SAĞLIK PERSONELİNİN SAĞLIK OKURYAZARLIĞINA YAKLAŞIMI

Transkript

1 SAĞLIK PERSONELİNİN SAĞLIK OKURYAZARLIĞINA YAKLAŞIMI PROF.DR.SEÇİL ÖZKAN GAZİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI ULUSLARARASI 4. SAĞLIK YÖNETİMİ KONGRESİ ANTALYA,2018

2 Sunum planı Sağlık hizmetleri ve sağlık okuryazarlığı Sağlık personelinin sağlık okuryazarlığını bilmesi ve önemsemesi önemli mi? Dünyada ve Türkiye de sağlık personelinin yaklaşımı Yapılanlar Sonuç ve öneriler

3 Toplumun özelliklerinden en önemlilerinden biri; toplumun ve sağlık personelinden hizmet alan bireylerin sağlık okuryazarlığı düzeyi

4 SAĞLIK HİZMETLERİ VE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Günümüzde bireylerin; kendi hastalıklarını tanıyabilmeleri bulgularını belirleyebilmeleri kendileri için iyi olduğunu düşündükleri kararları alabilmeleri beklenmektedir Sağlık hizmetlerinin etkinliği, etkililiği ve kalitesi de, sağlık hizmetini alan bireylerin kendi sağlıkları konusunda verdikleri bu kararlara bağlıdır

5 SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ SAĞLIKTA ÖNEMİ Sağlıklı yaşam yılını ve kalitesini artırır Sağlık eşitsizliklerini giderir Sağlık profesyonelleri için *Mesleki tatmin,doğru iletişim ve klinik becerileri kullanabilme Sağlık hizmeti alanlar için *Anlaşılır olabilmek *Karara katılımda daha fazla aktif rol almak *Daha kaliteli sağlık hizmetinden yararlanabilmeyi sağlar

6 SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ KAPSAMI Okuma Dinleme Analiz etme Karara katılma Karar verme Hayata uyarlama

7 SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ARKA PLANI İlaç kutularındaki bilgiyi kavrama Tıbbi eğitim broşürlerini kavrama Hekimlerin tedavi ve teşhise yönelik direktifleri, onay formlarını anlama ve doldurma Bütüncül sağlık hizmetlerine yaklaşma Sağlık okuryazarlığı, sadece okuma yeteneği değildir

8 SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ÖNEMİ Sınırlı/yetersiz sağlık okuryazarlığı olan kişilerin; %69 u (form doldurma v.b.) işlemleri yapmakta güçlük çektikleri için doktora/sağlık kurumuna başvurmaktan çekiniyor %67 si başvurdukları doktorların, kendilerinin sağlık okuryazarlığı konusunda sınırlı/yetersiz olduğunun farkında olmadığı kanısında %73 ü sağlık çalışanlarını, medikal terimler kullandıkları için anlayamadığını belirtiyor

9 SINIRLI/YETERSİZ SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ SAĞLIK SONUÇLARINA ETKİLERİ Daha sağlıksız yaşam Koruyucu sağlık hizmetlerini anlama ve uygulamada problemler Kronik hastalıklarla ilgili bilgi eksikliği (hipertansiyon, diabetes) Kronik hastalıkların yönetimde aksaklık yaşama Verilen eğitimleri anlamada ve yorumlamada güçlük Erken ve artan mortalite Verilen tedaviye uymada güçlük (ilaç tedavisine, kontrollere uyum v.b.) Acil servis kullanımında artış Hastanede yatışlarda ve hastanede kalış süresinde artış Sağlık harcamalarında artma sağlık yöneticileri ve politika yapıcılar açısından da, maliyetleri ve sağlık hizmeti kullanımını arttırdığından dolayı, sağlık hizmetlerinin yeniden organize edilebilmesi ve yapılandırılmasında büyük önem taşımaktadır

10 PAYDAŞLAR Sağlık hizmeti alanlar Sağlık hizmeti sunucuları doktor, diş hekimi, hemşire, ebe, sağlık memuru, diyetisyen.. Yerel yönetimler Sivil toplum kuruluşları Kitle iletişim araçları Diğer bakanlıklar (MEB, ÇSGB, vb) Karar vericiler Gıda, ilaç, tıbbi ilaç üreticileri Sağlıkla ilgili ve sağlığı etkileyen tüm sektörler Kamu çalışanları Tıp öğrencileri Üniversiteler vb.

11 Sağlık çalışanlarının, düşük sağlık okuryazarlığı düzeyine sahip hastaları tanımak ve bunun olumsuz sağlık çıktılarını anlamak konusunda güçlük çektikleri bu konuda sağlanan eğitimle, sağlık iletişimi ve sağlık çıktılarının geliştirilmesi konusunda ilerleme kaydedilebileceği belirtilmekte

12 SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Bireysel özellikler Sağlık personelleri Sağlık sistemi Dr. Halil AKTAŞ

13 SAĞLIK İLETİŞİMİ ve SAĞLIK İLETİŞİM sağlık hizmetlerinde etkili sonuçlar almak için temel olup sağlık personelinin en önemli araçlarından biri sıklıkla sağlık personelinin iletişim düzeyi ile hastaların SOY düzeyi arasında UYGUNSUZLUK olur Bireyler sağlık personeli tarafından verilen bilgilerin çoğunu ya YANLIŞ ANLAMAKTA YA DA HİÇ ANLAMAMAKTA -ilaç kullanım hataları -kaçırılan randevular -kötü tıbbi sonuçlar -hatta malpraktis davaları

14

15 Dünyada Sağlık okuryazarlığı bir kavram olarak, Avrupa ülkelerinde önem kazanmaktadır, ancak sağlık personeli arasında halen yeterince ele alınmamakta Sağlık okuryazarlığı, sağlığın korunması ve geliştirilmesinde hastaların kendi kendine yönetimini destekler ve bu da Avrupa'daki sağlık sistemleri üzerindeki yükü azaltabilir Sağlık personeli, sağlık okuryazarlığı ve sağlık okuryazarlığını geliştirme becerileri hakkında yeterli değil Health Literacy Competencies for European Health Care Personnel Suvi Karuranga, RN, MPH; Kristine Sørensen, MScPH, PhD; Clifford Coleman, MD, MPH; Amina Jama Mahmud, MPH, PhD HLRP: Health Literacy Research and Practice. 2017;1(4):e247-e256

16 Dünyada Sağlık okuryazarlığını Kanada'da ciddi bir sorun olarak kabul etmek, sağlık uygulayıcılarının sağlık bilgilerini nasıl verdiklerini yeniden düşünmelerini gerektirmekte Kanada diyetisyenlerinin sağlık okuryazarlığının çok yönlü kavramını nasıl anladığını ve nasıl uyguladıklarını Diyetisyenlerin Kanada'daki çeşitli ortamlarda sağlık okuryazarlığı ile nasıl etkileşim ve yaklaşımları geliştirmek gerektiği Can J Diet Pract Res Jun;76(2):51-5. doi: /cjdpr Exploring Dietitians' Engagement with Health Literacy: Concept and Practice. Wood J 1, Gillis DE 1.

17 Dünyada Sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı konusundaki kavramları çeşitlilik göstermekte ve sağlık okuryazarlığı becerileri geliştirmeye çalışırken hastalarının karşılaştığı engelleri algılamalarıyla ilişkili sağlık okuryazarlığı bilgilerini ve uygulamalarını iyileştirmek için engel teşkil eden kültürel, sosyal ve sistemik engeller Sağlık çalışanlarının düşük sağlık okuryazarlığının sonuçları konusunda sınırlı bir anlayışa sahip olduğu Sağlık okuryazarlığının iyileştirilmesi için algılanan engeller ile birleştiğinde, sağlık çalışanlarının hastaların sağlık okuryazarlığı becerilerini geliştirme kapasitelerini sınırlar ve hastaların hastalıklarını anlamalarını ve sağlık durumlarını nasıl yönetecekleri konusunda bilgi verme kapasitelerini sınırlamakta.. BMC Health Serv Res Nov 29;14:614. doi: /s Health literacy: health professionals' understandings and their perceptions of barriers that Indigenous patients encounter. Lambert M, Luke J, Downey B, Crengle S, Kelaher M, Reid S, Smylie J.

18 Dünyada Radyoterapistlerin radyoterapi gören sağlık okuryazarlığı düşük olan insanlara nasıl destek oldukları üzerine perspektifleri Katılımcılar başlangıçta hastalara temel seviyede iletişim kurduğunu bildirmiş olsa da, daha sonra iletişimlerini bir hastanın sağlık okuryazarlığına uyacak şekilde uyarlamışlardır Düşük sağlık okuryazarlığı olan ve radyasyon onkoloji bölümlerinde sağlık okuryazarlığı eğitiminin entegre edilmesi için daha yapılandırılmış bir yaklaşım, bu nüfusun normalde yaşadığı olumsuz sonuçların en aza indirgenmesine yardımcı olabilir. Support Care Cancer Nov;21(11): doi: /s Epub 2013 Jun 28. Supporting patients with low health literacy: what role do radiation therapists play? Smith SK 1, Zhu Y, Dhillon HM, Milross CG, Taylor J, Halkett G, Zilliacus E.

19 TÜRKİYE DE Aile Hekimleri Aile Sağlığı Elemanları Eczacılar

20 Sağlık Bakanlığı Stratejik Planı ( ) Stratejik amaç: Sağlığa yönelik risklerden birey ve toplumu korumak ve sağlıklı hayat tarzını teşvik etmek Stratejik hedef: Bireylerin kendi sağlığı üzerindeki sorumluluğunu artırmak için sağlık okuryazarlığını geliştirmek

21 Türkiye Sağlık Çalışanları Sağlık Okuryazarlığı Davranış Geliştirme Programı I. Toplumun sağlık okuryazarlığı düzeyini saptama İhtiyaç saptama çalışmaları II. Toplum sağlık okuryazarlığına yaklaşımlarını değerlendirme III. Sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı konusunda bilgi-tutum ve davranışları Sağlık personeline yönelik eğitim programının geliştirilmesi Eğitici eğitimi Online ve yüzyüze eğitim programlarının uygulanması Eğitim programının değerlendirilmesi Eğitim programının yeniden düzenlenmesi ve yaygınlaştırılması

22 Sağlık Okuryazarlığı Hedefleri 1. Halk arasında sağlık okuryazarlığı düzeyini tespit etmek, izlemek ve artırmak 2. Sağlık okuryazarlığı eğiticileri ve eğitimcileri için kapasite geliştirme programları hazırlamak 3. Sağlık personelinin yaklaşımını geliştirmek

23 ANKARA İLİ SİNCAN İLÇESİNDE BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETLERİ ÇALIŞANLARININ SAĞLIK OKURYAZARLIĞI İLE İLGİLİ BİLGİ, TUTUM, DAVRANIŞLARININ VE EĞİTİM GEREKSİNİMLERİNİN SAPTANMASI Sınırlı sağlık okuryazarlığına sahip bireyler hakkında farkındalığı saptama ve artırma

24 Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Okuryazarlığı ile İletişim Becerileriyle İlgili Eğitim Almış Olma Durumu Sağlık Okuryazarlığı ile İlgili Eğitim Almış Olma Durumu (n=220) Aile Hekimi Aile Sağlığı Elemanı (%)* (%)* Hayır 99,1 98,1 Evet 0,9 1,9 Mezuniyet Öncesi veya Sonrasında İletişim Becerileri Eğitimi Almış Olma Durumu (n=220) Hayır 48,3 46,2 Evet 51,7 53,8

25 Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Okuryazarlığı ile İlgili Düşüncelerinin Dağılımı, Ankara, 2015 Düşük Sağlık Okuryazarlığının Hastalar Açısından Ne Anlama Geldiğini Anlıyorum (n=216) Aile Hekimi Aile Sağlığı Elemanı (%)* (%)* Hiç Katılmıyorum 7,9 4,9 Pek Katılmıyorum 4,4 4,9 Kararsızım 29,8 30,4 Biraz Katılıyorum 25,4 26,5 Tümüyle Katılıyorum 32,5 33,3 Düşük Sağlık Okuryazarlığının Sıklığını Biliyorum (n=214) Hiç Katılmıyorum 13,2 6,0 Pek Katılmıyorum 13,2 3,0 Kararsızım 28,1 26,0 Biraz Katılıyorum 23,7 32,0 Tümüyle Katılıyorum 21,9 33,0

26 Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Okuryazarlığı ile İlgili Düşüncelerinin Dağılımı, Ankara, 2015 Hangi Grupların Düşük Sağlık Okuryazarlığına Eğilimli Olduğunu Biliyorum (n=214) Hiç Katılmıyorum 8,8 6,9 Pek Katılmıyorum 8,0 3,0 Kararsızım 25,7 28,7 Biraz Katılıyorum 31,9 28,7 Tümüyle Katılıyorum 25,7 32,7 Sağlık Okuryazarlığı Ve Sağlık İlişkisini Anlıyorum (n=212) Hiç Katılmıyorum 4,5 5,0 Pek Katılmıyorum 8,0 2,0 Kararsızım 26,8 11,0 Biraz Katılıyorum 25,9 36,0 Tümüyle Katılıyorum 34,8 46,0

27 Aile Hekimleri ve Aile Sağlığı Elemanlarının Sağlık Okuryazarlığı Tutumları ile İlgili Önermeler hakkındaki düşüncelerinin değişimine bakıldığında; Yetersiz sağlık okuryazarlığının önemli bir halk sağlığı sorunudur., Sağlık okuryazarlığını geliştirmeye yönelik çalışmalar yapılmalıdır, programlar geliştirilmelidir., Sağlık okuryazarlığını geliştirmeye yönelik çalışmaların sağlık hizmetlerinin kalitesini etkileyecektir., Sağlık okuryazarlığını geliştirmeye yönelik çalışmalar, sağlık çalışanlarının mesleki memnuniyetlerini etkileyecektir. %50 ve üzeri

28 Aile Hekimlerinin Bilgi, Tutum ve Davranış Skorları 60 Şekil 3. Aile Hekimlerinin Yaş Gruplarına Göre Bilgi, Tutum ve Davranış Skorlarının Dağılımı Yaş ve cinsiyete göre istatistiksel olarak anlamlı far yok, Mesleki memnuniyet arttıkça tutum ve davranışları iyileşiyor Bilgi Tutum Davranış Yaş Yaş Yaş

29 Aile Sağlığı Elemanlarının Bilgi, Tutum ve Davranış Skorları 60 Şekil 4. Aile Sağlığı Elemanlarında İletişim Becerisi Eğitimi Almış Olma Durumuna Göre Bilgi,Tutum ve Davranış Skorları Yaş ve cinsiyete göre istatistiksel olarak anlamlı far yok, Mezuniyet öncesi veya sonrasında iletişim becerileri eğitimi almış olma olumlu etkiliyor Bilgi Tutum Davranış İletişim Becerisi Eğitimi Almamış İletişim Becerisi Eğitimi almış

30 Şekil 5. Görev Tanımlarına Göre Bilgi, Tutum ve Davranış Skorları Bilgi Tutum Davranış Aile Hekimi Aile Sağlığı Elemanı

31

32 Eczacılarda Çalışmaya Türkiye genelinde 398 eczacı katılımı Yaklaşık %70 i 40 yaş üzerindeki bireylerden oluşmakta ve yarısından çoğu kadın bireyler oluşturmakta Katılımcıların %87,4 ü daha önce sağlık okuryazarlığı ile ilgili herhangi bir eğitim almadıklarını ifade ederken, %78,7 si mezuniyet öncesi ya da sonrasında iletişim becerileri eğitimi almıştır

33 Eczacılarda Araştırmaya katılan eczacıların yarısından fazlası, düşük sağlık okuryazarlığını hastalar açısından ne anlama geldiğini anladığını, düşük sağlık okuryazarlığının sıklığını bildiğini, hangi grupların düşük sağlık okuryazarlığına eğilimli olduğunu bildiğini, sağlık okuryazarlığı ile sağlık ilişkisini anladığını, yetersiz sağlık okuryazarlığı olan hastalara nasıl davranılması gerektiğini bildiğini, bu çalışmaların sağlık hizmeti kalitesi ile mesleki memnuniyetlerini etkileyeceğini düşündüğünü belirtmiştir

34 Eczacılarda Yetersiz sağlık okuryazarlığının önemli bir halk sağlığı sorunu olduğu - %91, " Sağlık okuryazarlığını geliştirmeye yönelik çalışmalar yapılmalı ve programlar geliştirilmesi gerekliliği - %94, bu çalışmaların sağlık hizmeti kalitesi ile mesleki memnuniyetlerini etkileyeceğini düşündüğünü belirtmiştir

35 Eczacılarda hastalara bilgi verirken gerektiğinde resim ya da yazıyla gösterme, hastaya özel yazlı eğitim materyali oluşturma, geliştirilmiş bilgilendirme materyallerini kullanma gibi görsel materyal geliştirme ya da kullanma -yüksek olduğundan sağlık okuryazarlığını geliştirmeye yönelik mezuniyet sonrası eğitimlerde görsel materyal geliştirme ve kullanma konusuna yer verilmesi gerekliliğinin önemini bir kez daha ortaya koymuştur

36

37 Eğitim Programının Amacı Hizmet sunan sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı konusunda bilgi, tutum ve becerilerini arttırmak Kapasite geliştirme

38 Eğitim Programı Web tabanlı eğitim programı Senaryo ve ödevlerin interaktif yöntemlerle tartışıldığı bir günlük eğitim

39 Web Tabanlı Eğitim Programı Öntest Giriş Sağlık okuryazarlığı ve halk sağlığı Senaryolarla tanımlamadan uygulamaya sağlık okuryazarlığı. Sağlık okuryazarlığı nedir? Öğrenim hedefleri sağlık iletişimi Bireyin sağlık okuryazarlığı düzeyine göre sağlık iletişimi sağlık okuryazarlığı kapsamı etkileyen faktörler sağlık okuryazarlığının etkilenim dünyada ve Türkiye'de sağlık okuryazarlığı ve düzeyleri özet Sağlık okuryazarlığı neden önemli? öğrenim hedefleri önemi birey ve toplum açısından sağlık okuryazarlığı Birinci basamak sağlık hizmetlerine faydaları sağlık iletişimi ve sağlık okuryazarlığı paydaşların rolü halk sağlığı çerçevesinde uygulama senaryolar özet Sağlık okuryazarlığı uygulamaları: öğrenim hedefleri sağlık okuryazarlığını geliştirme bariyerler temel prensipler planlama değerlendirme. Özet

40

41 Yüz Yüze Katılımcı Eğitim Programı 1tam gün Öğrenim hedefleri Uygulama(vakalar, oyunlaştırma, beyin fırtınası, balık kılçığı vb.) özet Sontest

42 BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK PERSONELİ SAĞLIK OKURYAZARLIĞI EĞİTİMİ EĞİTİM PROGRAMI Tarih: Günün Sorumlusu: Eğitimciler: 09:00-17: *Açılış *Eğitim Programının Tanıtılması *Eğitimin Amaç ve Öğrenim Hedefleri ARA Gruplara Ayrılma ve Gruplarda Tanışma SAĞLIKOKURYAZARLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER VE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI SAĞLIK İLİŞKİSİ Çalışma gruplarının oluşturulması Problem çözme teknikleriyle verilen senaryo üzerinde çalışma -çalışma ve raporlama-30dk -Sunum ve Tartışma-30dk ARA BİREYLERİN SAĞLIK OKURYAZARLIĞI DÜZEYİNE GÖRE İLETİŞİM BECERİLERİ Çalışma gruplarına senaryolar ve rehber verilerek, oyunlaştırmaya(rol-play) hazırlanmaları ARA ARA oyunlaştırma-30dk -tartışma-30dk ÖĞLEN YEMEĞİ OYUNLAŞTIRMALAR VE TARTIŞMA BİREYLERİN SAĞLIK OKURYAZARLIĞI DÜZEYİNE GÖRE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI MATERYALİ GELİŞTİRME -Grup çalışması (Materyali oluşturma)-20dk -Sunum-40dk ÖZET SON TEST GÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ

43 Çalışma Grupları Her çalışma grubu: 1. Vaka tartışma 2. Oyunlaştırma senaryosu 3. Materyal geliştirme

44

45 Eğitim Programının Değerlendirilmesi Türkiye ye Genelleştirilmesi

46 SONUÇTA; Sağlık personeli bilgi donanımı yeterli Sağlık okuryazarlığı düşük bireyi aslında farkediyor Sağlık okuryazarlığı düzeyine göre iletişim becerisi tutumunu uygulaması gerekli Toplumun sağlık okuryazarlığı düzeyinin artırmada katkı sağlamalı Sağlık hizmeti sunumu kolaylaşacak Sağlık personelinin meslek doyumu artacak Sağlık düzeyimiz yükselecek

47 TÜRKİYE YE GENELLEŞTİRİLMESİ Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi ve Belirleyen Etmenler Çalışması Sağlık Okuryazarlığı Eğitici Eğitimi Tüm Sağlık personeli için Sağlık Okuryazarlığı İl Eğitimleri Uzaktan eğitim Yüz yüze eğitim Sağlık okuryazarlığını geliştirmek için halk eğitimleri

48

49

50 Toplumu tanıma ve Sağlık okuryazarlığı; Toplum katılımı Çevre düzenlemesi Kişisel becerilerin geliştirilmesi Sağlıklı kamu politikaları Yeni ihtiyaçlara uygun sağlık hizmetlerinin düzenlenmesi Sağlığı geliştirmenin 5 anahtar stratejisiyle

51 ÖZET Sağlık çalışanlarında sınırlı sağlık okuryazarlığı olan hastalara yaklaşım ile ilgili eğitimler, sağlık çalışanlarının gündelik mesleki pratiklerinde kullanılmak üzere bu konudaki temel bilgi ve becerilerinin gelişmesini sağlayarak, hem onların mesleki memnuniyetlerinin artmasını, hem de toplumun daha iyi sağlık hizmeti almasını sağlayacak

52 TEŞEKKÜR EDERİM..