TEKP 409 TEKSTİL TERBİYESİNDE ÜRETİM VE MALİYET HESAPLARI

Transkript

1 T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Öğretim Yılı Güz Dönemi TEKP 409 TEKSTİL TERBİYESİNDE ÜRETİM VE MALİYET HESAPLARI Seçmeli Lisans Dersi (2 0 2) Yrd. Doç. Dr. İlhan ÖZEN Erciyes Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü E-posta: iozen@erciyes.edu.tr 1

2 Ders Programı Hafta 1 Tanışma, Dersin Tanıtımı Konu Başlıkları 2 Tekstil Sanayi Genel Tanıtımı, Maliyet Kalemleri 3 Maliyetle İlgili Genel Bilgi, Maliyet Sistemleri, Maliyetlerin Sınıflandırılması 4 Maliyetlerin Sınıflandırılması (devam) 5 Malzeme Maliyetleri 6/7 İşçilik Maliyetleri: Türleri, Miktarının Saptanması, Ücret Sistemleri, Karşılaşılan Sorunlar 7/8 Genel İmalat Maliyetleri: Türleri, Maliyet - Faaliyet İlişkileri, Faaliyet Ölçüleri 9 Dönem İçi Sınav 10 Standart Maliyet 11 Faaliyet Tabanlı Maliyet Sistemi 12 Üretim Malzeme Maliyeti, Satış Malzeme Maliyeti 13 Maliyet Analizi Kara Geçiş Noktası 14 Maliyet Hesaplama Örnekleri (Kasar, Boyama, Baskı) 15 Maliyet Hesaplama Örnekleri (Ramöz), Çeşitli İşlem Maliyetlerinin Karşılaştırılması 16 Genel Tekrar 2

3 Bu hafta ne var? Genel İmalat Maliyet Türleri GİM Bütçelenmesi (Bütçe, Esnek Bütçe) Kapasite Türleri ve Hesaplamaları Sabit, Değişken GİM Maliyet Kapasite İlişkileri Maliyetlerin Dağıtımı ve Mamullere Yüklenmesi GİM Dağıtım Süreci (3 aşamalı) Yükleme Oranı 3

4 Genel İmalat Maliyetleri Direkt maddeler ve direkt işçilik dışında kalan her türlü üretim maliyetinin toplamıdır. Yönetim ve satış maliyetlerini kapsamaz. GİM türleri: 1. Endirekt Malzeme Maliyetleri 2. Endirekt İşçilik Maliyetleri 3. Amortisman ve Tükenme Payları 4. Enerji, Isıtma-Aydınlatma Maliyetleri 5. Tamir-Bakım Maliyetleri 6. Sigorta Maliyetleri 7. Faiz Maliyetleri 8. Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetlerle İlgili Maliyetler 9. Vergi ve Harçlarla İlgili Maliyetler 4

5 Genel İmalat Maliyetlerinin Özellikleri 5

6 Genel İmalat Maliyetlerinin Bütçelenmesi 6

7 7

8 8

9 9

10 10

11 11

12 Esnek GİM Bütçesi 12

13 Kapasite Türleri 13

14 Kapasite Hesaplamaları 14

15 Sizin Kapasiteniz Nedir? 15

16 Kapasitenizin Ne Kadarını Kullanıyorsunuz? 16

17 17

18 18

19 19

20 Maliyet Kapasite İlişkileri 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 25

26 26

27 27

28 28

29 A b.x 29

30 30

31 %100 31

32 32

33 33

34 34

35 35

36 36

37 37

38 38

39 39

40 40

41 41

42 42

43 43

44 44

45 45

46 46

47 47

48 48

49 49

50 A üretim kısmının teorik kapasitesi yılda birim, pratik kapasitesi ise birim T malıdır. Gelecek 5 yıl için öngörülen yıllık T malı satışları ise şöyledir: Birim başına değişken GİM in 0,5 YTL ve sabit GİM in YTL olduğu varsayımına göre A kısmının teorik kapasite, pratik kapasite, normal kapasite ve çalışma kapasitesi seviyeleri için bütçelenmiş GİM ini bulunuz. 50

51 51

52 Faaliyet Hacminin Tahmini Üretim kapasitesi ile ilgili gerçekler şöyle özetlenebilir: a. Teorik kapasite ve pratik kapasite talep düzeyini hesaba katmadığı için maliyet yükleme haddi hesabına esas teşkil etmezler. b. GİM yükleme haddi çalışma kapasitesine göre belirlenirse, yıllık üretim değişimlerinden etkilenecektir. c. Rasyonel olan, satış çabalarının pratik kapasiteden maksimum oranda yararlanacak biçimde artırılmasıdır. Normal kapasite, uzunca bir dönemde beklenen ortalama satış düzeyini yansıttığından GİM yükleme oranının hesaplanmasında en tutarlı ölçütü temsil eder. d. GİM kontrolü açısından en anlamlı kapasite ölçütü ise, çalışma kapasitesidir. Bütçelenmiş GİM ile fiili GİM in karşılaştırılmasında dikkate alınmalıdır. 52

53 Faaliyet Hacminin Tahmini GİM yükleme oranlarının hesaplanması sırasında göz önünde tutulması gereken bir başka husus da kullanılmayan kapasitedir. Kullanılmayan kapasite (pratik kapasite-çalışma kapasitesi) 1. Eksik kapasite (normal kapasite-çalışma kapasitesi) 2. Atıl kapasite (pratik kapasite-normal kapasite) 53

54 Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Kullanılacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi Bütçelenmiş genel imalat maliyetlerinin, imalata yüklenmesi için uygun bir faaliyet ölçüsünün seçilmesi gerekir. Kullanılabilecek başlıca ölçüler: Üretim birimleri Direk malzeme maliyeti Direk işçilik maliyeti Direk işçilik saatleri Makine saatleri 54

55 Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Kullanılacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi ÜRETİM BİRİMLERİ En ideal ölçüdür; ancak kullanılabilmesi için üretimin tek bir mamulden veya birbirlerine benzer mamullerden oluşması gereklidir. Örnek: Yıllık bütçelenmiş GİM TL ve yıllık üretim miktarı birim A mamulü ise, MYH (maliyet yükleme haddi) = TL / birim = 1,5 TL/birim Tek mamul yerine birkaç mamul üretiliyorsa, aynı hammaddenin ve aynı prosesin kullanılması durumunda bazı katsayılar kullanarak üretim birimlerini temel almak mümkün olabilir. 55

56 Örnek: Yıllık bütçelenmiş GİM TL ve yıllık üretim miktarı birim A, birim B ve birim C mamulü ise ve A, B, C mamulleri sadece ağırlık bakımından birbirlerinden farklıysa, MYH aşağıdaki gibi elde edilir. 56

57 Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Kullanılacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi DİREK MALZEME MALİYETİ: Harcanan direk malzeme maliyetleri ile GİM arasında yakın bir ilişki söz konusu ise, bir faaliyet ölçüsü olarak kullanılabilir. Malzeme ambar maliyetlerinin imalata yüklenmesi sırasında söz konusu olabilir. Örnek: Malzeme ambarı için yıllık bütçelenmiş GİM TL ve yıllık direk malzeme maliyeti toplamı TL ise, MYH = TL / TL = 0,1 TL/TL (%10) Bir parti mamul için TL lik direk malzeme harcandığında, bu partiye yüklenmesi gereken ambar maliyet payı, TL x 0,1 TL/TL =1.000 TL olur. 57

58 Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Kullanılacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi DİREK İŞÇİLİK MALİYETİ: İşçilik maliyeti, üretim ile ilgili faaliyet ölçülerinden, değer ve zamanı bir arada en iyi ifade eden ölçüdür. İşgücünün egemen olduğu iş kollarında kullanılabilir; makine gücünün etken olduğu durumlarda sağlıklı değildir. Ancak, aynı iş, farklı saat ücreti olan işçiler tarafından yapılabileceği için işçilik tutarlarının farklılaşması GİM yükleme hadlerinin de farklılaşmasına, dolayısıyla karışıklığa neden olabilir. Örnek: Aylık bütçelenmiş GİM TL ve aylık direk işçilik maliyeti toplamı TL ise, MYH= (TL/ay, bütçelenmiş) / (TL /ay, planlanmış) = 0,75 TL/TL (%75) 58

59 Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Kullanılacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi DİREK İŞÇİLİK SAATİ: İşçilik tutarı, zaman faktörünün etkisini dolaylı olarak göz önünde tutmasına karşılık, direk işçilik saatleri, bu etkiyi doğrudan doğruya dikkate alır. İşgücünün egemen olduğu iş kollarında, MYH lerin bulunmasında en uygun faaliyet ölçüsüdür. Örnek: Aylık bütçelenmiş GİM TL ve aylık direk işçilik saati toplamı DİS ise, MYH= (TL/ay, bütçelenmiş) / (DİS/ay, planlanmış) = 1,4 TL/DİS Bir sipariş için 500 saat direk işçilik kullanılmışsa, o siparişin genel imalat maliyeti payı, 500 x 1,4 = 700 TL olur. 59

60 Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Kullanılacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi MAKİNA SAATİ: Üretimde makine gücü egemen unsur ise, MYH lerin bulunmasında en uygun faaliyet ölçüsüdür. Örnek: Aylık bütçelenmiş GİM TL ve aylık makine saati toplamı saat ise, MYH= (TL/ay, bütçelenmiş) / (saat/ay, planlanmış) = 4 TL/makine saati Bir sipariş için makine 30 saat çalıştırılmışsa, o siparişin genel imalat maliyeti payı, 30 x 4 = 120 TL olur. 60

61 Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Kullanılacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi Genel imalat maliyetlerinin (GİM) üretime yüklenmesinde; 1. Bütün işletme için tek bir yükleme haddi, 2. Maliyet yerleri bakımından farklı yükleme hadleri veya 3. Operasyonlar bakımından farklı yükleme hadleri kullanılabilir. 61

62 Maliyetlerin Dağıtımı ve Mamullere Yüklenmesi 62

63 Maliyetlerin Dağıtımı ve Mamullere Yüklenmesi 63

64 Giderlerin Dağıtımı ve Mamullere Yüklenmesi 64

65 GİM lerin Dağıtımı (Mamullere Yüklenmesi) 65

66 GİM Dağıtım Süreci 66

67 67

68 68

69 saat saat 69

70 Yükleme Oranı 70

71 71

72 72

73 73

74 1. YGM A EGM için 220 saat, B EGM için 180 saat 2. YGM A EGM için 750 işçi sayısı, B EGM için 1250 işçi sayısı A EGM için 1000 MAS, B EGM için 2000 DİS EGM lerin mamule dağıtımını yapınız! 74

75 Tabloda verilen giderlerin I. dağıtımını yaparken, elektrik gideri alana göre ve amortisman gideri makine sayısına göre dağıtılacaktır. 75

76 Yardımcı gider yerlerinin giderleri örgü ve boya bölümü olmak üzere iki bölüme dağıtılacaktır. İşletmenin dikiş, ütüleme ve paketleme giderleri çalışan personel sayısına göre dağıtılacaktır. Dikiş bölümü dağıtımı: Toplam bölüm gideri / toplam personel = / 40 kişi = 54,75 Ütüleme bölümü dağıtımı: Toplam bölüm gideri / toplam personel = / 40 kişi = 34,5 Paketleme bölümü dağıtımı: Toplam bölüm gideri / toplam personel = 670 / 40 kişi = 16,75 76

77 77

78 Esas Üretim Yardımcı Üretim Gider Yeri Tutar Dağıtım Anahtarı Kesim Montaj Bakım Yemek Genel Yönetim Fabrika Bina Amortismanı 21,000,000 m Su Gideri 2,500,000 İşçi Sayısı TOPLAM 8,375,000 7,000,000 4,800,000 3,200, ,000 78

79 Esas Üretim Yardımcı Üretim Gider Yeri Tutar Dağıtım Anahtarı Kesim Montaj Bakım Yemek Genel Yönetim Fabrika Bina Amortismanı 21,000,000 m Su Gideri 2,500,000 İşçi Sayısı TOPLAM 8,375,000 7,000,000 4,800,000 3,200, ,000 79

80 II. DAĞITIM (Doğrudan Dağıtım) A üretim işletmesinde 2 esas, 2 de yardımcı üretim yeri bulunmaktadır. 1. dağıtım sonucunda maliyet merkezlerinde biriken maliyet ve kullanılan dağıtım ölçüleri şöyledir: Maliyet Yerleri Birinci Dağıtım İşçi Sayısı Malzeme Maliyetleri Esas Maliyet Yeri 1 40,000, ,000,000 Esas Maliyet Yeri 2 80,000, ,000,000 Yardımcı Maliyet Yeri 1 15,000, Yardımcı Maliyet Yeri 2 10,000, ,000 Yardımcı Maliyet Yeri 1 işçi sayı, Yardımcı Malzeme Yeri 2 malzeme maliyeti dağıtım anahtarıyla dağıtılacaktır. 80

81 Maliyet Yerleri Birinci Dağıtım İşçi Sayısı Malzeme Maliyetleri II.TOPLAM Esas Maliyet Yeri 1 40,000, ,000,000 51,000,000 Esas Maliyet Yeri 2 80,000, ,000,000 94,000,000 Yardımcı Maliyet Yeri 1 15,000, Yardımcı Maliyet Yeri 2 10,000, ,

82 3. Dağıtım EGM Toplam GÜM Faaliyet Ölçüsü Faaliyet Hacmi Yükleme Oranı EGM-1 51,000,000 Makine Saati 1,000 MS 51,000,000/ 1,000 MS = TL/MS EGM-2 94,000,000 Direkt İşçilik Saati 5,000 DIS 94,000,000/5,000DIS =18,800 TL/MS 82

83 Haftaya Standart Maliyet 83

84 84

85 85

86 saat saat 86

87 saat saat 87

88 88

89 89

90 90