DÜNYADA VE TÜRKİYE DE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI

Transkript

1 DÜNYADA VE TÜRKİYE DE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Prof.Dr.Deniz Çalışkan Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD.

2 Günümüz bireyi her gün sağlık ile ilgili bir konuda bir soru/sorunla ve/ya da karar vermesi gereken bir durumla karşılaşmaktadır. 2

3 3 Sunum Planı Tanımlar ve Kavramsal Gelişim Süreci Sağlık Okuryazarlığını Etkileyen Öğeler Sağlık Okuryazarlığını Değerlendirme Yöntemleri Dünyada ve Türkiye de Sağlık Okuryazarlığı Sağlık Okuryazarlığının Bireysel ve Toplumsal Sonuçları Sağlık Okuryazarlığının Geleceği

4 4 Sağlık Okuryazarlığı ÖZETLE; Bireylerin, kendileri ve toplum sağlığı ile ilgili karar ve davranışlarını yönlendirecek, temel sağlık bilgi ve hizmetleri konusunda bilgi birikimleri, bu bilgilere erişimleri, erişilen bilgiyi anlamaları, değerlendirmeleri, kullanmaları ve nesilden nesile aktarmalarıdır. (Sezgin D, 2011.Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık, Ayrıntı Yayınları)

5 5 Sağlık Okuryazarlığının Tarihsel Gelişimi Sağlık okuryazarlığı terimi ilk kez 1974 yılında S.K. Simonds tarafından Health Education as Social Policy adlı kitapta kullanılmıştır. ESKİ ŞİŞEYE YENİ İÇEÇEK KOYMAK 1990 lı yıllarda, yeniden tanımlanmaya ve tartışılmaya başlanmıştır li yıllarda konuya verilen önem artmış, araştırma, uygulamalar, izlem ve değerlendirmelere odaklanılmıştır.

6 6 PRIMARY HEALTH CARE TEMEL SAĞLIK HİZMETİ ANLAYIŞI-ALMA ATA 1978 Minimal Care (Asgari Bakım Hizmetleri) - Yeteri Kadar Temiz Su Temini - Sağlıklı Konut - AÇSAP - Salgın Hastalıkların Kontrolü -Endemik Hastalıkların Tedavisi -Kazalarda İlkyardım ve Tıbbi Bakım -Temel İlaç Temini -Halkın Sağlık Eğitim

7 7 SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ, Ottawa 1986 İnsanların ve toplulukların kendi sağlıkları üzerindeki kontrollerini arttırmalarını ve bu şekilde sağlık düzeylerini yükseltme olanaklarını güçlendirme, sağlama süreci dir.

8 8 21. Yüzyıl ve Sağlık Demografik Dönüşüm

9 9 21. Yüzyıl ve Sağlık Şekil. Doğumda ve 65 Yaştaki Sağlığa Ayarlanmış Yaşam Yılı (HALE) Uluslararası Karşılaştırması, 2016

10 Yüzyıl ve Sağlık Epidemiyolojik Dönüşüm Şekil. ICD-10 Ana Tanı Gruplarına Göre Ölüm Nedenleri, (%), Türkiye, 2016

11 Yüzyıl ve Sağlık Epidemiyolojik Dönüşüm Şekil. Ana Hastalık Gruplarının DALY Dağılımı , 2002 Yılına Göre Değişim (%)

12 Birey/Toplum Sağlığını Etkileyen Faktörler Alışkanlıklar (%30) Tıbbi Bakım (%20) Sosyo- Ekonomik Durum (%40) Fiziksel Çevre (%10) Tütün (%10) Beslenme ve Fizik Aktivite (%10) Alkol ve Madde Kullanımı (%5) Güvensiz Cinsel Yaşam (%5) Hizmete Erişim (%10) Hizmet Kalitesi (%10) Eğitim (%10) İstihdam (%10) Gelir (%10) Aile ve Sosyal Destek (%5) Güvenli Toplum (%5) Çevre Koşulları (%5) Konut ve Seyahat (%5) University of Wisconsin Population Health Institute (2014) 12

13 13 Neden Her Zaman Kendimiz İçin En İyi/Sağlıklı Seçimleri Yapamıyoruz? Niyet/Bilgi Davranış

14 Şekil. Yaşam Tarzı çevre ve sağlık durumu arasındaki karmaşık ilişki

15 15 Bireyleri Güçlendirme-Yetkilendirme Bireylerin ihtiyaçlarını tanımlamaları, kendilerinin ve içinde yaşadıkları toplumun yaşam kalitesinin yükselmesi için sağlıkları üzerinde kontrollerini artırmadır.

16 16 Şekil. Sağlık Okuryazarlığının Kapsamı

17 17 Şekil Sağlık Okuryazarlığının Etkileşim Alanları

18 18 Sağlık Okuryazarlığını Değerlendirme Bir İki Soruluk Test 1.Tıbbi durumla ilgili metinleri anlamakta ne sıklıkta güçlük yaşıyorsunuz? Her zaman Genellikle Bazen Nadiren Hiç 2.Sağlık kurumlarında yazılı materyalleri okumak için ne sıklıkta biri size yardımcı oluyor? Her zaman Genellikle Bazen Nadiren Hiç 3.Tıbbi formları doldururken kendinize ne kadar güveniyorsunuz? Son derece Sıklıkla Orta Biraz Hiç

19 19 Sağlık Okuryazarlığını Değerlendirme Kelime Tanıma Testleri Geniş Kapsamlı Başarı Testi (the Wide-Range Achievement Test-WRTA-3), Tıpta Yetişkin Okuryazarlığının Hızlı Ölçümü (the Rapid Estimate of Adult Literacy in Medicine-REALM), Slosson Sesli Okuma Testi the Slosson Oral Reading Test-Revised-SOFT-R) Tıp Terminolojisi Okuma Başarı Testi (the Medical Terminology Achievement Test-MART).

20 20

21 21

22 22 TOFHLA Test Of Functional Health Literacy in Adults, Yetişkinlerde İşlevsel Sağlık Okuryazarlığı Testi 15 soru sayısal test, doktor/sağlık personeli tarafından verilen sayısal verilerin ne derece anlaşıldığı ve uygulandığı belirlenmektedir. 30 soru sözel test, sağlık sisteminde var olan gerçek materyallerle kısa metinleri okuması sağlanmakta ve bunların sonucunda da hastanın okuduğunu ne ölçüde anlayabildiği ortaya konmaktadır. Yetersiz sağlık okuryazarlığı (0-59 puan) Düşük sağlık okuryazarlığı (60-74 puan) Yeterli sağlık okuryazarlığı ( puan)

23 23 Newest Vital Sign-NVS Son Yaşam Bulguları Ölçeği Katılımcılara bir dondurma etiketi üzerinde yer alan bilgiler verilmekte ve altı soru sorulmaktadır. Her doğru yanıt için bir puan verilmekte ve toplam puan, sağlık okuryazarlığı düzeyini göstermektedir. 0-1 doğru yanıt çok kısıtlı, 2-3 doğru yanıt kısıtlı, 4-6 doğru yanıt yeterli sağlık okuryazarlığı

24 24

25 25 Sağlık Okuryazarlığını Değerlendirme Sağlıklı Aktiviteler Okuryazarlık Ölçeği (the Health Activities Literacy Scale- HALS) gibi genel Diyabet Sağlık Okuryazarlığını Değerlendirme (the diabetes-specific Literacy Assessment for Diabetes LAD) gibi hastalığa özgü sağlık okuryazarlığı ölçme araçları da mevcuttur.

26 26 HLS-EU The European Health Literacy Survey (HLS-EU), Avrupa Sağlık Okuryazarlığı Projesi kapsamında, HLS-EU Konsorsiyumu tarafından geliştirilmiş 47 soru ile: sağlık süreçlerinde üç (hastalıktan korunma, sağlığın iyileştirilmesi, sağlık hizmet sunumu) ve bilgiyi işleme süreçlerinde dört (erişim, anlama, değerlendirme, uygulama) alan üzerinden sağlık okuryazarlık düzeyini ölçen bir ankettir

27 27 Şekil. Avrupa Sağlık Okuryazarlığı Araştırmasına (HLS- EU) Katılan 7780 Kişinin Ülkelerine Göre Genel Sağlık Okuryazarlığı Durumları

28 28 Şekil GÜTF Tarafında Yürütülen Avrupa Birliği Projesi Sağlık Okuryazarlığı Altunsoy M, Pekel A, Ozkan S, Aktas H, Dikmen A, Yalcin T, OzturkT

29 29 Dünyada Sağlık Okuryazarlığı Dünya da 776 milyon yetişkin temel sağlık okuryazarı değildir. Amerika da yetişkin bireylerin %50 si temel sağlık okuryazarlığına sahip değil

30 30 Türkiye de Sağlık Okuryazarlığı HLS-EU (ASOY-47) ölçeğinin geçerliliği test edilip, TSOY-32 (Türkiye Sağlık Okuryazarlığı-32) ölçeği oluşturulmuştur.

31 31

32 32 Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Araştırması-2017 n=6228 Araştırmaya Katılan Kişilerin Sağlık Okuryazarlığı Düzeyinin Cinsiyete Göre Dağılımı Sağlık okuryazarlığı düzeyi(%-s. Hata) Cinsiyet Yetersiz Sorunlu Yeterli Mükemmel Kadın 35,3 (1,3) 37,1(1,3) 21,1(1,1) 6,5(0,7) Erkek 26,4(1,5) 39,0(1,5) 25,7(1,4) 8,9(0,9) TOPLAM 30,9 (1,1) 38,0(1,1) 23,4(1,0) 7,7(0,6)

33 33 SINIRLI/SORUNLU Sağlık Okur Yazarlığı Sınırlı/Sorunlu Sağlık Okur Yazarlığı; Sağlıksız yaşam tarzı davranışlarıyla Artan morbidite ve erken ölüm riski ile, Daha yüksek sağlık maliyetleri ile ilişkilidir. Riskli gruplar: - Dezavantajlı olan sosyo-ekonomik gruplar - Göçmenler ve minör gruplar - Yaşlılar - Kronik hastalığı olan bireyler - Engelliler Roberts J (2015) Local action on health inequalities: Improving health literacy to reduce health inequalities

34 34 SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI GELİŞTİRMEK Sağlık okuryazarlığı stratejileri, genel okuryazarlık, matematik ve bilgiye erişim becerilerini geliştirmeye yönelik stratejilere sıkıca bağlıdır. Günlük okuma, sağlık okuryazarlığı üzerinde güçlü bir etkiye sahiptir.

35 35 SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI GELİŞTİRMEK Sağlıkta toplumsal belirleyicilerin olumsuz etkilerini azaltmak için, sağlık okuryazarlığı girişimleri tüm nüfusu özellikle dezavantajlı grupları öncelleyerek geliştirilmelidir.

36 36 SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI GELİŞTİRMEK SOY stratejileri dezavantajlı veya hassas hedef grupların SOY nı iyileştirmek için; a) Sağlık ve sosyal bakım sistemleriyle ilgili sağlık okuryazarlığını iyileştirmeli, b) İnsanların doğduğu, büyüdüğü, yaşadığı, çalıştığı ve yaşlandığı koşullara yönelmelidir

37 37 Dokuzuncu Küresel Sağlığı Geliştirme Konferansı Şangay Bildirgesi-2016 Biz kimseyi geride bırakmayacağız Sağlığın geliştirilmesinde sağlık okuryazarlığının güçlendirilmesinin hakkaniyeti sağlamada yol gösterici Sağlık okuryazarlığı bireyleri güçlendirir ve sağlığın geliştirilmesi eylemlerine katılımlarını sağlar.

38 38 SONUÇ Sağlık Okuryazarlığı 1. sağlığı geliştirmek, yaşam kalitesini artırmak, halkın refah düzeyini yükseltmek ve ekonomik yarar sağlamak için önemlidir. 2. Yetersiz veya sınırlı sağlık okuryazarlığının bireysel ve toplumsal açıdan birçok negatif sağlık çıktısı vardır. 3. Sağlık okuryazarlığını geliştirmede; sağlık hizmeti alanların ve sağlık hizmeti sunucularının yanı sıra birçok sektöre, toplumun tümüne görev düşmektedir.

39 İnsanların doğduğu, büyüdüğü, yaşadığı, çalıştığı ve yaşlandığı ortamlarda gündelik yaşam koşullarının iyileştirilmesindeki katkılarınız için TEŞEKKÜR EDERİM.