Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları

Transkript

1 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları İsa AKALIN * Huseyin Avni Arapkirli's Arabic the Hadīth Methodology Handwriting Lecture Notes Abstract: The hadith method is a science which examines the principles on which the hadith is based and which is also known as ilmu usûl'l-hadîs, ilmu mustalahu'l-hadîs, mustalahu'l-hadîs, ulûmu'l-hadîs and dirâyetû'l-hadîs. Hadith method deals with the promissory note and the text ("hadith") in terms of which ones should be accepted and rejected, ie, the acceptance of which and their rejection al-sanad and al-matn. Arapkirli Hüseyin Avni Karamehmedoğlu (d. 1954), at the Faculty of Theology of Science University, taught the history of Hadith and Hadith Method 1926 until 1933 when the faculty was closed. The teaching of subject of hadith method was carried out in the history lesson of the hadith in the Faculty curriculum. The Arabkirli, in his hadith method taught lessons, has made it clear that he has personally prepared it and that he still has his handwriting notes. In this lesson notes, Arapkirli presents completely in the form of course repetition, without detracting from the hadith methods. The work continues with the concepts of promissory note and text after the definition of the secience hadith method, the order of the subject and its purpose. Citation: İsa AKALIN, Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları (in Turkish), Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD), XV/2, 2017, s Keywords: Arapkirli, hadīth method, hadīth, Dār al-funūn. I. Giriş Hadîs usûlü, (usûlu l-hadîs, dirâyetü l-hadîs 1, mustalahu l-hadîs 2 ), râvî 3 ile mervî 4 nin (hadîsin) çeşitli durumlarını ele alan bilgi kollarının meydana * Yard. Doç. Dr., Manisa Celal Bayar Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, isaakalin@hotmail.com 1 İsmail Lütfi Çakan, Hadîs Edebiyâtı, s Talat Koçyiğit, Istılâhlar, s ve İlmu Usûli l-hadîs, s Râvî, Hz. Peygamber in söz, fiil ve takrîrlerini (senediyle) rivâyet eden kimse demektir (bkz. Koçyiğit, Istılâhlar, s. 369; Abdullah Aydınlı, Hadîs Istılahları Sözlüğü, s. 128; Mücteba Uğur, Hadîs Sözlüğü, s. 319). 4 Mervî, rivâyet edilen, nakledilen şey (metin) demektir (bkz. Aydınlı, s. 96; Uğur, Hadîs Sözlüğü, s. 218). 115

2 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) getirdiği ilim dalıdır 5. Bu ilim dalının kaideleri daha önceki dönemlerde yazılan kitaplarda yerini almakla beraber 6, hadîs usûlü edebiyatının ilk kitabı olarak er-râmehürmüzî nin (360/971) el-muhaddisu l-fâsıl beyne r-râvî ve l- Vâ î adlı kitabı kabul edilmektedir 7. er-râmehürmüzî nin bu kitabı ve el- Hâkim en-neysâbûrî nin (405/1014) Ma rifetu Ulûmu l-hadîs i ile el-hatîb el-bağdâdî nin (463/1071) el-kifâye fî İlmi r-rivâye si hadîs usûlü edebiyatında mütekaddimûn dönem eserleri olarak nitelendirilmektedir 8. İbnu s- Salâh (643/1245), mütekaddimûn dönemi hadîs usûlü eserlerinde dağınık olarak işlenmiş konuları yeni bir tertiple ele almış ve kitabına Ulûmu l-hadîs adını vermiştir. İbnu s-salâh hadîs usûlü konularını el-hâkim en- Neysâbûrî gibi nevi ler halinde ve fakat senedsiz olarak toplam 65 nevi içinde 9 işlemiştir 10. Mukaddimetü İbni s-salâh adıyla şöhret bulan bu kitap, kendisinden sonraki hadîs usûlü edebiyatı çalışmalarının vazgeçilmez kaynaklarından biri haline gelmiş ve üzerinde ihtisâr, nazma çekme, şerh ve nüket gibi çok sayıda eser vücuda getirilmiştir 11 II. Hüseyin Avni Arapkirli nin Hayatı ve Eserleri 1864 yılında Malatya nın Arapkir ilçesinde dünyaya gelen Hüseyin Avni, temel dini bilgilerini babası Molla Hasan adıyla tanınan Karamehmedoğlu Hoca Hasan Fehmi Efendi den almış, ibtidâye ve rüşdiye tahsilinin ardından Arapkir Ispanakçızâde Medresesine devam ederek ilk icâzetnâmesini almıştır (1886). Aynı yıl İstanbul a gelen Arapkirli, Beyazıt dersiâmlarından Bayburtlu Hüseyin Hüsnü Efendi ile Şeyhulislâm Bodrumlu Ömer Lütfi Efendi den birer icâzetnâme almıştır (1887). İlk resmi görevi olan Toptaşı Askeri Rüşdiyesi nde Kavâid-i Osmâniye ve imlâ muallimliğinin ardından ruûs imtihanında başarılı olarak Beyazıt Camii nde dersiâm unvanıyla ders okutmaya başlar (1888). Aralıksız on üç yıl boyunca devam ettirdiği bu ders halkasına katılanlardan seksen beş talebesine icâzetnâme vermiş ve bu başarısından ötürü padişah tarafından altın liyakat madalyasıyla ödüllendirilmiştir (1901). Arapkirli daha sonra Ders Vekâleti, Fatih Sahn Medresesi müderrisliği, Şûrâ-yı İlmiye Encümeni azalığı, Medresetü l-mütehassisîn umum müdürlü- 5 Aydınlı, s eş-şâfi î nin (204/819) er-risâle si, Müslim in (261/874) Sahîh inin Mukaddime si, Ebû Dâvûd un (275/888) Mekkelilere yazdığı mektub, et-tirmizî nin (279/892) Sünen inin sonundaki İlel bölümü gibi (bkz. Çakan, Hadîs Edebiyatı, s. 176). 7 Koçyiğit, Istılâhlar, s. 327; Çakan, Hadîs Edebiyatı, s Hadîs usûlünde mütekaddimûn-müteahhirûn dönemleri ayırımı, bilgilerin senedli olarak aktarılmasının terk edilmesine göre yapılmıştır (bkz. Çakan, Hadîs Edebiyatı, s. 178, 180). 9 el-hâkim en-nîysâbûrî, 52 nevi içinde incelemiştir (bkz. Çakan, Hadîs Edebiyatı, s. 179). 10 Çakan, Hadîs Edebiyatı, s Koçyiğit, İlmu Usûli l-hadîs, s ; Çakan, Hadîs Edebiyatı, s

3 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları ğü, Dârü l-fünûn-i Osmâniye ilm-i kelâm müderrisliği, Dârü l-hikmeti l- İslâmiyye azalığı ve reisliği, Süleymaniye Medresesi ilm-i kelâm müderrisliği gibi görevlerde bulunmuştur. Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu yla medreselerin lağvedilmesi üzerine Dârü l-fünûn İlâhiyât Fakültesi hadîs usûlü ve hadîs tarihi müderrisliğine atanmış (1926), fakültenin kapatıldığı 1933 e kadar bu görevini sürdürmüş ve 1934 te emekliye ayrılmıştır. Soyadı kanunundan sonra Karamehmedoğlu soyadını alan Arapkirli, 1954 te vefat etmiş ve Edirnekapı Şehitliğine defnedilmiştir. 12 Arapkirli nin tekrarlarla birlikte 1152 kitaptan 13 oluşan özel kitaplığı vârisleri tarafından İstanbul Yüksek Enstitüsü Kütüphanesi ne bağışlanmıştır. Söz konusu kitaplık halen Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesinde Hüseyin Avni Arapkirli koleksiyonunda yer almaktadır. Arapkirli nin kaleme aldığı eserlerden matbu olanlar şunlardır: 1. en-nakdü r-râyic li-dîbâceti n-netâic: Birgivî nin (981/1573) nahve dair İzhârü l-esrâr adlı eserinin Adalı ya (1085/1674) ait Netâicü l-efkâr adlı şerhinin giriş kısmının şerhidir (İstanbul 1307). 2. Şerhu l-kasîdeti n-nûniyyeti l-büstiyye Ta lîkât ale l-kasîdeti l-lâmiyye: İbnu'l-Verdî nin (749/1349) et-tuhfetü l- Verdiyye fî Müşkilâti l-iʿrâb adlı nahivle ilgili 163 beyitlik kasidesinin zor anlaşılan kimi yönlerini kısa notlarla açıklayan bir eserdir (İstanbul 1306). 4. İlm-i Kelâm Dersleri: Hüseyin Avni nin Dârü l-fünûn da okuttuğu kelâm derslerine ait notlarıdır. Dârü l-fünûn Dersleri adlı külliyât içinde yayımlanmıştır (İstanbul 1331). 5. Kayıdlı Kavâid-i İ râb: İbn Hişâm ın (761/1360) nahivle ilgili el-i râb an Kavâidi l-iʿrâb adlı muhtasar eserinin değişik yazma nüshalarından elde 12 Ebu l-ulâ Mardin, Huzur Dersleri, II III, s ; Metin Yurdagür, Arapkirli Hüseyin Avni, DİA, III, s ; Er, İstanbul Dâru l-fünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası Hoca ve Yazarları, s. 194; Sinan Şengezer, Arapkirli Hüseyin Avni ve Kelam İlmine Katkıları, s Metin Yurdagür, kitap sayısını 833 olarak vermekte (DİA, III, s. 330) ise de, yaptığımız katalog taramasında asıl sayının 1152 olduğu tespit edilmiştir. 14 Arapkirli nin bu isimdeki kitabı, Yurdagür (ve Yurdagür den naklen Şengezer) tarafından Ebu l-feth el-bustî ye ait ahlâkî mahiyetteki el-kasîdetu n-nûniyye nin şerhidir (İstanbul 1312) diye tanıtılmaktaysa da (Yurdagür, DİA, III, s. 330; Şengezer, Arapkirli Hüseyin Avni, s. 18), ilgili kaynaklarda böyle bir bilgiyi tespit edemedik. Bibliyografik kaynaklarda el- Kasîdetu n-nûniyye adıyla meşhur olan eser/ler kelâma dairdir. Arapkirli nin de esasında kelâmcı olması hasebiyle bu şerhinin Hızır Bey e (863/1459) ait el-kasîdetu n-nûniyye nin şerhi olması ihtimâlini hatıra getirmektedir. Bununla birlikte Fatih Millet Kütüphanesi nde tespit edip incelediğimiz Ali b. Muhammed el-büstî ye (401?430?/1010?1039?) nispet edilen el-kasîdetu n-nûniyye (Kasîdetü'l-Büstî) adlı elyazması (Ali Emiri, Arabi nr. 4342/5, vr) ahlâkî öğütler içeren altmış bir beyitten oluşan bir eserdir. Arapkirli nin söz konusu şerhinin bu kasidenin şerhi olması muhtemeltir. 117

4 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) edilmiş sağlam bir metninin, anlamayı kolaylaştıracak notlarla neşredilmiş şeklidir (İstanbul 1306). 6. Arapkirli nin, Cerîde-i İlmiye dergisinin sayılarında kelâm kısmında yayımlanmış yirmi iki adet makâlesi bulunmaktadır 15. Arapkirli nin matbu olmayan eserleri ise şunlardır: 1. Usûlu l-hadîs: Tanıtmakta olduğumuz ve makalenin sonunda neşrini yaptığımız elyazması hadîs usûlü ders notlarından oluşmaktadır. 2. Târîh-i İlm-i Hadîs: Ebu l-ulâ Mardin in, Arapkirli nin talebesi Arapkirli M. Hazmî Efendi den (Hazmi Tura) naklen verdiği bilgiye göre bu ders notları 1926 yılında Dârü l-fünûn da takrir olunmuş, 1938 ve 1942 senelerinde bir takım ilavelerle yeniden yazılmıştır el-ferâid fi l-kavâ id ve l-fevâid, 4. Mecmû atü l-müdevven, 5. Şerh-i Şevâhid-i Sa deddîn 17. III. Dârü l-fünûn İlahiyat Fakültesi nde Hadîs ve Hadîs Usûlü Öğretimi Klâsik din ilimlerinin eğitim ve öğretiminin yapıldığı kurumlarda (medreselerde) hadîs ve hadîs usûlü bizzat bu adlarla okutulurken, Dârü l-fünûn İlâhiyât Fakültesi nde hadîs ve târîh-i hadîs adlarıyla okutulmaya başlanmış olması yeni bir bakış açısı ve yaklaşım faklılığından ileri gelmektedir. Dârü l- Fünûn İlâhiyât Fakültesi müfredatında yer alan târîh-i hadîs dersi, ilk anda zihinde bu dersin muhtevasının sadece hadîs tarihinden ibaret olduğu intibaını uyandırsa da, -bu yeni bakış açısı ve yaklaşımın bir sonucu olarak- hadîs usûlü konuları, hadîs tarihi dersinin içinde okutulmuştur 18. Nitekim İzmirli nin Hadîs Tarihi nin içeriği bunu açıkça ortaya koymaktadır. Zira İzmirli nin bu eseri hadîs usûlü konularının tamamına yakınını kapsamaktadır. Dârü l-fünûn İlâhiyât Fakültesi nin öğretime başladığı 1924 (21 Nisan 1340 r.) ten 11 Ekim 1926 ya hadîs ve târîh-i hadîs derslerini İzmirli İsmail Hakkı (v. 1946) okutmuştur. İzmirli, hadîs dersinde takrir ettiği hadîslerin bir kısmını Binbir Hadîs adıyla neşretmiştir (İstanbul: 1926). Hadîs tarihi dersinde ise Târîh-i Hadîs (İstanbul: 1924/1340 r.) adlı kitabını okutmuştur. 19 Bu iki dersi 11 Ekim 1926 dan, fakültenin kapatıldığı 1 Ağustos 1933 e kadar Hüse- 15 Şengezer, Arapkirli Hüseyin Avni, s Ebu l-ulâ Mardin, Huzur Dersleri, II III, Ebu l-ulâ Mardin, Huzur Dersleri, aynı yer. 18 Konuyla ilgili detaylı değerlendirme için bkz. İbrahim Hatiboğlu, İzmirli nin Hadîs Tarihi ne yazdığı giriş yazısı, s Hatiboğlu, adı geçen giriş yazısı, s. 16 vd. 118

5 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları yin Avni Arapkirli okutmuştur. 20 Hüseyin Avni Arapkirli nin Dârü l-fünûn İlâhiyât Fakültesi müfredatına dair yazdığı notlara göre ders yılından ders yılına kadar hadîs derslerinde Sahîh-i Buhârî den (Kitâbü l-edeb den) seçme hadîsler okutulmuştur. Bu derslerde hadîsler metin tercümeleri, tahlil ve hadîs usûlüne tatbik edilerek işlenmiştir. Târîh-i hadîs derslerinde ise hadîs usûlü ve hadîs tarihi konuları öğretilmiştir. 21 IV. Hüseyin Avni Arapkirli nin Usûlu l-hadîs i A. Elyazmanın Tavsîfi Müellif nüshası olan elyazması, 31 yaprak- 62 sayfa, 15,5x20,5 cm ebadında ve her sayfası 17 satırdan oluşmakta olup, güzel bir rik ayla yazılmıştır. Ders notları defterin sadece çift numaralı sayfalarında 2 ila 46. sayfalar arasında yer almaktadır. Defterin numaralandırılması üçüncü sayfada 1 numara ile başlamakta ve ellinci sayfada 47 numarayla bitmektedir. Küçük hacimli bu ders notlarının tespit edebildiğimiz tek nüshası, müellif hattıyla elyazması olarak Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi elyazmaları bölümünde (no: 593) bulunmaktadır. 15,5 x 20,5 cm ebadında, her sayfada 17 satır bulunan eser 46 sayfadan oluşmaktadır. Ders notlarının yer aldığı bu defter in kapağında büyük harflerle al- Usûlu l-hadîs /אل başlığının א دאر אن tında daha küçük harflerl / Dârü l-fünûn da İmlâ Edilmiştir alt başlığı yer almaktadır. Ders notlarının yazılmış olduğu defter, satır çizgili, paragraf başları ise dikey kırmızıçizgiyle belirtilmiş bir defterdir. Güzel bir rik ayla yazılmış olan ders notlarının numaralandırılması beşinci sayfada 2 rakamıyla başlamakta ve ellinci sayfada 47 sayısıyla bitmekte; yazılar, defterin sadece çift numaralı sayfalarında yer almakta ve 47 numaralı sayfada yazı bulunmamaktadır. İç kapağın karşısındaki sayfanın ikinci satırında müellifin adı yer almaktadır. Bu sayfadan sonraki numarasız on beş sayfadan yalnızca en son sayfada kurşun kalemle bozuk bir rik ayla yazılmış bir gazete alıntısı bulunmaktadır. Bu iktibas Cumhuriyet Gazetesi nin 7 Ağustos 1926/27 Muharrem 1344 Cumartesi günlü sayısından yapılmış olan ve Amerikalı bir profesörün sineklerle ilgili bir araştırmasının sonuçlarının değerlendirildiği bir bilgi notudur. 20 Her ne kadar Mehmed Ali Aynî (1945), Dârü l-fünûn Târîhi nde, Arapkirli yi; İlâhiyât Fakültesi Hey et-i Tedrîsiyyesi başlığı altında (s. 74) Hadîs Târîhi Müderrisi olarak vermişse de; Fakülte nin ders yılına ait müfredatta ve fakülte müderris ve muallimlerinin adreslerinin verildiği 1932 tarihli listede Hadîs ve Hadîs Tarihi: Müderris Vekili Hüseyin Avni Bey şeklinde kaydedilmiştir (bkz. Hamit Er, İstanbul Dâru l-fünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası Hoca ve Yazarları, s. 25, 28). Muhtemelen Arapkirli, bu iki dersi İzmirli İsmail Hakkı nın Fakülte Reisliği görevinden ötürü ona vekâleten deruhte etmiştir. 21 Er, İstanbul Dâru l-fünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası Hoca ve Yazarları, s. 18, 25; Hatiboğlu, adı geçen giriş yazısı, s , 4 no lu dipnot. 119

6 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) B. Usûlu l-hadîs in İçeriği Hüseyin Avni Arapkirli nin Usûlu l-hadîs adlı eseri, Dârü l-fünûn İlahiyat Fakültesi hadîs tarihi derslerinde imlâ ettiği ders notlarından meydana gelmiştir. Arapkirli, Usûlu l-hadîs te ele aldığı konuları kısa ve özlü cümlelerle, ezberlenebilecek bir üslupla yazmıştır. Ders takrirlerinden oluşan eser, bu özellikleriyle hadîs dersi imtihanları için hazırlanmış bir görüntü arz etmektedir. Elyazması ders notlarının yer aldığı defter in numarasız olan ilk sayfa- $% & א!, א! "# א, א! Sayfasındaki sındaki ve 42. şeklindeki kitap atıfları, Arapkirli nin, Usûlu l-hadîs adlı bu ders notlarını et- Tîbî nin (763/1353) el-hulâsa fî Usûli l-hadîs (el-hulâsa fî Ma rifeti l-hadîs) adlı kitabından hazırladığı kanaatini oluştursa da, 22 gerçekte sadece et- Tîbî nin el-hulâsa sından değil; büyük ölçüde Birgivî nin (981/1573) Risâle fî Usûli'l-Hadîs ve bu metnin Dâvûd el-kârsî (Dâvûd-i Karsî) ye ait (1169/1756) Şerhu Dâvûd el-karsi alâ Metni Usûli'l-Hadîs li'l-birgivî adlı eseriyle, kısmen en-nevevî nin (676/1277) et-takrîb ve t-teysîr li-ma rifeti Süneni l-beşîri n- Nezîr fî Usûli l-hadîs i ve İbn Hacer in (852/1449) Nüzhetü n-nazar Şerhu Nuhbeti l-fiker inden istifade ederek hazırlamıştır. Arapkirli nin bu ders notları, gerek tertip ve gerekse içerik olarak Birgivî nin ve Dâvûd-i Kârsî nin eserlerini esas almış olması nedeniyle, Birgivî nin ve Dâvûd-i Karsî nin özeti olarak kabul edilebilir. Arapkirli, ders notlarının yer aldığı defter in numarasız olan ilk sayfasında en üst satırda, Sahîh-i Buhârî nüshalarından sağlam/güvenilir bir metin tesis eden el-yûnînî nin (701/1301) meydana getirdiği nüshada Buhârî nüshaları için kullandığı remizleri (rumuz) 23 el-kastallânî nin (923/1517) İrşâdü s-sârî li-şerhi Sahîhi l- Buhârî adlı kitabından naklen göstermiştir. Arapkirli, ders notlarının numarasız olan ilk sayfasında et-tîbî nin el- Hulâsa sından 24 naklen hadîs tahdîsi karşılığında ücret alınıp alınamayacağı ile ilgili tartışmayı ve tâbiîn neslinin yaşça büyük olanlarından (kibâr-ı tabiîn) fukahâ-i seb anın isimlerini düzyazı ve beyit olarak vermiştir. 22 Hatiboğlu nun, Eser, hadîs ıstılahlarının kısa açıklamalarını ihtiva etmekte olup, Tıybî nin el-hulâsa fî usûli l-hadîs inden istifade edilerek yazılmıştır sözü (bkz. adı geçen giriş yazısı, s , 4 no lu dipnot), ders notlarının kaynaklarının tam olarak tespit edilmeden ve söz konusu elyazmaya ilk bakışta yapılan bir değerlendirmedir. Zira yaptığımız mukayese sonuçlarına göre Arapkirli, et-tîbî ye, el-hulâsa kısaltmasıyla birkaç kez atıfta bulunmuşsa da; bu ders notlarını et-tîbî nin el-hulâsa sından değil; büyük ölçüde Dâvûd-i Karsî ye ait Şerhu Dâvûd el-karsi alâ Metni Usûli'l-Hadîs li'l-birgivî sinden, kısmen de Birgivî nin Risâle fî Usûli'l-Hadîs inden yararlanarak kaleme almıştır. 23 el-yûnînî, Ebû Zerr (434/1043) nüshası için,ه Asîlî (392/1002) nüshası için,ص İbn Asâkir ed-dımaşkî (571/1176) nüshası için,ش Ebu l-vakt (553/1158) nüshası için ظ rumuzunu kullanmıştır (bkz. Kandemir, el-câmi u s-sahîh, DİA, VII, s bkz. et-tîbî, el-hulâsa fî Usûli l-hadîs, s

7 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları Ders notlarının iki numaralı sayfasında ilmu usûli l-hadîs in ve ilmu furûi l-hadîs in tanımları, konuları, amaçları, hadîsin sözlük ve ıstılah anlamları, takrîr-i resûl ün anlamını; sünnet, haber ve eser kelimelerinin tarifleri ve aralarındaki farkı anlatmıştır. Ders notlarının dört numaralı sayfasında sahâbî, tabiî, muhadram, selef, sened, isnâd, râvî, muharric, musannıf, muhaddis, hâfız, hüccet, hâkim, metnu l-hadîs kavramlarının kısa tanımlarını verdikten sonra hadîsin, isnâdın bittiği yer (söyleyeni) itibariyle merfû, mevkûf ve maktû olarak üçe ayrıldığını belirterek, merfû kavramını ele almıştır. Ders notlarının altı numaralı sayfasında sarâhaten merfû, hükmen merfû, mevkûf, maktû, muttasıl, munkatı, muallak ve mürsel kavramlarının tanımlarını vermiştir. Ders notlarının sekiz numaralı sayfasında ve on numaralı sayfanın yarısında mürsel ile ilgili tartışmalara yer vermiştir. On numaralı sayfanın devamında mu dal ın ve müdellis in tanımını verdikten sonra tedlîs ile ilgili tartışmalara ana hatlarıyla değinmiştir. Ders notlarının on iki numaralı sayfasının ilk yarısında tedlîs konusuna devam etmiş; ardından müsned, muztarib ıstılahlarını açıklamıştır. Ders notlarının on dört numaralı sayfasında şâz, münker, ma rûf, mahfûz, müdrec kavramlarını izah etmiş ve müdrec ile ilgili tartışmaları on altı numaralı sayfanın ortasına kadar olan kısımda kısaca sıralamış ve sayfanın sonunda muallel kavramının tarifini vermiştir. Ders notlarının on sekiz numaralı sayfasında hadîsin, vasıfları itibariyle sahîh, hasen ve zayıf olmak üzere üçe ayrıldığını belirttikten sonra, sahîh ve hasen in tariflerini ve çeşitlerini, zayıf ın tanımını ve zayıf hadîsle ihticâc tartışmasını ele almıştır. Ders notlarının yirmi numaralı sayfasından yirmi dört numaralı sayfanın yarısına kadar olan kısımda râvîlerin tenkid konuları olan metâ in-i aşere yi incelemiştir. Yirmi dört numaralı sayfanın devamında hadîsin, bize ulaşması itibariyle garîb, azîz, meşhûr, mütevâtir ve haber-i âhâd olmak üzere kısımlara ayrıldığını ifade etmiş ve yirmi altı numaralı sayfanın bitimine kadar bu ıstılahları tanıtmıştır. Ders notlarının yirmi sekiz numaralı sayfasında sahîh i, sahîh hadîs iltizâm eden kitaplar açısından ele alarak bunun yedi kısma ayrıldığını belirtmiştir. Bunların en üst derecesinde Buhârî ve Müslim in ittifakla rivâyet ettiği hadîsler olduğunu, daha sonra sırasıyla; sadece Buhârî nin, sadece Müslim in, her ikisinin şartına uygun, sadece Buhârî nin şartına uygun, sadece Müslim in şartına uygun olarak rivâyet edilmiş olan, son olarak da Buhârî ve Müslim dışındaki hadîsçilerin rivâyet etmiş olduğu hadîslerin geldiğini belirtmiştir. Arapkirli bu konunun ardından sahâbî kavlinin tanımını ve hükmünü incelemiş ve müselsel i örnekle açıklamıştır. 121

8 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) Ders notlarının otuz numaralı sayfasında mu an an ve müennen in tanımlarını verdikten sonra mevzû hadîsin tanımını, nasıl bilineceğini izah etmiş; otuz iki numaralı sayfada mevzû ile ilgili diğer konuları ele almıştır. Ders notlarının otuz dört numaralı sayfasında hangi konularda mevzû hadîs bulunduğuna ve mevzû hadîs içeren bir kısım kitaplara işaret ettikten sonra muhtelifü l-hadîs ve i tibâr kavramlarını açıklamıştır. Ders notlarının otuz altı numaralı sayfasında mütâbeât kavramını açıkladıktan sonra hadîs tedvîni ve tasnîfi konularına kısaca değinmiştir. Ders notlarının otuz sekiz ve kırk numaralı sayfalarında Buhârî ve Müslim in tashîh şartlarını ve Buhârî nin Müslim e tercih edilmesinin sebeplerini açıklamıştır. Ders notlarının kırk iki, kırk dört ve kırk altı numaralı sayfalarında Buhârî nin eserini ne kadar zamanda tasnif ettiği, ihtiva ettiği hadîs sayısı; Buhârî deki ta lîkât meselesiyle ilgili tartışmaları özet olarak vermiştir. V. Hüseyin Avni Arapkirli nin Usûlü l-hadîs Ders Notlarının Mehmed Şükrî nin Usûlü l-hadîs Risâlesiyle Karşılaştırılması Arapkirli nin elyazması Usûlü l-hadîs ders notları ile Mehmed Şükrî nin Usûlü l-hadîs risâlesi büyük ölçüde birbirinin aynı olduğu görülmekle birlikte; Arapkirli nin elyazması Usûlü l-hadîs ders notlarında olup da Mehmed Şükrî nin Usûlü l-hadîs risâlesinde bulunmayan ilave bilgiler/açıklamalarla karşılaşılmaktadır. Arapkirli nin ders notlarının numarasız olan ilk sayfasındaki et-tîbî nin el-hulâsa sından iktibas ettiği hadîs tahdîsi karşılığında ücret alınıp alınamayacağı ile ilgili tartışma ile tâbiîn neslinin yaşça büyük olanlarından (kibâr-ı tabiîn) fukahâ-i seb anın isimlerinin düzyazı ve beyit olarak verildiği kısım; Mehmed Şükrî nin Usûlü l-hadîs risâlesinde bulunmamaktadır. Arapkirli nin elyazması Usûlü l-hadîs ders notlarının alt başlıkları satır başlarında gösterilip, devamındaki satırlar ise içeriden başlatılarak verilmişken; Mehmed Şükrî nin matbu Usûlü l-hadîs risâlesinde ise alt başlıklar, sayfa boyunca dikey bir çizgiyle ayrılan sağ kısımda, metin kısmı sol kısımda dizilmiştir. Ayrıca Mehmed Şükrî nin matbu Usûlü l-hadîs risâlesinde alt başlıklar, soru edatlarıyla verilmiş olduğu halde Arapkirli de soru edatları olmaksızın başlık halinde yazılmıştır. &$% א)') Arapkirli nin (numarasız) 44. sayfanın başından itibaren (و% (sayfanın son iki satırı) hariç; (numaralı) 46. sayfada yer alan ve hadîs ders notlarının sonu olan bir paragraflık kısma kadar Mehmed Şükrî nin Usûlü l- Hadîs risâlesinin 30. sayfasının ortasından, risâlenin bitimine kadar aynıdır. Arapkirli, mu allak hadîslerle ilgili bu iktibâsa, Mehmed Şükrî den farklı ve ilave olarak iki satırlık örnek rivâyet vermiştir. 122

9 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları VI. Sonuç Hüseyin Avni Arapkirli nin Usûlu l-hadîs adlı eseri, Dârü l-fünûn İlahiyat Fakültesi hadîs tarihi derslerinde imlâ ettiği ders notlarından meydana gelmiştir. Kısa ve özlü cümlelerle, ezberlenebilecek bir üslupla yazılmış olan ders notları, bu özelliğiyle hadîs dersi imtihanları için hazırlanmış bir görüntü arz etmektedir. Arapkirli bu ders notlarını büyük ölçüde Birgivî nin Risâle fî Usûli'l-Hadîs i ve bu metnin Dâvûd-i Karsî ye ait Şerhu Dâvûd el-karsi alâ Metni Usûli'l-Hadîs li'l-birgivî adlı eserine i timad edilerek hazırlamıştır. Arapkirli, kısmen de et-tîbî nin el-hulâsa fî Usûli l-hadîs i (el-hulâsa fî Ma rifeti l-hadîs), en-nevevî nin et-takrîb ve t-teysîr li-ma rifeti Süneni l- Beşîri n-nezîr fî Usûli l-hadîs i ve İbn Hacer in Nüzhetü n-nazar Şerhu Nuhbeti l-fiker inden istifade etmiştir. Arapkirli, birçok alt başlığa ayrılmış olan kimi hadîs usûlü konularını, sistematik olarak tanıtmaya çalışmıştır. Günümüzde bu tür bir sistematik anlayışla hadîs usûlü konularını ve hadîs edebiyatını tanıtmada en güzel örnekleri Prof. Dr. İsmail Lütfi Çakan ortaya koymuştur. İzmirli İsmail Hakkı nın yayımlanan Hadîs Tarihi nin ardından, Arapkirli nin kaleme aldığı belirtilen, ancak henüz kimde/nerede olduğu tespit edilememiş olan Târîh-i İlm-i Hadîs adlı ders notlarının tanıtımı ve mümkünse neşrinin yapılması, Dârü l-fünûn İlâhiyât Fakültesi hadîs müfredatının netleşmesine önemli katkılar sağlayacaktır. Türk eğitim tarihinde yüksek din eğitimi açısından önemli bir yere sahip olan Dârü l-fünûn İlâhiyât Fakültesi nin ilmî mirasının tanıtımı ve günümüze ulaşan (makale, kitap, ders notları vs.) eserlerin neşri, belli bir plan dâhilinde İstanbul Üniversitesi ve diğer ilgili kurumların (Millî Eğitim Bakanlığı ve Kültür Bakanlığı nın) katkılarıyla yapılması isabetli olacaktır. Arapkirli nin elyazması Usûlü l-hadîs ders notları ile Mehmed Şükrî nin matbu Usûlü l-hadîs risâlesi büyük ölçüde birbirinin aynı olmasına rağmen; Arapkirli de bulunup da Mehmed Şükrî de olmayan bilgiler/açıklamalar ile Mehmed Şükrî nin matbu metninin daha tertipli olması; Arapkirli nin Usûlü l-hadîs ders notlarının daha önce telif edilmiş olduğu; Mehmed Şükrî nin matbu risâlesinin ise bu ders notlarından hareketle dizgisinin yapılarak neşredildiği kanaatini uyandırmaktadır. 123

10 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) Ek 1: Usûlü l-hadîs in Metni ل א دאر א ن אي א<)א / <= >; א) :"א. 6 %ل 2 م روא 45% و 3 2 ل 1$ 0/ $.- و,+* 1G5.,4H א 1 "وءة >"% و J "ق!"م ذ A א"אزي C %ن $)F 0/ رא 3 4 و0 :"ة FH#5 >; H2%+% وN <"ون א O1 ور< M ذ A FH#L א K - 0/ دHC / و> 0/ >. א# P P %0,+* א R "אزي )%ه א SHR Tن א N"6 ن. وC %ن 0 א HW / 0/ א Vر U<= אT :"ة >; א. Z0 אز %3. Oن %ب א L%Cא 4L#1 >/ א WO & #4%H. א!. 0/ 1 و>"وة و<%رج 0/ ز و0 +1 وא F+%6 א HW1 & א 0 / א W.# א G6 %ء א) H#0% / و/ 0%C" 0/ >. א" 1$ / و>. H א[ 0/ >.[ >)H و+ 1H %ن 0/ W %ر. %LRLو א SHR!"خ א/ א O%1 א) L%WH1 : 6 )ي 1_U0 4(1W6 `"ي /< א/ <%ر: 7 / -C 7 <%ر: + H1 %ن "O0 0 H#+ א[ >"وة F+%2 H.< F3=! א! "# א א[ א" 1$ / א"$ H / FW0 >F ل א: >F #"ف 40 $אل א وא"אوي / $H א 6.ل وא"د. `>4: א وא"אوي / $H א 6.ل وא"د. b"`4: #" א 61.ل وא 1 دود 1#H- 61%0.ل ورد א 1 "دود. >F "وع א: >F #"ف 6L- 40 א. و W " >F 460 FGK#0 #"ف 40 2 אل א"+ل ; א[ >4H و+ F و4%# و$א 4. L.. `>4: ذאت א. >4H א d ة وא W م / $H 4L b"`4: אز W0 #%دة אאر/. א روא. >F و %1C h* N<": 6 %ل gول >F א درא و L%f א: א V #10; א%دث ` א 6 F : وW)1#- 2H- א O م وHfC "ه و 3 א J ح א 2 ل א"+ل و# 4 و 65 ""ه > א G1Zر و> א.# l 3 =ه א f k / א 0%d وא) H#0% / K% $. 124

11 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları א"+ل 45O+ 3 و 65 ""ه 4H< א d ة وא W م /H$ # M!m -# و 2 %ل 72 ""65 ;#و O "ه. و F وA=C و #- و 4(.Hb H2- وאh n >4H وא"ق H0/ א W وא!." وאkT ":,ن 3 =ه k k "אد > א G1Zر. و 2 %ل FGK#0 א א d ة وא W م وH2 - א!." >F "kt%c 2 ل >4H "Hb / % :%ء / א. وא!." % :%ء א 0%d وH2-2 אل א W o / א 0%d وא) H#0% /. > אfCT " $45%H م وא W ة א d א 0%d :, WL %ن C- q/ رى א. ورNه א. >4H و> א.!%ري / 0 7 א d. و F +%> و> א.# l / 0 7 א d. و +%>. א) #0% : C-, WL %ن q/ رى א 0%d ورNه א 0%d $45%H > אfCT " " א. >4H א d ة وא W م و 3 / א) H#0% / و F א K!1 "م: א=ي درכ א 3%Z H وאr + م و+F >; א Hd '. وH2 - / א 0%d "t)4 >4H א d ة وא W م,%ه H אr +"אء א W o : F3 א 0%d وא)% 0 #ن وא! o / #0 א) H#0% /. א W وאr +%د: ر:%ل א / א"وאة وא H:"!1 / > א G1Zر. א"אوي: 3 رאوي א / א 6 "ون א f k و دوFGL و 2%L 4 r%0 +%د א 1!"ج: / 3 <"ج א ##% و 4.(C C %.!%ري C)40% وאr %م %A. وH2 - / <= אT $%د א. / אه א":%ل..F< / &(C א H:"!1 / oو hhw%c وא"אوي א od1 : / n1: אT $%د א. א 1 ث: / >"ف b%& ل א و"و> 4 "W1%C وא 4H6 و %13"Hb..$ o 4LT $%ط 41< / ل א و"و> 4 وH2 - &%b v$ / א% v :.$ o w1k f0 $%ط 41< / א Z : א% FC : / $%ط >41 nh1z0 אT $%د א 1 "و )% و+א و:"$% و #5 و 5 %ر!% C %.!%ري. )/ א: % )G,4H אr +%د / א O م. # 2 ل א"+ل و# 4 و 65 ""ه. "وع و 2 ف و J6 ع. k k אr +%د,4H وא 0 %>).%ر % )G א 1 "ع: % אG(L ;,; א. >4H א d ة وא W م "% و $%1O. א 1 "ع "%: % `4%,; א. >4H א d ة وא W م %$. وHb "ه / #0%5 و!"ج و و.F3"Hb od,درא 4C "Hb -6# 4L, *"h 7 #م " / / א 0%d وא) H#0% / -6L א 1 "ع :%1O$ % U <ذ / אr +"א_ H H %ت UC $אل אx <"ة وאT <.%ر >/ ر א H`%1 وאH5x. 125

12 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) א 21 ف: % אG(L ;,; א 0%d و 6# - در 4C +.H-. رכ.-6#%0 %1 א J61 ع: % &WL ;, א) H#0% / و 3 و G =ه א f k 0 %>).%ر א W 1W2 %ن: )d-.nj6و.%k 7 و 2 ;1W 3 =א M!m روא) 4 / א d(1 -: 3 א=ي F y6w א nj61 : 3 א=ي +y6 / M!m روא) 4. +אء /.%دz א W و و+ 4J و N <"ه. و 3 =א 3 א nj61 1#%0; אF<T..{ אM>T ;#1%0 nj6 -K# -+" *# W2 %م W1> אF<T. ;#1%0 nj61 א #1 *: 3 א nj61 א=ي C %ن + 6 ط /.%دz א W ووא_ 4. و 3 h "ف א 1!"ج +אء C %ن h* א #1 * >; % $=ف nh1: +ه 2 %ل %6C א. C =א وFGK#0."fC א y2%w وא$א و و #- C =א א S. א 1 "+- : 3 א nj61 א=ي C %ن א 6Wط / N<" א W y6 و 3 h "ف א. ; א[ >4H و+ F. 6Cل א) #0% 2 %ل א. و #- و 2 "ر C =א. 3- א 1 "+-!)M %0)#0% و O5 ن / Hb "ه %2 א א 1 "+- % ر 4# א) #0% J%6 و> א.# l % ر 4# #0%5 "H.C {H6C 0/ $%زم و+# H 0/ א HW1 &. وא) #0% א HVd " 3P%C "ي ;Hو H#+ /0 א d %ري. ;1W 7 א -3 / / دون א) H#0% / %<)א 4(H1W5 6 %ل א% FC وHb "ه 4.WL % %و. +" א W م ن C %ن א y2%w وא$א 1W; J6#% و,ن >4H. >/ %0)H#0%/!)M %2 א وא 1 "+- #K. 1W; "fc و )א H % אHk / C %ن / $אث و %13"Hb >.%س وא 0 / زH0 " C %ن "+- / 3- Oن א 1 "+- / א 0%d FG F#L א 0%d >/ ر+ل א[ ; א[ >4H و+ F % F 1W #ه 4 >4H א d ة وא W م 3- )~ -+"1%0 F#L א$)~ 0 40 H$ وو% A 1$و א GR1 ر 4< > % #%R %H#` 4LO >ه.&HW /0 H#+ 1C "א+ H - 40 א$)~ Wא / و: 4 ">N 4wHZ1 א>) K,ن /O وא 1 "+- ر #0 W2 %م >; % 2 %ل!" אr + م: "+- א 0%d و"+- א 6 "ن א L%f وא f % و: 4.">N / -d( و: 4 / -+" -+"و >ل "d< -C وא"אn0 ;( א H < Z א HL"6 / -+" א 0%d 61.ل 1:r%0 %ع %و -+" % 6.- %G ي روي >/ ;WH< 0/ 0 %ن,4L ق א W1..4H دون 7q3 ء o(!1 / -+" %و 126

13 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları و% אrر+%ل / و: 4 وאd57 %ل / و: 4 6 رده l#0 3- א אd57 %ل J6L7%0 %ع. O/ FG(>% %2 א,ن אJ6L7 %ع Z#- > Kא d57%0 %ل. 4.2 AW15 ر 41$ א[ 4L, -H2 א Hk1 /. G1Zر %%! א 1 "א+ H H$ 0 %1 0 %ل 1:r%0 %ع وא H - א 6#1 ل. % א 1:r %ع % 5 %ق א 0%d >; 2.ل א 1 "א+ H - $H א 65 א >; 2.ل روא%ت א 0 / >.%س n א. >4H א d ة وא W م,7 ر #0 $%د "Vd C =א +4 ذC "ه א PVא. / n1w F 4L /< Hb "ه / א 6#1 ل G ن 4 C ر 41$ א[,ر+%ل %و و;. و 7 / 40 א O =ب ;< ن 7 / 40 א O =ب ;< ر+ل א[ ; א[ 4H< و+ F و א 1 #)%د / אT " ن א#ل,ذא و`' 4 א J "* وא+).%ن 4 אr +%د hى אT " وא>) 1 >4H 4#1+ / ;, 4.WL אT " 4 'K( F و,ذא و$ FO 45.f0 6 %ل 2 %ل ر+ل א[ ; א[ 4H< و+ F. و 4H "HfC -HJ#5 / -15.4< 1# %ب "3% א "دوא 2 ى אT "/. % 41H א W /. و,%1L <" א H א 1 "+- n % ذC "وא 4H >/ א GR1 ر. Tن % ذC "وא `"ب P 1 "א+ H - 0! ف א 1 )א 5 " وא GR1 ر. C- 3 =א / א. Pدوي. f104 א SW G(:r%0 %د F PZ א K#1 - و 3 א nj61 א=ي C %ن א y2%w 4H )#دא )א H % / ي `n C %ن. )א H % -0 / /O F /O وא nj61 ;#1%0 אM>T 3 א=ي C %ن א y2%w وא$א "fcو א` n )#دة. و 3 4 وא 1 } 3 א=ي )"כ א"وאي א"وא 4!Hm و"وي /< SHm 42 و 3 n1w F >; k ث ر Oن وא) H } H' V "ض,7 O "وه 42 / و 4!Hm SHm ;, %13$ {H5 אr +%د و 3 ن y6w א"אوي 4!Hm 65"و 4#1W F 4L ن 6 ل /< ن و 2 %ل ن و %k$ و Lه ن 41< 46$ %13 d5r%0 %ل /و n1w W%. 7 و 3 =א א 1# - Oن %WH5,ن >%" א 1 } / روى >4 و 4H6 و F C=%0 Oن 4 % د 4W و 7 Oن J6#%. א) H } m" و 3 6k %ت C4 אr +%د א L%f H5} א) W U0 ن y6w H0/ `#H% א H(6f / و Wي وC %ن H60 0/ א H #- א%س 40 وC %ن >1 وא f و %13"Hb #ن 3 =א אع. 4d و 4.W و 4HO و 4H1WH 4#1+ وGf%k % {H5 א HRخ و 3 ن "وي /< SHm $ 7 %10 #"ف 7 O 40 #"ف و 3 =א P_%: ن v6h( א J %&. ;< א Hd ' /O %6J $ א 1 } א#ل. א<)א %ل *"

14 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) 4H א 1W %ع 41O FO$ א 1 "+-. /H.( F -1( % 2 %ل &$% א! א) Hd - %1 روאه v0 6.ل G d5 %ل #1WC %L".>و %G%fو /H. و Lא> 4 nj61%c وא JK1 "ب. %و روאه v0.40 ~( / א O )& / א K "ب א=ي K(65 א 1W %ع %13"Hb و %1GH F#L mء 4-3 א HHd / "HfC :א و#- 3 =א 2 )%دة و>1 و+ H %ن وFfH3 وF3"Hb و 3 =א א) H } C=%0 H} 2 %ل אوي % C %ن א HHd / و+%_" א d %ح / א) H } ##0/ 11 ل >; א 1W %ع / :G <"ى. )d- و 1 "ع א d(1 - H1W5 <"ى 1W; Wא وHb " )d- وא 1 "ع 4 1W2 %ن -.$ /0 +ه א 0%d 1$ W1C % 4H n1: א=ي ;#10 א O )%ب Zء وא W1 2 >. 0%C/ وFGK#0 وFGK#0 &HJ!%C و/ 5.4# J 6 ن א W1 >; א 21 ف وא J61 ع א d(1 H / א." و/ 5.4# 1Wن א 1 "وع J%6 Wא O/ א GR1 ر 3 אTول א JK1 "ب % وn2,+%ده و )4 א<) ف 0)6F و "H>U5 و ز%دة و d6l %ن و, 0 אل رאو و, 0 אل )/ O %ن )/ N<". N<" رאو O %ن 3- )6* אJ`r "אب Z10 "د אr <) ف. 0 7,ذא W5 %وت א"و)%ن. ن 5":,$א %13 >4 و "Hb ذ A FO% 1 "وي. "fc / 4:0 و:ه א)": H ' U0 ن Oن رאو 4 $v و وא 1 ":ح m %ذ و O"..%0"JK =wh$ "א:' و 7 Oن / W2 %م א א R %ذ وא O1 " وא #1 -. א R %ذ % روي!%% %1 روאه א 6f %ة ن F O/ رאو 4 6k G m %ذ "دود. و 7 " 0 +.%ب א)": H ' %"א:' ظ وא 1 ":ح m %ذ 6.ل. / א O1 " 3 א=ي روאه رאو oh#` %%! %1 روאه رאو oh#` oh#` /O ">N א L%f אTول. >; א L%f H":' אTول `#o "fc א 1 #"وف 0%6- א O1 " O1%" وא 1 #"وف `# H %ن %13 C و,ن C %ن א o#k א O1 " 4 א 1 #"وف ohc א)": H ' H0/ א R %ذ وא O1 " وא 1 ظ وא 1 #"وف. א R %ذ وא O1 " ":$%ن وא 1 ظ وא 1 #"وف رא:%ن. א 1 رج. א א=ي درج א"אوي 4 C H0/ % 4 و 3 =א,ن V "ض H' H.C %ن 1Z- و:%_ P و, 7. درج C م l#0 روא 45 % &$% 4H0 א! %13$ % و 1 رج k k W2 %م ;< / א 4%f % روאه א 0 / W #د ن א"+ل א[ 2 %ل 2-,4L H "و 4 / 0 #ه )d )F3 128

15 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları ن 1 א ر+ل א[ "وאه 0 1fH> >/ א W / 0/ א#"و Uدرج 2 ل א 0 / H5 %ت,; 42 Gmو ن و %13"Hb >Z وא 0 / א Z # א 5 %ق א HW / W #د ذא 2 3 =א 6 A5 HK2 وא H - >4H روא FG5% >/ א 0 / א" >; 5 "כ 3 =א א O م. 4%f روא +#H 0/ 0 "F >/ %A %13$U0 وGHL%k % ن Oن >ه )%ن 0 +%د/ H "و %1G >/ א 3P " >/ L} ن ر+ل א[ ; א[ >4H و+ F 2 %ل Kb%.5 א 7 و 7 5 %+وא و 7 5 א 0 "وא و 7.A% ">N روאه $ /( / F" 0 W%5 א و 42 W%5 א 7 در: 4 א 0 / >/ 0 א LP %د >/ אT >"ج >/ 0 א G ""ة و 4H و 7 WWZ5 א و 7 W%5 א و 7 5 %+وא و ن,درאج H Pم وא$ W0 >4 א"אوي Oن >ه h "ف / )/ W0 "Hb SHm + א 1 )/ >4 "و %1G $ א 0 / HH< /< 4%f,+%د/ + وא$ وא%ل ن / l#0 l#0 א /< وא_- /0 "Z$ ة א"+ل א[ و N <"ه 4L, :%ء א R )%ء 4H0 /< &HC /0 F%< 5 א Hf %ب وא dאب روא / روى >/ >%F CH& 0/ G0 =א אr +%د / " Nه P #ن FG /< א d ة %> و d - ذC " ر n אT 4< "وאه /< F%< /<.< א Z.%ر /< l#0 43 وא_- 0/ $Z" وא"ق H0/ 3 =א א: 4 وאTول,ن gول )H/ 0 +%د/ Hرج %13$ אx <" و,ن 3 =א )/ وא$ و,+%دאن >/ SHm وא$ H "و 4 >4 0 +%د وא$ و H #"ف )% 4LC وא$א 0 +%د אr +%د/. /=3 "Hb ">N "C= א 57 %ق و 7 ;< FG< +ه و 4( H "و 4 /H(! <%1: / %f$ n1w وGf%k % ن א 7 <) ف. و$ FO א 1 رج 1#5 C- وא$ / 3 =ه א f k $"אم ورכ א 1 رج U0 ر #0 Hm %ء 0 رود روא d 61 אر א 1 رج %1 درج 4H وMHd(0 א 1_T وMHd(0 א"אوي %0+)% Cن א. >4H א d ة وא W م 6 ل ذ A..4#` /H0 %1C א 1 رج ;, א HL%1f W2 %م وزאد א 6T L א=א 2 وא G1 %رة F< א -3 و+.%ب 2 %د$ 4( %G"#و 4< 4H % وא #1 - درא وروא 1C!% رאو ذ A HV "ه 1/ $v 4 و`.y "fcو >دא. وC )"ده و>م א #0%(1 >4H n 2 "א_/ >; 4.5 و 413 و-,ر+%ل و ر n 2 ف,و,درאج א. / WH و v و 1: $ $ و$ W / H' W2 %م وא 0 %>).%ر )4 # 0 %>).%ر אTو%ف א d و %3"Hb k k و`# oh. /H1W2 ;< وא Hd ' ;, א G(1 ; +ه d( y0%` >ل -60.k א=ي 3 :'Hd% 129

16 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) H' =א 45 و H ' HV "ه. وא Hd ' =א 45 % L%C 4H א#א وא y.k وאd57 %ل >; و: 4 א O %-. <."وא fo "ة א J "ق و א d %ت Lع d2 ر وd6L %ن,7 %1GL 5A L%C % وא Hd ' HV "ه.'H 6(< C %ده %3"Hb 0 א W / =א 45 3 א=ي F Z." d6l %ن %ت رאو 4 fc "ة f10- א J "ق و %3"Hb 3 =א 3 א GR1 ر. و% > א) H6 * Uن א d6 ر א W / =א 45 H},7 א y.k دون 4H2%0.,ذא روي 0 +%د/. # ">N 0 +%د 'H /W$ 4L, 'H /W$ ;#و 2 ل א.# l $ א 1 ث O3 =א ي $W/ H'. 6 ل א W / 6)K وאx <" א d %13$ 6)K وא W / HV "ه 3 א א oh#k א=ي <." `4# fo0 "ة א J "ق و א=ي C %ن א d6 %ن nh1: א d %ت / א#א وא y.k وאd57 %ل. y0%` >ل -60.f F # %6J א W / و א d m "وط وא oh#k 3 א=ي F n1z,; א G(1 ;. +ه )d 40 nh1: אO$T %م وא 6(<7 %د%ت و K %_- א 1<T %ل. ~( F#L 'Hd%C /W%0 ~( -3-1# -_%K 40 א 1<T %ل وא 1 א> v 7 אO$T %م و O / 7 oh#k%0 אZ($7 %ج Zز -3 وא %6# _ > א G1Zر. وH2 - J%6 40 4LC وH2 - אO$T %م,ذא C %ن 4H א$) H %ط. "وى א >; و: 4 א W /. אW$T / روא א Hd ' א W / و "وى VHd0 ohc א PZم C "وى ن و 2 %ل ن. و א oh#k VHd0 א) 1 " l -H6C وروي. ز א) 6 ى وא 1 "وءة. ;, %G.$% -15 O א#א א#א אJ7 ح و 5 "כ. -# / א) 6 ى < א R "ع L%H א} %1< *(W5 40 א 06# وא 1 "אد 6(%0 ى G3% א 7 :)%ب >/ א 1<T %ل א whw / א R "כ وא W * وא.>. >; 3- R )"ط א) 6 ى א:)%ب א Vd %_" 7 R )"ط >; א 1!)%ر,7,ذא C %ن א 2rאم %GH> و: 4 א r "אر 4L H.C "ة. وא 1 "وءة א) Pه >/ א T #%ل א! WHW -CT%C وא R "ب א Wق وא.ل א R %رع و. אTرאذل وא#& n א H.d %ن وfC "ة א AK.%G%fو وא"ق H0/ >ل א"وא وא GR %دة,ن אTول >F / >ل א GR %دة 41R א#. دون א L%f. א y.k ن v א"אوي 1W>4 و"و 4 ره v%0 و 'Hd(%0 C)40% >/ אאت 130

17 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları وא 7 <) ل H0 )O1/ א+) K %ره ); m %ء.. وm "ط א#א א 6# - א O %- >א א"وא وא 6# - א O %- وא 7 >א א GR %دة و J #/ א#א <W1 و: 4. C =ب א"אوي وאG5 % 4 40 و 46W و: 4(%G و 4LC.)>% و#; C =ب א"אوي 0%k 4LC א O =ب d2 א א א.ي و $ وא$ %"אوي J #ن و$ 4f `ع dع و!)* $ א 1#(1 O%0 =ب אن 5 %ب 2 %ل و 3 2 ل א G1Zر. و $ وא$ ة > 1 "ه. و,ن 5 %ب و$ W / 4%$ وH2 - GRC %د 45 #0 א) 0. C=40 f. א 27 אل و F O%0 =ب و#; אG5 %م א"אوي O%0 =ب 4LC #"و% و GRرא א א.ي.,7 $4f n1w %ذא 6 %ل J #ن G57%0 %م O%0 =ب 1W; )"وC % و 7 )~ 40 و 7 ن 5 %ب و' و G " kn %ر א d ح >4H. و W * א"אوي 46W א 1# H %ت 7 א 6(<7 %د%ت 4L دא<- א.> و 40=C د<-.%%. 41O$ و Oن m 4LO 6(W "C= א W * 7, 4L و.7 6k 4L < א 6f %ت و 3 &.+ 4#J F# 7 4LT %# ن 7 Oن א+ 41 4(%G: ;#و UCن 6 %ل <"ج ر:- و روى.SHm 6.ل > א G1Zر א %6# _ وאO$T %م "Hb و 3.%1G. و1W; א=ي رאو 4 GZل,7 ذא C %ن H0%% Uن א 0%d FGC >ول. 4(G.m 0 ع م א W 3 #"وف / א. 4H< % ;#و <0 א"אوي 4LC #) 6 א R0 ء ;<.'H H وU5 و "دود 5 ر>% 7, ن 4H ر #0 2 אل :-H L $ א 1.)ع א Hd ' d "ة =4.3. O =ب א W1 )- "Hb / وH2 - אא>,; 0>)4 و 3 2 ل אfCT ". "Hb 6.- / و"אد א H1_%6 / 6%0.ل -_%K א 1<T %ل."Hb 7.%6J وH %6J -.6 وH2 - وfC "ة א V y و!% א 6f %ت وא F3 א V "ط K% <W1 و:ه 4 y.k%0 وא J #/ א 1 )#* و+ء א v و"ط א V b)4 + 1 %ع א و 15 4 "دود א %6# _ + 1 %ع א ودא_ 4. %1G ) 6 %ر 0 %ن. %1Gf b4j وfC "ة א V y وאO$T %م > א Hk1 /.! dص א+ F و H } %1Gf 131

18 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) و#;!% א 6f %ت و 3 ن!%o א 6f %ت,% אT +%د و א 1 )/ و %13,% J`T%0 "אر و r%0 درאج و.%13"HV0 و 3 5:& א R =وذ 0 #م א y.k وא v و>م L%H >/ א) HHV " وא).- 3- ذ A 6.ل م J #ن. :5 א d %ح. A= /#J0 {H G א H661 / l#0 و> /< אfCT " J #ن و#; وF3 א"אوي. ن Oن 0 %ء روא) 4 >; 4135 وذ A Oن אr +%د b%.% و א 1 )/ א ودG2 %. >م L %درא وאh7 ع >4H / l1b /O1 7-0 v$ /1 7, א HL%+T وא 1 )ن.. و 4L%HWL + Gه / < UJه و 7 Oن $ 4 "fc b%.%>; א 40 Oن و#; +ء א v ن 7 و 6 %ل -f1c 3 =א א"אوي א 1!) y. و+.& א<) W %د 4h א 6# - و>م אL ) %م א#- وא 6 ل.,% 0 "ق و `"ر و "ض و.%3"HV0 א+ F <%ص و "دود و )o2 4f H} و H2- % א+ F $4f >PP GRر )א 5 " b"& א 0 %>).%ر و 4,H% ر #0 W2 %م وא V "& 1W; "دא..%GK#0 و א 1 א` n وא$א nh1: C %ن % א V "& "fc א"אوي "_%+ א 1 א` n Cن n "و 4 א k %ن -C n` אو n` وא$ % وא# P P / אHk / -2 7.%1` و> P P %" PP< 1W2 %ن. 4 وא# P P U0 ن "وي א k %ن >/ אHk /,; א G(1 ;. א d "' وא# P P א G(1 ;.,; G% "fc و +%_" א 1 א` n وא# P P א 1K U0 ن "وي א k %ن `n א"د א W. "fc وא"ق H0/ א V "& وא"د %1GL, )"אد% V وא J $%,7 ن אTول وא L%f א"د א J1 *. א"د א J1 * % C %ن א"אوي وא$א nh1: א 1 א` n U0 ن "وي وא$ >/ وא$,; א G(1 ;. وא` n / "fc "_%+ א 1 א` n 4LC n وא"د א W. % C %ن א"אوي وא$א n` وא$ -2 7 %5-3 א V "א 0 א d %5 7 א d Oن N $%د ر: 4%.6k א W / وא oh#k وא 1 "ع و<4. n n1(z 2 %ل א 0 / $Z" א V "& ن א R %ذ 2 %1C א J1 #ن W2 %م / و"אد 40 א R %ذ א=ي *J 2 F#L ">N ق h, &"V -3 >; #; Cن א"אوي "دא. #10; א V "& Zء 132

19 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları -d ;, $ א)א 5 " ;1Wو و F אHk / -C n` / "fc وא GR1 ر 3 א=ي C %ن روא) 4 אHk / وאR(L %ره /H0 א"وאة. -3 / "fc GRرא %KH(Wو Oن 4$` روא) 4 %KH(W ;1Wو <"ى W%0.,; א 1 )א 5 " 1W5; F#L <.%ر אx $%د. و<." وא$ 3 א=ي F H1W5 k א f G =ه b%.%. وא$ C!." / א 0 %>).%ر,%دG5 % אx $%د U0 <.%ر k א f 3 =ه א)א 5 " و+ H1 m "وط n1z א / %G5.k < א H661 /.b H5 م %GH 7 6.ل و"دود وC G % 3 =ه -3 א f k.6 א O =ب >%دة >; א 6# - 5 אF3qh Zز 7 H0 وא 1 )א 5 " % fc "ت روא) 4 C- `n وא 1 )א 5 " H א# F א K "وري > א G1Zر. وH2 - א 7(+7. و 1 )א 5 " m "وط ر #0. אFG_%G(L W >د "HfC و,$% א 6# - 5 א FG6 >; א O =ب وو:د א fo "ة C- `n و Cن א} C %"و وא 1W %ع. و 7 : +ه."%C #.+ %GH, " %0 "> %0 " ;, א O )& א 1 وL H$ %2 א,ن 'Hd W2 %م و Hd ' W2 %م. % Fk %1Gh"m ;< Fk א L "د 40 א.!%ري % Fk א L "د FW 40 % Fk Hm!%ن % א 5 * 4H< %3 < >; m "ط א.!%ري. / H60 א.). א H!HR / "Hb < % Fk FW m "ط % ;< Fk 2 ل א 0%d 6Lل,L% و L#- و L "ى / ي / FW2 W2 %م א,ن `4%,; >d" א"+ل G "ع و, 7 21 ف > א G1Zر و 2 %ل FGK#0 "ع J%6 و 2 %ل אx <",ن C %ن <H% f- 3 =א / א) 0%,ن 4.WL,; ز/ א 0%d 21 ف و, 7 و, 7 1 "ع و,ن وn2 21 ف b%.% "L% و O0 =א %HGL و / א W "ع > א G1Zر وH2-2 ف وA=C ذ A وFG2 J6 ع א 6 ل / א) #0%. UC +.%ب א Pول و 2 ف *"h 4H "ع %1H {H -6# F3"HW5 א 0%d "HW5 $%ل ohc 0 %=ي 4 +.H- وO3 =א / א) #0%. א"אوي و 4(%$ % ;< وא א W1 W - %و n0%(5 4H ر:%ل אr +%د < روא) 4 -WW1%C 6 ل #1+ %L O3 =א ;, א G(1 ; و א"وא %L #1+ 46C و) 4 f 72 5%0 %ق + 1 %ء א"وאة و+ 1 %ء 0 %ءF3 و F3%C وHb " ذ A. / /<.< א[ /0 + م 2 %ل %L#2 L "א -WW 'و *$ 2 "אءة +رة א od 3 "وي %ب א"+ل )=אL"C % 6% L#F ي א 1<T %ل 2 "ب,; א[ 1# %ه PLUل א[ >P و:- +.' ] 133

20 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) % G% א=/ N א F 65 ن % 7 #5 ن. 2 %ل א FHO % א 1Wאت و% אTرض و 3 א# P P ر+ل א[ ; א[ 4H< و+ F. %H<.< א[ /0 + م %3"2 1W%0 %ع و '" v "Hb / א א ##1 / 3 א=ي -H2 +ه ن /< ن א) و אr <.%ر. #"و H / و 3 ل > א G1Zر O/ R0 "ط 6 %ء א H##1 / /H1W 5; >/ روאة א א LU1 / 2 ل א"אوي $k% ن ن L% 2 %ل. א 1 `ع و 3 א O =ب >; ر+ل א[ ; א[ >4H و+ F و1W; א 1!)* 3- Zز روא א 1 `ع وא 1# - 40 /!0 ف Hb "ه %H. 4#`0 و 7 Zز א 1# - %6J 40 7, *(! 4LU0 n א# F "م روא) 4 אT $%د א H#K א) )1- G2%. وذ 3. א O "א H وא J %_ א 1.)>,; :אز و` n א א)" Hb & وא)" H3 & و 3 > ف.FG0 #)1,: 1 %ع א W1 H1 / א=/ / 2" א` n U0 ي mء #"ف א 1 `ع #"ف 2 0 "אر وא` 4# و %10 Pل P, 2 "אره FGو $%ل א"אوي و א 1 "وي. %G % %GHL%#و ;($ روي /< א" nh0 א 0 / رC%C %G#`0 GR h 6 و`# $%د O5". א FfHG א) #0% א Z H - 2 %ل,4L,ن `ءא KCء א G %ر #"ف و 1 1 C א H - ي o / א%س :)"ء >; א` n و` n ˆ$) W %ب / و` n #م FGد LP%C %د 2 FGو / FG אא`#ن %ف و` n / FGو و` n "ط א)# d & 4.3= l#.c א 61 /. / l#.c א 1 )#./ FGو Z1 "د א) 6 "ب / א" t +%ء 6Cم / א qwאل وא H0=O1 /... L%+U0 G6 ن אT +אق وא W1 %: KH #ن >; ر+ل א[ ; א[ >4H و+ F $%د ذ A. وHb " א HL%+T H 2 C=H "ون %3 $ א 1 `>%ت 0)A و> FG1 `"رא 2 م ) W.ن,; א 3P و`#א א א$) %0%W FG1<P0 א.% h - 6H.- א%س F" 0 % روي /< 0 1d< Lح א 0 / א 61 " א AW(1 f %ل FGH, ورLC % FG0 6k FG5%<` א%س 2 /< א 0 / >.%س -_%K א N"6 ن +رة 6 %ل L, ر "O< /< A / / 4 -H2 4L, >"`א >/ א N"6 ن وאV(m א $H و V %زي 1 0/,+%ق `# 3 =ه אT $%د..W$ 2 %ل %$& א! وO3 =א $%ل א א J - א=ي "وى >/ 0 0/ C#& >/ א. >4H 134

21 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları א d ة وא W م K- א N"6 ن +رة Wرة /H. א` n "k 0 $%0 /< 4:"! ;($ אG(L ; ;, / א>)"ف 4LU0 و: 4(<%1 و`#ه و,ن >4H و 6 UJ> אא$ي א W1 " وHb "ه / א W1 "/ RO%C %ف وא. KH %وي,א> FG % وn2 HV %ث 0/ א 0 "אFH3 א!%> $H/ د<- >; א G1 ي :ه " t +%ء א` n.f3"h+%5 و f %ل و -dl,7 2 %ل +.* 7,4L م وא W ة א d #& 1%0 %م W %ق א%ل,+%دא,; א. >4H <o و $%" و :%ح Pאد א و :%ح #"4 א G1 ي,4L C =ب T:4 U" 0=0' א 1 %م. 4 وFGK#0 => C م "وى W0 4WL < / % C و` n FGK#0 אא`#ن. و` n ohc.7%f l#0 א 1O %ء %1C 1#5 "Hb / א` n G.m وn2 yb وFGK#0 م وא W ة א d "وאه /< א. 4H< /0 0%k د<- א Tل fc "ت ;, אx <" 2 %ل n%: / وn2 א 0%f /0 ;+ א Pא 3 $ /0.< א[ א %6 `. A"m ;+ א Pא 3 ;< وא 1(W1 H0/ 4 وm " A 6 ل $k% >1 >/ 0 + H %ن >/ :0%" 2 %ل 2 %ل ر+ل א[ /W$ 0%k ;, " L 2 %ل / fc "ت 45 -H%0 %1 א /( "C= و F א[ 4H< و+ F ; و: 4G G%0 %ر. %<" G0 =א אr +%د و, %1L رאد A=0 0%k /0 ;+ ز 3 ه وور> 4 / 0%k 4L روى א 7, - /< 0 + H %ن /< "0%: و H } G0 =א א א 1<T /< ث /< 40 A"m 0%k O %ن / 3 =א وא: 4. ;< H %G #.+ F#L 'H א. KH %وي א N"6 ن -_%K -3 אT $%د א 1 "و % ذC "وא % روي +رة %+H/ وא<%ن وאא #2 وא PPאل وא O %"ون وאr < ص وא* و% % א) k%o " Uو 4 `ع وN <"ه 4 +/ 3%m א% FC وא. 6GH. %10 %1GH0 n1zh א "3% &W0 א #1 ; ) K %دאن $ f %ن : 3 ن א o(! א Z1 =وم S, و 2 U0 ن %1GH0 n1: 3 =ه / " $ n א) K %د C 7 >و Hh "ة.o!( r >א_ 4 %..+ و 2 'Hd אT "אض 5 #ي 7 %G#.J0 و O / -#Z א[ J%! א 1 " l وא 7 >).%ر. א J ح א Hk1 / 3 א " $%ل א 5 "د 3-40 رאو 4 م 7 و 3 3 #"وف م > 7 40 א)"ي وאG(:7 %د $%ل אr +%د njh >; א 0%(1 #%ت وא Rא 3 ذא روى -3 " /< א. 4H< א d ة وא W م 3 ""ة 0 /< /< א 0 / /"H+ ب /< %f$ f $ 1 %د ب و >/ 0 3 ""ة "Hb א 0 / +"/ و>/ "Hb روאه 6k "Hb $ 1 %د >/ ب و >/ א 0 / +H"/ 3 ""ة Uي ذ A و: >F ن 4 ":n G =א,4H א " 0 "Hb م وא W ة א d א. >4H 135

22 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) وא)) H 1W; א>).%رא. وא #0%(1 >F3 3 ن "وي א وא$ )n0% א$ / + א /< א. ع م #0%(1% ن 3 ""ة 0 /< /"H+ /< 0 ب /< f,ذא روى $ 1 %د %f$ ب و>/ 0 3 ""ة "Hb א 0 / +H"/ و>/ א. "Hb "و 4 >/ ب "Hb $ 1 %د و>/ א 0 / +H"/ #0%( <و %3 %G15و אTو; و 3 ;1W -O وא$ / 3 =ه אW2T %م 3 ""ة 0 "Hb م א W 4H< א #0%(1 1 %د א"وא >/ ب % Fk >; %3#0 א)" H5 & و 3 HfC "ة א.!%ري و 2 H WF :א >O} و 7 3%mא א #0%(1 و 1W5 ; +H* 10 #%ه א=ي N<" وא 3%R 3 >F3 ن "وى $ و,ذא %2 א L % ذC " 5 "د ""ة و א 0 / +H"/ و ب و $ 1 %د C %ن R #"א L%0 )%ء و:ه א 0%(1 #%ت CG%. وول / " 0 )و/ א و: 4#1 א O )%ب >1" 0/ >. א# P P 4L ر 41$ א[ %1 <%ف $ / C %ن % " 1 /0 "1< /0 $ Pم ن /0 "O0 א Lرאس א א.ي &(C ;, 0 ر+ل א[ ; א[ 4H< و+ F &(Oو 4#1Zو %1C روي א Uh1. و<"ج 0 U5 ر S FH#L א x %ق אL "وא ;, $ ر+ل א[ ; א[ 4H< -3 ;, &(C 4L, א. G %ن /< "1< /0.< א# P P א.!%ري #%6 "ه 0 %ب 6.l ohc א# F / C )%ب א# F وول <"ج وA=C %: 1 #ه. و+ F א)' א.%ري א" nh0 'H. /0 #0 ن F /O5 وL -d %1C 6 / دون אT $%د א. א 6.J C.%ر,; و+# H 0/ 0 >"وة و %13"Hb. وC %ن dن C- 0 %ب >; $ة,; ن אG(L ; אT " א f%f. و o אr %م %A א Uh1 א 1. و>. א 1 A 0/ :"' O10 و>. א" 1$ / אTوزא> R%0 %م و+ H %ن א fري O%0 و$ 1 %د /0 1+ /0 د%ر d.%0 "ة HfC "ة F3 5 Fk / א 1_T אr %م א J1 * א Hd ' o / '+ 4 وאG(L ;.4H, ول % &W$ א) ohd. -C ;< ' א O )& C )%ب #0 א[ א# P P. و% 2 ل א R %# ر 41$ א[ و %1G0%(C ر %1G1$ א.!%ري WF Fk و:د א H0%(O /. -.6 A% Uh / ' C )%ب #0 %whm א[ F< % א[ /< وא$ / א 1_T 4L 2 %ل,ن 0%(C h"m 3 =א -6 F 4L %1C א.!%ري 4H m "ط /.$% א HHd / ن mء %1GHH %1Gh"m L و O / -6 F A=C.L mء ن!"ج 4H א[ א.!%ري ر$ F R "ط.FG.(C 5).n / m "ط C- وא$ %1G,%1L >"ف,; א 0%d א GR1 ر / "Hb,<) ف H0/ א 6f %ة و Oن,+%ده 6LH 6k א א 1 )* >; J6 ع و,ن C %ن 0%d رאو%ن "fcu /W و,ن F /O 4 7, رאو وא$,ذא ' "Hb d( 136

23 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları א J "*,; ذ A א"אوي <":4 2 %ل א# H m "ط 4H אd5 %ل אr +%د 6L- 6k >/ 6k /.)אه ) G %ه / "Hb m =وذ و 7.< ;, وA=C m "ط WF O/ 4H א.!%ري אm )"ط / $H אd57 %ل ن Oن א"אوي 2 k. 4 א 6 %ء 10/ روى >4 و "ة א## )%ج ;, 7 א.!%ري 4LU0 Z10 "د ;(C% א 1 #%"ة و Pم FW %و :%ب >4 א 0 / א Z " U0 ن % P4 H} 40 0 زم. Tن א"אوي,ذא k. 4 א 6 %ء "ة 7 Z "ي "Hb "و` وא UW1 W%. Pم / :"%4L ن Oن 4LT +n1 2 Oن روא) 4 א$) 1 %ل ن 7 א 1 }. ي א HHd / ر:' > א# 1 %ء. א 5 * א G1Zر / > 1 %ء א R "ق وא V "ب >; ن H' ' 5 د F א 1W %ء % א 0%WHري < 0.oHC و 2 2 %ل.FW 'H א.!%ري ر:' ;< ر:' 4LO0 d "ح F א.!%ري l#0 א V1 %ر 0..F#L 7, 4L ;< 4K وA=C.FW / C )%ب % 3 %1L, א 1 ;,ذ.FW C )%ب / ' 'H א.!%ري ;L %1L, 4LT و:د C )%ب / 'و א d. FW ز%دة C )%ب m %رכ C )%ب / -# VH 4HK(65 /W$ 'H א.!%ري 11 ل ;< ;< FW 'H -K 4L, א V1 %ر 0 l#0 /< -6L %و א)" H5 & وא` n و:دة א HW %ق و F d' F3$ ن ذ A رא: n,; אHT. وא y.k א#א $H / ر:% 4L G% و+.& ر:%ن H' א.!%ري >; WF >; Lאع ر:%ل א.!%ري. / FGH FO5 >دא / א=/ "fc FW / ر:%ل 4H % -O0 C %ن א":%ل א=/ L%1kن FG FGH h#/ C %ن א=/ א L "د FGH א.!%ري ر %1#0 _ و< W1 وk kن ر: وא=/ ر:. و% א=/ א L "د WF FG0 W)%1_ و> R "ون ر: و L#Jن FG ر: w و+)ن ر:. و 7.FW.4>Hm!0 ف / FG.%b -0,<"אج FGf$ / "fo 3 =א,ن א.!%ري F nو /1 65 م.FG< 4>Hm ن א 1 ث >"ف 0 Am / $H >م א R =وذ وא#. C %ن % א 6(L >; א.!%ري / אT $%دث 2- >دא ر:% 4L وG%.%G FW % א 6(L ;< H$ 2 %ل w %> FW C %ن % א 6(L ;< א.!%ري %> L%1kن.%f$ %و א 6(L ;< %_)H/ و> R "ة!)M א. %6 > א O א H 2 %ل %!Hm,ن אאر J2 / `#o $%د %1Gf._%10 FW א.!%ري /HL%1f%0 وאm )"כ k /Hk وא L "د.4 FC + o א.!%ري 4H /و 4%2 א 0 / א H.Z " و 6 אر אT $%د % 4 (+ + 0.!%رى ;< 4%2 א 0 / "3%h و O10 ;< 137

24 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) א W1 ة א.!%ري +.# 7Nف رn0 7Nف $ وH2 - "Hb ذ A. L وG=%0 % O1%0 "ر و%_)%ن و< W1 و+.#ن $ / ">N n` 7 4LC n %GK#0 *<%6# א.!%ري l#0 אT $%د,"אد &.+ وH0 / 40%(C - 4h"m C %ن ;< % /H0 4H <) d %ر و>* %GK#0 و,ن +ه Hb "ه PHH1( -H.2 / % {H 2 %ل A=C &$% א! "fc א.!%ري / א)# H * 'H و H } 0!%رج א Hd '. و,ن C %ن >; رة א nj61 #- 6 א.!%ري ذ A Oن א #"و% / :G א 6f %ت و &.W 4(d 7 ">N -> 40%(C / ">N n` d( و 4LO ذC "ه FG< *< א=/ אJ6Lr %ع..;G(L, Wه 7 "ق /H0 % F 4O Wא %H 4WL C %ن % 7, 40%(C 2 %ل א h"6. *# 7 A=C {H % وH0 / 4h"m C %ن ;<.'H %G وC 4h"m Uورده VH /H(VHd0 א PZم و VH א) 1 " l ;< {H %و 2 %ل %$& א! 2 %ل א 0 / א d ح و% % $=ف +ه و 4K#0 %1GH و 3 "HfC 5 "א: F 46C א) F1H روى א H C %ن %1 #+ /0 4 VHd0 א PZم FW 'H :א א.!%ري H2 -f وروى وذC " #"و% G 4 4(d0 FO$ %و {H VHd0 א PZم f %ل 2 %ل ن و#- "و C )%ب א Hd ',"אده و O / d0)4 $%1O H} 7GZ روي >/ ن وذC " و$ O وH2-3 =א. / ;G(L, %و 2 %ل &$% > 1 ة א 6 %رz &"6 4 VHd0 "#R א) Hd - و< )4 3 =א. b% و% %$& א)' א.%ري dg% 2 ف. "ع *#و *# /H1W2 ;< 4H % T $%دث א #1 6 W2 %م. k k א 1 "ع ;# %و م.4H C <) d %ر رو% ورده %G3 %6# % אTول.">N رده n` F % وא f %.%K %6# ">N ورده n` % وא L%f Gm %دة ;< 4 G א PZم. VHd0 = Cر FW2./H1W ;< G ">N n` %6# %ذC "ه V(+7 %ءه /< 4%6 6 م % 4h"R0 و+.& >م و 4,<"א: 4 *( 4 4< *< /1 4( "Hb d6 אd(>7 %ر. و >م 4#1+ /< 4!Hm 4و %6# -0 ورده 41G F و, %1L %H(W,"אده و 2.HZ %% %W$ m "ط Hb "ه و 2 Oن ;< %H Oن 2 3 و O / 4h"R0 *( / G: א 6 ح ر: 4% -0 / G: אJ6L %ع "HW,+%ده. 7 /O %H#` Oن و 4H 'H 3 % 4H /O 4H, א K1 %ف /< d 4 وFW2 = Cر VHd0 א) 1 " l +)%ء 138

25 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları.'Hd0 {H 3% L %ء. ;< G = C "ه n` ">N وذC "ه VHd0 %G3 א) 1 " l F % %و % oh#` 3 "د /O א 1# - % /W$ 3 4و 4h"m 4و ;< {H 4L 7, 'H 3 % 4 א 4(6 "0%: 7 4 و 3 -H2 4H :א ;<.oh#k(%0 4WL 3 4.6#( nو 3 =א ر# א G ""ة /< "C= d ه / C )%ب אTذאن H$ 2 %ل אr %م O % 2 %ل 0 %ب 4%f אG(L ;. d' و F 4L%O אr %م ) Jع 7 אG(L ;. " L,+%ده و.CR0 و=C" >/ +1 0/ א CTع,ن א. 2 %ل Pده.4h"m %Gو ;< א #1 6 א 21 %G1 % ذC "ه VHd0 א PZم %10 ' >ه و,ن F /O %و / و: 4 ">N و 4wHZ10 %, و אJ6L %ع 4O ".Z o#` / ورده l"1(%0 C %ن %10 4H,+%ده %.4%2 / /< 45"GR Ek 2: Kaynakça Sadık Albayrak, Son Devrin İslâm Akademisi: Dar-ül-Hikmet-il İslâmiye Teşkilat ve Azaları, İstanbul: İz Yayıncılık Sadık Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, I-II, İstanbul: İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları Hüseyin Atay, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, İstanbul: Dergâh Yayınları Mehmet Ali Ayni, Dârü l-fünûn Tarihi, İstanbul: Yeni Matbaa Abdullah Aydınlı, Hadîs Istılahları Sözlüğü, Timaş Yayınları İstanbul: el-beykûnî, el-manzumetü l-beykûniyye, Mecmûu Mühimmâti l-mütûn içinde, Daru l-fikr, Kahire, 1369/1949 Birgivî, Risâle fî Usûli'l-Hadîs, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul: 1326; Usûlu Hadîs, ter. ve şerh Talha Alp, Yasin Yayınevi, İstanbul: 1998 İsmail Lütfi Çakan, Hadîs Edebiyâtı, M. Ü. İFAV Yayınları İstanbul: 1989 İsmail Lütfi Çakan, Hadîs Usûlü, İstanbul: MÜ İFAV Yayınları Dâvûd-i Karsî, Şerhu Dâvûd el-karsi alâ Metni Usûli'l-Hadîs li'l-birgivî, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul: Dâvûd-i Karsî, Şerhu Risâleti Usûli'l-Hadîs li'l-imâm el-birgivî, tah. Halil İbrahim Kutlay, Amman: Ervika li d-dirâse ve n-neşr 1437/2016. Özlem Demirtaş, Son Dönem Kelamcılarından Arapkirli Hüseyin Avni ve İlm-i Kelam Adlı Eseri, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, MÜ Sosyal Bilimler Ens- 139

26 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) titüsü, İstanbul Ebu l-ulâ Mardin, Huzur Dersleri, II-III, İstanbul Hamit Er, İstanbul Dâru l-fünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası Hoca ve Yazarları, İstanbul: Sosyal Bilimler Araştırma Merkezi İslâm Medeniyeti Vakfı, 1993 Osman Nuri Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, I-V, İstanbul: Eser Neşriyat el-hatîb el-bağdâdî, el-kifâye fî Ma rifeti Usûli İlmi r-rivâye, Mısır: İbrâhîm Muhammed ed-dimyatî el-irâkî, et-takyîd ve l-îdâh li-mâ Utlika ve Uğlika min Mukaddimeti bni s-salâh, Beyrut: Müessesetü l-kütübi s-sekâfiyye 1411/1991. İbn Hacer, Nüzhtü n-nazar Şerhu Nuhbeti l-fiker, tah. Salâh Muhammed Uveyda, Daru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, 1409/1989. İbnu s-salâh, Ulûmi l-hadîs, tah. Nûreddin Itr, Dımaşk: Dâru l-fikr 1404/1984. İbnü t-türkmânî, Müntehab fî Ulûmi l-hadîs (Muhtasaru Ulûmi l-hadîs), Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, no: 390, 54 vr.; Şehid Ali Paşa, no: 2762, 26 vr. İzmirli İsmail Hakkı, Hadîs Tarihi, tenkitli neşir: İbrahim Hatiboğlu, Osmanlı Hadis Araştırmaları, İstanbul: M. Yaşar Kandemir, el-câmiu s-sahîh, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, III, s , İstanbul: İsmail Kara, Türkiye de İslâmcılık Düşüncesi, C. 2, Risale Yayınları İstanbul: İsmail Kara, Türkiye de İslâmcılık Düşüncesi -Temel Metinler-, Gerçek Hayat, İstanbul ts. el-kâsimî, Muhammed Cemâlüddîn, Kavâ idü t-tahdîs min Fünûni Mustalahu l- Hadîs, Beyrut: Dâru l-kütübi l-ilmiyye 1399/1979. Muhammed b. Ca fer Kettânî, Hadîs Literatürü, ter. Yusuf Özbek, İstanbul: İz Yayınları Talat Koçyiğit, Hadîs Istılahları, Ankara: AÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları Talat Koçyiğit, İlmu Usuli l-hadîs veya İlmu Mustalahi l-hadîs, AÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, XVII, yıl, 1969, Ankara, Mehmed Şükrî, Usûlü l-hadîs, İstanbul: Matbaa-i Osmâniye en-nevevî, et-takrîb ve t-teysîr li-ma rifeti Süneni l-beşîri n- Nezîr fî Usûli l- Hadîs, tah. Abdullâh Ömer el-bârûdî, Beyrut: Müessesetü l- Kütübi s- Sekâfiyye 1406/1986. Ahmed Muhammed Şâkir, el-bâ isü l-hasîs Şerhu İhtisâri Ulûmi l-hadîs, Beyrut: Müessesetü l-kütübi s-sekâfiyye Sinan Şengezer, Arapkirli Hüseyin Avni ve Kelam İlmine Katkıları, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi SBE, Ankara Mahmûd et-tahhân, Teysîru Mustalahi l-hadîs, ofset baskı, İstanbul: Dersaadet Kitabevi ts. 140

27 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları el-hüseyn b. Abdillâh et-tîbî, el-hülâsa fî Usûli l-hadîs, tah. Subhî es-sâmerrâî, Beyrut: Âlemü l-kütüb Mücteba Uğur, Ansiklopedik Hadîs Terimleri Sözlüğü, TDV Yayınları Ankara Mücteba Uğur, Hadîs İlimleri Edebiyatı, Ankara: TDV Yayınları Metin Yurdagür, Arapkirli Hüseyin Avni, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, III, s , İstanbul: Ek 3: Eserin Yazma Nüshasından Muhtelif Sayfalar 141

28 Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) 142

29 Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları Özet: Hadîs usûlü, hadîs ilminin dayandığı esasları inceleyen ve ilmu usûli l-hadîs, ilmu mustalahu l-hadîs, mustalahu l-hadîs, ulûmu l-hadîs ve dirâyetü l-hadîs olarak da adlandırılan ilim dalıdır. Hadîs usûlü, kabûl ve red yönleriyle, yani hangilerinin kabul edilip hangilerinin reddedilmesi gerektiği bakımından senedi ve metni ( hadîs i) incelemektedir. Arapkirli Hüseyin Avni Karamehmedoğlu (1954), Dârü l-fünûn İlahiyat Fakültesi nde, 1926 dan fakültenin kapatıldığı 1933 e kadar hadîs ve hadîs tarihi derslerini okutmuştur. Hadîs usûlü konularının öğretimi, Fakülte müfredatında hadîs tarihi dersi içinde yapılmıştır. Arapkirli, hadîs usûlü derslerinde bizzat hazırlamış olduğu ve halen elyazması durumunda olan ders notlarını takrir etmiştir. Arapkirli, bu ders notlarında, hadîs usûlü ıstılahlarını detaya inmeden, tamamen ders takriri tarzında sunmaktadır. Eser, ilmu usûli l-hadîsin tanımı, konusu ve amacının sıralanmasının ardından sened ve metinle ilgili kavramlarla devam etmektedir. Atıf: İsa AKALIN, Hüseyin Avni Arapkirli nin Arapça Usûlü l-hadîs Elyazması Ders Notları, Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD), XV/2, 2017, ss Keywords: Arapkirli, hadîs usulü, hadîs, Dârü l-fünûn. 143