DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ (DTÖ) GELİŞMELER (Ocak-Şubat dönemi)

Transkript

1 15/02/2006 TS/DIS/ I. Avrupa Birliği (AB) DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ (DTÖ) GELİŞMELER (Ocak-Şubat dönemi) A. Kalkınma AB ve 6 Afrika-Karayip ve Pasifik Ülkesi (AKPÜ) arasında sürdürülen Ekonomik Ortaklık Anlaşmaları (EPA) kapsamında, Doğu ve Güney Afrika Ülkeleri (ESA) ile sürdürülen müzakerelerin ikinci aşaması gerçekleşmiştir. Bu toplantıda, AB Ticaretten Sorumlu Komiseri Peter Mandelson, AKPÜ ve G-90 olarak adlandırılan Gelişme Yolundaki Ülkelerin (GYÜ), Doha Kalkınma Müzakere sürecine katkı sağlamaları yönünde çağrıda bulunmuştur. Buna göre, öncelikle müzakere sürecinde GYÜ ler arasındaki çıkar noktaları arasındaki ayrım belirlenmelidir. Ayrıca, global ticaretin geliştirilmesi yönünde Güney-Güney ticaretinin geliştirilmesi gerekmektedir. 1 Güney-Güney ticareti, GYÜ lerin ihracatının %40 ını oluşturmakta ancak, tarım ve sanayi ürünleri ağırlıklı ithalatlarında %70 lere ulaşan vergi ödenmektedir. Buna karşın, başta Gelişmiş Ülke (GÜ) ler olmak üzere diğer büyük GYÜ lerin (Brezilya, Hindistan, Güney Afrika gibi G-20 ülkeleri) pazarlarını bu ülkelere açmaları durumunda, ticaretin serbestleştirilmesi yönünde önemli adım atılacağı belirtilmiştir. Bu süreçte, AB nin En Az Gelişmiş Ülke (EAGÜ) lerden halihazırda %75 oranında tarımsal ürün ithal ettiğini, ancak bunun da daha da açılabileceği vurgulanmıştır. AB tarafından bu yönde bir baskının ABD ve diğer GÜ lere de yapıldığı ifade edilmiştir. Mandelson tarafından G-90 ülkelerine yapılan bu çağrıda ayrıca, sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması bağlamında, AKPÜ lerin hizmet ticaretine ve özellikle ulaşım, telekomünikasyon, ve mali hizmetler alanlarına yönelmeleri ve kalkınma fonlarından yararlanmaları gerektiği ifade edilmiştir. Mandelson, AB nin Ticaret İçin Yardım (Aid For Trade) fonuna 2010 yılına kadar 2 milyar euro luk harcama yapılacağını bildirmiştir. Mandelson ayrıca, AKPÜ ülkelerini Doha Kalkınma Gündemi konularından Ticaretin Kolaylaştırılması üzerinde sürdürülen müzakerelere destek olmalarını istemiş, ve bu yönde oluşturulacak olan uluslar arası gümrük standartları kanunu ve prosedürünün, en çok GYÜ lere fayda getireceğini öngörmüştür. 2 B. Ticaret ve Rekabet Avrupa Komisyonu nun Eylül 2005 tarihinde yayımladığı Ticaret ve Rekabet Gücü konulu tebliği 3 (Trade and Competitiveness Issues Paper) üzerine, UNICE tarafından, Avrupa Komisyonu Ticaretten Sorumlu Komiser Peter Mandelson a gönderilmek üzere, 25 Ocak 2006 tarihinde yazılan mektupta şu hususlar öne çıkarılmıştır; Avrupa iş dünyasının, Avrupa Komisyonu nun ticari fırsatların oluşturulması ve ekonomik büyümenin sağlanması doğrultusunda, uluslararası pazara giriş ortamının geliştirilmesi ve AB Ticaret Politikası ile Büyüme ve İstihdam Stratejisi nin birbiriyle tutarlığının sağlanması 1 Dünya Bankası tarafından ekim ayında yayımlanan bir araştırmada, GYÜ lerin, kendi aralarındaki Güney- Güney olarak adlandırılan ticari ağı karşılıklı imtiyazlar sağlayarak güçlendirmeleri ve bu itibarla bu sürece dahil olup katkı sağlamalarının GYÜ ler arasındaki Kuzey-Güney ilişkisinin geliştirilmesinden daha faydalı olacağı belirtilmiştir trade-info.cec.eu.int/doclib/html/ htm 1

2 yönündeki çabaların desteklendiği belirtilmiştir. UNICE özetle, AB nin açık ekonomi ve dış pazarlara açılım konularındaki politikasını desteklediğini ve bu yönde gerek Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Doha Kalkınma Gündemi müzakereleri sürecinde gerekse ikili ticaret müzakerelerinde gösterilen çabaları takdir ettiğini belirtmiştir. Bu süreçte, Avrupa Komisyonu Ticaretten Sorumlu Genel Direktörlüğü ve Avrupalı özel sektör temsilciliklerinin arasındaki stratejik diyalogun oluşturulması yönündeki önem vurgulanmıştır. Mektupta ayrıca, Avrupa nın rekabet gücünün geliştirilmesi yönünde Araştırma-Geliştirme nin (AR-GE) önemi üzerinde durulmuş ve bunun tebliğe eklenmesi gerektiği belirtilmiştir. Son olarak, uluslararası ticaretin geliştirilmesi yönünde, ticareti engelleyici teknik kural ve düzenlemelerin yanı sıra tarife dışı engellerin de elimine edilmesi için DTÖ altında sürdürülen uluslararası standartların belirlenmesi ve tanınması yönündeki çabaların desteklenmesi ve Fikri Hakların korunması (IPR) konusuna ayrı önem verilmesi gerektiği, ve özellikle Gelişme Yolundaki Ülkeler (GYÜ) ve Geçiş Ülkeleriyle ticarette karşılaşılan yatırım önündeki engelleyici kanun ve uygulamalara karşı OECD nin Yatırım konusundaki Çerçeve Politikasından (OECD Policy Framework for Investment) 4 yararlanabileceği belirtilmiştir. (Ek 1) C. Hizmetler Yaklaşık iki yıldır üzerinde tartışılan AB Hizmetler Yönergesi Taslağı nın 5, Avrupa Parlamentosu (AP) tarafından ilk okuması 16 Şubat tarihinde gerçekleşmiştir. Avrupa Komisyonu tarafından getirilen değişiklik önerisi için, toplam 732 parlamenterden sadece 640 ının katıldığı oylamada, 393 evet, 213 hayır ve 34 çekimser oy kullanılmıştır. Yönerge önerisi üzerinde parlamenterler tarafından talep edilen değişikliklerin 213 adedi oylamada kabul edilmiştir. Yapılan değişiklikler sonucunda, Hizmetler Yönergesi nin sosyal güvenlikle ilgili maddeleri güçlendirilmiştir. Tartışmaların üzerinde yoğunlaştığı Menşe Ülkesi ilkesi 6, Yönerge dışında bırakılmıştır. Yönergenin ilk taslağında yer alan sağlık, sosyal, ulaştırma, güvenlik alanlarında hizmet sağlamanın serbestleştirilmesi de yine AP de yapılan değişikliklerle Yönerge den çıkarılmıştır. Bundan sonraki süreçte, yapılan değişikliklerle birlikte Yönerge önerisi Bakanlar Konseyi nde görüşülecek ve AP nin gerçekleştirdiği değişikliklerin kabul edilebilirliği incelenecektir. Bu değişikliklerin kabul edilmesi durumunda, Yönerge mevcut haliyle onaylanacaktır. Bakanlar Konseyi, reddedip yeni değişiklikler yapması halinde ise Yönerge önerisi ikinci okuma için yeniden AP ye gönderilecektir. Hizmetler Yönergesi nin, Avusturya Başkanlığı döneminde tamamlanması hedeflenmektedir. 7 Hizmetler Yönergesi Taslağı ile ilgili olarak, UNICE Genel Sekreteri Phillippe de Buck ın imzasıyla, Avrupa Parlamentosu üyelerine gönderilen 10 Şubat 2006 tarihli mektupta, taslak yönerge ile ilgili bazı eleştirilerde bulunulmuştur. Bunlar şu şekilde özetlenebilir; Sınır ötesi hizmetler ile ilgili düzeltmeler (No:293-fıkra: 16.3, No: 297-fıkra: 1, No: 307), hizmet ticaretine ek sınırlamalar ve yasal belirsizlik getirebileceği Hizmet sağlayan firma/kişinin sadece yerleşik olduğu üye ülkenin yasalarına uymakla yükümlü olacaktır. 7 TÜSİAD Brüksel Temsilciliği, Brüksel de Bir Hafta, 2006/7 & 2

3 II. ABD vurgulanmıştır. Burada özellikle, ulusal yasanın üstünde bir çerçeve ortak kanununun belirlenmesi hususunun önem taşıdığı belirtilmiştir. İş kanunu ile ilgili düzeltmelerde (No: 298&299-fıkra: 1, No: 300&303-fıkra: 2), çalışan haklarında gerekli yasal sınırın çizilemediği belirtilmiştir. Bununla birlikte, hizmet sektöründe büyük önem taşıdığı ileri sürülen geçici hizmet acentelerinin Yönerge den çıkarılmasına karşı çıkılmıştır. 8 A. Anlaşmazlıkların Çözümü Mekanizması ABD'nin ticaret temsilcisi Rob Portman, DTÖ den, ülkesinin Türkiye'nin ABD'den pirinç ithaline haksız bir şekilde sınırlama getirdiğine ilişkin şikayetlerini ele almak üzere bir uzlaşma kurulu atamasını talep etmiştir. Portman, DTÖ nün uzlaşma kurulunun atanması öncesinde yapılmasını talep ettiği üç aylık müzakerelerden bir sonuç alınamadığını ifade etmiştir. Açıklamaya göre, Türkiye'nin pirinç ithalatının, Türk ithalatçıların yurt içinden de yüksek miktarda pirinç aldıkları durumlarda ve sadece düşük tarife seviyesine izin veren tarife oranları kotalarına bağlı olarak gerçekleştirildiği belirtilmiş ve alınan Türk pirinç miktarının ABD'den ithal edilenin üç katı olmak zorunda olduğu ifade edilmiştir. Bu bağlamda, 6 Şubat 2006 tarihinde, DTÖ Nezdinde ABD Daimi Temsilciliği tarafından, DTÖ Anlaşmazlıkların Çözümü Organına, ABD Hükümeti nin Türkiye'nin pirinç ithalatına getirilen sınırlamalara ilişkin şikayetini belirten bir mektup gönderilmiştir. 9 Bundan önce, 24 Ocak 2006 tarihinde gerçekleşen Türkiye-ABD Ticaret ve Yatırım Konseyi IV. Dönem Toplantısı nda, pirinç konusu ele alınmıştı. Toplantıda, ABD tarafı, pirinçte pazara giriş konusunu büyük ölçüde bir hukuki mesele olarak gördüklerini ve bu nedenle, pirinç konusunun DTÖ platformunda çözümlenmesi tercih ettiklerini belirtirken, Türk tarafı, pirinç konusunda ikili bazda bir çözüm bulmaya ve bu çerçevede, ABD tarafına daha önce iletildiği üzere, tarife kontenjanı kapsamında vergi indirimi, yerli alım oranlarının değiştirilmesi gibi çözümler geliştirilerek, pazara girişte bazı kolaylıklar sağlamaya hazır olduklarını belirtmiştir. Bununla birlikte, ABD tarafınca tercih edilmesi halinde, Türkiye, konuyu DTÖ platformunda görüşmeye de hazır olduğunu belirtmiştir. (Ek 2) DTÖ kurallarına göre uzlaşma panelinde ABD'nin haklı olduğunun ortaya çıkması ve Türkiye'nin kurulun bulgularını reddetmesi halinde DTÖ, Türkiye'nin ABD'ye ihracatına yönelik olarak misilleme cezası verebilecektir. 10 Amerikan Yabancı Satış Şirketlerine (Foreign Sales Corporation-FSC) sağlanan vergi teşvikleriyle nedeniyle, AB ile ABD arasında sürmekte olan anlaşmazlıkta DTÖ, AB yi haklı bulmuştur. AB, DTÖ tarafından verilen üç aylık süre içinde ABD nin geri & of_wto_panel_on_turkeys_restrictions_on_imports_of_us_rice.html 3

4 atmaması durumunda önlem olarak ticarete bazı kısıtlamalar getirebileceğini açıklamıştır. 11 III. UNICE 1 Şubat 2006 tarihinde yapılan UNICE DTÖ Çalışma Grubu toplantısında, Aralık 2005 tarihinde gerçekleştirilen DTÖ Altıncı Hong Kong Bakanlar Konferansı nda, tarıma kıyasla, Avrupa iş dünyası çıkarları açısından öncelik taşıyan, tarım dışı ürünlerde pazara giriş (NAMA) ve hizmetler konularında yeterli ilerlemenin sağlanmaması hususunu üzüntüyle karşılandığı belirtmiştir. Toplantıda ayrıca, Doha Kalkınma Gündemi müzakere sürecinde en büyük engelin ülkelerin politik yaklaşımları olduğu ifade edilmiş, ve gelecek sene Fransa, ABD gibi müzakere sürecinde anahtar rol oynayan ülkelerde yapılacak seçimlerin bu sürece olan etkisi vurgulanmıştır. Bu itibarla, Haziran-Temmuz aylarında yapılması beklenen Mini- Bakanlar Konferansı na kadar Doha Kalkınma Gündemi nin en tartışmalı konuları olan tarım, NAMA ve hizmetlerde ilerleme sağlanması önemle vurgulanmıştır. Toplantıda UNICE nin bu konulara ilişkin yaklaşımı şu şekilde belirtilmiştir; A. Tarım: Avrupa Komisyonu, tarım müzakerelerinde, tarife indirim konusunda, Brezilya ve ABD birlikteliğine karşı kendini savunmakta yetersiz kalmıştır. Tarım üzerinde sürdürülen bu mücadele, NAMA ve hizmetler müzakerelerinin ikinci plana itilmesine neden olmuştur. Oysa ki, Avrupa iş dünyası için, tarım dışı ürünlerde pazara giriş (NAMA) ve hizmetler konuları öncelik taşımaktadır. 18 Aralık 2005 tarihli nihai Bakanlar Deklarasyonunda, metne yeni bir paragraf eklenerek (24), Tarım ve NAMA müzakereleri arasında bir bağ oluşturulmuştur. Bu durum, Avrupa iş dünyasının aleyhine bir gelişmedir. Çünkü, tarımda iddialı bir yaklaşım benimsenmemesi durumunda, UNICE nin NAMA için önerdiği en fazla %15 tarife oranına bağlanması öngörülen İsviçre Formülü nün uygulanabilirliği önünde engel oluşturacaktır. Ayrıca, katsayıların birden fazla olması esneklik hükümlerinin genişletilmesi ihtimalini olası kılmaktadır. Bundan sonrası için UNICE nin stratejisi şu şekilde belirtilmiştir; Avrupa Komisyonu nun pozisyonuyla paralel olarak, diğer ülkelerde NAMA ve Hizmetler konusunda serbestleşme yönünde bir adım atılmadan, tarımda daha fazla bir indirime gidilmeyecektir. Tarım konusunda Avrupa Birliği (AB) nin pozisyonuna karşı gelen en önemli ülke Brezilya dır. Toplantıda, bu ülkeye karşı AB nin kullanabileceği en önemli kozu olarak, AB nin Brezilya dan büyük miktarda ithal ettiği sığır eti gösterilmiştir. Avrupa Komisyonu ve başta Ticaret Genel Direktörlüğü başta olmak üzere, AB nin ilgili kurum (Bakanlar Konseyi, Avrupa Parlamentosu) ve kişileriyle (Avrupa Komisyonu Sanayiden Sorumlu Komiseri Günter Verhaugen) iletişim ağının güçlendirilmesi hedeflenmiştir. Bu platformlarda, Doha Kalkınma Gündemi nde önem kaybeden ancak Avrupa iş dünyası için öncelik taşıyan NAMA ve hizmetler konusunun yeniden ivme kazandırılması yönünde çaba gösterilecektir. Bunun için, 11 TÜSİAD Brüksel Temsilciliği, Brüksel de Bir Hafta, 2006/7 4

5 NAMA ve hizmetler ile ekonomik gelişim ve istidam arasındaki kritik bağ belirtilecektir. Deklarasyon metnine yansıyan Tarım ve NAMA arasındaki bağ ile ilgili olarak, ABD deki ilgili kuruluşlarında (ABD Ticaret Temsilciliği-USTR) destek aranacaktır. Bu bağlamda, tarım ve NAMA için modalitelerin açıklanacağı Mart haftası öncesi, Mart tarihlerinde, ABD Ulusal İmalatçılar Birliği (National Association of Manufacturers-NAM) ile düzenlenecek toplantı büyük önem taşımaktadır. B. NAMA: Pazara giriş konusunda, UNICE nin iddialı tarife indirimi pozisyonuna önemli derecede tehdit oluşturabilecek bir karar alınmıştır. Buna göre, metne yeni bir paragraf eklenerek (24), Tarım ve NAMA müzakereleri arasında bir bağ oluşturulmuştur. Bu durum, Avrupa iş dünyasının aleyhine bir gelişmedir. Çünkü gerek Gelişmiş Ülkeler (GÜ) ve gerekse GYÜ lerde tarımda uygulanan tarifeler sanayi ürünlerine uygulanandan daha yüksektir. Ayrıca, tarım ticaretinde çoğunlukla mal üzerinde yoğunlaşılırken, sanayi ürünlerine uygulanan tarifeler ticareti teşvik yönünde yapılmaktadır. GYÜ lere tanınacak esneklikler ile ilgili olarak, formül indirimlerindeki oranlar netleştirilmeden GYÜ lere imtiyaz ve istisnalar önceden tanınmıştır (paragraf 15&17). Bu Doha Kalkınma Gündemi tarife indirimi formülünün zayıf tutulacağı riskini içinde barındırmaktadır. ABD nin oynadığı önemli rolle, gönüllülük esasına dayanan sektörel müzakere yaklaşımı kabul edildi (paragraf 16). Ancak bu UNICE ye göre, formüllerin zayıf tutulduğu bir durumda, Avrupa sanayisine olumsuz etkisi olabilecektir. Tarife indirimleri kadar Avrupa iş dünyası için bir o kadar önemli hususu tarife dışı engeller oluşturmaktadır. AB, NAMA müzakereleri sürecinde bu hususa da önem vermelidir. (Ek 3) C. Hizmetler: Hizmetler ticareti müzakereleri, Bakanlar Konferansı'nda geri planda kalmıştır. Müzakerelerde, Singapur hariç ASEAN ülkeleri, Güney Afrika Cumhuriyeti liderliğindeki Afrika Grubu, En Az Gelişmiş Ülkeler (EAGÜ), Venezüella, Küba ve diğer bazı Latin Amerika ülkeleri hizmetler ticaretinde ileri derecede serbesti için müzakerelerin önünü açabilecek nitelikte gördükleri ve Cenevre süreci sonucunda ortaya çıkan taslak metni olabildiğince zayıflatmak amacıyla ortak bir politika izlemiş ve metni zayıflatmak bakımından GÜ'lere karşı başarılı olmuşlardır. Bununla birlikte, hizmetler ticaretindeki arz-talep müzakerelerinin, En Çok Kayrılan Ülke Kuralı (Most Favoured Nation-MFN) 12 ve EAGÜ lere karşı Özel Muamele 12 Söz konusu ilke, üye ülkelerin ticari partnerleri arasında ayrım yapmamasını zorunlu kılmaktadır. Bir başka deyişle, bir üye ülke, herhangi bir ülkeye tanıdığı elverişli bir rejimi koşulsuz olarak tüm üye ülkelere uygulamak zorundadır (GATT Madde 1, GATS Madde 2, TRIPS Madde 4). Bu kuralın çeşitli istisnaları bulunmaktadır. Bunlar, Gümrük Birlikleri, Serbest Ticaret Anlaşmaları gibi bölgesel ticaret anlaşmaları ve Genel Preferanslar Sistemi (GPS) gibi Gelişme Yolundaki Ülkeler (GYÜ) lehine düşük gümrük vergisi alınması veya gümrük vergisinin alınmaması gibi ayrımcı nitelikteki uygulamalar ile Anlaşma nın öngördüğü anti-damping ve telafi edici vergiler gibi bazı diğer uygulamalardır. 5

6 (Special Treatment) esasları geçerli kılınarak, çoktaraflı (Plurilateral) olarak, sektörel bazda veya arz şekline göre (Mode of Supply) sürdürülmesine karar verilmiştir. (parag ve Ek C) Bu itibarla, çoktaraflı müzakere turları, Arkadaş Grupları (Friends Groups) adı altında, Cenevre de gayri resmi olarak başlatılmıştır. Hizmetler ticareti müzakerelerinde, çoktaraflı müzakere yöntemi, daha önce Uruguay Turu döneminde de uygulanmıştır. Hizmetler ticaretindeki arz-talep müzakerelerinde, 26 Kasım 2005 tarihli ilk taslak anlaşma metninde (Ek C, madde 7b), katılımcı/gönüllü ülkelerin arz-talep müzakerelerine katılım zorunlu tutulurken (shall), 18 Aralık 2005 tarihli metnin en son halinde, ülkelerin inisiyatifine bırakılmıştır (consider). Bu durum, UNICE tarafından, hizmetler ticareti müzakerelerindeki iddialı yaklaşımına zarar veren, ve süreci yavaşlatacak, tersine bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Toplantıda, Avrupa Komisyonu nun, tarım konusuna gereğinden fazla öncelik verdiği ve bunun Avrupa ekonomisinde %70 gibi önemli bir paya sahip olan hizmetler konusunun ikinci plana atılmasına ortam hazırladığı ifade edilmiştir. Buna göre, hizmetler ticaretine, Avrupa daki ekonomik büyüme ve istihdamdaki etkisi dikkate alınarak, daha ciddi yaklaşılması gerektiği vurgulanmıştır. 13 UNICE, MFN bazlı ve sadece GÜ lerin tek taraflı olarak özveride bulunduğu (OECDonly) bir mekanizmayı kabul etmemektedir. UNICE, Avrupa Hizmetler Forumu (European Services Forum-ESF) ile birlikte, Cenevre deki gayri resmi hizmetler müzakerelerini takip etmektedir. Bu itibarla UNICE, üye federasyonlarından, arz-talep listesi için, ülke ve sektörel bazlı bir model program istemiştir. (Ek 4) UNICE ve ESF, çoktaraflı yaklaşımın yanısıra DTÖ deki gelişmelere bağlı olarak, ikili anlaşmaları da bir alternatif olarak göz önünde tutmaktadır. 13 Toplantıya konuk konuşmacı olarak katılan Avrupa Komisyonu Ticaretten Sorumlu Genel Direktörü David O Sullivan, her soruna bir anda çözüm getirilemeyeceğini, bir öncelik sırasının gerektiğini belirtmiş, ve hizmetler ticareti müzakereleri ile ilgili olarak orta vade için hazırlanması öngörülen bir programa ülkelerin uyumunun güvenilirliğini sorgulamıştır. 6