Yetim Ve Kimsesiz Çocuklara Sahip Çıkalım Gönderen Kadir Hatipoglu - Haziran :48:29

Transkript

1 Yetim Ve Kimsesiz Çocuklara Sahip Çıkalım Gönderen Kadir Hatipoglu - Haziran :48:29 Yüce Allah'ın bütün fiilleri bir hikmete, bir sebebe bağlı olarak tecelli etmektedir. O, hik meti gereği insanları farklı imkân ve özellikte yaratmıştır. Bu sebeple toplumda zengin-fakir; kadın-erkek; hasta-sağlıklı; yetim-yetim olma yan; güçlü-zayıf... insanlar her zaman olagel miştir. Ancak Yüce Allah, anne-baba şefkatin den mahrum ettiği yetimleri; maddî ve fizikî yönden eksik bıraktığı kimseleri dünyada yalnız bırakmamış, emirleriyle koruması altına al mış ve onlar için özel hükümler vaz' etmiştir. Kur'an-ı Kerim'in 21 yerinde doğrudan ve ya dolaylı olarak, yetimlerin gözetilmesi emredilmektedir. Bu konuda, sadece Duha ve Ma un surelerine bakmak bile, yeterli bir fikir vere bilir. Kur'an-ı Kerim, Mekke'de nazil olmaya başladığı ilk yıllardan itibaren yetim meselesini ele almıştır, ilk vahiylerde Hz. Peygamber (s.a.s.)'e kendisinin de yetim olduğu hatırlatı larak- yetimlere iyi muamele yapması emredilmiş, ا ل م ي ج د ك ي ت يم ا ف ا و ى 6 و و ج د ك ض ال ا ف ه د ى 7 و و ج د ك ع ائ ل ا ف ا غ ن ى 8 ف ا م ا ال ي ت يم ف ل ا ت ق ه ر 9 و ا م ا الس ائ ل ف ل ا ت ن ه ر 10 و ا م ا ب ن ع م ة ر ب ك ف ح د ث 11 "Seni yetim bulup da barındırmadı mı? Se ni yolunu kaybetmiş olarak bulup da yola ilet medi mi? Seni ihtiyaç hâlinde bulup da zen gin etmedi mi? Öyleyse sakın yetimi ezme! Sa kın isteyeni azarlama! Rabbinin nimetine ge lince; işte onu anlat."[1] Yine, Mekkî olan Fecr sûresinde: ك ل ا ب ل ل ا ت ك ر م ون ال ي ت يم 17 &nbsp ; &nbsp ; &nbsp ; &nbsp

2 ; &nbsp ; "Siz yetime iyilik etmezsiniz."[2] diye bu davranış kötülenirken, Maun sûresinde yetime yapılan kö tü muamele, bir nevî "dini yalanlama" olarak tavsif edilir: ا ر ا ي ت ال ذ ي ي ك ذ ب ب الد ين 1 ف ذ ل ك ال ذ ي ي د ع ال ي ت يم 2 و ل ا ي ح ض ع ل ى ط ع ام ال م س ك ين&#16 16; 3 &n bsp; &n bsp; &n bsp; &n bsp; "Gördün mü, o hesap ve ceza gününü ya lanlayanı! işte o, yetimi itip kakan, yoksula ye dirmeyi özendirmeyen kimsedir." [3] Yetime iyilik konusundaki Mekkî ayetlerden bir diğerinde yetime yardım, ف ل ا اق ت ح م ال ع ق ب ة &#17 52; "zor geçidi aş mak"[4] gibi güzel bir davranış olarak değerlen dirilir. Mekke'de nazil olan ayetlerde, daha ziya de yetime iyi muameleyi teşvik eden ve kötü muameleden de sakındıran hususlar yer alır ken, Medine de, yetimlerin himâyesi, malları na tecavüz edilmemesi ve istikbale hazırlan maları konularında daha kesin emirler, daha somut tedbirler ihtiva eden ayetler gelmiştir. Bu ayetlerin bazılarında, savaş gelirlerinden yetim, kimsesiz ve muhtaçlara pay ayrılması emredilmiştir[5], Ayrıca; Nisa sûresinin 8. ayetinde, yetimler için, arkası kesil meyen bir başka fon gösterilmektedir: Miras taksimleri. و ا ذ ا ح ض ر ال ق س م ة ا و ل وا ال ق ر ب ى و ال ي ت ام&#16 48;ى و ال م س اك&#17 70;ين ف ار ز ق وه&#16 15;م م ن ه و ق ول وا ل ه م

3 ق و ل ا م ع ر وف ا 8 "Miras taksiminde yakınlar, yetimler ve düş künler bulunursa, ondan, onlara da verin, gü zel sözler söyleyin."[6] Bu ayetin emrini, bir kısım âlimler nedbe hamlederken, diğer bir kısmı da bunun mutla ka yapılması gereken bir vâcib olduğuna hük metmişlerdir. Yetimlerin ve kimsesiz çocukların himâyesi, bakımı çok önemlidir. Sevgiden, sıcak aile or tamından uzak olarak, sokakta kendi kendine veya çok zayıf bir ilgi ile yetişecek insanlar, mutsuz bir hayat yaşayacakları gibi, cemiye tin başına da pek çok problem çıkararak, sos yal huzuru da bozacaklardır. Bu sebeple dini miz, onların mümkün olduğu kadar aile içeri sinde barındırılmalarını ve diğer çocuklara gösterilen şefkatin, onlara da gösterilmesini emreder. Bununla birlikte, hukukî bazı sonuç lar doğuran evlâtlık müessesesini, yapay, suiistimale açık olduğu için, kabul etmez. İslâm'ın evlâtlık kurumunu kaldırması, yetim ve kimsesiz çocuklarla ilgilenilmeyeceği anlamına gel mez. Mahremiyet ile ilgili dinî prensiplere riayet etmek ve aşağıda belirteceğimiz husus lara bağlı kalmak şartıyla, çocuğu olmayan ailelerin, kimsesiz çocukları himayelerine ala rak büyütmelerinde ve evlât edinmelerinde bir sakınca yoktur. Evlâtlık kurumuna, İslamiyet öncesi Arap toplumunda da rastlanmaktadır. Hz. Pey gamber (s.a.s.), nübüvvetten önce eşi Hz. Ha tice'nin kendisine hediye ettiği Zeyd b. Harise adlı köleyi, ailesinin satın almak istemesi üzeri ne azat etmiş, fakat Zeyd Peygamberimizin yanında kalmayı tercih etmiş, bunun üzerine Resûlullah onu evlât edinmiştir. İslâm'ın ilk yıllarında eski geleneğin devamı olarak bir süre muhafaza edilen evlâtlık kuru mu, Medine döneminde nazil olan Ahzab sû resinin 4. ayetiyle kaldırılmış, ardından gelen ayette de evlâtlıkların evlât edinenlere değil, asıl babalarına nispet edilmesi emredilmiştir. Evlâtlık kurumunu yaşatan etkenlerden biri de, kimsesiz çocuklara bakım ve gözetim ihti yacıdır. Bunlara nesebi belli olmayan çocuk lar da eklenebilir. Müslümanlığın evlenmeyi kolaylaştırıp özendirmesi, boşanmaya cevaz vermesi, gayr-i meşru birleşmelere ağır ceza lar getirmesi, İslâm toplumunda evlilik dışı ço cukların sayısını çok azaltmıştır. Öte yandan çocukların bakımı, İslamiyet in özen gösterdiği konuların başında gelmektedir. Terkedilmiş çocuklarla ilgili olarak getirilen esaslar veya çocukların bakımı ve gözetimi konusunda ak rabaya, belirli kurum ve kuruluşlara yüklenilen ödevler, evlâtlık edinme kurumunun karşılaş mış olduğu ihtiyaçlara cevap verecek nitelik taşımaktadır. Evlâtlığın nesebi evlât edinene bağlana maz, aralarında mahremiyet meydana gel mez ve mirasçılık ilişkisi doğmaz. Ancak böyle bir uygulamada kanunî mirasçılık söz konusu olmayıp, sadece vasiyet imkanı vardır. Evlât edinen kişi, başka mirasçısı yoksa mallarının tamamını, varsa üçte birini evlâtlığına vasiyet edebilir. Üçte biri aşan kısım için mirasçıların rı zası şarttır.[7] Yetime iyi muamele edilmesi Dinimiz, yetimlere iyi davranılmasını emre der. Şu hadisler bu hususu açıkça ifade et mektedir: "Bir kimse, Müslümanların arasında bulu nan bir yetimi alarak, yedirip içirmek üzere (evine) götürürse, affedilmeyecek bir suç işle mediği takdirde, Yüce Allah onu mutlaka cennete koyar."[8] ق ال س م ع ت س ه ل ب ن س ع د ع ن

4 الن ب ى صلى الله عليه وسلم ق ال «أ ن ا و ك اف ل ال ي ت يم ف ى ال ج ن ة ه ك ذ ا». و ق ال ب&#16 16;إ ص ب ع ي ه&# 1616; الس ب اب &#15 77; و ال و س ط &#16 09; "Ben ve yetimi himaye eden kimse, cennet te şöylece beraber bulunacağız." buyurdu ve işaret parmağıyla orta parmağını, aralarını bi raz aralayarak, gösterdi.[9] "Kocasız kadınlarla, yoksulların işlerine yar dım eden kimse, Allah yolunda cihât etmiş gi bi sevap kazanır." Râvi diyor ki, Hz. Peygamber'in: "O kimse, tıpkı geceleri durmadan namaz kılan, gündüzleri hiç ara vermeden oruç tutan kimse gibidir."[10] Buyurduğunu da sanıyorum. "Allahım! iki zayıf kimsenin, yetimle kadının hakkını yemekten herkesi şiddetle sakındırıyo rum."[11] Peygamberimizin kendi evinden de yetim eksik olmazdı. Hz. Hatice ile evlendiğinde, Ha tice validemizin ölen kocasından, Hind ismin de bir erkek çocuğu vardı. Peygamberimiz o yetime kendi öz çocuğu gibi bakmış, yetiştir mişti, Yine Peygamberimiz Hz. Ümmü Seleme ile evlendiğinde, beraberinde beş yetimi var dı. Peygamberimiz ona, beraberinde yetim çocukların bulunmasının evlenmesine bir en gel olmayacağını söyledi ve öylece kabul et ti. Bu çocukların babası Ebû Seleme seçkin sahabilerdendi. Bir savaşta şehit olmuştu. Bu ço cuklar Peygamberimizden, öz babalarını arat mayacak, hatta daha sıcak bir şefkat gör müşlerdi. Yapılan savaşlar sonunda şehit dü şen sahabilerin çocukları yetim kalıyordu. Pey gamberimiz bu çocuklara ayrı bir ilgi gösterir, onları yalnız bırakmaz, ihtiyaçlarını karşılardı. Bazılarını da bizzat kendi himayesine alırdı, Ebu'd-Derdâ (r.a) rivayet ediyor: Peygam ber Efendimize bir adam geldi, kalbinin katılı ğından dert yandı. Resûlullah (s.a.s.) ona şu tavsiyede bulundular: "Kalbinin yumuşak ol masını, ihtiyacın olan şeylere kavuşmayı ister misin? Öyle ise yetime şefkat göster, başını ok şa, yediğinden ona yedir ki, kalbin yumuşasın ve muhtaç olduğun şeylere kavuşasın."[12] Hz.

5 Enes (r.a) rivayet ediyor: Hz. Peygam ber şöyle buyurdu: "Namaz hususunda Al lah'a karşı gelmekten sakının! Namaz husu sunda Allah'a karşı gelmekten sakının! Namaz hususunda Allah'a karşı gelmekten sakının! Eli niz altında bulunanlar hususunda Allah'a karşı gelmekten sakının! Eliniz altında bulunanlar hususunda Allah'a karşı gelmekten sakının! iki zayıf hususunda Allah'a karşı gelmekten sakı nın: Dul kadınlar ve yetim çocuklar."[13] Yetimin istikbale hazırlanması Yetimin istikbale hazırlanması konusu Kur'an'da açık şekilde yer alır. Bu husus yeti min malının korunmasıyla ilgili olarak yer veri len tedbîr ve emirlerde zımnen yer ettiği gibi, bunlar dışındaki bir kısım ayetlerde de açıkça ele alınmaktadır. و اب ت ل وا ال ي ت ام ى ح ت ى ا ذ ا ب ل غ وا الن ك اح ف ا ن ا ن س ت م م ن ه م ر ش د ا ف اد ف ع و&#15 75; ا ل ي ه م ا م و ال ه &#16 05;... 6 "Yetimleri evlenme çağına gelene kadar deneyin, onlarda rüşd (olgunlaşma) görürse niz, mallarını kendilerine verin."[14] Yetimler hakkında uzunca bir pasajdan bir parça olan yukarıdaki ayet, çocukların istik bale hazırlanması konusunda önemli açıklık ihtiva eder. Zira "deneyin" diye tercüme edi len ayette zikredilen "ibtilâ" dan maksat, ço cuğun ticaret işlerini yürütüp yürütemeyece ğini kontrol etmekten ibaret değildir. Onun hayata hazırlanması, kendi kendini idare ede cek hâle gelmesini sağlamaktır. Bu sebeple dinî, dünyevî ve her çeşit eğitim ve öğretim "ibtilâ" kavramına dâhildir. Elmalılı merhum ayeti şöyle açıklar: "Yetimleri de deneyiniz, tecrübe ile tâlim ve terbiye ediniz, iyi ve güzel yönetmeye alış tırınız. Nihayet nikâh çağına geldikleri yâni ba liğ oldukları vakit, kendilerinde rüşd hisseder, akıllarının ve terbiye-i diniyyelerinin tamam ol duğunu ve kendilerini hüsn-i suretle idare ede ceklerini yakından anlarsanız, derhal mallarını kendilerine teslim ediniz."[15] Yetimin ıslâhı Yetimin terbiye, bakım, himaye gibi, her çeşit meselesine temas eden ayetlerden biri, Bakara süresinin 220. ayetidir: و ي س ـ ل و&#16 06; ك ع ن ال ي ت ام ى&#17 56; ق ل ا ص ل اح ل ه م خ ي ر

6 و ا ن ت خ ال ط وه&#16 15;م ف ا خ و ان &#16 03; م و الل ه ي ع ل م ال م ف س د م ن ال م ص ل ح &#17 56; و ل و ش اء الل ه ل ا ع ن ت ك&#16 15;م ا ن الل ه ع ز يز ح ك يم 220 &nbs p; "Sana yetimleri sorarlar, de ki: Onların işleri ni düzeltmek hayırlıdır. Eğer onlarla bir arada yaşarsanız, artık onlar sizin kardeşlerinizdir. Al lah düzeltenden bozanı ayırt etmesini bilir. Al lah dileseydi, sizi zarara sokardı..."[16] Bu ayetin daha iyi anlaşılması için iniş sebe bini bilmemiz gerekmektedir. Kaynakların itti fakla belirttiklerine göre, "Yetimlerin zulmen mallarını yiyenler, mu hakkak karınlarında sırf bir ateş yerler ve yarın çılgın ateşe yaslanırlar." mealindeki ayet nazil olduğu zaman, Müslümanlar yetimleri aileleri ne dâhil etmekten korktular, mallarına bak maktan sakındılar. Ortaya çıkan problem üze rine, Hz. Peygamber (s.a.s.)'e durumu sordular ve bunun üzerine ayet-i kerime nazil oldu. Bu rada "ıslâh" ve "muhâlata (beraberlik)"dan maksat nedir? Islâh, dilimize de girmiş olan bu kelime, "faydalı kılmak, düzeltmek" şeklinde anlaşılmaktadır. Bu durumda ayet, "yetimlerle ilgili işlerin düzeltilmesi, faydalı hâle getirilmesi sizin için de, onlar için de hayırlıdır." mânasını içine alır. "Eğer onlarla bir arada yaşarsanız, artık on lar sizin kardeşlerinizdir" emri, maddî ve mane vî yönden zararına olmamak kaydıyla, çocuk ların aile içerisinde yetiştirilmesine dikkatimizi çekmektedir. Kur'an-ı Kerim'de, çocukların terbiye ve bakımlarıyla ilgili olarak, anne sü tüyle beslenmeleri, süt devrelerinin miktarı gibi bir kısım teferruata yer verilmiştir. Ancak; onla rın ailevî atmosfer içerisinde yetiştirilmesi gere ğini ifade eden çok sarih emre rastlanmaz. Yukarıdaki ayet, bu emri bir vecibe olarak

7 de ğil/tavsiye olarak yapmaktadır. Yani çocukla rın, iyilik ve yararlarına uygun olmak şartıyla, ailevî bir atmosfer içerisinde yetiştirilmesi daha hayırlıdır. Şayet ailede, istenen uygun atmos fer olmayacaksa, bunda ısrar "çocuğun salâ hına" olmayacaktır. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: "Müslümanların en hayırlı evi, içinde yeti me iyi muamele edilenidir. Müslümanların en kötü evi ise, içerisinde yetim bulunan, fakat ona fena muamele yapılan evdir." [17] Yetimin malının korunması Çocuğun hayata hazırlanması konusunda, Kur'an-ı Kerim'de üzerinde önemle durulan konulardan biri de, çocuğun malının korun masıyla ilgilidir. Kur'an bu konuyu, yetimle ilgi li bahiste ele almıştır, İslâm'dan önce Arap toplumunda, yetimlerin mallarından velileri is tediği gibi tasarruf etmekte, gasp edercesine serbestçe harcamaktaydılar. Kur'an-ı Kerim yetimle ilgili diğer birçok uyanlardan başka, onların mallarının korunması hususunu da mü kerrer ayetlerde özel olarak ele almış, korun ması, artırılması ve belli bir disipline göre har canması için direktifler vermiş, bunlara uyma yanlar için ağır tehditlerde bulunmuştur: و ا ت وا ال ي ت ام &#16 09; ا م و ال ه &#16 05; و ل ا ت ت ب د ل &#16 08;ا ال خ ب يث ب الط ي ب&#16 16; و ل ا ت أ ك ل وا ا م و ال ه &#16 05; ا ل ى ا م و ال ك &#16 05; ا ن ه ك ان ح وب ا ك ب ير ا 2 "Yetimlere mallarını verin. Temizi pis olanla (helali haramla) değişmeyin. Onların mallarını kendi mallarınıza katıp yemeyin. Çünkü bu, büyük bir günahtır."[18] ا ن ال ذ ين ي أ ك ل ون ا م و ال ال ي ت ام ى ظ ل م ا ا ن م ا ي أ ك ل ون ف ي ب ط ون ه م ن ار ا و س ي ص ل و&#16 18;ن س ع ير ا 10 &nbsp ; &nbsp

8 ; "Yetimlerin zulmen mallarını yiyenler, muhakkak karınlarında sırf bir ateş yerler ve yarın çılgın ateşe yaslanırlar."[19] Hz. Peygamber (s,a.s.) şöyle buyurmuşlar dır: ع ن أ ب ى ه ر ي ر ة أ ن ر س ول الل ه صلى الله عليه وسلم ق ال «اج ت ن ب وا الس ب ع ال م وب ق ا&#15 78;». ق يل ي ا ر س ول الل ه و م ا ه ن ق ال «الش ر ك ب الل ه و الس ح ر و ق ت ل الن ف س ال ت ى ح ر م الل ه إ لا ب ال ح ق و أ ك ل الر ب ا و أ ك ل م ال ال ي ت يم و الت و ل &#16 16;ى ي و م الز ح ف و ق ذ ف ال م ح ص ن &#15 75;ت ال غ اف لا &#15 78; ال م ؤ م ن &#15 75;ت». "Siz (fertlerin ve milletlerin mahvolmasına sebep olan) helak edici yedi günahtan sakını nız!" Ashab-ı Kiram: "Yâ Rasûlellah! Bunlar hangileridir?" diye sorunca, Peygamberimiz: "Allah'a şirk (ortak koşmak), büyü yapmak, Allah Teâlâ'nın öldürülmesini haram kıldığı kimseyi öldürmek-haklı olarak öldürülen müs tesna-; tefecilik; yetim malı yemek; düşman ile savaşırken kaçmak; evli ve hiç bir şeyden ha beri

9 olmayan namuslu bir kadına zina isnâd ve iftira etmektir"[20] buyurmuşlardır. Yetimin evlendirilmesi Yetimle ister velî bizzat evlensin, isterse yakınıyla evlendirsin, her durumda bu muamele, yetimin haksızlığa uğratılmaması şartına bağ lanmıştır. Nisa sûresi'nde özellikle velînin yetim le şahsen evlenmesi durumunda, bu hususa dikkat çekilir: و ا ن خ ف ت م ا ل ا ت ق س ط وا ف ي ال ي ت ام ى ف ان ك ح وا م ا ط اب ل ك م م ن الن س اء م ث ن ى و ث ل ث و ر ب اع ف ا ن خ ف ت م ا ل ا ت ع د ل وا ف و اح د ة ا و م ا م ل ك ت ا ي م ان ك &#16 05; ذ ل ك ا د ن ى ا ل ا ت ع ول وا "Eğer velîsi olduğunuz mal sahibi yetim kız larla evlenmekle, onlara haksızlık yapmaktan korkarsanız onlarla değil, hoşunuza giden başka kadınlarla iki, üç ve dörde kadar evle nebilirsiniz. Eğer o kadınlar arasında da ada letli davranmayacağınızdan korkarsanız, o takdirde bir tane alın veya sahip olduğunuz (cariyeler) ile yetinin. Bu, adaletten ayrılma manız için daha hayırlıdır."[21] Kimsesizlerin kimsesi olmak, sevgi ve şefka te muhtaç yetim ve kimsesiz çocuklara mer hametle davranmak, insanlık ve Müslümanlık görevimizdir. Cennette, Kâinatın Efendisiyle beraber olmanın yolu da, onlara iyi muamele etmekten geçmektedir. Yetimlerine ve kimse sizlerine sahip çıkmayan

10 toplumlar, hem yara tıcıya karşı görevlerini ihmal etmiş, hem de toplumsal huzuru baltalamışlardır. Sabri Akpolat Din İşleri Yüksek Kurulu Uzmanı [1] Duha, 93/6-9. [2] Fecr, 89/17. [3] Maun, 107/1-3. [4] Beled, 98/8-16. [5] bkz. Enfal, 41; Haşr, 8. [6] Nisa, 4/8. [7] Aydın. M. Akif. TDV İslâm Ansiklopedisi." Ev lât Edinme", 11/ [8] Tirmizi, Birr, 14. [9] Buhârî, Talâk,25, Edeb, 24. [10] Buhari, Nafakât, 1, Edeb, 25,26; Müslim, Zühd. 41. [11] Nesâî, es-sünenü'l-kübrâ, İşretü'n-nisâ, 64, (V, 363). Ayrıca bk. İbni Mâce, Edeb, 6. [12] Feyzü'l-Kadîr, c.l.s [13] Feyzü'i-Kadîr, c. l,s [14] Nisa, 4/6. [15] Hak Dini Kur'an Dili, a 2, s [16] Bakara 2/220. [17] Feyzü'l- Ka dir, c. 3, s [18] Nisa, 4/2. [19] Nisa, 4/10. [20] Müslim, İman, hadis no [21] Nisa, 4/3. islam ve Hayat,Güncel Vaaz ve Hutbeler