KİMYA ÖĞRETMENLERİNİN PROFESYONEL GELİŞİM SÜREÇLERİ VE HİZMET İÇİ EĞİTİME BAKIŞ AÇILARI

Transkript

1 KİMYA ÖĞRETMENLERİNİN PROFESYONEL GELİŞİM SÜREÇLERİ VE HİZMET İÇİ EĞİTİME BAKIŞ AÇILARI Seher TEKİN, Alipaşa AYAS Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğt. Fak., OFMAE Bölümü, TRABZON ÖZET: Her alandaki bilgi birikiminin çok hızlı artış gösterdiği günümüzde, öğretme-öğrenme süreçleriyle ilgili araştırma sonuçlarının ışığında oluşan bilgiler her gün literatüre eklenmektedir. Bu artış, öğretmenlerin bilgi ve becerilerinin zaman içinde çağın gerisinde kalmasına sebep olmakta ; öğretmenlerin mesleklerinde gündemi yakalayıp daha verimli olabilmeleri için hizmet içi eğitim(hie) etkinliklerinin planlanması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Çalışma, Trabzon da görev yapan kimya öğretmenlerinin HİE e karşı tutumlarının ve HİE ihtiyaçlarının belirlenmesi amacıyla yürütülmüş; HİE e karşı öğretmen tutumları geliştirilen likert tipi ölçekle, HİE ihtiyaçları anket ve yarı yapılandırılmış mülakatla belirlenmiştir. Öğretmenlerin HİE e karşı olumlu tutum içinde oldukları, en fazla çeşitli öğretim yöntemlerini ve yeni yaklaşımları kapsayan kurslara ihtiyaçları olduğunu ifade etmişlerdir. HİE in öğretmenlerin profesyonel gelişimlerinde önemli yeri olduğunu,fakat planlamanın çok iyi yapılması gerektiğine vurgu yapmışlardır.eğitim fakültelerinin Milli Eğitim Bakanlığı nın desteğiyle her seviye ve branştaki öğretmenlerin hizmet içi eğitimlerine yönelik daha özele indirgenmiş kurs programlarıyla öğretmenlere kendilerini geliştirme fırsatları vermesi gerektiğine inanılmaktadır. 1.GİRİŞ Öğretmen olmaya hak kazanan aday öğretmenler, çeşitli bilgi ve becerileri kazanmış olarak öğretmenlik mesleğine başlamakta, hizmet öncesi öğrenimleri sırasında öğrendiklerini uygulamaya çalışan öğretmenlerin mevcut bilgi birikimleri bir süre sonra yeterliliğini kaybetmektedir. Öğretmen nitelikleri çerçevesinde kendini yenileme ve geliştirme becerisi önde gelen kazanımlar arasında olmakla beraber, öğretmenlerin kendilerini geliştirmelerinde şahsi çabalarının her zaman yeterli olmadığı düşünüldüğünde, işbaşındaki öğretmenlere görevlerini devam ettirirken kendilerini geliştirme fırsatları sağlanması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda, öğretmenlerin görevlerini devam ettirirken kendilerini yenilemelerini sağlamayı amaçlayan hizmet içi eğitim( HİE) etkinlikleri eğitim sistemlerinde yerini almıştır. Cherubini, Zambelli ve Boscolo (2002) tarafından yapılan bir çalışmada, öğretmenlerin profesyonel gelişimlerini sağlamaya yönelik olarak oluşturulan araştırma gruplarından ve bu grupların çalışmalarından söz edilmektedir. Bu çalışmada vurgulanan noktalardan biri, öğretmenlerin sürekli olarak aktif bir şekilde düşünme ve planlama yolları oluşturan ve mesleki deneyimlerinin verdiği tecrübeyle mesleklerini yürütmede değişiklikler yapan kişiler oldukları; yeni ve daha etkili öğretme-öğrenme yaklaşımlarını uygulama konusunda cesaretlendirildikleri sürece bunu daha kolay başaracaklarıdır. HİE sayesinde, öğretmenler çağın gereklerine uygun bilgi ve becerileri kazanabilirler, yeni öğretim programlarını ve eğitim sisteminde meydana gelen değişiklikleri doğru bir şekilde uygulayabilirler. Bir eğitim reformu, öğretmenlerin yeni rollerini aktif olarak ve doğru bir şekilde yerine getirdiklerinde ancak başarılı olabilir (Anderson, R.D.,1996) Geçmişte, bir çok ülkede önemli ölçüde başarılı olmuş öğretim programlarının, ülkemizde başarısızlık sonucu uygulamadan kaldırılmasının bir sebebi de,bu programları uygulama konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmayan öğretmenlerdir. ( Ayas,A., Çepni,S ve Akdeniz, A.R.,1993). HİE etkinliklerinin belirlenmesinde esas nokta, öğretmenlerin yetersiz oldukları noktaları tespit etmek, kendi mesleki gelişimlerini sağlama konusunda öğretmenlerin görüşlerini almak ve bu çerçevede bir program oluşturmak olmalıdır ( O Sullivan,2001). Zaten HİE programlarının etkili olabilmesi için öğretmenlerin ihtiyaçlarının belirlenmesi öncelikle gereklidir ( Ruba, P.A.,1985). Öğretmenlerin profesyonel gelişimleri konusunda literatüre bakıldığında, üniversitelerin eğitim fakültelerinin de bu konuda öğretmenlere fırsatlar ve seçenekler sundukları görülmektedir. Mellon tarafından 1988 de yapılan bir çalışmada, Florida eyalet üniversitesinin fen grubu öğretmenlerinin hizmet öncesi ve hizmet içi mesleki gelişimlerini sağlamaya yönelik olarak sundukları değişik seçenekler tanıtılmaktadır. Bu programlardan birinde lise kimya konularının öğretimine yönelik metotlar yer alırken; bir başka programda kimyayı çeşitli laboratuar etkinlikleriyle öğretmeye yönelik programlar uygulanmaktadır. Öğretmenler, kendi ihtiyaçlarına hitap eden kurs programını seçebilmekte ve böylece programların etkililiği de artmaktadır. Ayrıca, öğretmenlerin HİE etkinliklerini zaman kaybı olarak görme eğilimlerini önlemenin yolu, öğretmenlerin ihtiyaçlarını dikkate alan HİE programları hazırlamaktan geçmektedir.

2 Bu çalışma, kimya öğretmenlerinin HİE ihtiyaçları çerçevesinde hazırlanacak bir HİE kurs programı için yürütülen çalışmaların hazırlık aşamasını yansıtmaktadır. Bu bağlamda, kimya öğretmenlerinin hizmet içi eğitimle ilgili görüşlerinin, HİE e karşı tutumlarının ve ihtiyaçlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. 2. YÖNTEM Çalışmada örnek olay incelemesi yaklaşımı kullanılmış, çalışma Trabzon da görev yapan 40 kimya öğretmeniyle yürütülmüştür. Kimya öğretmenlerinin hizmet içi eğitime karşı tutumlarını belirlemek amacıyla likert tipi, 5 kademeli (kesinlikle katılıyorum, katılıyorum, kısmen katılıyorum, katılmıyorum ve kesinlikle katılmıyorum ) 36 olumlu ve olumsuz tutum cümlesinden oluşan bir ölçek hazırlanmış ve uygulanmıştır. Tutum ölçeğinin güvenirlik katsayısı 0.84 olarak hesaplanmıştır. Kimya öğretmenlerinin hizmet içi eğitim ihtiyaçlarını ve bazı genel özelliklerini belirlemeyi amaçlayan 12 soruluk bir anket geliştirilip öğretmenlere dağıtılmış, anket formlarından 30 tanesi araştırmacıya geri dönmüştür. Ülkemiz şartları dikkate alınarak, kimya öğretmenlerinin en önemli hizmet içi eğitim ihtiyaçları olarak düşünülen ve literatürden yararlanılarak belirlenen 9 ihtiyaç listelenmiş; öğretmenlerden en önemli ihtiyaç olarak gördükleri maddeyi birinci sıraya koyarak sıralama yapmaları istenmiştir. Öğretmenlerden en önemli hizmet içi eğitim ihtiyacı olarak sıralamaları istenilen 9 madde şunlardır: - Bir konunun öğretilmesinde kullanılabilecek çeşitli yöntemler - Bir konunun anlaşılma düzeyini tespit etmede çağdaş yaklaşımlar - Öğrencilerde var olan kavram yanılgıları ve bunları düzeltmek için yapılabilecek etkinlikler - Yeni öğretim yaklaşımları - Laboratuar ortamında öğretim - Kimya öğretiminde teknoloji kullanımı - Bir konunun öğretilmesinde laboratuara gitmeden yapılabilecek öğretim etkinlikleri - Bazı kimya konuları ile ilgili örnek ders işlenişleri - Kimya öğretiminin sorunları ile ilgili tartışmalar Öğretmenlerin hizmet içi eğitim konusunda görüşlerini almak amacıyla, 10 öğretmenle 3 sorudan oluşan yarı yapılandırılmış mülakatlar yapılmıştır. 3. BULGULAR Kimya öğretmenlerine uygulanan hizmet içi eğitime karşı tutum ölçeğinin güvenirlik katsayısı 0.84 olarak hesaplanmıştır. Öğretmenlerin ölçekten aldıkları puanların ortalaması olup ölçekten alınabilecek maksimum puan 165 tir. Bu veriler doğrultusunda, Öğretmenlerin çoğunluğunun hizmet içi eğitime karşı olumlu tutum içinde oldukları tespit edilmiştir. Tutum ölçeğinden bazı örnek maddeler ve yüzdeleri aşağıda verilmiştir: Tablo 3.1. Tutum Ölçeğinden Seçilmiş Bazı Maddeler Ve Tutum Kategorilerine Göre Yüzdelikler MADDELER Kesin.K K. Kısmen K. K.M. Kesin.K.M. 1. Öğretmenlerin yüksek öğrenimleri sırasında aldıkları eğitim, öğretmenlik yaşantıları boyunca yeterlidir. 4. Öğretmenlerin mesleklerinde kendilerini yenilemeleri için HİE ile desteklenmeleri gerekir. 17. HİE faaliyetleri her ders için özel olarak planlanmalıdır. 20. HİE gereksiz bir etkinliktir Öğretmenlerin mesleki gelişimleri eğitim sisteminin önemli bir parçası olmalıdır. (Not: Tablo 3.1 de Kesinlikle katılıyorum: Kesin. K., Katılıyorum : K,Kısmen Katılıyorum: Kısmen K., Katılmıyorum: K.M., Kesinlikle Katılmıyorum: Kesin. K.M. şeklinde kısaltılmıştır.)

3 Öğretmenlerin bazı genel özelliklerini ve hizmet içi eğitim ihtiyaçlarını belirlemeyi amaçlayan anketten elde edilen veriler doğrultusunda örneklemi oluşturan 30 öğretmenle ilgili bazı genel bilgiler şunlardır: Öğretmenlerin 60 ı bay, 40 ı bayan olup 54 ü düz lisede 23 ü Anadolu lisesinde, 20 si meslek lisesinde 3 ü de işitme engelliler lisesinde görev yapmaktadır. Öğretmenlerin yaş dağılımı 23 ile 53 arasında olmakla beraber çoğunluk ( 80 ) 26 ile 45 yaş arasındadır. Mesleki deneyimleri de genellikle 6 yılın üzerindedir. Öğretmenlerin 77 si eğitim fakültesi veya Enstitüsü, 16 sı fen- ed. Fakültesi, 7 si de kimya mühendisliği fakültesi mezunudurlar. Kimya öğretmenlerinin genel özellikleri dikkate alındığında, öğretmenlerin oldukça deneyimli oldukları ve yaklaşık dörtte üçünün eğitim fakültesi veya enstitüsü çıkışlı olduğu görülmektedir. Kimya öğretmenlerinin en önemli hizmet içi eğitim ihtiyaçları olabilecek 9 maddeyi sıralamaları sonucunda oluşan sıralama Tablo 3. 2 de verilmiştir: Tablo 3.2: Kimya öğretmenlerinin en önemli hizmet-içi eğitim ihtiyaçlarını sıralaması Sıra no Konu Başlığı Yüzde 1 Bir konunun öğretilmesinde kullanılabilecek çeşitli yöntemler 30 2 Bir konunun anlaşılma düzeyini tespit etmede çağdaş yaklaşımlar 23 3 Yeni öğretim yaklaşımları 23 4 Laboratuar ortamında öğretim 23 5 Kimya öğretiminde teknoloji kullanımı 23 6 Bazı kimya konuları ile ilgili örnek ders işlenişleri 20 7 Bir konunun öğretil. Lab.a gitmeden yapılabilecek öğretim etkinlikleri 17 8 Öğrencilerdeki kavram yan. ve düzeltmek için yapılabilecek etkinlikler 23 9 Kimya öğretiminin sorunları ile ilgili tartışmalar 23 Öğretmenlerin hizmet içi eğitimle ilgili görüşlerini almak amacıyla ayrıca 10 öğretmenle 3 sorudan oluşan yarı yapılandırılmış mülakat yapılmıştır. Mülakat sorularına verilen cevaplardaki ortak ve farklı noktalar her soru için ayrı olarak irdelenmiştir: Soru 1: Daha önce hizmet-içi eğitim kursuna katıldınız mı? Eğer katıldıysanız kursu mesleğinizi daha iyi yürütmenize katkıları ve organizasyon açısından değerlendirir misiniz? Bu soruya öğretmenlerin 6 sı bilgisayar işletmenliği veya formatörlüğü kursuna, 3 ü ortaöğretim kimya dersi taslak öğretim programı ile ilgili kursa, 4 ü kimya laboratuar formatörlüğü kursuna, 2 si ingilizce kimya öğretimi kursuna katıldıklarını belirterek cevap vermişlerdir. Öğretmenlerin bir kısmı 2-3 kere hizmet içi eğitim kurslarına katıldıklarını ifade etmişler, bu kursların mesleklerini daha iyi yürütmelerinde katkıları olduğunu, özellikle deney yapma becerisi kazandırdığını, yeni öğretim programının içeriğinin ve amacının daha iyi anlaşıldığını söylemişlerdir. Bunun yanında kursta yapılması gereken bazı deneylerin malzeme eksikliği sebebiyle yapılamadığını, kursu vermekle görevli bazı elemanların gelmediğini, kursu veren öğretim elemanının konu hakkında yeterli bilgisi olmadığı için yararlı olmadığını söyleyen öğretmenler de olmuştur. Bir öğretmen katıldığı ingilizce kimya öğretimi kursunun yaz aylarında düzenlenmesinin verimliliği oldukça azalttığını söylemiştir. Kimya laboratuar teknikleri, bilgisayar işletmenliği ve formatörlüğü kurslarına katılmış bir başka öğretmenin katıldığı kursları değerlendirmesi şu şekildedir: Bilgisayar kursları hariç diğer kursların çok faydalı olduğuna inanmıyorum. Çünkü amaca uygun yapılmadı. Gerekli ön hazırlıklar yapılmamıştı, neyin hedeflendiği belli değildi, veren öğreticiler ise konudan habersizdi... Bir başka öğretmen de katıldığı kursta sunulan deneylerin uygulanabilirliğinin çok az olması sebebiyle katkısının olmadığını ifade etmiştir. Soru 2: öğretmenlerin profesyonel gelişimlerini sağlamada hizmet içi eğitimin rolü ne olmalıdır? Bu soruya öğretmenler, kendi yoğun çalışma tempoları sebebiyle mesleki gelişimlerine yeterli zamanı ayıramadıklarını HİE kursları veya seminerleri sayesinde bu imkanı bulduklarını ifade ederek cevap vermişlerdir. Her öğretmenin alanındaki yayınları,güncel dergileri, eğitim-öğretim konusundaki yeni yaklaşımları takip etmesi gerektiğini ve öğretmenlerin gelişmelere açık olmalarının gerekli olduğunu vurgulamışlardır. Bir öğretmen... Konusunda uzman olabilmek için sürekli araştırmalı diyerek düşüncesini açıklamıştır.

4 Bu soruya diğer bir öğretmen çağdaş eğitim sisteminde öğrenci merkezli bir öğretim uygulamasını son derece yararlı olduğu bir gerçektir. Bunun için de öğretmenlere konuları işlerken öğrenci merkezli yöntemlerin nasıl kullanılacağı hakkında zaman zaman hizmet içi eğitim kursları verilmelidir. şeklinde cevap vermiştir. Soru 3: Size göre bir hizmet-içi eğitim programının öğretmenlere yararlı olabilmesi için içerik ve organizasyonu nasıl olmalıdır? Bu soruya öğretmenlerin çoğunluğu fazla kalabalık olmayan gruplarla kursu almanın yararlı olacağını, ayrıca kurs süresince izinli olmalarının gerektiğini belirtmişlerdir. Kursun zamanlamasının iyi ayarlanmasını da vurgulamışlardır. Bir öğretmen eğitim alanındaki yeniliklerin görülmesi açısından hizmet içi eğitim faaliyetleri yararlı oluyor. Fakat bu tür faaliyetler öğretmenlerin daha rahat oldukları dönemlerde yapılmalı, örneğin yazılı sınavların yapılması gereken zamanlarda olursa, okuldaki işler geri kalıyor. Öğretmen iki işi bir arada yapmak zorunda kalıyor veya kursa devam etmiyor. Diyerek görüşlerini ifade etmiştir. Öğretmenlerin ortak görüş içinde oldukları bir diğer nokta, kursu veren öğreticilerin kursun içeriğini iyi bilmeleri ve konuya hakim olmaları gereğidir. 5. SONUÇ VE YORUM Elde edilen bulgular kimya öğretmenlerinin mesleklerinde oldukça deneyimli olmakla beraber, HİE e karşı olumlu tutum içinde olduklarını göstermektedir. Bu sonuç, öğretmenlerin kendilerini yenileme ve geliştirme niteliklerini kaybetmediklerini, yeniliklere açık olduklarını ortaya çıkarmaktadır. Öğretmenlerle yapılan görüşmeler sonucunda, öğretmenlerin kimya öğretimini ve öğrencilerin daha iyi öğrenmelerini sağlayacak düzenleme ve program değişikliklerine ve hizmet içi eğitim etkinliklerine katılma konusunda hazır oldukları bulunmuştur. Bununla beraber öğretmenler, HİE faaliyetlerinin iyi organize edilmesini istemektedirler. Öğretmenlerin hizmet içi eğitim ihtiyaçları içinde en üst sıralarda yeni öğretim yaklaşımları ve bu yaklaşımlarının kapsadığı yöntemler vardır. Bu durum kimya öğretmenlerinin hizmet öncesi eğitimleri sırasında öğrendikleri öğretmenlik bilgi ve becerilerinin yeni öğretim yaklaşımları açısından desteklenmesi gerektiğini göstermektedir. Öğretmenler yeni öğretim yaklaşımlarını öğrenmeyi en öncelikli ihtiyaç olarak görmektedirler. Laboratuar ortamında öğretim, dördüncü sırada öncelikli ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır. Kimya öğretiminde teknoloji kullanımı, bazı konularda örnek ders işlenişleri ve etkinlik ağırlıklı öğretim yöntemleri daha sonraki ihtiyaçlardır. Öğretmenler bir konunun anlaşılma düzeyini tespit etmede çağdaş yaklaşımları 2. sıraya koymalarına rağmen, öğrencilerde var olan kavram yanılgıları ve bunları düzeltmek için yapılabilecek etkinlikleri 8. sırada bir ihtiyaç olarak görmektedirler. Oysa ki bu iki madde birbiriyle doğrudan ilişkilidir. Çünkü öğrencilerdeki anlama düzeylerinin tespit edilmesindeki amaç, anlamayı üst düzeylere çıkarmak için yapılacak etkinliklere karar vermede çıkış noktasının neresi olacağını belirlemektir. Öğretmenlerin bu iki maddeyi birbiriyle bağdaştıramaması, konuyla ilgili yeterli bilgi birikimlerinin olamamasıyla açıklanabilir. Öğretmenlerle yapılan mülakatlar neticesinde, öğretmenlerin hizmet içi eğitimi,profesyonel gelişim için gerekli bir etkinlik olarak gördükleri belirlenmiştir. Öğretmenler daha iyi organize edilmiş etkinlikler istemektedirler. Çünkü kursun verimliliği zamanlama, yer, öğreticinin niteliği gibi değişkenler sebebiyle düşebilmektedir. 6. ÖNERİLER Bu çalışma sonucunda elde edilen bulgular, Trabzon da görev yapan kimya öğretmenlerinin HİE e bakış açılarını ve ihtiyaçlarını ortaya çıkarmaya katkı sağlamıştır. Bu çalışmanın devamında hazırlanacak olan HİE kurs programı etkinliklerinin belirlenmesinde, tespit edilen bu ihtiyaçlar dikkate alınacaktır. Benzer araştırmaları yürütmek isteyen araştırmacıların da, öncelikle kendi çalışma ortamlarındaki bireylerin ihtiyaçlarını belirlemeleri ve o çerçevede çalışmalarını sürdürmeleri önerilmektedir. Milli Eğitim bakanlığının HİE faaliyetlerinin her branştaki öğretmenlere yönelik, bilgisayar işletmenliği gibi genel konular üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Belli bir branştaki öğretmenlerin hizmet içi eğitim ihtiyaçlarına yönelik yürütülen etkinliklerse daha sınırlıdır. Bu konuda eğitim fakülteleri öğretmenlere görevlerini yürütürken katılabilecekleri kurs programları seçenekleri sunmalıdır. HİE etkinlikleri düzenlenirken öğretmenlerin daha kolay ve aktif katılımlarının sağlanması

5 için kurs programları iyi organize edilmelidir. Hizmet-içi eğitim etkinlikleri öğretmenlerin çalışma programlarını aksatmayacak şekilde planlanmalıdır. Kimya öğretmenleri hizmet-içi eğitimi profesyonel gelişim süreçlerinin bir parçası olarak görmektedirler. Bu olumlu düşünce ve tutumun devam edebilmesi için hazırlanan HİE etkinlikleri öğretmenlerin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde hazırlanması gerekmektedir. Öğretmenlerin HİE yoluyla profesyonel gelişimlerinin sağlanması için okul yöneticileri teşvik edici olmalı; Öğretmenlerin HİE etkinliklerine katılımları ve elde ettikleri kazanımları öğretme- öğrenme sürecine yansıtabilmeleri kolaylaştırılmalıdır. KAYNAKLAR Anderson,R.D. (october 1996) Study of curriculum reform < htpp:// >, ( ) Ayas,A.,Çepni,S.,Akdeniz,A.R., (1993 ),Development of the turkish secondary science curriculum, İnternational Science Education, 77 ( 4 ), Cherubini,G.,Zambelli,F.,Boscolo,P,(2002), Student motivation: an experience of inservice education as a context for professional development of teachers, Teaching and Teacher Education, 18( 3 ), Mellon, E.K.,( 1988), A chemistry( methods) course for prospective and inservice teachers, Journal of Chemical Education., 65 ( 9 ), O Sullivan, M.C.( 2001), The inset strategies model: an effective inset model for unqualified and underqualified primary teachers in namibia, İnternational Journal of Educational Development, 21, Ruba, P.A.,( 1985), Chemistry teachers inservice needs: are they unique?, Journal of Chemical Education, 58 ( 5),