratejisinde sanayiye önem verilmişti. Bu politikada tarım destekleyici bir rol oynuyordu ( Her şeye rağmen ulusal gelirimizin yaklaşık %9 unu ve istihdamın yaklaşık %25 ini oluşturan tarım sektörü; gıdaların üretimi ve beslenme ile doğrudan ilgisi, aktif nüfus ve işgücünün yüksek değerler göstermesi, milli gelire Bu çalışma, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Atatürk Toprak Su ve Tarımsal Meteoroloji Araştırma İstasyonu Müdürlüğü tarafından yürütülen projelere dayalı olarak, tarımsal ürün maliyetlerinin yıllar itibariyle güncellenmesi çalışmalarından yararlanılarak hazırlanmıştır. 765

2 Tarım İşletmeciliği katkısı ve sanayi sektörüne sağladığı hammadde ve sermaye yanında, sağlıklı çevrenin oluşması ve korunması, ekolojik dengenin kurulması ve sürdürülebilirliği açısından, tüm ülke halkını ilgilendirmesiyle, ekonomik ve sosyal bir sektör olma özelliğini korumaktadır. Ülke kalkınması için tarımdaki nüfusun daha aşağılara çekilmesi gerektiği doğru olmakla birlikte, bu kesimin milli gelirden aldığı payın nüfus oranıyla uyumlu bir düzeye çıkarılması zorunludur. Bunun da birinci koşulu tarımda verimliliğin arttırılmasıdır. Tek başına bitkisel üretimdeki verimliliğin arttırılması fazla bir anlam taşımamaktadır. Daha önemlisi bununla birlikte işgücü ve girdi kullanımındaki verimliliğin de arttırılarak, üretim maliyetlerinin düşürülmesi ve üretici gelirlerinin reel olarak yükseltilmesidir. Bu bildiriye kaynak olan asıl araştırmada; öncelikle tarımsal yatırım hizmetlerinde bulunan mülga Köy Hizmetleri (İl Özel İdareleri) ve DSİ gibi kuruluşların proje hazırlama aşamasındaki yatırım rantabilitesi ile ilgili hesaplamalarda kullanabilecekleri verileri belirlemek amaçlanmıştır. Böylece tarımsal yatırımlarla yükümlü çeşitli kuruluşlar arasında bu konuda koordinasyon sağlanacağı, yanlış uygulamalardan doğan bazı hataların önlenebileceği düşünülmektedir. Sonuçta; Trakya çiftçisinin uyguladığı tarım tekniğinde ya da ekolojik koşullarda büyük çapta değişiklikler olmadığı sürece, tarımsal yatırımları uygulayan birimlerin ve diğer ilgililerin yararlanabilecekleri; kuruda buğday ve ayçiçeği ile suluda ayçiçeği, şeker pancarı, çeltik tarımındaki üretim girdi ve maliyetlerine ilişkin işgücü ve tarımsal girdi miktarına dayalı veriler belirlenmiştir. Maliyet ve gelirler, enflasyon oranları ile kıyaslamalı verildiğinden, geçerliliğinin daha fazla olacağı düşünülmektedir. 2. MATERYAL VE METOT 2.1. Materyal Araştırma Trakya da tüm bölge düzeyinde olmak üzere ağırlıklı olarak Edirne, Kırklareli, Tekirdağ illeri ile kısmen İstanbul iline bağlı köy ve kasabalarda yürütülmüştür. Araştırmanın ana materyalini bölgeden amaçlı örnekleme ile seçilen köylerden belirlenen gönüllü, önder çiftçilere tutturulan kayıtlar ve o çiftçilerle yüz yüze yapılan anketler oluşturmuştur. Trakya Bölgesi, Türkiye nin kuzeybatısında yer almaktadır ve Avrupa kıtasının yarımada şeklinde bir uzantısı konumundadır. Bölgede Yıldız (Istranca), Ganos ve Koru dağları yükseltilerinin arasında kalan ve Trakya peneplenini oluşturan geniş düzlük araziler büyük ölçüde tarıma elverişlidir. Araştırma bölgesinde her ne kadar çeşitli tip iklimlerin etkisi görülüyorsa da, araştırma yerlerinin büyük çoğunluğu Trakya ya özgü karasal iklimin etkisi altındadır. Bu iklimin özelliğinden dolayı da yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise serin ve yağışlı geçer. Uzun yıllar ortalaması olarak, her üç il merkezinde de en düşük ortalama sıcaklıklar Ocak ayında, en yüksek ortalama sıcaklıklar ise Temmuz ayında gerçekleşmiştir. Arazilerin şimdiki kullanma şekilleri incelendiğinde; Bölge topraklarının büyük bölümünü tarıma uygun araziler oluşturmaktadır. Ayrıca bu tarım arazilerinin de önemli kısmı toprak işlemeli tarıma uygun dur. Edirne ilinde işlenen tarım alanları hektar olup, tüm il yüz ölçümünün %60,83'ünü, Kırklareli ilinde işlenen tarım alanları hektar olup, tüm il yüz ölçümünün %40,39'unu, Tekirdağ ilinde işlenen tarım alanları hektar olup, tüm il yüz ölçümünün %59,73'ünü içermektedir (Anonim (a, b), Ocaklı ) Trakya'nın toplam alanı 144 km² olup, Türkiye toplam alanının % 2,43'ünü oluşturur (Semerci, ). Trakya'da mevcut arazi varlığının yarıdan fazlası tarıma uygun olup, tarımsal üretimde değerlendirilmektedir. Tarım alanlarının % 96,46'sı tarla tarımına ayrılmış durumdadır. Bölgenin tarım alanlarının Türkiye geneline oranı % 4,52'dir (Semerci, ) Metot Amaçlı örnekleme yöntemi ile amaca uygun olarak önceden belirlenen işletmelerden veri sağlamak için kayıt ve anket yöntemlerinden yararlanılmıştır (Köy Hizmetleri, 1991). Analiz ve değerlendirme aşamasında işletme giderleri tek ürün bütçe analiz yöntemi ile, üretim giderleri alternatif maliyet unsuru yöntemi ile saptanmış; verilerin değerlendirilmesinde ağırlıklı aritmetik ortalama ve yüzdeler gibi bazı istatistiklerden yararlanılmışt ır. Asıl araştırma yıllarında bulunan ve temel değerler olarak kabul edilen fiziki değerler esas alınarak; kuruda buğday ve ayçiçeği ile suluda ayçiçeği, şeker pancarı, çeltik üretiminde yıllarına ait birim fiyatlar ile değerlendirme yapılarak, araştırma konusu ürünler için üretim maliyeti ve gelirlere yönelik olarak ürün satış fiyatları ile bunlara ilişkin göstergeler elde edilmiştir. Bununla birlikte, incelenen süreç için ÜFE endeksine dayalı olarak enflasyon oranları da hesaplanarak aradaki ilişkiler irdelenmiştir. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA 3.1. Dekara Kullanılan Fiziki ve Diğer Tarımsal Üretim Girdileri Bildiri konusu yıllık maliyetlerin hesaplanmasına dayanak oluşturan, harcanan işgüçleri ve diğer tarımsal üretim girdileri ile ortalama verimler Çizelge 3.1 de verilmiştir. Görüldüğü gibi insan işgücü ihtiyacı kuruda yetiştirilen ürünlerde daha düşüktür. Şekerpancarı ve çeltikte insan işgücü ihtiyacı oldukça yüksektir. Suluda yetiştirilen ürünlerde ise insan işgücü daha fazla olmakla birlikte doğal olarak daha yüksektir. Kabul göreceği üzere bu durum doğrudan ele alınan ürünlerin çapalama, sulama ve hasadı sırasında harcanan insan işgücü miktarı 766

3 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 35 Eylül 2014, Samsun ve yoğunluğu ile ilişkilidir. Makine işgüçleri yönünden incelendiğinde; tüm ürünlerde hemen hemen eşit miktarda makine işgücüne ihtiyaç duyulduğu görülmektedir. Çizelge 3.1. Üretimde harcanan insan ve makine işgüçleri ile tohum ve gübre miktarları İnsan işgücü Makine işgücü Tohum N P2O5 Ürünler (h/da) (h/da) (kg/da) (kg/da) (kg/da) Ortalama verim (kg/da) Buğday (k) 1,86 1,06 22,00 14,58 10, Ayçiçeği (k) 5,93 1,10 0,41 4,59 5, Ayçiçeği (s) 9,92 1,25 0,41 5,21 4, Şekerpancarı 96,52 2,28 0, ,40 50 Çeltik 17,69 2,77 22,00 18,86 3, Ürünlerin Üretim Maliyetleri ve Yıllık Ortalama Ürün Satış Fiyatları İncelenen on beş yıllık süreçte üretim maliyeti yaklaşık olarak buğdayda % 1428, ayçiçeğinde (kuru) % 1502, ayçiçeğinde (sulu) % 1160, şekerpancarında % 1208, çeltikte % 783 ; satış fiyatı ise buğdayda % 1054, ayçiçeğinde (kuru) % 1161, ayçiçeğinde (sulu) % 1161, şekerpancarında % 665, çeltikte % 538 artmıştır. Enflasyon artışı ise yaklaşık olarak 1342 kat artış şeklinde gerçekleşmiştir. Bu durumda incelenen dönemler sonu itibari ile maliyet artışı buğday ve ayçiçeğinde (kuru) enflasyonun üzerinde, ayçiçeği (sulu), şekerpancarı ve çeltikte ise enflasyonun altında olmuştur. Satış fiyatındaki artış ise, tüm ürünlerde enflasyonun altında olmuştur. Bu genel değerlendirmenin üretici gelirlerinin enflasyonla kıyaslanmasında yeterli olmayacağı açıktır. Yıllık ve dönem sonu itibari ile maliyet, satış fiyatları ve enflasyona bağlı olarak üretici gelirlerinin seyri, yani üretici gelirlerinin enflasyonla bağlantılı olarak incelenmesi konusunda, reel değerlere dayalı olarak verilen grafikler yol gösterici olabilir Ürünlerin GSÜD/Üretim maliyeti oranları: Ürünlerin gelir/gider oranları (GSÜD/ Maliyet) yıllar itibariyle hesaplanmış olup Çizelge 3.2'de verilmişt ir. Dönem ortalaması olarak her ürün için hesaplanan gelir/gider oranları buğday için 1,14, ayçiçeği (kuruda) için 0,97, ayçiçeği (suluda) için 1,24, şekerpancarı için 0,96, çeltik için 1,07 olarak bulunmuştur. Ancak bu verilere göre genel ortalamada buğday, ayçiçeği (sulu) ve çeltikte karlılık; ayçiçeği (kuru) ve şekerpancarında zarar olduğu görülse de, Çizelge 3.2 de verilmiş olan karlılık oranları irdelendiğinde, yıllar itibari ile dalgalanma ve farklılık lar olduğu görülecektir. Bu nedenle gerçek anlamda kar veya zarar durumu hakkında karar verebilmek için, reel değerlerin yol gösterici ve daha açıklayıcı olması beklenir. Çizelge 3.2. İncelenen yıllara göre karlılık oranları (GSÜD/Dekara Maliyet) Buğday (kuru) Ayçiçeği (kuru) Ayçiçeği (sulu) Şekerpancarı Çeltik 1,44 1,38 1,50 1,28 1,32 1,18 0,93 1,07 1,09 1,14 1,07 1,03 1,21 0,98 1,25 1,25 1,35 1,75 1,16 1,08 1,16 1,12 1,38 1,19 1,02 1,32 0,88 1,08 1,01 0,99 1,07 0,83 1,06 1,05 1,08 1,12 0,71 0,93 0,97 0,94 1,10 0,72 0,95 0,79 0,87 1,13 1,01 1,35 0, 0,97 1,05 0,79 1,09 0, 1,20 0,87 0,75 1,03 0,93 1,19 1,09 0,93 1,24 0,82 1,05 1,10 1,02 1,39 0, 1,01 1,10 1,09 1,50 0,77 0,96 Ortalama 1,14 0,97 1,24 0,96 1, Üretim Unsurlarının Üretim Maliyeti İçindeki Payları Üretim unsurlarının üretim maliyeti içerisindeki payları yıllar ortalaması olarak Çizelge 3.3 de verilmişt ir. İnsan işgücü, makine işgücü ve çeşitli tarımsal girdiler kullanımından kaynaklanan maliyet ile ortak giderlerden kaynaklanan maliyetlerin toplam maliyet içerisindeki payları yıllar itibari ile çok önemli değişimler göstermemekte, çizelgedeki değerlere yakın olarak sınırlı bir değişim içerisinde kalmaktadır. 767

4 Tarım İşletmeciliği Çizelge 3.3. Üretim unsurlarının üretim maliyeti içerisindeki payları (%) ÜRETİM ÜRÜNLER UNSURLARI Buğday (kuru) Ayçiçeği (kuru) Ayçiçeği (sulu) Şekerpancarı Çeltik İnsan işgücü 1,81 11,11 13,94 42,34 13,85 Makine işgücü 32,95 32,39 23,84 13,69 22,15 Tarımsal 27,30 15,14 17,08 14,78 24,06 girdiler Ortak giderler 37,94 41,36 45,14 29,19 39,95 TOPLAM 3.5. a Göre Ürünlerin Üretim Maliyeti, Satış Fiyatı, GSÜD, Gelir Gider Farklarındaki % Değişimler ve Enflasyon Oranları İle İlişkilendirilmesi Ele alınan ürünlerde üretim maliyeti, satış fiyatı, GSÜD, gelir gider farkları için yıllık değişim indeksleri de hesaplanmıştır. Burada ise daha anlaşılır olmasını sağlamak amacıyla, sadece satış fiyatı ve kilogram maliyetlerdeki ve enflasyon oranlarındaki yıllık değişimler Çizelge 3.4 de temel ve zincirleme indeksler halinde verilmiştir. Buğday, ayçiçeği (kuru), ayçiçeği (sulu), şekerpancarı ve çeltik için kıyaslanacak enflasyon değerlerinin belirlenmesi amacıyla; yılı kabul edilerek, diğer yıllar için enflasyon değerleri sırasıyla,,,,,,, 8,05,,,,, 12,45 ve olarak hesaplanmıştır. Benzer şekilde satış fiyatları ve maliyetler için de başlangıç yılları kabul edilmiş ve diğer yıllar bu temel değere dayanarak indekslerle hesaplanmıştır. İncelenen dönemler sonunda; satış fiyatı yaklaşık olarak buğdayda % 1054, ayçiçeğinde (kuru) % 1161, ayçiçeğinde (sulu) % 1161, şekerpancarında % 665, çeltikte % 538 üretim maliyeti ise buğdayda % 1428, ayçiçeğinde (kuru) % 1502, ayçiçeğinde (sulu) % 1160, şekerpancarında % 1208, çeltikte % 783 ; artmıştır. Enflasyon artışı ise yaklaşık olarak 1342 kat artış şeklinde gerçekleşmiştir. Aynı zamanda, her yıl için ürünlerin satış fiyatları ve maliyetleri enflasyona göre reel olarak hesaplanmış ve enflasyon ile kıyaslanarak aradaki ilişkiler incelenmiştir. Bu ilişkiler reel değer indeksleri ve bunlara dayalı grafikler halinde verilmiştir. Elde edilen değerlere göre ürünlerin satış fiyatları ve maliyetlerindeki artışların bazı yıllarda enflasyon değerlerinin altında kaldığı, bazı yıllarda ise üzerine çıktığı Şekil 3.1,3.2,3.3, 3.4 ve 3.5 deki grafiklerde de görülmektedir. Satış fiyatındaki artış buğday, ayçiçeği (kuru), ayçiçeği (sulu) ve çeltikte tüm yıllarda enflasyonun altında, şekerpancarında yılı hariç enflasyonun altındadır. Üretim maliyetindeki artış ise buğdayda ve yılları hariç enflasyonun üzerinde, ayçiçeğinde (kuru), ve yılları hariç enflasyonun üzerinde, ayçiçeğinde (sulu) yılı hariç enflasyonun altında, şekerpancarında, ve yılları haricinde enflasyonun altında, çeltikte ise ve yılları haricinde enflasyonun altındadır. Dolayısıyla satış fiyatları ve üretim maliyetlerinin artma veya azalmasına bağlı olarak, GSÜD yani brüt gelir cari olduğu kadar reel anlamda da artma veya azalma eğiliminde olmaktadır. Bu doğrultuda enflasyon ilişkileri ile belirlenen, yıllara göre reel değişimlerin yönü önemli bir gösterge olmaktadır. Çizelge 3.4. Ürünlerin satış fiyatları, maliyetleri ve enflasyon oranlarına ilişkin indeksler Ürünler Satış Fiyatı (YTL/kg) Cari İndeks Zincirleme İndeks Reel indeks Maliyet (YTL/kg) Cari İndeks Zincirleme İndeks Reel İndeks Temel Bazlı ÜFE Buğday (kuru) Ayçiçeği (kuru) 0,05 0,07 0,17 0,24 0,34 0,31 0,33 0,35 0,40 0,45 0,53 0,60 0,60 0,21 138,46 178,85 319,23 451,92 644,23 596,15 634,62 673,08 769,23 942,31 865, , , ,85 113,04 178,26 138,46 129,17 178,49 141,57 142,55 92,54 106,45 106,06 114,29 122,50 91,84 117,78 113,21 113,04 157,69 89,63,42 82,18 82,58 98,88 81,34 78,07 75,62 82,29 89,61 81,91 88,58 89,41 85,95 73,18,15 0,04 0,06 0,20 0,25 0,29 0,30 0,32 0,35 0,47 0,52 0,55 0,55 0,08 0,14 0,20 177,78 241,67 369,44 563,89 2,78 8,33 833,33 883,33 972, , , , , ,78 168,67 239,76 177,78 135,94 152,87 152,63 124,63 115,02 103,09 106,00,06 134,29,64 94,23 112,24 168,67 142,14 115,08 108,66 95,10 103,04 107,87,29 102,51 99,25 104,01 124,15 136,72 118,29 118,39 113, 109,19 107,81 8,05 12,45 768

5 769 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 35 Eylül 2014, Samsun 0,42 0,46 0,50 0,52 0,53 0,83 0,78 0,75 0,97 1,20 1,45 367,83 400,00 434,78 447,83 426,09 456,52 721,74 678,26 652,17 843, , ,87 206,34 108,75 108, 103,00 95,15 107,14 158,10 93,98 96,15 129,33 123,71 120,83 94,69 73,10 66,73 61,10 52,42 51,29 77,21 64,50 61,73 73,30,86 93,92 0,31 0,41 0,57 0,62 0,68 0,73 0,82 0,98 0,99 1,04 1,17 1,33 375, 496,39 686,75 748,19 819,28 877,11 987,95 11, , , , ,41 156,78 132,05 138,35 108,95 109,50 107,06 112,64 119,51 101,02 105,05 112,50 113,68 96,77,71 105,41 102,08,78 98,55 105,69 112,28 112, 108, 109,24 119,36 8,05 12,45 Ayçiçeği (sulu) 0,21 0,42 0,46 0,50 0,52 0,53 0,83 0,78 0,75 0,97 1,20 1,45 113,04 178,26 367,83 400,00 434,78 447,83 426,09 456,52 721,74 678,26 652,17 843, , ,87 113,04 157,69 206,34 108,75 108, 103,00 95,15 107,14 158,10 93,98 96,15 129,33 123,71 120,83 73,18,15 94,69 73,10 66,73 61,10 52,42 51,29 77,21 64,50 61,73 73,30,86 93,92 0,08 0,17 0,24 0,33 0,46 0,52 0,56 0,61 0,72 0,73 0,78 0,86 0,97 158,44 220,78 312,99 433,77 600,00 632,47 675,32 720,78 792,21 935,06 948, , , ,74 158,44 139,34 141,76 138,59 138,32 105,41 106,78 106,73 109,91 118,03 101,39 106,85,26 112,79 102,56 99,27,57 79,27 92,09 86,29 83,07,98 84,75 88,92 89,73 88,04 86,55 93,84 8,05 12,45 Şekerpancarı 0,02 0,03 0,03 0,06 0,07 0,10 0,10 0,11 158,82 198,82 323,53 435,29 522,35 582,35 5,59 523,53 523,53 635,29 5,88 5,88 5,88 764,71 158,82 125,19 162,72 134,55 120,00 111,49 97,98 91,75 121,35 111,11 108,33 102,81 89,40 83,28 79,55,17 79,45,19 58,82 56,01 60,41 66,81 61,35 54, 56,96 0,01 0,03 0,03 0,05 0,06 0,10 0,10 0,11 0,14 0,15 0,17 192,31 261,54 361,54 476,92 676,92 730,77 769,23 869,23 969,23 923,08 953, , , ,69 192,31 136,00 138,24 131,91 141,94 107,95 105,26 113,00 111,50 95,24 103,33 112, 107,14 113,33 124,49 117,60 93,07 87,15 103, 99, 94,63 97,66 103,69 87,78,28 93,59 89,41 97,41 8,05 12,45 Çeltik 0,16 0,23 0,32 0,45 0,65 0, 0,85 0,85 0, 0,75 1,00 1,10 1,10 1,06 1,02 143,75 200,00 281,25 406,25 500,00 531,25 531,25 437,50 468,75 625,00 687,50 687,50 662,50 637,50 143,75 139,13 140,63 144,44 123,08 106,25 82,35 107,14 133,33,00 96,36 96,23 93,05 89,93 72,40 74,24 76,74 72,48 65,35 49,15 50,15 59,43 65,07 59,75 51,34 47,49 0,20 0,26 0,42 0,64 0,81 0,79 0,91 0, 0,78 0,83 0,93 1,05 1,05 1,06 167,50 214,17 348,33 530,83 673,33 657,50 758,33 667,50 650,00 691,67 775,00 875,00 875,00 883,33 167,50 127,86 162,65 152,39 126,84 97,65 115,34 88,02 97,38 106,41 112,05 112,,95 108,43 96,30 89,67 97,00 103,35 89,71 93,29 75,00 69,54 65,77 73,35 76,04 67,81 65, 8,05 12,45

6 Tarım İşletmeciliği Buğday (Kuruda) 140 Satış fiyatı, maliyet, enflasyon indeksi Şekil 3.1. Buğdayda yılları için reel olarak satış fiyatı, maliyet, enflasyon indeksleri ilişkisi 120 Ayçiçeği (Kuruda) Satış fiyatı, maliyet ve enflasyon indeksi Şekil 3.2. Ayçiçeğinde (kuru) yılları için reel olarak satış fiyatı, maliyet, enflasyon indeksleri ilişkisi 7

7 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 35 Eylül 2014, Samsun Ayçiçeği (Suluda) Satış fiyatı, maliyet, enflasyon indeksi Şekil 3.3. Ayçiçeğinde (sulu) yılları için reel olarak satış fiyatı, maliyet, enflasyon indeksleri ilişkisi 130 Şekerpancarı Satış fiyatı, maliyet, enflasyon indeksi Şekil 3.4. Şekerpancarında yılları için reel olarak satış fiyatı, maliyet, enflasyon indeksleri ilişkisi 771

8 Tarım İşletmeciliği Çeltik Satış fiyatı, maliyet, enflasyon indeksi Şekil 3.5. Çeltikte yılları için reel olarak satış fiyatı, maliyet, enflasyon indeksleri ilişkisi 4. SONUÇ VE ÖNERİLER itibariyle arz talep dengesine buna dayalı olarak da satış fiyatlarına bağlı olarak, araştırma konusu ürünlerin üretiminden sağlanan net gelirde farklılıklar görülmektedir. Bu durum karşısında izlenebilecek en akılcı yol ise, insan işgücü ihtiyacının olanaklar elverdiği ölçüde aile işgücünden karşılanması yoluyla gerçek anlamdaki üretim maliyetlerinin minimum düzeye düşürülmesi olarak gözükmektedir. Bunun yanında verim potansiyeli yüksek çeşitlerin seçilmesine özen gösterilmesi ve tarımsal teknolojilerin en üst düzeyde uygulanması suretiyle, ürün verimlerinin potansiyel verimler düzeyine çıkarılabilmesi halinde zarar riskinin elemine edilmesi ya da en aza indirilmesinin olanaklı olabileceği belirtilebilir. Üretici gelirlerinin yanında, ürün satış fiyatı, üretim maliyeti ve enflasyon oranları arasındaki ilişkilerd eki değişimlerin, ürünlere ve yıllara bağlı olarak farklılık gösterdiği görülmektedir. Doğrudan doğruya verilen grafiklerdeki değerlere bakılarak, üreticilerin belirtilen yıl için ekonomik anlamda kazançlı veya zararlı olduğunu söylemek yanlış bir değerlendirme olmayacaktır. Çünkü grafiklere yansıyan indeksler enflasyon oranı dikkate alınarak hesaplanmış olan reel değerlere dayalıdır. Bu gerekçe ile yıllar itibariyle üretici gelirlerinin azalıp arttığı yönünde sonuçların çıkartılması olanaklıdır. Bunun yanında, satış fiyatı ve maliyetlerin enflasyon ile kıyaslanması, diğer deyişle reel değerler hakkında yorum yapılması olanaklı olabilir. Hazırlanmış olan grafiksel göstergeler, bu yöndeki amacın gerçekleşmesine olanak tanımaktadır. Aynı zamanda, çeşitli birimlerce destekleme politikalarının oluşturulmasında ve tarımsal proje planlamalarında da sunulan bulgulardan yararlanılabilir. 5. KAYNAKLAR Anonim a. Kırklareli Valiliği İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü, Kırklareli İl Çevre Durum Raporu. Anonim b. Tekirdağ Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Tekirdağ Tarım Raporu. Köy Hizmetleri Kuru ve Sulu Koşullarda Yetiştirilen Tarım Ürünlerinin Üretim Girdileri ve Maliyetlerinin Saptanması. Köy Hizmetleri Araştırma Ana Projesi. Proje No: 912. Ankara. Ocaklı, I.,. Edirne İlinde Yem Bitkileri Ekilişi, Meraların Durumu ve Kaba Yem Üretiminin İhtiyacı Karşılama Oranı. Trakya Kalkınma Ajansı, Edirne Yatırım Destek Ofisi. Semerci, A.,. Trakya'da Tarımsal Yapı, Verimlilik ve Gelişmişlik Düzeyi, Tarım ve Mühendislik, Sayı: