Değerlendirme ve Analiz Araçları. SİSTEM ANALİZİ VE TASARIMI Prof. Dr. İbrahim Çil

Transkript

1 Değerlendirme ve Analiz Araçları SİSTEM ANALİZİ VE TASARIMI Prof. Dr. İbrahim Çil 1

2 Değerlendirme ve Analiz Araçları Değerlendirme Gereksinimi Kaynakların sonsuz ve zaman sınırlamasının olmadığı durumlarda tüm projeler olurludur ve kabul edilebilir durumdadırlar. Ancak para ve zamanımız kısıtlı olduğu için şu noktaları değerlendirmek durumundayız. Sayısal ve sayısal olarak ifade edilemeyen faydalar, Ekonomik maliyetler, Teknik yetenekler, Başarısız olma riski var mı ve varsa ne düzeyde olacağı, Makul bir zaman peryodu, Yasal olması, Üstlenicilerle olan ilişkiler, Politik etkiler ve Yönetici ve iş sahiplerinin desteği.

3 Değerlendirme ve Analiz Araçları Projelerin sağladığı faydaları parasal terimlerle ifade etmek zor olduğundan bazı projelerin etkisini önceden belirlemek zordur. Müşteriye sağlanan servisin artırılması, Pazar payının yükseltilmesi, firma imajının iyileşmesi gibi hususların parasal yönden etkisinin olduğu açıktır ancak tam olarak ne kadar bir katkı sağladığını tahmin etmek zordur. Seçenekleri değerlendirme ve seçmede yaygın olarak kullanılan bazı yöntemler şunlardır: Eleme Yöntemi Proje Profili Hazırlama Maliyet Etkinlik Fayda Maliyet Analizi Net Şimdiki değer analizi Verimlilik Analizi Başa Baş Noktası Analizi Çok ölçütlü Karar Analiz

4 Eleme (Screening) Yöntemi Minimum gereksinimleri karşılamayan önerilerin baştan reddedilmesidir. Örneğin Yatırımın geri dönüş oranı: En az %30 Kalifiye proje takım lideri: Var Proje tamamlanma süresi: 12 ay, Bu tekniğin avantajı hızlı karar vermeye yardımcı olmadır. Ancak ödünleşmeler göz ardı edilmektedir. Örneğin stratejik etkisi büyük olan bir proje baştan elenebilir.

5 Proje Profili Hazırlama Proje özelliklerinin standart olarak gösterilmesini sağlar. Güçlü ve zayıflıkların karşılaştırılması kolayca yapılır. Optimizasyon teknikleriyle değerlendirme ve karşılaştırmaları kolaylaştırır. Projeler Maliyet Grekli Mühendis Geri Dönüş Oranı Stratejik Katkı A Hayır A Evet A Hayır B Evet B Evet C Hayır

6 Maliyet-Etkinlik Maliyet-etkinlik terimi, sistemin kendinden beklenen görevi yerine getirebilme derecesi ile sistem ömrü boyunca ki toplam maliyetinin kıyaslanması ile ilgilidir. Toplam maliyeti düşük, ancak etkinliği yüksek sistemler geliştirmek, tasarımcıların ortak amaçlarıdır. Ancak "gerçek" maliyet-etkinliği tanımlayabilmek, ölçebilmek ise çok güçtür. Çünkü sistemin işletim ve destek işlevlerine etki eden ve ölçülemeyen faktörler ( diğer sistemlerin etkileri, politik girişimler, çevresel faktörler, v.b.) söz konusudur. Seçeneklerin değerlendirilmesinde maliyet etkinlik yaklaşım kullanırlar. Etkinlik; bir işletmede belirlenen amaçların gerçekleştirilmesi için tüketilmesi beklenen kaynaklar ile tüketilen kaynaklar arasındaki ilişki olarak tanımlanır. Etkinlik, girdilerle ilişkili bir örgütsel performans ölçütüdür. Etkinlik = Tüketilmesi beklenen kaynaklar/gerçekten tüketilen kaynaklar Etkinlik = Standart Değer/ Fiili Değer Örnek: Bir işin standart düzeyde yapılmasına ilişkin standart süre 2 saat ise ve bu iş çalışanlar tarafından standart kalitede olmak üzere 3 saatte başarılırsa; Etkinlik = 2 / 3 = 0.66 yani %66 olur

7 Maliyet Etkinlik Birinci Derece Parametre Toplam Maliyet Sistem Etkinliği İkinci Derece Parametre -A+G maliyetleri -Yatırım maliyeti -İşletim ve bakım maliyeti -Sona erdirme maliyeti -Performans -Operasyonel olabilme -Lojistik destek -Kapasite Üçüncü Derece Parametre -Araştırma maliyetleri -Tasarım maliyetleri -Veri işleme maliyetleri -Test ve değerlendirme maliyetleri -İmalat maliyetleri -Stoklama maliyetleri -Bakım -Güvenirlilik -Bakım yapabilirlik -Performans hızı -Taşınabilirlik -Üretebilirlik -Boyut, ağırlık, şekil, hacim Dördüncü Derece Parametre -Ulaşabilirlik -İnsan faktörü -Yardımcı üniteler -Teşhis araçları -Personel -Lojistik akış -Denetim ve kontroller -Güvenlik -Taşıma ve ulaştırma -Montaj -Tesisler - Servis -Depolama -Paketleme -Stok düzeyi -Test edilebilirlik Beşinci Derece Parametre

8 Fayda/Maliyet Analizi Kararın ekonomik değerinden emin olmak için muhtemel bütün maliyetleri ve faydaları tanımlar. Maliyet bütün gerçek sonuçları (zaman, para vb) ve gerçek olmayan bir şekilde kıymet verilebilecek nicel faktörleri içerir Bir dizi karar kriterini kullanarak karşılaştırma yapar. Örneğin portakallarla portakallar elmalarla elmalar vb. Karar vermeyle karar vermeme arasındaki net değişimlere bakar Yatırım proje alternatifleri içerisinden en uygun olanı seçmede kullanılan yöntemlerden birisi de Fayda /Maliyet Analizi dir. Fayda/Maliyet Analizi çok sağlam bir teorik temele sahiptir. Ancak fayda ve maliyetlerin tam olarak tahmininde güçlükler yaşanır. Önce tüm faydalar( gelirler) tahmin edilir. Sonra tüm maliyetler tahmin edilir. Üçüncü aşamada fayda/maliyet oranı hesaplanır. Eğer oran > 1 ise karlı proje olarak ifade edilir. Eğer oran <= 1 ise karlı olmadığı anlamına gelir.

9 Aşağıda bir üretim firması için mevcut durumu ve yeni bir projesi için iki duruma ait bilgiler verilmektedir. Fayda maliyet yaklaşımına göre değerlendirilmesi istenmektedir Mevcut senaryo: Eski Makina Firma eski makinayla birim üretmektedir. Yılda bundan daha fazla eretme imkanı yoktur. Satış fiyatı birim başına 2 TL Birim üretim maliyeti 1.50 TL Eski makinayla üretilen ürünlerin % 10 u hatalı olmaktadır. Yeni proje :Yeni bir makina alma Firma yeni makinayla birim üretilecektir. Yeni makinanın satınalma maliyeti 90,000 TL dir ve hazırlık maliyeti ise 10,000 TL dir. Satış fiyatı birim başına hala 2 TL,fakat birim üretim maliyeti 1.20 Tl Hatalı üretim sözkonusu değildir. Eğer 10 yıllık bir süre için bu proje uygulanacağını kabul edersek, bu proje makul bir proje midir?

10 Tablo 1 On yıllık süre için değerlendirme durumu Eski Makina Yeni Makina GELİRLER Üretim Iskarta Birim Başına Toplam/ yıl Üretim Iskarta Birim Başına Toplam/ yıl Satış geliri , Üretim maliyeti , , Yıllık toplam kar Zaman peryodu için net karlar = MALİYETLER Satınalma Hazırlık Zaman peryodu için net maliyetler = Yıl 10 fayda/maliyet oranı: 1,8 =( )/( ) On yıllık süre için fayda/maliyet oranı 1,8 ve yeni öneri karlı bir projedir

11 Tablo 2 Beş yıllık süre için değerlendirme durumu Eski Makina Yeni Makina GELİRLER Üretim Iskarta Birim Başına Toplam/ yıl Üretim Iskarta Birim Başına Üretim Satış geliri , Üretim maliyeti , , Yıllık toplam kar Zaman peryodu için net karlar = MALİYETLER Satınalma Hazırlık Zaman peryodu için net maliyetler = Yıl 5 fayda/maliyet oranı 0,9 = ( )/( ) Beş yıllık süre için fayda/maliyet oranı 0,9 ve artık yeni öneri karlı değil

12 Tablo 3 Makine fiyatının değiştiği değerlendirme durumu GELİRLER Üreti m Eski Makina Iskarta Birim Başına Toplam/ yıl Yeni Makina Üreti m Iskarta Birim Başına Üretim Satış geliri , Üretim maliyeti , , Yıllık toplam kar Zaman peryodu için net karlar = MALİYETLER Satınalma Hazırlık Zaman peryodu için net maliyetler = Yıl 5 fayda/maliyet oranı 1,058 = ( )/( ) Makine fiyatının değişmesi durumunda yani Tl yerine Tl olması durumunda fayda/maliyet oranı 1,06 ve yeni öneri karlı bir proje

13 Verimlilik Analizi Bir üretim sürecinde elde edilen ürün ve hizmetler (çıktılar) ile kaynaklar (girdiler) arasındaki ilişki dir. Verimlilik = Çıktı / Girdi GİRDİ İŞLEM ÇIKTI Daha az girdi ile daha çok çıktı elde etmek. Bir başka deyişle, üretim sürecinde yer alan işgücü, malzeme, enerji, bilgi, zaman ve benzeri faktörlerden nasıl yararlanıldığını gösteren bir orandır. Birim zamanda, örneğin bir günde, bir ayda yada bir yılda, ürettiğimiz ürün yada hizmetin büyüklüğünü ölçüp onu üretmek için kullandığımız kaynağın yada kaynakların miktarına bölersek, verimlilik oranını buluruz. VERİMLİLİK (Pratikte) 3 kuruşa 5 köfte?

14 Verimliliği Ölçme Üretim yönetimin, bir çok girdiyi çıktıya (mal ve hizmet gibi) dönüştürmenin yönetiminden sorumlu olduğunu biliyoruz. Girdilerin çıktılara ne kadar etkin dönüştürüldüğünün bir ölçüsü verimliliktir. Verimlilik, Kaynakların etkin kullanımının bir ölçüsüdür, genellikle çıktının girdiye oranı olarak açıklanır. Verimlilik, kaynakların ne kadar iyi kullanıldığını ölçer. Firma kaynaklarını daha etkin kullandıkça daha verimli olacaktır. Verimlilik oranları; İş gücü ihtiyaçlarını planlamada, Ekipman çizelgelemede, Finansal analizlerde kullanılır. Girdiler Süreç Çıktılar Arsa, işgücü, sermaye, yönetim, vb. Ekonomik sistemler bir verimlilik ölçüsünde girdileri çıktılara dönüştürür Ürün ve Servisler Geribildirim döngüsü

15 Faktör ve toplam faktör verimliliği Faktör/Kısmi Verimlilik = Çıktı/Tek Faktör Girdisi (İşgücü, Sermaye, Hammadde vb.) Toplam Faktör Verimliliği=Çıktı/Tüm Sistem Girdileri Verimlilik Artışı=(Mevcut periyodun verimliliği-önceki periyodun verimliliği) / Önceki periyodun verimliliği Yukarda ifade edildiği gibi verimlilik çıktının, bu çıktıyı oluşturmak için gerekli faktör girdiler, toplamına oranı olarak tanımlanır. Buna toplam faktör verimliliği de denir. Çıktının işgücü, arazi, malzeme, makine gibi tek bir üretim faktörüne oranlaması yolu ile sırası ile emeğin, arazinin, malzemenin, makinenin verimliliğinden söz edebiliriz buna da kısmi verimlilik denir. Aşağıda örnek olarak bir üretim firması için bilgiler verilmektedir. Bu firma için işgücü verimliliği ve toplam faktör verimliliği tablodaki gibi hesaplanır.

16 Kısmi Ölçüler Çıktı/(tek girdi) Çok Faktörlü Ölçüler Çıktı/(çoklu girdi) Toplam Ölçüler Çıktı/(toplam girdi) Verimlilik Verimlilik= Verimlilik Ölçüleri Çıktı Girdi Kısmi Çıktı Çıktı Çıktı Çıktı ölçüler İşgücü Makine Sermaye Enerji Çok Faktörlü Çıktı Çıktı ölçüler İşgücü+Makine İşgücü+Sermaye+Enerji Toplam ölçüler Üretilen ürün veya hizmetler Bunları üretmek için kullanılan tüm girdiler

17 Kısmi Verimlilik Ölçülerine Örnekler İş gücü verimliliği Makine verimliliği İşgücü saati başına üretilen çıktı sayısı Vardiya başına üretilen çıktı sayısı İşgücü saati başına katma değer Makine saati başına üretilen ürün sayısı Makine saati Sermaye verimliliği 1 para birimi başına üretilen çıktı sayısı 1 para birimi başına üretilen çıktının parasal değeri Enerji verimliliği Kilowatt-saat başına üretilen çıktı sayısı Kilowatt-saat başına üretilen çıktının parasal değeri Süreç Getirisi (Process Yield) Süreç verimliliği iyi ürünlerin (çıktılar) girdiye oranıdır. Kusurlu ürünler dahil edilmez. Hizmet örneği: Kiralanan arabaların kiralanabilir arabalara oranı

18 Örnek -1 Bir firmada 7040 birim (br) ürün üretilmiştir. İşgücü maliyeti: 1,000 Malzeme maliyeti: 520 Genel giderler:2,000 Çok Faktörlü Verimlilik nedir? Çözüm ÇFV=Çıktı/(İşgücü+ Malzeme+ Genel giderler) ÇFV=7040 birim/( )=2.0 br/tl Örnek-2 Örneğin bir firmanın haftalık ürettiklerinin değeri 8600 TL; işgücü, malzeme ve sermaye gibi girdilerinin değeri TL olsun. Firmanın toplam verimliliği, ToplamVerimlilik TL TL 0,84

19 Örnek Bir araba tamircisi gelen arabaların problemini belirlemek için yaklaşık 2 saat zaman harcıyor. Bir günde 8 saat çalışılmaktadır. Günlük verimlilik nedir? Tamirci bilgisayarlı bir arıza tespit makinası alırsa, problemleri belirlemek için sadece 1 saat yeterli olacaktır. Ancak her gün 1 saat sabahları bu makinanın ayarlanması gerekiyor. Bu makinanın verimlilik üzerindeki etkisi nedir? Verimlilik artışı ne olmaktadır? 8 saat/gün Mevcut verimlilik = 2 saat/ problem = 4 problem/gün Bilgisayarla sağlanan verimlilik = 7 saat/gün 1 saat/problem =7 problem/gün Verimlilik artışı = (7-4) / 4 = 3 / 4 =.75 = 75% artış

20 Kısmi Verimlilik Verimliliği, çıktının tek bir girdiye oranı olarak hesaplarsak, kısmi verimlilik ölçüsünü elde ederiz. Aşağıda kısmi verimlilik ölçümüne iki örnek verilmiştir. Yeni fırınımız 4 saatte 346 kurabiye üretmiştir. Verimliliği nedir? V= 346/4=86,5 kurabiye/saat Mobilya dükkanında masaları boyamak için 2 yeni işçi işe aldık. Eğer işçiler 8 saatte 22 masa boyarlarsa verimlilikleri nedir? İşgücü Verimliliği Çoklu faktör verimliliği 22 masa 2 işçi 8 saat 1,375 masa saat Bazen verimliliği çıktının bir grup girdiye oranı olarak ölçeriz. Bu kısmi faktör (çoklu faktör) verimliliğidir. Örneğin çıktımızın değeri 382 $, işgücü ve malzeme maliyeti 168 $ ve 98$ olsun. Çoklu faktör verimliliği: KFV Çiktı İşgücü Malzeme 382$ (168 98)$ 1,43

21 Verimlilik Ölçülerini Yorumlamak Bir verimlilik ölçüsünü yorumlayabilmek için, benzer bir ölçüyle karşılaştırılması gerekir. Örneğin bir pizzacıda bir işçi 2 saatte 17 pizza yaparsa, bu işçinin verimliliği saatte 8,5 pizzadır. Bu sayı tek başına bize pek bir şey söylemez. Biz bunu diğer iki işçinin verimliliği ile karşılaştırırsak biri saatte 7,2 pizza, diğeri 6,8 pizza yaparsa, bu çok daha anlamlı olur. İlk işçinin diğer ikisinden çok daha verimli olduğunu görebiliriz. Fakat bu üç işçinin de verimliliğinin mantıklı olduğunu (kabul edilebilir) olduğunu nasıl bileceğiz. Burada ihtiyacımız olan bir standarttır. Verimliliği zaman içinde tekrar tekrar ölçmek ve karşılaştırmak da yararlıdır. Üç pizzacımızın toplam verimliliğini ölçmek istersek saate 7,5 pizza gibi bir ölçü elde ederiz. Bu bize işçilerin performansı hakkında pek çok şey söylemez. Ancak haftalık ölçümler, 4 hafta boyunca karşılaştırılırsa, daha fazla bilgi edinebiliriz. Hafta Verimlilik (Pizza / İşgücü saat) 5,4 6,8 7,1 7,5

22 Verimlilik Ölçülerini Yorumlamak Şimdi işgücü verimliliğini zaman içinde arttığını görebiliriz. Ancak rakip bir pizzacıda işgücü verimliliği saatte 9,5 pizza ise, verimliliğimizin artmakta olduğunu ancak daha da artması gerektiğini anlarız. Rekabetçi olabilmek için pizzayı nasıl yaptığımızı analiz etmek ve verimliliği artırmak zorundayız. Verimliliği zaman içinde sürekli ölçtükçe ve benzer faaliyetlerle karşılaştırdıkça gerçekte verimliliğimizin ne kadar yüksek olup olmadığını anlayabiliriz. Verimliliği değerlendirirken ve performans için standartlar oluştururken, aynı zamanda pazardaki rekabet stratejimizi de dikkate almak zorundayız. Yani rekabet önceliğimizi. Hız temelinde yarışan bir firma, verimliliğini zaman içinde üretilen birimlerle ölçebilir. Ancak maliyet esasında yarışan bir firma verimliliğini girdilerin maliyetleri (işgücü, malzeme, genel masraflar gibi) ile ölçmelidir. Verimlilik ölçüsünün, bize rekabet önceliğimize göre, onu ne derece iyi yaptığımıza ilişkin bilgi sağlaması önemlidir. Verimlilik bir kıyaslama aracıdır: En genel anlamda verimlilik şu ölçütlere ulaşabilme derecesidir Amaçların gerçekleşme düzeyi Kaynak kullanma etkililiği; etkenlik Mümkün olana kıyasla gerçekleşen; etkililik Performansın zaman içinde gerçekleşme durumu

23 Verimlilik Artışı Verimlilik Artışı=(Mevcut periyodun verimliliği-önceki periyodun verimliliği) / Önceki periyodun verimliliği Örnek: Geçen hafta bir firma 200 işçilik saati kullanarak 150 birim üretti. Bu hafta aynı firma 250 işçilik saati kullanarak 180 birim üretti. Verimlilik artışı nedir? P Birim 200 Saat P2 180 Birim 250 Saat Verimlilik Artırt Verimliliknegatif 0.75 Birim / Saat 0.72 P2 P1 P 1 Birim / Saat yönde( 0.04) dir 0.04

24 Verimlilik Endeksleri Verimliliklerin zaman içindeki değişimini değerlendirmek için statik oranlar yerine dinamik oranların kullanılması gerekir. Dinamik verimlilik oranları verimliliğin zaman içindeki değişimini göstermesi açısından, yani verimlilikteki artış veya azalışı göstermesi açısından, daha anlamlıdır. Dinamik verimliliğin ölçümünde kullanılan çıktı/girdi oranı verimlilik endeksi olarak ifade edilir. Verimlilik endeksi, belli bir dönemdeki(cari dönem) verimliliğin, temel dönemdeki (baz dönem) verimliliğe oranıdır. Çeşitli dönemlerdeki verimliliği temel alınan yıla göre karşılaştırmada kullanılır. cari dönem verimliliği verimlilik endeksi= baz dönem verimliliği 2007 yılında verimlilik oranı 1,25 ve 2008 yılında verimlilik oranı 1,18 ise 2007 yılı baz alındığında 2008 yılındaki verimlilik değişimi endeks olarak: 1,18 V i = = 0,944 olarak hesaplanır. 1,25 Yani, 2007 yılında verimlilik 1 ise 2008 yılında verimlilik 0,944 dür. Direk olarak azalma miktarı %5,6 (1-0,944) bulunur.

25 örnek Bir mobilya imalatçısı 2 yıl için aşağıdaki verileri toplamıştır. İşgücü, hammadde ve toplam verimliliği 2 yıl için karşılaştırınız Çıktı TL Üretimin satış değeri Girdi TL işgücü hammadde Makine amortismanı diğer İşgücü ver /10.000=2, /15.000=2,33 Hammadde ver /8.000=2,75 2,8 Toplam ver /20.900=1,05 1,04 İsgücü ver. Endeksi 2.33/2.2=1,059 %5,9 Hammadde ver. endeksi 2,80/2,75=1,018 %1,8 Toplam ver. endeksi 1,04/1.05=0,9904 %0,96

26 Birden çok ürün üretilmesi durumunda üretimin fiziksel ölçümü (dönüşüm katsayıları) Birden çok ürün üreten işletmelerde çıktı ölçümü fiziki ölçümler için dönüşüm katsayıları yardımıyla yapılır. Genelde dönüşüm katsayıları, standart olarak seçilen bir ürünün bir birimini üretmek için gerekli sürenin, diğer ürünleri üretmek için gerekli süre ile karşılaştırılmasına dayanır. Örneğin A ve B ürünleri üreten bir işletmede; bir birim A üretimi için 1 saat, bir birim B üretimi için 2 saat gerekli ise, bir birim B yerine 2 birim A üretilebilir diye kabul edilirse: A standart alındığında dönüşüm katsayısı B için 2/1=2 alınır. Örnek: A, B ve C ürünleri üreten bir firmada bir ayda üretilen üretim miktarları ve her ürün için gerekli süreler aşağıdaki gibidir. A ürününü standart alarak verimliliği hesaplayınız. Ürün üretim mik. Birim üretim süresidönüşüm kat A st. İçin üretim A , B /0.5= C /0.5= Toplam Üretim= = 6400 birim A cinsinden Toplam girdi = 2000 x x x 2 = 3200 saat Toplam verimlilik= 6400 / 3200 = 2 birim A/saat

27 Faktör ve toplam faktör verimliliği örneği 10,000 Birim ürün üretilmektedir. İşgücü verimliliği nedir? Birim satış fiyatı 10 TL/Birim 10,000 Birim/500 Saat = 20 Birim/Saat 500 İşçilik saati Toplam faktör verimliliği Nedir? Saatlik işçilik ücreti: 9TL/Saat Hammadde maliyeti: 5,000 TL Diğer maliyetler: 25,000TL Toplam faktör verimliliği =(10,000 Birim)*(10 TL)/ [ (500)*( 9TL) + (5000TL) + (25000 TL)] TL/34.500TL = 2.90

28 Verimlilik- Etkililik Verimlilik: Bir işi doğru biçimde yapmak. Etkililik: Doğru işi yapmak. Örnek: Tek makina çizelgeleme problemi Etkin bir çalışan, işleri makinada en yüksek çıktı ve en düşük bekleme zamanlarını sağlayacak şekilde sıralar. Etkili bir çalışan ise, makina için bekleyen işlerin önceliklerini belirler ve parçaları gerektiği zaman bitecek şekilde çizelgeler. Etkililik (Effectiveness) Doğru işleri yapıyor muyuz? Etkililik kısaca, amaçları gerçekleştirebilme derecesidir. Etkililik, amaçlara, yani çıktılara yönelik bir performans göstergesidir. Etkililik kavramında çıktı, gerçekleştirilen çabaların sonucu olup verimlilik yazınında yararlı çıktı olarak ele alınmaktadır. Yararlı çıktı fiziksel çıktıdan farklı bir anlam taşımaktadır. Örneğin, bir işletmenin AR-GE bölümünde mühendislerin geliştirdiği yeni ürün sayısı Çıktı olarak kabul edilirse, bu ürünler içinde talebi ya da pazarı hazır olanların sayısı Yararlı Çıktı olacaktır. Çıktının ölçülemediği sektörlerde etkililik göstergesi kullanılabilmektedir.

29 Örnek Bir otomobil üreticisi yıllık raporunda üç yıla ait aşağıdaki bilgileri vermiştir. Yatırım analizinde verimlilikte önemli olduğu için verimlilik hesaplarını yapmak istiyorsunuz. İşgücü Faktör (Kısmi) verimliliği, toplam faktör verimliliği ve verimlilik artışı nedir hesaplayalım.

30 Otomobil Üreticisi Yıllık Raporu ve verimlilik göstergeleri Satılan araba sayısı İşgücü Satışlar (milyar TL) 49 TL 41 TL 38 TL Maliyet (milyar TL) 39 TL 33 TL 32 TL Faktör/Kısmi Verimlilik: Araba sayısı/işgücü Yıllık artış 13.7% 15.8% Toplam Faktör Verimliliği: Toplam maliyet verimliliği(satışlar/maliyet) Yıllık Artış 1.6% 4.2%

31 VERİMLİLİK ARTIŞI Geçen 50 yılda mavi yakalı işler evrim geçirdi 1970 lerde londra da rıhtıma yanaşan kereste gemisini boşaltmak 108 adamın 5 gününü alırken (540 adam gün) bugün aynı yük 8 kişi ile bir günde boşaltılıyor fark %98,5 VERİMİ DOĞRU YORUMLAMAK Vestel in adet/saat olan son montaj bandında 34 kişi çalışıyor, Çin de adet/saat olan hatta 100 kişi çalışıyor sizce verim farkı ne? İŞÇİLİK TEK VERİMLİLİK ARTIŞ ALANI MI? Yatırım maliyetleri, daha büyük fırsat sunuyor hangi tesis üç vardiya çalışıyor? Lojistik de büyük iyileştirme alanı. Prof. Lambert in araştırması 5 puanlık iyileştirme satışlar üzerinde 20 puan artmasına etki yapıyor

32 Verimliliği Etkileyen Faktörler Sermaye Kalite Teknoloji Yönetim Verimliliği Etkileyen Diğer Faktörler Standardizasyon Kalite Güvenlik Hurda oranları İşgücü devir hızı Yeni işçiler İşten çıkarmalar İnternet kullanımı Bilgisayar virüsleri Kayıp veya yeri bilinmeyen kalemlerin aranması Bilişim teknolojileri işçilerinin kıtlığı İş yeri tasarımı Verimliliği ödüllendiren teşvik edici planlar Verimlilik Değişkenleri Verimlilik artışına işgücünün direk katkısı yaklaşık 10% iken; Verimlilik artışına sermayenin katkısı yaklaşık 38% olmaktadır Verimlilik artışına yönetimin katkısı ise yaklaşık 52% dir

33 Verimlilik ve Karlılık İlişkisi Yeni Yöntem ve Araçlar Üretkenlik Artar Maliyet ve Fiyat Düşer Üretim Artar AR-GE Verimlilik Artışı Talep Artar Maliyet ve Fiyat Düşer Mevcut Durum Üretim Artar TALEP ARTAR BÜTÜN BUNLARDA KARLILIĞI ARTTIRIR!

34 Verimlilik Neden Önemlidir? Üretimde Verimlilik Artışı Sermaye Artar İnsan Kaynakları İyileşir Kapasite Kullanımı Yükselir Yatırımlar Artar Birim Maliyetler Düşer Tasarruflar Yükselir Rekabet Gücü Yükselir Milli Gelir Artar Dolayısıyla Kişi Başına Gelirde Artış Gerçekleşir

35 Talep büyüklüğü ile maliyet arasındaki bağlantıyı inceler Maliyet Gelir Sabit Maliyetler Üretilen ürün sayısından bağımsız maliyetler Değişken Maliyetler Ürün sayısına göre değişen maliyetler Bir ürünün satış fiyatı Toplam Gelir Kar Başa baş Noktası Analizi ile Süreç Seçimi Birim fiyat * Satış adedi Toplam gelir ile toplam maliyet arasındaki fark

36 Maliyet Başa baş Noktası Diyagramı Başa baş noktası Toplam maliyet = Toplam gelir Toplam gelir Değişken maliyet Kar Toplam maliyet Zarar Sabit maliyet Üretim miktarı(birim/peryot)

37 Başa baş Noktası Analizi Toplam Maliyet = Sabit Maliyet + Değişken Maliyet*miktar TM = SM + X*DM Toplam Gelir = Miktar * Satış Fiyatı TG = X*SF Kar = Toplam Gelir Toplam Maliyet Z = TG TM = X*SF - (SM + X*DM) Başa baş noktasında; TG = TM X*SF = SM + X*DM X*SF - XDM = SM X*(SF - DM) = SM X = SM SF - DM

38 Başa baş Noktası Analizi Sabit Maliyet = SM = $2,000 Değişken Maliyet = DM = $5 / Birim Fiyat = $10 / Birim Maliyet/Kar BBN: X = SM / (SF DM) 2000 X = 10-5 = 400 adet $3,000 $2,000 $1,000 Toplam Gelir Toplam Maliyet Sabit Maliyet 400 Adet Başabaş Noktası

39 Örnek Bir ayakkabı firması bir ayakkabı üretim hattında bir çift ayakkabının üretilmesinin TL sabit maliyet ve 9 TL de değişken maliyetle gerçekleşebileceğini tahmin etmektedir. Buna ilave olarak yetkililer aşağıdaki şu durumları bilmek istemektedirler: Eğer bir çift ayakkabı 25TL den satılırsa, başabaş noktasına ulaşmak için kaç çift ayakkabı satmalıdır? Eğer firma 25TL den 4000 çift ayakkabı satarsa, ne kadar para kazanaçaktır? Başabaş Noktası: SM 52,000 X 3, 250 SF DM 25 9 Kar = Toplam Gelir Toplam maliyet Kar SF X SM DM X 25 4,000 52, ,000 Çift 4,000

40 Maliyet/Kar ,000 52,000 $25,000 Toplam Maliyet Sabit Maliyet Toplam Gelir 3250 Adet 4000Adet Başabaş Noktası

41 Başabaş Noktası Değerlendirmeleri: Yap-Satın Al Kararları Bir satıcıdan tanesi 8 YTL ye alınabilecek bir parçanın üretimi için yıllık sabit maliyeti YTL olan bir tesis kurmak gerekmektedir. Kurulacak tesiste üretilecek parçanın birim maliyeti 4 YTL olacaktır. İki seçeneğin denk olmasını sağlayan yıllık parça miktarı (N)? TM(Yap) = N TM(Satın al) = 8N Başabaş noktasında: TM(Yap) = TM(Satın al) N = 8N TM(Satın al) = 8N N = 3000 adet Sabit ve değişken maliyet Başabaş noktası TM(Yap) = N Yıllık parça miktarı (N)

42 Yap-Satın Al Kararları Örnek: Bakım maliyeti dahil günlük kirası 50 YTL olan bir donanımın satın alma maliyeti YTL dir. Donanımın yararlı ömrü 10 yıl olarak tahmin edilmektedir. Yararlı ömrü sonunda herhangi bir değer ifade etmeyecek olan donanımın yıllık bakım maliyeti YTL dir. Donanımın günlük işletim maliyeti (işçilik+enerji+...) 50 YTL ise, iki seçeneğin denk olması için donanım bir yıl içinde kaç gün kullanılmalıdır? (Paranın zaman değeri dikkate alınmayacaktır.) TM(Kirala) = (50+50)N = 100N TM(Satın al) = (15.000)/ N = N Başabaş noktasında: TM(Kirala) = TM(Satın al) 100N = N 50N = N = 70 gün Örnek (üret-satın al kararı)(make or buy): El aletleri imalatçısı bir testereyi TL sabit maliyetle, TL ye mal ediyor. Ya da bu testereyi dışarıdan 22.5 TL ye satın alabilir. Hangi üretim miktarında hangi karar verilir? İmalatçı 8000 testere satmayı planlıyorsa hangi seçenek uygundur? TMüret= TMsatın al X = 22.5 X XBBN = adet