SOSYAL BİLGİLER TARİH

Transkript

1 SOSYAL BİLGİLER ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI 1. MODÜL TARİH Yazar Hüseyin EVGİN ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ

2 ÖABT YAYINLARI Genel Yayın Yönetmeni Savaş DOĞAN Genel Yayın Yönetmeni Yardımcısı Arzu Alan Yazarlar Hüseyin EVGİN ve Komisyon ISBN Sayfa Düzeni AYMİR Yayınevi Dizgi Birimi Baskı TARİHİ Ankara 2017 Baskı BRC Basım Matbaacılık Balıkhisar Mahallesi 26. Sokak No: 14 Akyurt / ANKARA Tel: İletişim Adresi Serhat Mah. Mehmet Akif Ersoy Cad. No: 33 Yenimahalle / ANKARA Cep: (0549) kurumsal@lideryayin.com COPYRIGHT AYMİR YAYINEVİ Yayım Hakkı Bu kitabın her türlü yayım hakkı Aymir Yayın Basım Dağıtım Ltd. Şti. ye aittir. Bu kitabın baskısından 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası hükümleri gereğince kaynak gösterilerek bile olsa alıntı yapılamaz, herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, genel ağ ve diğer elektronik ortamlarda yayımlanamaz. BU KİTAP T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI BANDROLÜ İLE SATILMAKTADIR.

3 SUNU Değerli Öğretmen Adayları; Milli Eğitim Bakanlığı her yıl öğretmen ihtiyacını, adayların KPSS sonuçlarına göre yaptığı atamalarla sağlamaktadır. Atamalarda referans alınan başarı puanları üç farklı testin sonuçlarına göre elde edilmekte ve adayların KPSS-121 puanı hesaplanmaktadır. KPSS -121 puanı aşağıdaki bölümler ve ağırlıklandırmalardan oluşmaktadır: Genel Yetenek Testi % 15 Genel Kültür Testi % 15 Eğitim Bilimleri Testi % 20 Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi % 50 Atama puanlarında en büyük etkiye sahip olan Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi nin genel yapısını Eğitim Fakültelerinde verilmekte olan akademik müfredat, ilgili alanının öğretim programı ve öğretim yöntemleri oluşturmaktadır. Lider Yayınları olarak adayların sınava hazırlık sürecini en iyi şekilde değerlendirmelerini sağlamak amacıyla alanında uzman yazar kadromuz tarafından sınavın kapsamı, akademik yapısı ve soru tarzlarına uygun, farklı bir bakış açısı geliştirecek özgün yayınlar hazırlamanın gururunu yaşıyoruz. Kitabın hazırlanmasında ve yayımlanmasında desteğini esirgemeyen dizgi bölümü sorumlusu Zeliha DEMİRKAYA ya ve kurumsallaşma koordinatörümüz Engin POLAT a teşekkür ederiz. Tüm adayların yaşamında ve eğitim sürecinde başarı dileklerimizle... Genel Yayın Yönetmeni Savaş DOĞAN

4

5 İÇİNDEKİLER Eski Çağ Tarihi / Test Eski Çağ Tarihi / Test Eski Çağ Tarihi / Test Eski Çağ Tarihi / Test İslamiyet Öncesi Türk Tarihi / Test İslamiyet Öncesi Türk Tarihi / Test İslamiyet Öncesi Türk Tarihi / Test İslamiyet Öncesi Türk Tarihi / Test İslam Tarihi / Test İslam Tarihi / Test İslam Tarihi / Test İslam Tarihi / Test İslam Tarihi / Test İslam Tarihi / Test İslam Tarihi / Test Orta, Yeni ve Yakın Çağ da Avrupa / Test Orta, Yeni ve Yakın Çağ da Avrupa / Test Orta, Yeni ve Yakın Çağ da Avrupa / Test Orta, Yeni ve Yakın Çağ da Avrupa / Test Orta, Yeni ve Yakın Çağ da Avrupa / Test Osmanlı Tarihi / Test Osmanlı Tarihi / Test Osmanlı Tarihi / Test Osmanlı Tarihi / Test Osmanlı Tarihi / Test Osmanlı Tarihi / Test Osmanlı Tarihi / Test Osmanlı Tarihi / Test Osmanlı Tarihi / Test

6 Türkiye Cumhuriyeti Tarihi / Test Türkiye Cumhuriyeti Tarihi / Test Türkiye Cumhuriyeti Tarihi / Test Türkiye Cumhuriyeti Tarihi / Test Türkiye Cumhuriyeti Tarihi / Test Türkiye Cumhuriyeti Tarihi / Test Türkiye Cumhuriyeti Tarihi / Test Türkiye Cumhuriyeti Tarihi / Test Türkiye Cumhuriyeti Tarihi / Test Yüzyıl Türk ve Dünya Tarihi / Test Yüzyıl Türk ve Dünya Tarihi / Test Yüzyıl Türk ve Dünya Tarihi / Test Yüzyıl Türk ve Dünya Tarihi / Test Yüzyıl Türk ve Dünya Tarihi / Test Yüzyıl Türk ve Dünya Tarihi / Test Yüzyıl Türk ve Dünya Tarihi / Test Yüzyıl Türk ve Dünya Tarihi / Test

7 Bölüm Eski Çağ Tarihi ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ

8

9 Eski Çağ Tarihi / Test - 1 SORULAR 1. Atatürk ün isteği üzerine 1935 yılında Türk Tarih Kurumu tarafından başlatılan Çorum daki kazılarda bulunan eserlerin çoğunluğu günümüzde Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi nde sergilenmektedir. Yukarıda sözü edilen Prehistorik Devir yerleşkesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Satankamen B) Sakcagözü C) Alacahöyük 4. Anadolu hakimiyeti için Med ve Lidyalılar arasında yapılan ve güneş tutulması sebebiyle sonlandırılan savaş aşağıdakilerden hangisidir? A) Peloponnes Savaşı B) Halys Savaşı C) Granikos Savaşı D) Taiping Savaşı E) Westphalia Savaşı D) Çatalhöyük E) Aşguza 2. Sümerlere ait ilk yazı piktografik olarak adlandırılan resim şeklindedir. Daha sonra bu tür çivi yazısına dönüşmüştür. Sümerlerin çivi yazısını okuyan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Strahlenberger B) William Thomsen C) François Champollon 5. Arkeolog James Mallart tarafından 1951 yılında keşfedilen, dünyanın ilk toplu yerleşim yeri olarak kabul edilen Türkiye deki arkeoloji merkezi aşağıdakilerden hangisidir? A) Çatalhöyük B) Kültepe C) Yassıhöyük D) Hattuşaş E) Alişar D) Henry C. Rawlinson E) Pythagoras 6. I. Ahlatlıbel II. Kültepe 3. MÖ 490 da gerçekleşen Maraton Muharebesi nde Atinalılara karşı savaşan uygarlık aşağıdakilerden hangisidir? A) Spartalılar B) Mitanniler C) Lidyalılar D) Hititler E) Persler III. Norşuntepe Yukarıdakilerden hangileri Türkiye de Tunç Devri ne ait yerleşim yerleridir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 3

10 SOSYAL BİLGİLER 7. Eski Çağ da Anadolu da yer alan önemli yerleşim yerleri arasında aşağıdakilerden hangisi bulunmaz? A) Domuztepe B) İskenderiye C) Newali Çöri D) Yassıhöyük E) Yarımburgaz 10. Mousterian adı verilen taş alet teknolojisi aşağıdaki dönemlerden hangisine aittir? A) Orta paleolitik B) Mezolitik C) Neolitik D) Alt paleolitik E) Üst paleolitik 8. Türkiye nin ilk Etnografya Müzesi 1930 yılında aşağıdaki hangi şehir merkezinde kurulmuştur? A) Bursa B) Edirne C) İzmir D) Ankara E) İstanbul 11. Üst paleolitik dönem ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Homo sapiensler bu dönemde yaşamıştır. B) Alet yapımında hammadde olarak taşın yanı sıra kemik ve fildişinden de yararlanılmıştır. C) Dilgiler, ok ve mızrak uçları, olta ve zıpkınlar, bıçaklar ve iğneler gibi çeşitli aletler ortaya çıkmıştır. D) Natufyen yerleşimleri görülmüştür. E) Bu dönemde takılar ve süslenme davranışı ortaya çıkmıştır. 9. I. Paleolitik II. Mezolitik III. Neolitik IV. Kalkolitik Yukarıdakilerden hangileri taş devirleri arasında yer alır? A) I ve IV B) I, II ve III C) II, III ve IV D) Yalnız I E) I, II, III ve IV Natufyen, epipaleolitik dönemin en önemli aşamasıdır. Doğu Akdeniz bölgesinde günümüzden 12 bin ilâ 10 bin yıl öncesinde yaşamış olan topluluklara özgü bir kültürel evredir. Aşağıdakilerden hangisi Natufyen in en önemli özelliğidir? A) Tarım başlıca geçim kaynağı olarak ortaya çıkmıştır. B) Standartlaşmış yapılardan oluşan ilk düzenli köy yerleşimleri ortaya çıkmıştır. C) Yabani hayvanlar evcilleştirilmiştir. D) Çanak-çömlek yapımı başlamıştır. E) Ateş bilinçli olarak kullanılmıştır.

11 Eski Çağ Tarihi / Test Neolitik Çağ ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Bu çağda tarım keşfedilmiş ve hayvanlar evcilleştirilmiştir. B) Uzun mesafeli ticarete konu olan ilk mal, obsidyendir. C) Bakır kullanılmaya başlanmıştır. D) En yaygın alet, yassı baltadır. E) Dünyanın çeşitli yerlerinde aynı tarihlerde yaşanmıştır. 16. Aşağıdakilerden hangisi tarih öncesi devirlerin genel özelliklerinden biri değildir? A) İnsanların ihtiyaçları icatları ortaya çıkarmıştır. B) Tarih öncesi dönemlerin devirlere ayrılmasında kullanılan araç-gereçlere dikkat edilir. C) Her toplum bütün devirleri sırasıyla yaşamıştır. D) Devlet düşüncesi Tunç Devri nde ortaya çıkmıştır. E) Tarih öncesi devirlere karanlık devirler de denir. 14. Aşağıdaki dönemlerin hangisinde artı ürün kavramı ortaya çıkmıştır? A) Paleolitik Çağ B) Mezolitik Çağ C) Neolitik Çağ D) Kalkolitik Çağ E) İlk Çağ 15. I. İlk şehir devletleri ve ilk büyük devletler ortaya çıkmıştır. II. Ticaret gelişmiştir. III. Kağnı biçimindeki dört tekerlekli araba en önemli teknolojik buluştur. Yukarıdakilerden hangileri Tunç Devri nin özellikleri arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III 17. Sümerler ölümden sonraki hayata inanmaktaydı. Fakat Samilerin Mezopotamya ya gelmelerinden sonra bu inanç kaybolmaya başlamıştır. Bu durum ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangilerine ulaşılabilir? I. Mezopotamya da farklı toplumlar yaşamaktadır. II. Sümerlerin inanç sisteminde zamanla değişmeler yaşanmıştır. III. Mezopotamya toplumları birbirlerinden etkilenmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I, II ve III D) I ve II E) II ve III 5

12 Eski Çağ Tarihi / Test - 1 ÇÖZÜMLEMELER 1. Türkiye Cumhuriyeti kuruluşundan sonra başlatılan ilk kazı alanı Alacahöyük (Çorum) olmuştur. 2. Sümerlerin çivi yazısını okuyan bilim insanı Henry C. Rawlinson dur. William Thomsen Orhun yazısını, François Champollon ise Mısır hiyaroglif yazısını okumuştur. 3. Maraton Muharebesi, Pers İmparatoru I. Darius un Yunan topraklarını fethedip batı sınırlarını güvene almak için yaptığı ilk büyük savaştır. MÖ. 490 yılının Eylül ayında Yunanistan ın Maraton Platosu nda gerçekleşmiştir. Savaş, Atinalıların zaferiyle sonuçlanmıştır. 4. Anadolu hakimiyeti için Med ve Lidyalılar arasında yapılan ve güneş tutulması sebebiyle sonlandırılan savaş Halys Savaşı dır Arkeolog James Mallart tarafından 1951 yılında keşfedilen, dünyanın ilk toplu yerleşim yeri olarak kabul edilen Türkiye deki arkeoloji merkezi Çatalhöyük tür. 6. Maden Çağı (MÖ ) bakır (Kalkolitik), Tunç ve Demir Çağı olmak üzere üç döneme ayrılır. Türkiye de Alacahöyük (Çorum), Beycesultan (Denizli), Kumtepe ve Truva (Çanakkale), İkiztepe (Samsun) Bakır Çağı na ait önemli yerleşim yerleridir. Türkiye de Ahlatlıbel (Ankara), Kültepe (Kayseri), Nurşuntepe (Elazığ) Tunç Çağı na ait önemli yerleşim yerleridir. 7. İskenderiye şehri Eski Çağ daki önemli yerleşim yerlerinden biridir. Ancak Anadolu da değil, Mısır dadır. Diğer şehirler ise Anadolu dadır. Yassıhöyük, Gordion un diğer adıdır. Newari Çöri, Urfa da eski çağ yerleşkesidir. 8. Türkiye nin ilk Etnografya Müzesi 1930 yılında Ankara da kurulmuştur. Etnoloji: Toplumların kültürlerini, yaşayışlarını günlük hayatlarındaki gelişmeleri inceleyen tarihe yardımcı bilim dalıdır.

13 Eski Çağ Tarihi / Test Taş devirleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: Paleolitik (Eski taş çağı) Mezolitik (Orta taş çağı) Neolitik (Yeni taş çağı) Maden devri ise bakır, demir ve tunç devirleri olmak üzere üçe ayrılır. 10. Orta paleolitik dönemin (GÖ ) özellikleri şunlardır: Bu dönemde homo neanderthalensis yaşamıştır. Fosillerinin bulunduğu yerler Almanya, Fransa, Hırvatistan, İtalya, Irak, İsrail ve Özbekistan dır. Bu dönemin taş alet teknolojisine ilk bulunduğu yerin adı olması nedeniyle Mousterian teknolojisi adı verilir. Mousterian teknolojisi, önceden hazırlanmış bir taştan yonga adı verilen parçalar çıkartılması ve bu parçaların tekrar şekiilendirilerek alet olarak kullanılmasıdır. Bu dönemde ölüleri gömme davranışı görülmüştür. 11. Üst paleolitik dönemin (GÖ ) özellikleri şunlardır: Homo sapiensler bu dönemde yaşamıştır. Alet yapımında hammadde olarak taşın yanı sıra kemik ve fildişinden de yararlanılmıştır. Dilgiler, ok ve mızrak uçları, olta ve zıpkınlar, bıçaklar ve iğneler gibi çeşitli aletler ortaya çıkmıştır. Bu dönemde takılar ve süslenme davranışı ortaya çıkmıştır. Augrignacian, Gravettian, Solutrean ve Magdalanian kültürleri görülür. Özelikle Avrupa da bölgesel olarak gelişmiş teknolojiler vardır. Bunlar çeşitli taş alet tiplerini ve tekniklerini, kimi zamanda sanatsal ürünleri kapsadıkları için birer teknolojiden çok kültür olarak adlandırılır. Avrupa da, Afrika da ve Avustralya da insanlık tarihinin ilk sanatsal ürünleri ortaya çıkmıştır. Güneybatı Fransa ve Kuzey İspanya da bulunan mağara resimleri özel bir öneme sahiptir. (Resimlerin bulunduğu mağaralar Fransa da Lascaux, Niaux, Trois Freres; İspanya da Altamira dır.) Mağaraların iç kısımlarında duvarlara genellikle bizon, mamut, yabani at, geyik, aslan, ayı ve yaban keçisi gibi hayvan figürleri resmedilmiştir. Hayvan betimlemeleri dışında taştan, fildişinden ve kilden küçük heykelcikler de yapılmıştır. Almanya da bulunan Willendorf ve Çek Cumhuriyeti nde bulunan Dolni Vestonice Venüsü ünlüdür. 12. Epipaleolitik dönemin özellikleri şunlardır: Sıcak ve yağışlı iklim, başta arpa ve buğday olmak üzere birçok yabani tahıl türünün bol miktarda yetişmesini sağlamıştır. Yabani tahıllar, insanlar için önemli bir besin kaynağı haline gelmiş, bunların toplanması ve depolanması yerleşik hayata geçmeyi zorunlu hale getirmiştir. Alet yapımında kullanılan hammadde çakmak taşı ve obsidyendir. Natufyen, epipaleolitik dönemin en önemli aşamasıdır. Doğu Akdeniz bölgesinde günümüzden 12 bin ilâ 10 bin yıl öncesinde yaşamış olan topluluklara özgü bir kültürel evredir. Natufyen in en önemli özelliği, standartlaşmış yapılardan oluşan ilk düzenli köy yerleşimlerinin ortaya çıkmasıdır. Natufyen yerleşimleri arasında Suriye deki Mureybet ve Abu Hureyra sayılabilir. 7

14 SOSYAL BİLGİLER 13. Neolitik Çağ (İÖ ): Bu çağda tarım keşfedilmiş ve hayvanlar evcilleştirilmiştir. Dünyanın çeşitli yerlerinde farklı tarihlerde yaşanmıştır. Bu çağda çanak-çömlek yapımı başlamıştır. Çanak-çömleksiz neolitik ve çanak-çömlekli Neolitik Çağ olmak üzere iki evreye ayrılır. Çanak-çömleksiz Neolitik Çağ ın özellikleri şunlardır: Tarım Orta Doğu da verimli hilal denilen bölgede gelişmiştir. Verimli Hilal; Filistin den başlayarak Batı ve Kuzey Suriye yi, Kuzey Mezopotamya yı, Diyarbakır, Urfa ve Dicle Nehri nin doğusunda kalan Zagros Dağları nın batı eteklerini kapsayan bölgedir. Filistin de Jeriko ve Jarmo Suriye de Mureybet, Anadolu da Çayönü (Diyarbakır), Hallan Çemi (Batman), Nevali Çori (Urfa) ve Göbekli Tepe (Urfa) Verimli Hilal üzerinde bulunan Neolitik köy yerleşimlerinin en önemlileridir. Koyun, keçi, domuz ve sığır evcilleştirilmiştir. Ölüler evlerin tabanlarına bebeğin ana rahmindeki pozisyonuna benzer şekilde, dizler karına çekili olarak gömülmüşlerdir. Ölülerin yanına renkli taşlardan, deniz kabuklarından, bakırdan, kemikten ve fildişinden yapılma süs eşyaları ve boncuklar konmuştur. Orak biçimli aletler ve tahılları işlemede kullanılan öğütme taşları, taş hayvanlar ve dibekler yapılmıştır. En yaygın alet, yassı baltadır. Uzun mesafeli ticarete konu olan ilk mal, obsidyendir. Bakır kullanılmaya başlanmıştır. Bakır ısıtılıp dövülerek şekillendirilmiş, takı, küçük iğne, olta gibi aletler yapılmıştır. Obsidyen ve bakırın yanında deniz kabukları, kaliteli çakmak taşı ve değerli renkli taşların da ticareti yapılmıştır. Çanak-çömlekli neolitik çağın özellikleri şunlardır: Besin üretimine dayalı ekonomi tamamen yerleşmiş, avcılık ve toplayıcılık terk edilmiştir. Bu dönemde yağmura bağlı olan kuru tarım yapılmaktadır. Taş temelli, kerpiç duvarlı, gerektiğinde yeni eklemeler yapılabilen evler ortaya çıkmıştır. Ölüler yerleşim yerinin dışına gömülmeye başlanmıştır. Bu çağ Um-Dabagiye evresi, Hassuna evresi ve Samarra evresi olarak üç aşamaya ayrılır. 14. Kalkolitik Çağ ın (İÖ / ) özellikleri şunlardır: İÖ 5.500/5.000 yıllarında başlar ve Tunç Çağı nın başlaması ile birlikte İ.Ö 3500 lerde sona erer. Erken, orta ve son kalkolitik olmak üzere üç evreye ayrılır. Bu evreler Mezopotamya da Halaf, Ubeyd ve Uruk kültürleri olarak adlandırılır. En önemli özelliği köylerin kentlere dönüşmesi ve tarımcı köy toplumlarından kent devletlerinin doğmasıdır. Dünya tarihinde ilk kez ekonomik çıkar bölgeleri oluşmuştur. Kıtlık riski bulunan bölgelerde artı ürün üretmek ve bunları depolamak önemlidir. Tapınak ekonomisi adı verilen sistem, bu çağda kurumsallaşmıştır. Tapınak ekonomisinde üretilen ürün, dinî merkez olan tapınakta toplanır ve yeniden halka dağıtılır. Mezopotamya, Anadolu, İran, Hindistan, Pakistan, İndus Vadisi ve Güney Arabistan arasında geniş bir ticaret ağı kurulmuştur. NOT : NOT: UYARI UYARI Kent devleti; etrafındaki daha küçük yerleşimlerin de bağlı olduğu kent tipi idari merkezdir. Ekonomik çıkar bölgesi; bir toplumun geçimini sağlayacak genişlikte alanı tanımlar. Artı ürün; geçimlik üretimin fazlası olan ve sahip olana ekonomik güç sağlayan üründür. 8

15 Eski Çağ Tarihi / Test Tunç Devri nin özellikleri şunlardır: Kalay ve bakırın karışımından tunç elde edilmiş ve daha sert, dayanıklı eşyalar yapılmıştır. İlk şehir devletleri ve ilk büyük devletler ortaya çıkmıştır. Ticaret gelişmiştir. Kağnı biçimindeki dört tekerlekli araba en önemli teknolojik buluştur. UYARI UYARI Bakır devri maden çağının en uzun devridir. İnsanın kullandığı ilk maden bakırdır. Bu devirde araç-gereçler bakırdan yapılmıştır. İnsanların son olarak buldukları ve kullandıkları maden ise demirdir. Demir devrinde üretim, silah teknolojisi ve ticaret gelişmiştir. Demir saban ve çapa kullanılmaya başlanmıştır. 17. Sümerler ölümden sonraki hayata inanmaktaydılar. Fakat Samilerin Mezopotamya ya gelmelerinden sonra bu inanç kaybolmaya başlamıştır. Bu durum Mezopotamya da farklı toplumların yaşadığını ve bu toplumların birbirlerinden etkilendiğini, ayrıca Sümerlerin inanç sisteminde zamanla değişmeler yaşandığını göstermektedir. 16. Tarih öncesi devirlerin genel özellikleri şunlardır: İnsanların ihtiyaçları icatları ortaya çıkarmıştır. Her toplum bütün devirleri sırasıyla yaşamamıştır. Tarih öncesi dönemlerin devirlere ayrılmasında kullanılan araç-gereçlere dikkat edilir. Devlet düşüncesi Tunç Devri nde ortaya çıkmıştır. Tarih öncesi devirlere karanlık devirler de denir. Bütün devirler bütün toplumlarda aynı anda yaşanmamıştır. 9

16 Eski Çağ Tarihi / Test - 2 SORULAR 1. Asurlular ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Anadolu da ticaret kolonileri kurmuşlardır. B) En önemli ticaret merkezi Ninova dır. C) Çoğu sanat kolunda ileri gitmişlerdir. D) Askeri güce dayalı bir imparatorluk kurmuşlardır. E) En önemli eserleri arasında Hammurabi Steli yer alır. 4. Aşağıdakilerden hangisi Eski Asur Krallığı nın siyasal olarak öne çıkmasını sağlayan en önemli faktördür? A) Stratejik konum B) Ticaret C) Din D) Sosyal yaşam E) Güçlü krallar 2. Anadolu ya yazıyı getirerek Anadolu da tarihi devirleri başlatan uygarlık aşağıdakilerden hangisidir? A) Babilliler B) Akkadlar C) Elamlılar D) Hititler E) Asurlular 5. Asur kralları, devletin güçlü olduğu dönemlerde neredeyse her yıl sefere çıkmışlardır. Aşağıdakilerden hangisi bu seferlerin amaçlarından biri değildir? A) Ganimet elde etmek B) Vergiye tabi kılmak C) Sınırları genişletmek D) Sınır bölgelerini güvenli hale getirmek E) Dini inançlarını yaymak 3. Aşağıdakilerden hangisi Asurlular tarafından Anadolu da kurulan ve büyük pazarları oluşturan ticaret merkezlerine verilen addır? A) Arasta B) Ziggurat C) Karum D) Kült E) Armada 6. Aşağıdakilerden hangisi Asur tanrılarından biri değildir? A) Ninurta B) Şamaş C) Adad D) Sin E) Enki 10

17 Eski Çağ Tarihi / Test I. Babil II. Ninova III. Nippur Yukarıdaki kentlerden hangileri Mezopotamya daki uygarlıklara başkentlik yapmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I, II ve III C) I ve II E) II ve III 8. İyonlarda siyasal birlik söz konusu değildir. Bunun en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Tanrılar arasında aile bağı olduğuna inanmaları B) Şehir devletleri arasında rekabet olması C) Çeşitli ticaret kolonilerine sahip olmaları D) İnanç birlikteliğine sahip olmaları E) Bilim ve kültür hayatına fazla önem vermeleri 9. Paranın bulunması ile takas yönteminin ortadan kalkması aşağıdaki medeniyetlerden hangisi zamanında gerçekleşmiştir? A) Frigler B) İyonyalılar C) Lidyalılar D) Asurlular E) Urartular 10. Aşağıdakilerden hangisi Lidyalıların özellikleri arasında yer almaz? A) Orduda paralı askerler kullanmışlardır. B) Fenike alfabesini kullanmışlardır. C) Deri, çömlekçilik ve dokumacılık ile ilgilenmişlerdir. D) Kral yolunu yapmışlardır. E) Tek tanrılı din inançları vardır. 11. Efes te bulunan Artemis Tapınağı aşağıdaki uygarlıklardan hangisine aittir? A) Lidyalılar B) Urartular C) İyonlar D) Frigler E) Sümerler 12. Aşağıdakilerden hangisi İyonya nın bir kültür merkezi olmasının en önemli nedenidir? A) Tarıma elverişli bir bölgede bulunması B) Deniz kıyısında bulunması C) Friglerin istilasına uğraması D) Ön Asya dan gelen ticaret yollarının bitiş noktasında yer alması E) Şehir devletlerinden oluşması 13. İlk Çağ da İyonya da Tales, ilk kez güneş tutulmasını hesaplamış; Pisagor ise ilk kez dünyanın yuvarlak olduğunu ileri sürmüştür. Yukarıda verilen bilgiye göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Yöneticilerin çok sık değiştiğini B) Çeşitli etnik grupların bir arada yaşadığının C) Astronominin en önemli bilim olduğunu D) Halkın sınıflara ayrıldığının E) Bilimsel çalışmalar yapıldığının 14. MÖ 3000 yılında Sümerler çivi yazısını kullanmışlardır. MÖ 1280 yılında Hititlerle Mısırlılar arasında Kadeş Antlaşması imzalanmıştır. MÖ 700 yılında Lidyalılar ticaret hayatında para kullanmışlardır. Yukarıda verilen olayların ortak yönü aşağıdakilerden hangisinde belirtilmiştir? A) Oluşumlarında birbirlerini etkilemeleri B) Bu tür olayların ilk örnekleri olmaları C) Uluslararası etkileşimi hızlandırmaları D) Ulusal özellikler taşımaları E) Gerçekleştikleri dönemlerdeki toplum yapısını yansıtmaları 11

18 SOSYAL BİLGİLER 15. Mısır da, öğütleri ve ahlak kurallarını kapsayan, MÖ 3000 yıllarına ait edebi eserler bulunmuştur. Anadolu nun tarih öncesi dönemlerini aydınlatan, aynı yıllara ait buluntular arasında bu tür eserlere rastlanmamaktadır. Anadolu da aynı döneme ait buluntular sadece günlük işlerde kullanılan eşyalardan oluşmaktadır. Yukarıdaki durum Anadolu nun hangi özelliğinin bir sonucudur? A) Verimli topraklara sahip olmasının B) Önemli ticaret yolları üzerinde bulunmasının C) Sık sık istilaya uğramasının D) Yazıya geçişin daha geç olmasının E) İhtiyaçların Mısır a göre fazla olmasının 16. Aşağıdakilerden hangisi Mezopotamya medeniyetlerinden biri değildir? A) Sümerler B) Akadlar C) Elamlılar D) Hititler E) Babilliler 17. Sümerler yazıyı bularak tarihi devirlere geçmiş ve ilk yazılı kanunları hazırlamışlardır. Geometri ve matematik biliminde ilerlemişler, gökyüzündeki hareketleri de inceleyerek Ay yılı takvimini bulmuşlardır. Bu bilgilere göre Sümerlerle ilgili olarak; I. Hukuk gelişmiştir. II. Demokrasi anlayışı gelişmiştir. III. Bilimsel çalışmalar yapılmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III Sümerlerde toprak, tanrıların malı sayılmakta ve rahiplerin gözetiminde işletilmekteydi. Elde edilen ürünün büyük bir kısmı da tapınaklara verilmekteydi. Buna göre Sümerlerle ilgili olarak; I. Toprak yönetiminin dine dayalı olduğu II. Tapınakların gelirlerinin bir kısmının topraktan sağlandığı III. Özel mülkiyet anlayışının olmadığı gibi yargılardan hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III E) I ve III 19. Hititlerde yönetimde etkin olan Panku veya Pankuş olarak adlandırılan meclis; I. Danışma organı niteliğinde olması II. Hanedana ilişkin sorunları çözmesi III. Din adamlarının görev yapması özelliklerinden hangilerine sahip olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 20. Tarih öncesi dönemleri tüm toplumlar aynı anda yaşamadığı gibi dönemlerin süreleri de bölgeler arasında farklılaşmaktadır. Verilen bu bilginin tek istisnası olarak aşağıdaki uygarlıklardan hangisi tarih öncesi çağları sırasıyla yaşamıştır? A) Mezopotamya B) Çin C) Mısır D) Yunan E) Fenike

19 SOSYAL BİLGİLER ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI 2. MODÜL COĞRAFYA Yazar Kemal ARSLAN ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ

20 ÖABT YAYINLARI Genel Yayın Yönetmeni Savaş DOĞAN Genel Yayın Yönetmeni Yardımcısı Arzu Alan Yazar Kemal ARSLAN ISBN Sayfa Düzeni AYMİR Yayınevi Dizgi Birimi Baskı TARİHİ Ankara 2017 Baskı BRC Basım Matbaacılık Balıkhisar Mahallesi 26. Sokak No: 14 Akyurt / ANKARA Tel: İletişim Adresi Serhat Mah. Mehmet Akif Ersoy Cad. No: 33 Yenimahalle / ANKARA Cep: (0549) kurumsal@lideryayin.com COPYRIGHT AYMİR YAYINEVİ Yayım Hakkı Bu kitabın her türlü yayım hakkı Aymir Yayın Basım Dağıtım Ltd. Şti. ye aittir. Bu kitabın baskısından 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası hükümleri gereğince kaynak gösterilerek bile olsa alıntı yapılamaz, herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, genel ağ ve diğer elektronik ortamlarda yayımlanamaz. BU KİTAP T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI BANDROLÜ İLE SATILMAKTADIR.

21 SUNU Değerli Öğretmen Adayları; Milli Eğitim Bakanlığı her yıl öğretmen ihtiyacını, adayların KPSS sonuçlarına göre yaptığı atamalarla sağlamaktadır. Atamalarda referans alınan başarı puanları üç farklı testin sonuçlarına göre elde edilmekte ve adayların KPSS-121 puanı hesaplanmaktadır. KPSS -121 puanı aşağıdaki bölümler ve ağırlıklandırmalardan oluşmaktadır: Genel Yetenek Testi % 15 Genel Kültür Testi % 15 Eğitim Bilimleri Testi % 20 Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi % 50 Atama puanlarında en büyük etkiye sahip olan Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi nin genel yapısını Eğitim Fakültelerinde verilmekte olan akademik müfredat, ilgili alanının öğretim programı ve öğretim yöntemleri oluşturmaktadır. Lider Yayınları olarak adayların sınava hazırlık sürecini en iyi şekilde değerlendirmelerini sağlamak amacıyla alanında uzman yazar kadromuz tarafından sınavın kapsamı, akademik yapısı ve soru tarzlarına uygun, farklı bir bakış açısı geliştirecek özgün yayınlar hazırlamanın gururunu yaşıyoruz. Kitabın hazırlanmasında ve yayımlanmasında desteğini esirgemeyen dizgi bölümü sorumlusu Zeliha DEMİRKAYA ya ve kurumsallaşma koordinatörümüz Engin POLAT a teşekkür ederiz. Tüm adayların yaşamında ve eğitim sürecinde başarı dileklerimizle... Genel Yayın Yönetmeni Savaş DOĞAN

22

23 İÇİNDEKİLER FİZİKİ COĞRAFYA Dünya nın Şekli, Hareketleri, Mevsimler ve Oluşumu / Test Dünya nın Şekli, Hareketleri, Mevsimler ve Oluşumu / Test Dünya nın Şekli, Hareketleri, Mevsimler ve Oluşumu / Test Coğrafi Konum / Test Coğrafi Konum / Test Coğrafi Konum / Test Harita Bilgisi ve İzohipsler / Test Harita Bilgisi ve İzohipsler / Test Jeoloji / Test Jeoloji / Test Jeomorfoloji / Test Jeomorfoloji / Test Klimatoloji / Test Klimatoloji / Test Klimatoloji / Test Hidrografya / Test Hidrografya / Test Hidrografya / Test Toprak Coğrafyası / Test Toprak Coğrafyası / Test Toprak Coğrafyası / Test Bitki Coğrafyası / Test Bitki Coğrafyası / Test Ekoloji / Test Ekoloji / Test

24 BEŞERİ COĞRAFYA Nüfus ve Yerleşme / Test Nüfus ve Yerleşme / Test Nüfus ve Yerleşme / Test Tarım, Hayvancılık, Ormancılık ve Balıkçılık / Test Tarım, Hayvancılık, Ormancılık ve Balıkçılık / Test Tarım, Hayvancılık, Ormancılık ve Balıkçılık / Test Madenler ve Enerji Kaynakları, Sanayi, Ulaşım ve Turizm / Test Madenler ve Enerji Kaynakları, Sanayi, Ulaşım ve Turizm / Test Madenler ve Enerji Kaynakları, Sanayi, Ulaşım ve Turizm / Test SİYASİ COĞRAFYA Siyasi Coğrafya / Test Siyasi Coğrafya / Test ÜLKELER COĞRAFYASI Ülkeler Coğrafyası / Test Ülkeler Coğrafyası / Test Ülkeler Coğrafyası / Test

25 Bölüm Fiziki Coğrafya ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ

26

27 Dünya nın Şekli, Hareketleri, Mevsimler ve Oluşumu / Test - 1 SORULAR 1. Zamanla hacmi büyüyen ve küçülen kayaların çatlayıp parçalanması olayına mekanik çözülme denir. Buna göre mekanik çözülme olayının gerçekleşmesi aşağıdakilerden hangisi ile ilişkilendirilebilir? A) Dünyanın yörüngedeki hızı B) Dünyanın güneşe yakınlaşması ve uzaklaşması C) Dünyayı çevreleyen atmosferin farklı kalınlığa sahip olması D) Dünyanın günlük hareketi E) Dünya ekseni ve ekliptik eksen arasındaki açı 4. Dünya nın boyutları ile ilgili olarak; I. Ekvator ve kutuplar yarıçapları arasında 21 km lik fark bulunur. II. Karaların kapladığı alan deniz ve okyanusların kapladığı alandan daha fazladır. III. Ekvator çevresi ile kutuplar çevresi arasındaki fark 67 km dir. ifadelerinden hangilerinin doğru olduğu söylenebilir? A) I ve III B) Yalnız I C) I, II ve III D) I ve II E) II ve III ve 60 Kuzey ve Güney enlemlerinde oluşan sürekli basınç merkezlerinin oluşum nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Dünyanın şekli B) Yörünge hareketi C) Yörüngenin şekli D) Eksen hareketi E) Eksen eğikliği 3. Günberi ve günöte durumlarının yeryüzünde sıcaklık değişikliğine yol açmaması aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir? A) Termik ve dinamik basınçların sıcaklığı dengede tutması B) Merkezkaç kuvvetinin oluşması C) Dünya nın Güneş çevresinde saniyede 30 km hızla dönmesi D) Dünya nın yüzeyi tarafından güneş ışınlarının geri yansıtılması E) Uzay boşluğunda Güneş ışınlarını tutacak bir gazın olmaması Mart tarihinde aynı boylam üzerinde farklı yarım kürelerde yer alan A ve B kentlerinin güneş ışınlarını aynı açıyla almaları; I. Ekvatora olan uzaklıklarının II. Aynı enlem derecelerinde yer almalarının III. Batı Yarımkürede bulunmalarının özelliklerinden hangilerinin kesinlikle aynı olmasının sonucudur? A) Yalnız II B) Yalnız III D) I, II ve III C) II ve III E) I ve II 3

28 SOSYAL BİLGİLER 6. Dünya nın Ekvator yarıçapı 6378 km iken, kutuplar yarıçapı 6357 km dir. Dünya nın ekvator ve kutuplar yarıçapları arasında bu farklılığın görülmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Dünya nın günlük hareketi B) Dünya nın geoit şekli C) Dünya nın yıllık hareketi D) Dünya nın hacminin büyüklüğü E) Dünya nın yörüngesinin şekli 7. Aşağıdakilerden hangisi Dünya nın şeklinin sonuçlarından biri değildir? A) Güneş ışınlarının düşme açısı ekvatordan kutuplara gidildikçe daralır. B) Atmosferin kalınlığı Ekvator dan kutuplara doğru azalır. C) Dünya nın bir yarısında gece diğer yarısında gündüz yaşanır. D) Ekvator dan kutuplara doğru sıcaklık azalır. E) Güneş ışınlarının gün içerisinde yere düşme açıları değişir. 8. Aşağıdakilerden hangisi Dünya nın kendi ekseni etrafındaki dönüşünün sonuçlarından biri değildir? A) Gece ve gündüz birbirini takip eder. B) Günlük sıcaklık farkları meydana gelir. C) Dünya nın yörüngedeki hızı artar. D) Yerel saat farkları meydana gelir. E) Cisimlerin gün içindeki gölge uzunlukları değişir V IV III II I Yukarıda verilen şekilde işaretli yerlerden hangisinde çizgisel hız daha azdır? A) I B) II C) III D) IV E) V 10. Aşağıdakilerden hangisi Dünya nın yıllık hareketinin sonuçlarından biri değildir? A) Sıcaklık yıl içinde değişir. B) Mekanik çözülme ve meltem rüzgârları oluşur. C) Mevsimler oluşur. D) Güneş ışınlarının bir noktaya geliş açısı değişir. E) Güneşin ufukta doğup battığı yer ve zamanı değişir. 11. Çizgisel hız ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Ekvator da 1670 km/saat olan çizgisel hız kutuplarda 0 dır. B) Ekvator da Güneş in doğuş (tan vakti) ve batış (grup vakti) süresi kısa, kutuplarda uzundur. C) Eğer çizgisel hız iki kat fazla olsaydı bir gün 12 saat olurdu. D) Çizgisel hız iki kat az olsaydı ardışık iki meridyen arası zaman farkı 8 dakika olurdu. E) Dünyanın her yerinde aynıdır.

29 Dünya nın Şekli, Hareketleri, Mevsimler ve Oluşumu / Test Dünya nın Ekvator düzlemi ile ekliptik düzlemi arasında lik açı vardır. Bu açıya eksen eğikliği adı verilir. Aşağıdakilerden hangisi eksen eğikliğinin sonuçlarından biri değildir? A) Mevsimlerin oluşmasına neden olur. B) Güneşin doğuş-batış yeri değişir. C) Gece ve gündüz süreleri uzayıp kısalır. D) Mevsim süreleri birbirinden farklıdır. E) Kuzey ve Güney yarım kürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır. 13. Antalya ile Afyon da güneş ışınlarının yatay bir düzleme eşit açıyla gelmediği gözlenmiştir. Bu durumun nedeni aşağıda verilenlerden hangisidir? A) Aynı boylamda bulunmaları B) Yer şekillerinin engebe özelliğinin farklı olması C) Dünya nın küresel şekli D) Yerel saatlerinin farklı olması E) Atmosfer kalınlığının farklı olması 14. Dünya nın eksen eğikliği ortadan kalksaydı aşağıdaki olaylardan hangisi meydana gelirdi? A) Yörüngedeki hız azalırdı. B) Mevsimler ortadan kalkardı. C) Bir gün 36 saat olurdu. D) Dünya nın her yerinde yerçekimi eşit olurdu. E) Rüzgârların sapma yönü değişirdi. 15. Dünya kendi ekseni etrafındaki hareketini batıdan doğuya doğru yapar. Aşağıdakilerden hangisi bu durumu kanıtlar? A) Sürekli rüzgârların sapmaya uğraması B) Dinamik alçak basınçların oluşması C) Bir cismin gölgesinin sabah batıya, akşam doğuya doğru düşmesi D) Yerel saat farklarının oluşması E) Meltem rüzgârlarının oluşması 16. Güneş in, doğudan doğup batıdan batmasını sağlayan temel faktör, aşağıdakilerden hangisinin oluşumuna da neden olmuştur? A) Dünya nın Güneş e yaklaşıp uzaklaşması B) Güneş in doğuş-batış yerinin değişmesi C) Dinamik basınç kuşaklarının oluşması D) Muson rüzgârlarının oluşması E) Türkiye nin yerel saatinin Almanya dan ileri olması 17. Dünya nın Güneş etrafındaki hareketi esnasında izlediği yola yörünge adı verilir. Dünya elips şeklindeki bu yörüngede Güneş etrafında hareket eder ve tam bir dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar. Aşağıdakilerden hangisi yörünge şeklinin sonuçlarından biri değildir? A) Şubat ayı 28 gün sürer. B) Dünya Güneş e yaklaştıkça hareket hızı artar. C) Mevsim süreleri faklılaşır. D) Dünya Güneş e karşı 21 Aralık ta en yakın konumunda bulunur. E) Dünya Güneş e karşı 4 Temmuz da en uzak konumunda bulunur. 5

30 SOSYAL BİLGİLER 18. Aşağıda verilen tarihlerden hangisi solstis ve ekinoks tarihlerinden biri değildir? A) 21 Mart B) 21 Haziran C) 23 Eylül D) 21 Aralık E) 21 Eylül 21. Eksen eğikliği 30 olsaydı Türkiye de aşağıdakilerden hangisi meydana gelirdi? A) Gece gündüz süre farkı artardı. B) Yaz mevsiminde sıcaklık daha düşük olurdu. C) Kış mevsiminde sıcaklık daha fazla olurdu. D) Yıllık sıcaklık farkı azalırdı. E) Güneş ışınları daha küçük açı ile gelirdi. 19. Aşağıdakilerden hangisi 21 Mart tarihinin özelliklerinden biri değildir? A) Güneş ışınları Ekvator a dik gelir. B) Ekvatorda öğle vakti (12.00) gölge oluşmaz. C) Dünya nın her yerinde gece-gündüz eşitliği yaşanır. D) Ekvatordan kutuplara doğru gölge boyu kısalır. E) Güneş ışınları her iki yarımküreye aynı açılarla gelir. 22. Çizgisel hız bugünküne göre 2 kat fazla olsaydı, I. gündüz süresi 12 saat II. iki meridyen arası 8 dakika III. iki nokta arasındaki yerel saat farkı bugünküne göre fazla olurdu. durumlarından hangileri ortaya çıkmazdı? A) I ve III B) Yalnız II D) Yalnız I C) II ve III E) I, II ve III Kuzey Kutup Dairesi nde 24 saat süreyle gündüz, Güney Kutup Dairesi nde 24 saat süreyle gece yaşanır. Bu durum aşağıdaki tarihlerden hangisinde yaşanır? A) 21 Aralık B) 23 Eylül C) 21 Mart D) 21 Haziran E) 23 Temmuz 6 0 Yukarıda verilen merkezlerin hangisinde grup ve tan süreleri daha kısadır? A) I B) II D) IV C) III E) V

31 Dünya nın Şekli, Hareketleri, Mevsimler ve Oluşumu / Test - 1 ÇÖZÜMLEMELER 1. Dünyanın günlük hareketine bağlı olarak güneş ışınlarının gün içinde yere düşme açısı değişir. Buna bağlı olarak da gece ve gündüz sıcaklık farkları meydana gelir. Dolayısıyla gece soğuyan kayaların hacmi küçülür, gündüz ise ısınmayla kayaların hacimleri büyür. Zamanla hacmi büyüyen ve küçülen kayalar çatlayıp parçalanmaya başlar. Bu parçalanma olayına mekanik çözülme denir. Böylece mekanik çözülme, Dünya nın günlük hareketinin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. 3. Günberi, Dünya nın Güneş e en yakın olduğu 3 Ocak tarihidir. Günöte ise Dünya nın Güneş e en uzak olduğu 4 Temmuz tarihidir. Dünya nın bu şekilde Güneş e bazen yakın bazen de uzak olması yeryüzünde sıcaklık değişikliğine yol açmaz. Bu durum uzay boşluğunda Güneş ışınlarını tutacak bir gazın olmaması ile açıklanabilir. 4. Dünya nın boyutları ile ilgili olarak; Ekvatorun yarıçapı 6378 km, kutupların yarıçapı 6357 km dir. Ekvator ve kutuplar yarıçapları arasında 21 km lik fark bulunur. Deniz ve okyanusların kapladığı alan karaların kapladığı alandan daha fazladır. Ekvator çevresi km, kutuplar çevresi km dir. Ekvator çevresi ile kutuplar çevresi arasındaki fark 67 km dir. 2. Dünyanın kendi ekseni etrafında dönmesi (Eksen hareketi) sonu 30. enlemlerde alçalıcı hava hareketine bağlı DYB alanları oluşurken 60. enlemde ise yükselici hava hareketine bağlı DAB alanları oluşmaktadır Mart tarihinde güneş ışınları ekvatora dik açı ile gelir. A ve B noktalarına güneş ışınları aynı açı ile geldiklerine göre ekvatora uzaklıkları aynı olup aynı enlem derecelerine sahiptir. 7

32 SOSYAL BİLGİLER 6. Dünya, güneş sisteminin 9 gezegeninden biridir ve Güneş e olan uzaklığı bakımından 3. sırada bulunur. Dünya, kutuplardan hafifçe basık, Ekvator dan şişkin bir şekle sahiptir. Buna geoit denir. Dünya nın geoit şekli, kendi ekseni etrafında dönüşü sırasında oluşan, merkez kaç kuvvetiyle savrulması sonucu meydana gelmiştir. Dünya nın Boyutları: Ekvator yarıçapı = km Kutuplar yarıçapı = km Ekvator çevresi = km Kutuplar çevresi = km Basıklık Oranı = 1/297 Yüz ölçümü = 510 milyon km2 Dünyanın bu geoit şeklinden dolayı ekvator ve kutuplar yarıçapları arasındaki 21 km lik bir fark oluşmuştur Dünya nın geoit şekline bağlı sonuçları şunlardır: Yerçekimi Ekvator dan kutuplara doğru artar. Dünya, geoit değil de küre şeklinde olsaydı, yerçekimi Dünya nın her yerinde aynı olurdu. Ekvator diğer paralellerden ve meridyenlerden daha uzundur. Ekvator çevresi km ve Kutuplar çevresi km olması dolayısıyla 67 km lik fark oluşmuştur. Dünya nın şeklinin sonuçları şunlardır: Güneş ışınlarının düşme açısı ekvatordan kutuplara gidildikçe daralır. Meridyenlerin arası kutuplara gidildikçe daralır. Yeryüzünden yükseldikçe görülen alan genişler. Dünya nın dönüş hızı Ekvator dan kutuplara doğru gidildikçe azalır. (Ekvator da 1670 km/ saat Kutuplarda 0 km/saat) Kuzey kutbundan güneye gidildikçe Kutup Yıldızı nın görünüm açısı küçülür. Doğuya gidildikçe Güneş daha erken batar. Dünya nın bir yarısında gece diğer yarısında gündüz yaşanır. Ekvator dan kutuplara doğru sıcaklık azalır. Ekvator çemberi, meridyenlerden ve paralellerden daha uzun olur. Dünya nın küreselliği nedeniyle, Kutup Yıldızı nın görünüm açısı Kuzey Kutbu ndan Ekvator a doğru daralır. Bu nedenle 60. Kuzey paralelinde 60 açı ile görülen Kutup Yıldızı Güney Kutbu nda görülmez. Dünya nın küreselliği nedeniyle hep aynı yönde hareketle başlangıç noktasına ulaşılır. Ekvator çevresinde termik alçak basınç alanı, kutuplar çevresinde termik yüksek basınç alanı oluşur. Dünyanın ekseni etrafındaki dönüş hızına bağlı olarak, güneşin doğuş ve batış saatlerinde ufuk üzerinde kalma süresi Ekvator dan kutuplara doğru artar. Atmosferin kalınlığı Ekvator dan kutuplara doğru azalır. Paralellerin boyları kutuplara gidildikçe küçülür.

33 Dünya nın Şekli, Hareketleri, Mevsimler ve Oluşumu / Test Dünya nın kendi ekseni etrafındaki dönüşünün (günlük hareket) sonuçları şunlardır: Gece ve gündüz birbirini takip eder. Güneş ışınlarının günlük geliş açıları değişir. Günlük sıcaklık farkları meydana gelir. Bunun sonucunda; Fiziksel çözülme oluşur. Günlük basınç farkları oluşur. Meltem rüzgârları oluşur. Merkez kaç kuvveti meydana gelir. Bunun sonucunda; Sürekli rüzgârların (Alize, Batı, Kutup) yönlerinde sapmalar meydana gelir. Okyanus akıntıları (Gulf - stream, Labrador, vs.) halkalar oluşturur ve yönlerinde sapmalar olur. Yerel saat farkları meydana gelir. Cisimlerin gün içindeki gölge uzunlukları değişir. Güneş doğuda erken doğar, batar ve batıda geç doğar, batar. Dinamik basınç kuşakları meydana gelir. 9. Çizgisel Hız: Dünya nın kendi ekseni etrafında ki dönüş hızıdır. Dünya nın şeklinden dolayı bu hız dünyanın her yerinde aynı değildir. Çizgisel hız Ekvator dan kutuplara doğru azalır. 10. Dünyanın Yıllık Hareketinin sonuçları şunlardır: Güneş ışınlarının bir noktaya geliş açısı değişir. Sıcaklık yıl içinde değişir. Gölge uzunlukları yıl içinde değişir. Güneşin ufukta doğup battığı yer ve zamanı değişir. Gece ve gündüz süreleri de yıl içerisinde değişir. Muson rüzgârları oluşur. Mevsimler oluşur. Mekanik çözülme ve meltem rüzgârları Dünya nın günlük hareketine bağlı olarak oluşan günlük sıcaklık farkları sonucunda meydana gelmektedir. 11. Dünya, kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner. Bu dönüşünü 24 saatte tamamlar. Bir dönüşü için geçen bu süreye bir gün denir. Dünya nın kendi ekseni etrafındaki hızı ekvatorda yaklaşık olarak saatte 1670 km dir. Bu hız kutuplara doğru azalır ve kutup noktalarında 0 km olur. Dünya nın hızının hissedilmemesinin nedeni atmosferle birlikte dönmesidir. Dünya nın kendi ekseni etrafında dönüşü sırasında iki türlü hız ortaya çıkmaktadır: Çizgisel Hız: Dünya nın kendi ekseni etrafında ki dönüş hızıdır. Dünya nın şeklinden dolayı bu hız dünyanın her yerinde aynı değildir. Çizgisel hız Ekvator dan kutuplara doğru azalır. Ekvator da 1670 km/saat olan çizgisel hız kutuplarda 0 dır. Bunun sonucunda Ekvator da Güneş in doğuş (tan vakti) ve batış (grup vakti) süresi kısa, kutuplarda uzundur. Eğer çizgisel hız iki kat fazla olsaydı bir gün 12 saat olurdu, böylece iki meridyen arası yerel saat farkı 2 dakika olurdu. Çizgisel hız iki kat az olsaydı bir gün 48 saat olurdu, böylece iki meridyen arası yerel saat farkı 8 dakika olurdu. Dünya dönmeseydi yerel saat kavramı diye bir şeyde olmazdı. Açısal Hız: Dünya nın kendi çevresindeki dönüşü sırasında birim zamanda aldığı yolun açı cinsinden değeridir. Dünya üzerindeki bütün noktalar 24 saatte 360 dönüş yaptığı için açısal hız Dünya nın her yerinde aynıdır. Dünya ve üzerinde bulunan her şey 4 dakikada 1 derece, 1 saatte 15 derece döner. Bir boylam üzerindeki merkezlerin yerel saatlerinin aynı olması açısal hızın değişmez olmasından kaynaklanır. 9

34 SOSYAL BİLGİLER 12. Dünya nın Ekvator düzlemi ile ekliptik düzlemi arasında lik açı vardır. Bu açıya eksen eğikliği adı verilir. Dünya ekseni ile ekliptik düzlemi arasında lik eğiklik nedeniyle aralarındaki açı dır. Dünya nın eksen eğikliğinin sonuçları şunlardır: Mevsimlerin oluşmasına neden olur. Bir noktaya düşen güneş ışınları yıl içerisinde değişir. Bir noktaya dikilen çubuğun gölge boyu yıl içinde değişir. Dönenceler ve Kutup Daireleri oluşur. Kuzey ve Güney yarım kürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır. Aydınlanma çemberinin sınırı mevsimlere göre değişir. Gece ve gündüz süreleri uzayıp kısalır. Mevsimlik sıcaklık ve basınç farkları oluşur. Matematik iklim kuşakları meydana gelir. Güneşin doğuş-batış saati ve yeri değişir. 21 Aralık ta Güney Yarım Küre nin, 21 Haziran da ise Kuzey Yarım Küre nin Güneş e daha dönük olmasına neden olur. Ekvator çizgisi üzerinde yıl boyunca gece ve gündüz süreleri değişmez. Gece ile gündüz süreleri arasındaki farkın, Ekvator dan kutuplara gidildikçe artmasına neden olur. 14. Eksen eğikliği ortadan kalksaydı (yer ekseni yörünge düzlemine yani ekliptiğe dik olsaydı): Güneş ışınları yıl boyunca ekvatora dik gelirdi. Gece gündüz süreleri yıl boyunca değişmezdi. Dönenceler ve kutup daireleri oluşmazdı. Mevsimler oluşmazdı. Aydınlanma sınırı yıl boyunca kutup noktalarından geçerdi. NOT : NOT: Yörüngedeki hız yörüngenin şekliyle, bir günün oluşması Dünya nın dönüş hızıyla, yerçekimi dünyanın şeklinin küresel olmasıyla, rüzgârların sapma yönü dünyanın dönüş yönüyle ilgilidir. 15. Yerel saat farklarının oluşması, meltem rüzgârlarının oluşması, sürekli rüzgârların sapmaya uğraması ve dinamik alçak basınçların oluşması dünyanın günlük hareketinin (eksen hareketi) sonucudur ve dünya hangi yönde dönerse dönsün bu durumlar ortaya çıkardı. Ancak bir cismin gölgesinin sabah batıya, akşam doğuya doğru düşmesi dünyanın dönüş yönüyle ilgilidir. 16. Dünyanın batıdan doğuya doğru dönmesi, Güneşin doğudan doğmasına ve batıdan batmasına neden olur. Buna bağlı olarak ana yönler belirlenir. Dünya nın batıdan doğuya doğru dönmesi doğuda yer alan ülkelerde yerel saatin, daha batıda yer alan ülkelerden ileri olmasına neden olmuştur. NOT : NOT: 13. Dünyanın küresel şeklinin sonucu olarak Güneş ışınlarının geliş açısı Ekvator dan kutuplara doğru azalır. Antalya, Afyon a göre Ekvator a daha yakındır. Bu nedenle güneş ışınlarını daha büyük açıyla alır. 10 Dünyanın Güneş e yaklaşıp uzaklaşması, dünyanın yörüngesinin elips olmasının; Güneş in doğuş-batış yerinin değişmesi, yıllık hareket ve eksen eğikliğinin; dinamik basınç kuşaklarının oluşması, günlük hareketin; Muson rüzgârlarının oluşması ise eksen eğikliği ve yıllık hareketin sonucudur.

35 Dünya nın Şekli, Hareketleri, Mevsimler ve Oluşumu / Test Dünya nın Güneş etrafındaki hareketi esnasında izlediği yola yörünge adı verilir. Dünya elips şeklindeki bu yörüngede Güneş etrafında hareket eder ve tam bir dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar. Bu da bir yılı ifade eder. Dünya nın yörüngesi yaklaşık olarak 900 milyon km 1 milyar km arasıdır. Dünya bu yörüngede ortalama saniyede 30 km hız ile dönmektedir. Elips yörünge şeklinin sonuçları şunlardır: Dünya Güneşe sabit uzaklıkta değildir. Dünya Güneş e karşı 3 Ocak ta en yakın konumunda bulunur. Dünya Güneş e karşı 4 Temmuz da en uzak konumunda bulunur. Dünya Güneş e yaklaştıkça hareket hızı artar. 3 Ocak ta hızlı döner. Dünya Güneş ten uzaklaştıkça hareket hızı azalır. 4 Temmuz da yavaş döner. Mevsim süreleri faklılaşır. Kuzey Yarım Küre de kış 89 gün, yaz 94 gün yaşanır. Güney Yarım Küre de ise kış 94 gün, yaz 89 gün yaşanır. Şubat ayı 28 gün sürer. Temmuz ve Ağustos aylarının süreleri birbirine eşittir. (31gün) Eylül ekinoksu (gece-gündüz eşitliği) 2 gün gecikmeyle 23 Eylülde yaşanır. 3 Ocak ta büyük, 4 Temmuz da küçük gelgit yaşanır Mart tarihinin özellikleri şunlardır: Güneş ışınları Ekvator a dik gelir. Dünya nın her yerinde gece gündüz eşitliği yaşanır. Kuzey yarımküre de ilkbahar, Güney yarımküre de sonbahar başlangıcıdır. 21 Mart tan sonra ışınlar Ekvator un kuzeyine daha dik geleceği için Kuzey yarımküre de gündüzler daha uzun olur. Bu tarih, Kuzey Kutup Noktası nda 6 ay süreli gündüzün, Güney Kutup Noktası nda ise 6 ay süreli gecenin başlangıcıdır. Güneş ışınları her iki yarımküreye aynı açılarla gelir. Ekvatorun kuzeyinde bulunan cisimlerin gölgesi kuzeye, güneyinde bulunan cisimlerin gölgesi güneye düşer. Ekvatorda öğle vakti (12.00) gölge oluşmaz. 45 derece enlemlerinde öğle vakti gölge boyu, cismin boyuna eşittir. Aydınlanma çemberi (dairesi) kutup noktalarından teğet geçer. Güney yarımküre yaz, Kuzey yarımküre kış mevsiminden çıktığı için (sıcaklık birikimi nedeniyle) Güney yarımküre daha sıcaktır. Ekvatordan kutuplara doğru gölge boyu kısalmaz, tam tersine uzar. 18. Solstis: 21 Haziran da güneş ışıkları Kuzey Yarım Küre de deki Yengeç dönencesine dik gelir. Bu duruma yaz solstisi denir. 21 Aralık ta güneş ışıkları bu kez Güney Yarım Küre de ki Oğlak dönencesine dik gelir. Bu duruma ise kış solstisi denir. Ekinoks: 21 Mart ile 23 Eylül günlerinde güneş ışıkları öğle zamanı Dünya Ekvator a noktasal olarak dik açı ile gelir. Ancak ekliptik düzlemi ile Ekvator düzlemi çakışmaz. Yengeç ve Oğlak dönenceleri ise güneş ışıklarını lik açı ile alır. Kuzey Kutup (Arktik) ve Güney Kutup (Antarktik) dairelerine ise güneş ışıkları lik açı ile gelir. Bu dönemde gece ile gündüz eşit olur ve Kuzey Yarım Küre ile Güney Yarım Küre aynı derecede aydınlanır. 11

36 SOSYAL BİLGİLER Haziran tarihi ve özellikleri şunlardır: 21 Haziran da güneş ışınları Yengeç Dönencesi ne dik gelir. Güneş ışınları Kuzey yarımküre ye en dik, Güney yarımküre ye en eğik açılarla gelir. Kuzey yarımküre de yaz mevsimi, Güney yarımküre de kış mevsimi başlangıcıdır. Dünya nın en sıcak yerleri, üzerinden Yengeç Dönencesi nin geçtiği karaların iç kısımlarıdır. Kuzey yarımküre de en uzun gündüz, Güney yarımküre de ise en kısa gündüz yaşanır. Bu tarihten sonra Kuzey yarımküre de gündüzler kısalmaya (yaz gündönümü), Güney yarımküre de ise uzamaya (kış gündönümü) başlar. Aydınlanma çizgisinin sınırları kutup dairelerinden teğet geçer. Kuzey Kutup Dairesi nde 24 saat süreyle gündüz, Güney Kutup Dairesi nde 24 saat süreyle gece yaşanır. Kuzey Kutup Kuşağı aydınlık, Güney Kutup Kuşağı karanlık daire içindedir. Gündüz süresi kuzeye gidildikçe uzar. Bu nedenle, ülkemizde en uzun gündüz Sinop ta, en kısa gündüz Hatay da yaşanır. Güneş ışınlarının atmosferde kat ettiği yolun en kısa olduğu yer Yengeç Dönencesi dir. Öğlen saat de Yengeç Dönencesi nde yataya dik duran cisimlerin gölgesi oluşmaz. 21. Eksen eğikliği 30 olsaydı (Eksen eğikliği artardı) Türkiye de yazlar daha sıcak, kışlar daha soğuk olup yıllık sıcaklık farkı artardı. Böylece gece gündüz süre farkı biraz daha artardı Dünyanın kendi ekseni etrafındaki hızı (Çizgisel hız) 2 katına çıksa Gündüz süresi 12 saat Ardışık iki meridyen arasındaki zaman farkı 2 dakika İki yer arasındaki zaman farkı azalırdı. 23. Gurup, Tan, Şafak ve Alacakaranlık süresi çizgisel hıza bağlıdır. Çizgisel hızın fazla olduğu Ekvator ve çevresinde (I numaralı yer) Gurup süresi daha kısadır. Kutuplara doğru bu süre uzar.

37 SOSYAL BİLGİLER ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI 3. MODÜL SIYASET BILIMI DİĞER SOSYAL BİLİM ALANLARI ALAN EĞİTİMİ ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ

38 ÖABT YAYINLARI Genel Yayın Yönetmeni Savaş DOĞAN Genel Yayın Yönetmeni Yardımcısı Arzu Alan Yazarlar Komisyon Alan Eğitimi Gazi KARABULUT Nuray KILINÇ ISBN Sayfa Düzeni AYMİR Yayınevi Dizgi Birimi Baskı Tarihi Ankara 2017 Baskı BRC Basım Matbaacılık Balıkhisar Mahallesi 26. Sokak No: 14 Akyurt / ANKARA Tel: İletişim Adresi Serhat Mah. Mehmet Akif Ersoy Cad. No: 33 Yenimahalle / ANKARA Cep: (0549) kurumsal@lideryayin.com COPYRIGHT AYMİR YAYINEVİ Yayım Hakkı Bu kitabın her türlü yayım hakkı Aymir Yayın Basım Dağıtım Ltd. Şti. ye aittir. Bu kitabın baskısından 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası hükümleri gereğince kaynak gösterilerek bile olsa alıntı yapılamaz, herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, genel ağ ve diğer elektronik ortamlarda yayımlanamaz. BU KİTAP T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI BANDROLÜ İLE SATILMAKTADIR.