Prof.Dr. Mehmet MISIR

Transkript

1 Prof.Dr. Mehmet MISIR

2 Artan insan ihtiyaçları ve endüstrileşme süreci, odun talebini iyice arttırmış ve orman alanlarının yavaş yavaş azalmasını gündeme getirmiştir. İşte Orman Amenajmanı bu kıtlık sırasında insanların odun taleplerini sürekli karşılamayı garantileme ihtiyacından doğmuştur Yılında Hans von Carlowitz tarafından ilk defa gündeme getirilen süreklilik ilkesi Orman Amenajmanının doğuşuna vesile olmuştur.

3 Orman Amenajmanı deyimi ilk defa 1759 Yılında Johan Gottlieb Beckmann tarafından Almanya da kullanılmıştır. Bu bilim dalı daha sonra 1800 lü yıllarda Hartig, Cotta, Hundeshagen, König, Hossfeld, Pfeil ve Karl Heyer tarafından geliştirilmiştir.

4 Tarihsel süreç içerisinde ülkemizde Orman Amenajmanı nın tarihini 9 farklı dönem olarak incelemek doğru bir yaklaşım olacaktır Yılları Arası Dönemi (İlk yasal düzenleme) Yılları Arası Dönemi (Planlı ormancılığın başması) Yılları Arası Dönemi Yılları Arası Dönemi Yılları Arası Dönemi Yılları Arası Dönemi Yılları Arası Dönemi Yılları Arası Dönemi 2008 sonrası -Dönemi

5 Yılları Arası Dönemi (İlk yasal düzenleme) Devletin ormancılık konusunu sistemli olarak ele alması Tanzimat Fermanı ile başlamış olup, 1839 yılında ormancılık hizmetlerinin takibi için Ticaret nezaretine bağlı İstanbul da bir Orman Müdürlüğü kurulmuştur. Bu müdürlüğe bağlı taşrada da bazı müdürlükler kurulmuş ve atamalar yapılmış olsa bile yaklaşık 1 yıllık bir ömrü olmuştur.

6 Yılları Arası Dönemi (İlk yasal düzenleme) Ormancılık etkinliklerinin kurumsal ve eğitsel gelişimi üzerine en etkili gelişme Osmanlı-Rus savaşıdır. Kırım savaşını kaybeden Osmanlı İmparatorluğu nun zaten bozuk olan mali yapısı savaş tazminatları nedeniyle iyice zayıflamıştır. Ayrıca Islahat Fermanı (1856) ile yabancıların mali yükümlülüklerinin kaldırılması ve Paris Anlaşması ile de azınlıklara ayrıcalıklar tanınması da Osmanlının mali yapısına bir darbe daha vurmuştur.

7 Devlet, hazinenin gereksinim duyduğu geliri sağlamak için ormanları işletmek ve bu faydalanmayı sürekli hale getirmek için de ormancılık tekniğini tam olarak uygulamak gereğini hissetmiştir. Bu amaçla da Fransa dan uzmanlar getirtilmiştir.

8 Fransa dan gelen uzman heyetinin başında Louis Tassy bulunmaktadır ve yılları arasında yaklaşık 8 yıl ülkemizde Görev yapan Tassy ye başlıca; Orman okulunun açılması, Orman Nizamnamesinin hazırlanması, Ormanlarımızın envanteri ve Orman teşkilatının kurulması görevleri verilmiştir.

9 Yılları Arası Dönemi (İlk yasal düzenleme) - İlk Orman okulu açılmıştır (17 kasım 1857).

10 Yılları Arası Dönemi (İlk yasal düzenleme) - Teselya, Midilli Adası, Gelibolu ve Çanakkale Ormanlarının istikşaf işleri yapılmıştır. Belgrad ormanının planı da orman okulu öğrencileri ile yapılmıştır. - Orman Genel Müdürlüğünün Kuruluşu (1869) (Maliye Bakanlığı na bağlı). - İlk Orman Nizamnamesi çıkarılmıştır (1870) (Toplam 52 madde). * Gelişi-güzel faydalanmanın önüne geçilmiş, * Devlet, Vakıf, şahıs, köy ve kasaba ormanları olarak 4 tür orman tanımı yapılmıştır. Sonuç olarak bu dönem; planlı ormancılığın ve Orman Amenajmanının doğması için gerekli hazırlıkların yapıldığı dönemdir.

11 Yılları Arası Dönemi (Planlı Ormancılığın başlaması) - «Ormanların Usulu İdarei Fenniyeleri Hakkında Kanun» yürürlüğe girmiştir. Toplam 9 maddeden oluşmaktadır. İlk amenajman kanunu olarak da kabul edilmektedir. 2.madde: Devlete ait koru ve baltalık ormanların Orman İşletme Planları ile işletileceği 3. madde: Bu işletme planlarının hazırlanacak Orman Amenajmanı Yönetmeliği ne göre düzenleneceği 4. madde: Kat-i Amenajman Planları yapılamayan ormanların Muvakkat İşletme Planları ile işletilmesi

12 Yılları Arası Dönemi (Planlı Ormancılığın başlaması) - İlk Amenajman Şubesi ve ilk Amenajman Heyeti kuruldu (1917). İlk Amenajman Heyeti 5 Avusturyalı + 5 Tür Ormancı Avusturya Grubu 1-Josef Pinsker 2-Franz Stumfohl 3-Karl Gaigg 4-Gustav Micklitz 5-Walter Kreibach Türk grubu 1-Sadullah Malkoç 2-Mehmet Emin 3-Ali Bekir 4-Salih Sıtkı 5-Bahaddin Sıtkı

13 Yılları Arası Dönemi (Planlı Ormancılığın başlaması) - İlk Amenajman Amenajman Planı (1918). İlk Amenajman planı, oluşturulan 10 kişilik amenajman heyeti tarafından Adapazarı ilçesi, Hendek bucağı Set köyü civarında yer alan 7147 ha büyüklüğündeki Çamdağı ormanlarında Yaş Sınıfı Yöntemine göre düzenlenmiştir. Plan 25 Ocak 1918 tarihinde imzalanarak yürürlüğe girmiştir.

14

15

16

17 Yılları Arası Dönemi (Planlı Ormancılığın başlaması) - İlk Amenajman yönetmeliği (1919) 1917 yılında çıkarılan Ormanların Usulu İdarei Fenniyeleri Hakkında kanunun öngördüğü Orman Amenajmanı Yönetmeliği Tasarısı, Avusturya Ormanlarında uygulanan Amenajman Yönetmeliği esaslarına dayanılarak Orman Müşaviri H. WEITH tarafından 1917 yılında hazırlanmış ve ancak 1918 yılında Birinci Dünya Savaşı nın sona ermesinden ve WEITH ın Türkiye den ayrılmasından sonra, bu tasarı Türk Ormancıları tarafından bazı değişiklikler yapılarak 1919 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik Türkiye de İlk Orman Amenajman Yönetmeliğidir.

18 Yılları Arası Dönemi (Planlı Ormancılığın başlaması) - Baltalık Kanunu (1920) Meclisin kuruluşunun henüz altıncı ayına gelindiğinde, köylülerin orman ürünlerine olan gereksinimlerini kendi ormanlarından karşılamalarını sağlamak üzere, 39 Sayılı Baltalık Kanunu 11 Ekim 1920 tarihinde kabul edilmiştir. Bu Kanun, cumhuriyet döneminin ormancılıkla ilgili ilk kanunudur.

19 Yılları Arası Dönemi (Planlı Ormancılığın başlaması) - Baltalık Kanunu (1920) Baltalık Kanunu ile orman köylüsü her aileye baltalık ormanlardan 1,8 ha alan verilmiş ve bu ormanlardan yakacak odun gereksinimlerini karşılamaları hedeflenmiştir. Ancak, köylülerin tahsis edilen yerleri tarla haline çevirmeleri, ülke ormanlarının daralması sonucunu doğurmuştur.

20 Yılları Arası Dönemi 1920 yılında çıkarılan Baltalık kanunu ile yaşanan olumsuzluklar üzerine, TBMM konuyu tekrar ele almış ve 15 Nisan 1924 tarihinde 484 Sayılı "Devlet Ormanlarından Köylülerin İntifa Hakkına Dair Kanun"u kabul etmiştir. Aynı yıl bir de "Orman Talimatnamesi" çıkartılmıştır.

21 Yılları Arası Dönemi - Türkiye de Mevcut Bilimum Ormanların Fenni Usulü İdare ve İşletilmeleri Hakkında Kanun (504 sayılı Kanun, 1924) Bu kanunun 1.maddesi, mülkiyetine bakılmaksızın bütün ormanların Kat i Amenajman Planlarına göre işletilmesini; 2. maddesi ise Kat i Amenajman Planlarının 3 yıl içerisinde tamamlanmasını, bu işler tamamlanıncaya kadar koru ve baltalıklardaki kesimlerin Muvakkat (geçici) Planlarına göre yapılabileceğini belirtmektedir sayılı kanun (1924) ile yapılan değişiklik ile, Bazı ormanlar keşif raporlarına göre işletilebilir.

22 Yılları Arası Dönemi ve 526 sayılı kanunların uygulanması amacıyla 2 adet yönetmelik ve 2 adet genelge hazırlanmıştır. 1-Korular için Muvakkat İşletme Planı Talimatnamesi (1924) 2-Baltalıklara ait İşletme Planı Talimatnamesi (1924) 3-Keşif Raporları İzahnamesi (1924) 4-Amenajman Metotlarına ait İzahname (1935)

23 Yılları Arası Dönemi Kabul edilen yasaların ortak özellikleri, ormanların tükenebileceğini kabul etmeleri ve faydalanmayı ormanların "verim güçlerini" ölçü alarak düzenlemek istemeleridir. Ayrıca ilk kez bazı ormanların "muhafaza ormanı" olarak ayrılabileceği Kanun koyucu tarafından 504 Sayılı Kanun da ifade edilmiştir

24 Yılları Arası Dönemi 1924 yılı ormancılık açısından hayli yoğun çalışmalara sahne olmuş bir yıldır. Bu dönemde "Bolu-Karadere" ormanlarında, tarımsal ürünlerin ihracı için gerekli olan ambalaj hammaddesini ve Zonguldak kömür işletmelerinin gereksinimi olan odun hammaddesini üretmek üzere, "devletçe işletilen" bir orman işletmesi kurulmuştur.

25 Yılları Arası Dönemi 1-Korular için Muvakkat İşletme Planı Talimatnamesi (1924) Tüm Türkiye için İdaresi süresi 150 yıl, ağaçların bir üst sınıfa geçmesi için gerekli süre 50 yıl olarak kabul edilmiştir. Faydalanmanın düzenlenmesinde 5/8 usulü (1883 Fransız Hacim Metodu) kullanılmıştır. Yöntemin esası, optimal ağaç servetinin hesaplanması için orta ve kalın ağaç serveti toplamının 5/8 ile çarpılmasıdır. 5/8 yöntemi Türkiye de yayılış gösteren aynı yaşlı ve maktalı ormanların işletilmesine uygun olmadığı gerekçesiyle 1935 yılında uygulamadan kaldırılmış, yerine «Ortalama Artım Yöntemi» uygulamaya konmuştur. Ortalama Artım Yöntemi= Kesimlik Ortalama Artım +Cari Artım 2

26 Yılları Arası Dönemi 1937 yılında ormanlardan sadece hazineye gelir sağlamak amacıyla yürütülen ormancılık anlayışı terk edilmiştir. Bu yıla kadar ormanların işletilmesi blok halinde özel kişi ve kuruluşlara verilmekteydi. Devlet sadece ormanların 5-20 yıllık süreler ile işletilmesi işlerinin ihalesini yaparak, ihale koşullarına uyulup uyulmadığını denetlemektedir.

27 Yılları Arası Dönemi sayılı kanun (Modern Orman İşletmeciliği kurmak amacı ile, 1937) - Orman Amenajman Planlarının düzenlenmesi için 3 adet yönetmelik 1-Türkiye Ormanları Amenajman Planlarının Süratle İkmaline Dair Talimatname (1941) 2-Birinci Devre Ormanları Amenajman Planları Talimatnamesi (1944) 3-Ormanları Amenajman Planlarının Tanzimine ve Tatbikine Ait Talimatname (1952)

28 Yılları Arası Dönemi 1924 yılından itibaren çıkarılan tüm kanunlarda ülke ormanlarının amenajman planlarının 3 yıl içerisinde tamamlanması öngörülmesine karşın 1946 yılına kadar bu gerçekleştirilememiştir. Ülkemizde bu bilinçle birinci devre amenajman planları arasında tamamlanmış, ve buna göre orman varlığı 10.5 milyon hektar

29 Yılları Arası Dönemi - Ormanları Amenajman Planlarının Tanzimine ve Tatbikine Ait Talimatname (1956) Modern Envanter Yöntemi (hava fotoğrafı+ yersel ölçme ve istatistik) Yaş sınıfları yöntemi (ikinci kez) Hufnagl çap sınıfları yöntemi (ilk kez) Meşcere tipi kavramı Daire biçiminde örnek alanlar

30 Yılları Arası Dönemi 1963 yılına kadar yapılan planlamalar genellikle havza bazında olmuştur ve planlamalarda ağaçların biyolojisi, ekolojisi ve silvikültürel özellikleri dikkate alınmamıştır.

31 Yılları Arası Dönemi Devlet Plalama Teşkilatının kuruluşu (1962) I. Ve II. Beş yıllık kalkınma planları Tüm ülke amenajman planlarının tamamlanması Örnek Devlet Orman İşletmelerinin kurulması (1964) Örnek Devlet Orman İşletmelerinin Amenajman Planlarının Düzenlenmesine Uygulanmasına ve Yenilenmesine ait Yönetmelik (1964)

32 Yılları Arası Dönemi Örnek Devlet Orman İşletmeleri 1- Karamanbayırı, Demirköy/Kırlareli 2- Alaçam, Dursunbey/Balıkesir 3- Çığlıkara-Koçova, Elmalı/Antalya 4- Düzlerçamı Antalya 5- Belgrad Ormanı İstanbul

33

34 Yılları Arası Dönemi - Ormanları Amenajman Planlarının Düzenlenmesi, Uygulanması ve Yenilenmesine Dair Yönetmelik (1973) Model Plan anlayışı Orman formuna ve işletme şekline göre faydalanmanın düzenlenmesi yöntemi Aynı yaşlı ormanları için Yaş Sınıfları Yöntemi Baltalıklarda Yıllık Alan Yöntemi Değişik Yaşlı ve Düşey kapalı seçme ormanlarında Hufnagl ın Çap Sınıfları ve Çap Sınıfları Artımına Dayanan Yöntemler

35 Yılları Arası Dönemi Model Plan anlayışı - Gazipaşa ( ) İşletme Amenajman Planı, - Mut ( ) İşletme Amenajman Planı. Her iki plan da Akdeniz Orman Kullanım Projesi çerçevesinde düzenlenmiştir. Benzer örnekleri, Denizli-Eskere ve Adana-Karaisalı orman İşletmelerine ait amenajman planlarıdır. Bu planlarda işletme sınıfı ayrımı, ağaç türü ve bonitet sınıfları esas alınarak gerçekleştirilmiştir. Ayrılan işletme sınıfları "ana orman tipi" olarak tanımlanmıştır. Planlarda işletme sınıflarının ara ve son hasılat etaları simülasyon tekniği yardımıyla 100 yıllık bir dönem için hesaplanmıştır. Belirlenen etanın ayrıca, ürün çeşitlerine dağılımı da verilmiştir.

36 Yılları Arası Dönemi Model Plan anlayışı Tür Alman Ormancılık Projesi (1988) Batı Karadeniz Bölgesindeki Amenajman Planlarının yenilenmesi (1987) gündeme geldiğinde Almanya ile ortak bir proje başlatılarak yaşanan sorunların aşılabileceği düşünülmüş ve 1988 yılı Eylül ayında proje yürürlüğe girmiştir. Sorun: Yapraklı ormanların gençleştirilmesindeki silvikültürel başarısızlıklar İlk Plan: Zonguldak OBM, Yenice OİM Şimşirdere OİŞ, 540 ha (1990)

37 Yılları Arası Dönemi Model Plan anlayışı Fonksiyonel Planlamanın Gündeme Gelmesi (1989) İlk Fonksiyonel Plan İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü Bahçeköy Orman İşletme Müdürlüğü için İşletme bazında 1989 yılında düzenlenmiştir. Fonksiyonlar: 1- Hidrolojik 2- Erozyon kontrol 3- Rekreasyon 4- Bilimsel 5- Estetik 6- Üretim

38 Yılları Arası Dönemi - Ormanları Amenajman Planlarının Düzenlenmesi, Uygulanması ve Yenilenmesine Dair Yönetmelik (1991)

39 Yılları Arası Dönemi Model Plan anlayışının devamı Fonksiyonel Planlama Çalışmalarının Devamı 1992 yılında yine İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü İstanbul Orman İşletme Müdürlüğü ne bağlı 4 işletme için Fonksiyonel Amenajman Planları düzenlenmiştir. Bunlar: 1- Adalar Orman İşletme Şefliği 2- Gaziosmanpaşa Orman İşletme Şefliği 3- Kemerburgaz Orman İşletme Şefliği 4- İstanbul Orman İşletme Şefliği

40 Yılları Arası Dönemi Model Plan anlayışının devamı Fonksiyonel Planların Temel Özellikleri 1- Fonksiyon haritasının oluşturulması (1/10.000) 2- Fonksiyonel işletme sınıflarının ayrılması - Hidrolojik - Erozyon kontrol - Estetik ve Rekreasyon - Üretim 3- Etanın işletme sınıflarına göre belirlenmesi

41 Yılları Arası Dönemi Model Plan anlayışının devamı Münferit Planlama çalışmalarına devam 1- Devrek Orman İşletmesi Beldibi Orman İşletme şefliği AP (1992) 2- Devrek işletmesinde 11 adet planın tamamlanması (1995) 3- Zonguldak OBM, Dirgine, yenice, Karabük, Bartın işletmelerindeki Planlar 4- BOLU OBM, Düzce, Bolu, Mengen, Yığılca, Gölyaka, Akçakoca yılları arasında 41 adet Amenajman planı Kastamonu OBM, Bozkurt, Sinop OBM, Ayancık ve Trabzon OBM nde toplam 107 adet amenajman planı...

42 Yılları Arası Dönemi Sayısal Ormancılığın başlaması - Orman Amenajman Planlama ve Kaynak Bilgi Sistemlerinin Geliştirilmesi Projesi (FRIS Forest Resource Information System) (1998) Projenin esası; Amenajman Planlarının yapılmasında teknolojiden en üst seviyede faydalanmak, diğer ormancılık faaliyetleri ile Amenajman Planlarının uygunluğunu sağlamak, özetle bütün ormancılık iş ve işlemlerinin birbirleriyle ve gerekli olduğunda diğer sektörlerle uyumunu sağlamaktır. Zonguldak OBM, Karabük OİM ne bağlı işletmelerde

43 Yılları Arası Dönemi - GEF-II Projesi: Biyolojik çeşitliliğin Amenajman planlarına entegre edilmesi, OGM-Dünya Bankası ( 1 Ağustos, 2000). Ülke nirengi ağına bağlı ilk plan. Biyolojik Çeşitliliğin gündeme gelmesi Amacı: Ülkemizin önemli biyocoğrafik bölgelerini temsil eden ve biyolojik çeşitlilik açısından zengin 4 önemli pilot alanda katılımcı yaklaşımla, etkili ve sürdürülebilir koruma alanı ve yönetimini tesis ederek biyolojik çeşitliliği korumak ve bu alanlardan elde edilen başarılı uygulamaları ülke sathına yayacak mekanizmayı kurmaktır. 1- Camili Ormanları 2- Sultan Sazlığı Tabiatı Koruma Alanı 3- Köprülü Kanyon Milli Parkı 4- İğneada Ormanları

44 2008 sonrası dönemi Ekosistem Tabanlı Çok Amaçlı Planlama - Ormanların topluma sunduğu fonksiyonları ve ekosistem koşullarını da dikkate alan Ekosistem Tabanlı Çok Amaçlı (Fonksiyonel) Planlama çalışmaları (Yönetmelik, 2008) - Uzaktan Algılama ile Orman Amenajman Planlarının Düzenlenmesi, (2012)

45 Orman Amenajman Yönetmeliği 2008 MADDE 12 (1) Plan ünitesi fonksiyonel yaklaşım esas alınarak işletme sınıflarına ayrılır. (2) Orman fonksiyonu, işletme amacı, ağaç türü, idare süresi, amaç çapı, orman formu, doğal veya yapay oluşum şekli, işletme şekli ve amenajman metotları itibariyle kriterleri aynı olan bölme ve bölmecikler bir araya getirilerek, işletme sınıfları oluşturulur. (3) Uygun büyüme ve planlama modelleri sağlandığında değişik işletme sınıflarında birleştirmeye gidilebilir.

46

47

48

49 ...bir orman işletmesini veya onun ayrıldığı alt işletme ünitelerini; -saptanan amaçlara göre planlamak, -planın uygulamasını izlemek ve denetlemek, -belirli aralıklarla yapılan envanter ile işetmede meydana gelen değişmeleri ortaya koymak, -işletmenin ekonomik sonucunu saptamak, -buna göre süresi biten planı yenilemek için gerekli bilgileri veren planlayıcı ve denetleyici bir ormancılık bilim dalıdır (İsmail ERASLAN, 1982).

50 Orman işletmelerini verilen amaçlar doğrultusunda planlamak; Plan uygulamasını izlemek ve denetlemek; Plan süresinin yarısında ara yoklama yapmak; Belirli aralıklarla envanter yaparak orman işletmesinde ortaya çıkan değişimleri izlemek; Orman işletmelerinin ekonomik durumunu değerlendirmek; Süresi biten planları yeni duruma göre revize etmek;

51 Ülke ormancılık politikalarının uygulanışına yardımcı olmak; Orman işletmeleri için istatistik bilgiler sağlamak; Uygulanan silvikültürel tedbirlerin başarısını ölçmek ve gelecek için ışık tutmak; Orman içi ve civarındaki halkın sosyo-ekonomik durumu hakkında sağladığı bilgiler ile, bu konuda çalışacak ve proje geliştirecek kurum ve kuruluşlara yardımcı olmak; Orman ürünleri endüstrisi için hammadde fizibilite çalışmalarına yarayışlı bilgiler sunmak; Rekreasyon planı düzenleyecek kişi ve kurumlara gerekli bilgileri vermek; Orman İşletme Şeflerinin uygulamalarının başarı derecesini ölçmek; Ulusal ormancılık planlarına gerekli bilgileri sağlamak; Orman işletmelerinin yıllık bütçeleri için gerekli temel bilgileri sunmak; Orman işletmelerine yıllık iş planlarını yapabilmeleri için gerekli dokümanı sağlamak.

52 Botanik Transport Zooloji

53 Orman Amenajmanında Bilgi Üretimi ve Yöntemleri: Tümden Gelim ve Tüme Varım Yöntemleri Sistem Yaklaşımı Yöntemi Yöneylem Araştırması Teknikleri İstatistiksel Analiz Yöntemleri Kıyaslama Yöntemi Analiz, Sentez, bütünlük yöntemleri Bilişim Teknolojileri (CBS, UA, vb.) Prognoz Tarihsel (genetik) yöntem