Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti. Ülkesel Fizik Planı. Bölüm V. Sektör Politikaları Bakanlar Kurulu Değişiklik Onayı Sonrası Konsolide

Transkript

1 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ülkesel Fizik Planı Bölüm V. Sektör Politikaları Şehir Planlama Dairesi İçişleri Bakanlığı Lefkoşa - Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 2015

2 2031 İçindekiler 1. Giriş Ekonomik Gelişme Giriş Turizm Sektörün Önemi Sektörel Ana Konular Sektör Politikalar Yüksek Eğitim Sektörün Önemi Sektörel Ana Konular Sektörel Politikalar Emlak Geliştirme - İnşaat Sektörün Önemi Sektörel Ana Konular Sektörel Politikalar Tarım Sektörün Önemi Sektörel Ana Konular Sektörel Politikalar Sanayi Sektörün Önemi Sektörel Ana Konular Sektörel Politikalar Ticaret Sektörün Önemi Sektörel Ana Konular Sektörel Politikalar Teknik Altyapı Giriş Ulaşım ve Trafik Sektörün Önemi Sektörel Ana Konular Sektör Politikaları Su ve Atık Su Altyapısı Sektörün Önemi Sektörel Ana Konular Sektörel Politikalar Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı Sektörün Önemi Sektörel Ana Konular Sektörel Politikalar Telekomünikasyon Altyapısı Sektörün Önemi Sektörel Ana Konular

3 Sektörel Politikalar Enerji ve Elektrik Atyapısı Sektörün Önemi Sektörel Ana Konular Sektörel Politikalar Sosyal Altyapı... Error! Bookmark not defined Giriş... Error! Bookmark not defined Konut... Error! Bookmark not defined Sektörün Önemi... Error! Bookmark not defined Sektörel Ana Konular... Error! Bookmark not defined Sektörel Politikalar... Error! Bookmark not defined Gelecekteki Tahmini Konut İhtiyacı... Error! Bookmark not defined Eğitim... Error! Bookmark not defined Sektörün Önemi... Error! Bookmark not defined Sektörel Ana Konular... Error! Bookmark not defined Sektörel Politikalar... Error! Bookmark not defined Planlama Döneminde Okul İhtiyacı Öngörüleri... Error! Bookmark not defined Sağlık... Error! Bookmark not defined Sektörün Önemi... Error! Bookmark not defined Sektörel Ana Konular... Error! Bookmark not defined Sektörel Politikalar... Error! Bookmark not defined Planlama Döneminde Yataklı Kamu Sağlık Kurumları Yatak İhtiyacı ÖngörüleriError! Bookmark not defined Sosyal Hizmetler... Error! Bookmark not defined Sektörün Önemi... Error! Bookmark not defined Sektörel Ana Konular... Error! Bookmark not defined Sektörel Politikalar... Error! Bookmark not defined Rekreasyon Ve Açık Alanlar... Error! Bookmark not defined Sektörün Önemi... Error! Bookmark not defined Sektörel Ana Konular... Error! Bookmark not defined Sektörel Politikalar... Error! Bookmark not defined Çevre, Tarihi Ve Kültürel Miras... Error! Bookmark not defined Giriş... Error! Bookmark not defined Çevre... Error! Bookmark not defined Giriş... Error! Bookmark not defined Su... Error! Bookmark not defined Biyolojik Çeşitlilik, Hassas Alanlar ( Kıyılar, Dağlar, Sulak alanlar, Ormanlar, Tarım Alanları)... Error! Bookmark not defined Kirlilik Önleme... Error! Bookmark not defined Potansiyel Risk ve Tehlikeleri Önleme... Error! Bookmark not defined Tarihi ve Kültürel Miras... Error! Bookmark not defined Giriş... Error! Bookmark not defined Sektörel Ana Konular... Error! Bookmark not defined Sektörel Politikalar... Error! Bookmark not defined.343 2

4 2031 Haritalar Harita 1: Turizm Gelişme Bölgeleri ve Yatak Kapasitesinin Dağılımı Harita 2: Tarihi, Kültürel ve Geleneksel Yaşam Merkezi Olan,Potansiyel Eko/Agro/Kültür Turizmi Gelişme Merkezleri Harita 3: Tarım Harita 4: Sanayi Harita 5: Ticaret Harita 6: Ekonomik Gelişme Birleşik Haritası Harita 7: Ulaşım Harita 8: İçmesuyu Temini Projesi Güzergahı Harita 9: Su Ve Atık Su Harita 10: Katı Atık Harita 11: Telekominikasyon Haberleşme Harita 12: Enerji ve Elektrik Altyapısı Harita 13: Teknik Altyapı Birleşik Haritas Harita 14: Konut Yerleşim Alanları... Error! Bookmark not defined.203 Harita 15: Eğitim... Error! Bookmark not defined.230 Harita 16 : Sağlık... Error! Bookmark not defined.254 Harita 17: Sosyal Hizmetler... Error! Bookmark not defined.268 Harita 18: Sosyal Altyapı Birleşik Haritası... Error! Bookmark not defined.283 Harita 19: Su Kaynakları... Error! Bookmark not defined.287 Harita 20: Hassas Ekolojik Alanlar... Error! Bookmark not defined.297 Harita 21 : Kirlilik... Error! Bookmark not defined.310 Harita 22: Potansiyel Tehlike Alanları ve Konuları... Error! Bookmark not defined.330 Harita 23 : Tarihi ve Kültürel Miras Alanları... Error! Bookmark not defined.342 Harita 24: Çevre, Tarihi ve Kültürel Miras Birleşik Haritası... Error! Bookmark not defined.353 Harita 25: Risk Yönetimi ve Kirlilik Önleme... Error! Bookmark not defined.354 3

5 2031 Tablolar Tablo 1: Dönemi Mevcut Aktif Yatak Sayısının Yıl Sonu İtibarı İle Yıllara Göre Değişimi Tablo 2: Turizm Gelişim Planı Mevcut ve Öneri Üst Limit Yatak Sayılarının ÜFP Planlama Bölgelerine Göre Dağılımı 46 Tablo 3: Yüksek Öğrenim Stratejisine Göre Tahmini Öğrenci Sayıları Tablo 4 : KKTC Topraklarının Ana Arazi Kullanım Türlerine Göre Dağılımı (2013) Tablo 5: Mevcut Durumun Devam Etmesi Senaryosuna Göre İlçelerin Nüfus TahminleriError! Bookmark not defined.215 Tablo 6 : Mevcut Durumun Devam Etmesi Senaryosuna Göre Planlama Bölgelerinin Nüfus Tahminleri... Error! Bookmark not defined.215 Tablo 7: Üç Farklı Plan Stratejisi Senaryosuna Göre Planlama Bölgelerinin Nüfus Tahminleri... Error! Bookmark not defined.215 Tablo 8: 2011 DPÖ Konut Sayımı Verilerine Göre Konutların İlçelere DağılımıError! Bookmark not defined.216 Tablo 9: 2011 DPÖ Sayım Sonuçlarına Göre Konutların Planlama Bölgelerine Göre Dağılımı... Error! Bookmark not defined.216 Tablo 10: Ortalama Hane Halkı Dağılımı... Error! Bookmark not defined.216 Tablo 11: Niteliksiz Konutların İlçelere Göre Dağılımı... Error! Bookmark not defined.217 Tablo 12: Niteliksiz Konutların Planlama Bölgelerine Göre Dağılımı... Error! Bookmark not defined.217 Tablo 13: Boş Konutların İlçelere Göre Dağılımı... Error! Bookmark not defined.218 Tablo 14 : Boş Konutların Planlama Bölgelerine Göre Dağılımı... Error! Bookmark not defined.218 Tablo 15: Boş ve İkincil Konutların İlçelere Göre Dağılımı... Error! Bookmark not defined.219 Tablo 16: Boş ve İkincil Konutların Planlama Bölgelerine Göre Dağılımı. Error! Bookmark not defined.219 Tablo 17:Mevcut Durumun Devamı Halinde Konut İhtiyacını Karşılamada Kullanılabilecek Yarım İnşaatların İlçelere Göre Dağılım... Error! Bookmark not defined.220 Tablo 18: 2011 Yılı Tahminlerine Göre Yarım İnşaat Konutlar ve Plan Stratejisine ve Konut Politikalarına Göre Sürekli Kullanılabilecek Konut Olarak Değerlendirilebilecek Yarım İnşaatlar... Error! Bookmark not defined.220 Tablo 19: Konut İhtiyacını Karşılamada Kullanılabilecek Yarım İnşaatların Planlama Bölgelerine Göre Dağılımı... Error! Bookmark not defined.221 Tablo 20: Mevcut Durumun Devamı Projeksiyonuna Göre Konut İhtiyacının Planlama Bölgelerine Göre Dağılımı... Error! Bookmark not defined.222 Tablo 21: Mevcut Durumun Devamı Projeksiyonuna Göre Konut İhtiyacının İlçelere Göre Dağılımı.. Error! Bookmark not defined.222 Tablo 22: Mevcut Durumun Devamı Projeksiyonuna Göre Tahmini İlave Konut İhtiyacının Planlama Bölgelerine Göre Dağılımı... Error! Bookmark not defined.223 Tablo 23: Mevcut Durumun Devamı Projeksiyonuna Göre Tahmini İlave Konut İhtiyacının İlçelere Göre Dağılımı... Error! Bookmark not defined.223 Tablo 24: Senaryo 1 e Göre 2021 Yılına Kadarki Konut İhtiyacı... Error! Bookmark not defined.224 Tablo 25 : Senaryo 2 ye Göre 2021 Yılına Kadarki Konut İhtiyacı... Error! Bookmark not defined.224 Tablo 26: Senaryo 3 e Göre 2021 Yılına Kadarki Konut İhtiyacı... Error! Bookmark not defined.225 Tablo 27: Boş Konut, İkincil Konut ve Yarım İnşaat Konuların Stratejiye Göre Varsayımlara Göre Gelecekte (2021) Kullanımlarının Dağılımı... Error! Bookmark not defined.225 4

6 2031 Tablo 28 : Atıl Konut Kapasitesinin Bölgelere Göre Kullanılabilecek Varsayıma Dayalı Oranların Dağılımı... Error! Bookmark not defined.226 Tablo 29: 2011 yılındaki Mevcut Konut Gereksinimi ve Açığının Bölgelere Göre DağılımıError! Bookmark not defined.226 Tablo 30 : ÜFP Gelişme Strateji ve Konut Politikalarına Göre Gelecekteki (2021) Konut İhtiyacının Planlama Bölgelerine Dağılımı... Error! Bookmark not defined.227 Tablo 31 : Mevcut Durumun Devamı Senaryosu Sonuçlarına Göre ve ÜFP Gelişme Stratejisi ve Konut Politikalarının Uygulanması Sonuçlarına Göre Gelecekteki (2021) Konut İhtiyacının Planlama Bölgelerine DağılımıError! Bookmark not defined.227 Tablo 32: ÜFP Gelişme Stratejisi ve Konut Politikaları Uyarınca,2021 Yılında Planlama Bölgelerine Göre Gelecekteki Net İlave Konut İhtiyacının, Sürekli Kullanılabilir Konut Stoku İçindeki Yeri.... Error! Bookmark not defined.227 Tablo 33: İlçelere Göre Tahmini Nüfus... Error! Bookmark not defined.243 Tablo 34: İlçelere Göre Tahmini Çağ Nüfusu... Error! Bookmark not defined.243 Tablo 35: İlçelere Göre Tahmini İlkokul Sınıf Sayısı İhtiyacı... Error! Bookmark not defined.244 Tablo 36: İlçelere Göre Tahmini Ortaöğretim Sınıf Sayısı İhtiyacı... Error! Bookmark not defined.245 Tablo 37: Planlama Bölgelerine Göre 2021 Nüfus Tahmini... Error! Bookmark not defined.246 Tablo 38: Planlama Bölgelerine Göre 2021 Çağ Nüfusu Tahmini... Error! Bookmark not defined.247 Tablo 39: Planlama Bölgelerine Göre 2021 Anaokulu Sınıf Sayısı İhtiyacıError! Bookmark not defined.248 Tablo 40: Planlama Bölgelerine Göre 2021 İlkokul Sınıf Sayısı ihtiyacı... Error! Bookmark not defined.249 Tablo 41: Planlama Bölgelerine Göre 2021 Ortaokul Sınıf Sayısı ihtiyacı Error! Bookmark not defined.249 Tablo 42: Planlama Bölgelerine Göre 2021 Lise Sınıf Sayısı ihtiyacı... Error! Bookmark not defined.250 Tablo 43: Öngörü Metodolojik Yaklaşımı... Error! Bookmark not defined.251 Tablo 44: Mekansal Planlama Ve Sağlik Hizmetleri Arasindaki Fonksiyonal İlişkiError! Bookmark not defined.252 Tablo 45: İlçelere Göre Yataklı Kamu Sağlık Kurumları Yatak İhtiyacı... Error! Bookmark not defined.266 Tablo 46: Planlama Bölgelerine Göre 2021 Yılı Yataklı Kamu Sağlık Kurumları Yatak İhtiyacı... Error! Bookmark not defined.266 Şekiller Şekil 1: Taşınmaz\Gayrimenkul Geliştirmenin Yapı Taşları Şekil 2: Taşınmaz\Gayrimenkul Geliştirme Süreci Şekil 3: Dönemde Verimli Tarım Topraklarının Değişimi Şekil 4: Mekansal Planlamanın, Sağlık ve Sosyal Hizmetler Ile Ilişkisi 18.. Error! Bookmark not defined.197 Şekil 5: Afete Duyarlı Planlama Yaklaşımı Şeması... Error! Bookmark not defined.327 Şekil 6: Doğu Akdeniz Bölgesi Sismik Tehlike Haritası... Error! Bookmark not defined.328 Şekil 7: Kıbrıs için geliştirilmiş Sismik Tehlike Haritaları... Error! Bookmark not defined.328 Şekil 8: Kıbrıs Sismik Zone Haritası (2010)... Error! Bookmark not defined.329 5

7 2031 Grafikler Grafik 1 : Dönemi Mevcut Aktif Yatak Sayısının 2014 Yıl Sonu İtibarı İle Yıllara Göre Değişimi Grafik 2: KKTC Üniversitelerinin Yıllara Göre Öğrenci Değişimi Grafik 3: İlçelere Göre Tahmini İlkokul ve Ortaöğretim Sınıf İhtiyacı... Error! Bookmark not defined.246 Grafik 4: Planlama Bölgelerine Göre 2021 Yılı Kamu Eğitim Kurumları Sınıf İhtiyacı... Error! Bookmark not defined Giriş 1.1 Sektör Politikaları, Ülkesel Fizik Plan ın önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Sürdürülebilir gelişmenin sağlanması için ekonomik ve sosyal sürdürülebilirliğin yanı sıra çevre, mekân ve yaşam kalitesinin korunması hedeflerine ulaşmayı sağlayacak, ekonomik gelişme sektörlerine, ekonomik gelişme için gerekli olan teknik altyapıya, sosyal gelişme, uyum ve bütünleşme ile kültürel gelişme için gerekli sosyal altyapı ve hizmetlere ve çevre, biyolojik çeşitlilik, su kaynakları, hassas doğal alanlar ile kültürel mirasın korunmasına ilişkin politikaları kapsamaktadır. 1.2 Bu politikalar, tüm ülkede uygulanacak yeri ve konumu belli olan veya yeri ve konumu belli olmayan politikalar, sadece belli bölgelerde uygulanacak yeri ve konumu belli olan veya yeri ve konumu belli olmayan 6

8 2031 politikalardan oluşan, ÜFP aracığı ile doğrudan uygulanacak birinci grup politikalar ve diğer sektörler aracılığı ile uygulanacak ikinci grup politikalar olmak üzere iki ana gruptan oluşmaktadır. 7

9 Ekonomik Gelişme Ekonomik Gelişme 2.0 Giriş Ada ekonomisi özelliklerine sahip KKTC, gerek nüfus gerekse kısıtlı yer altı ve yer üstü kaynakları, küçük ölçekli pazarı, kısıtlı doğal ve insan kaynağı yapısıyla ile dışa bağımlılığı yüksek olan bir ülkedir. Kıbrıs konusunda devam etmekte olan siyasi belirsizlik, KKTC nin tanınmamış olması ve izolasyonların yarattığı olumsuzluklar, Kıbrıs Türk halkının ekonomik kalkınmasını engellemektedir KKTC nin sosyal ve ekonomik yapısında olumlu gelişmeler olmasına rağmen, ülkenin sahip olduğu doğal ve insan gücü kaynakları itibarıyla ülkede sağlanan ekonomik performans, olması gereken düzeyin altındadır. KKTC ekonomisi de her ne kadar, siyasi nedenlerle dış piyasalara entegre bir yapıya sahip olmasa da, mal ve hizmet ihracatı yoluyla ve kısmen de yabancı sermaye girişi açısından dış dünya ile belirli bir ilişki ve rekabet içerisinde kabul edilebilir Kuzey Kıbrıs ekonomisi de diğer küçük ekonomilerde olduğu üzere, ağırlıklı olarak hizmet üreten bir yapıya sahiptir. Her ne kadar, belirli bir oranda hafif sanayi ve tarımsal üretim altyapısına sahip olsa da, ağırlıklı olarak hizmet sektörü ekonomide önemli bir paya sahiptir KKTC ekonomisinin gelişmesinde potansiyel taşıyan alanlar arasında turizm ve eğitim öne çıkmaktadır. Sanayi ve tarım sektörünün de turizm ve eğitim sektörlerini destekleyecek şekilde gelişmesi potansiyeli de bulunmaktadır. Ayrıca adanın deniz ticaret yolları üzerinde bulunması, nedeniyle deniz taşımacılığı ve gemi inşa sektörünün gelişmesine de uygun olduğu düşünülmektedir KKTC nin ekonomik kaynakları itibarıyla turizm, yükseköğrenim, finansal hizmetler, transit yük depolama (off shore hizmetler) ve sağlık hizmetleri, uzmanlaşma sağlayabileceği potansiyel ürünler/sektörler olarak dikkat çekmektedir. Niche ürünler olarak da adlandırılan bu sektörlerin temel özelliği, küresel rekabete konu olmaması ve bu nedenle fiyat rekabetinden uzak olması, yüksek gelir grubuna hitap eden kalite standardı yüksek, küçük üretim kapasitesine rağmen yüksek katma değerli ürünler olmasıdır. Bu sektörler arasında turizm ve yükseköğrenim sektörleri, en öncelikli sektörler olarak göze çarpmaktadır. Bu sektörlerin birçok sektörden girdi alması, bu sektörlerden kaynaklı üretim artışı, ekonomik büyüme üzerinde önemli ölçüde etki yaratacaktır Bu bölüm, KKTC ekonomisini oluşturan altı sektörün; turizm, emlak geliştirme, yükseköğretim, tarım, sanayi ve ticaret politikalarını içermektedir Kamu Etkinliğinin ve Özel Sektörün Rekabet Gücünün Artırılması Programı Bölüm 5 Reel Sektör syf 22 8

10 Ekonomik Gelişme / Turizm Turizm Sektörün Önemi KKTC Ülke ekonomisine sağladığı doğrudan ve dolaylı katkısı ile turizm sektörü, en önemli öncü sektörlerden biridir. Dünya turizm hareketinde önemli bir paya sahip olan Akdeniz Bölgesi nde yer alan KKTC de turizm sektörünün en önemli turizm ürünleri, zengin tarihi ve doğal güzellikleri ve özgün kültürüdür. Turizm sektörünün, zengin tarihi ve doğal çevresi ile sahip olduğu yüksek potansiyele ve mukayeseli üstünlüğe karşın, ekonomi içinde hala istenilen düzeyde olmaması, bu sektörün gelecekte gelişme potansiyeline sahip olduğunun bir göstergesidir. Gelişme potansiyelinin kullanılması ve sürdürülebilir turizm faaliyetinin sağlanması, sektörün en önemli mukayeseli avantajını oluşturan zengin kaynaklarından sürekli ve dengeli yararlanma kabiliyetinin korunmasına bağlıdır Kuzey Kıbrısı; Karpaz yarımadasını içine alan ve Koruçam Burnu ile Zafer Burnu arasında uzanan dağlık alan (Beşparmak Dağları), Kuzeyde Beşparmak Dağları ile güneyde Trodos Dağları arasında uzanan, batısında Güzelyurt, doğusunda Mesarya ovalarının geniş yer kapladığı orta çukur alan, Kuzeyde kıyı boyunca uzanan, yer yer genişleyip daralan kıyı düzlüklerinin bulunduğu alan olmak üzere üç bölgeye ayırmak mümkündür Girne, Mağusa İskele ve son yıllarda Karpaz Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin, turistik gelişmesi için en çok tercih edilen bölgelerini oluşturmaktadır Kuzey Kıbrıs ta 2014 yılı sonu verilerine göre, ülkede toplamda 144 tesiste yatak bulunmaktadır. Ancak bu tesislerin ve yatak kapasitesinin tamamı aktif değildir. Farklı yıllarda ve yıl içinde mevsimsel olarak aktif olan tesislerin sayısında değişimler izlenmektedir yılı sonu itibarı ile mevcut tesis sayısının % 93 ünü oluşturan 134 adet tesiste yer alan ve mevcut toplam yatak kapasitesinin % 94 üne ne karşılık gelen adet yatağın aktif olduğu görülmektedir. Bunun yanısıra, toplam yatak kapsayan 52 tesis de inşaa halindedir. Yarım inşaat durumda olan tesislerin bir kısmının uzun yıllardır inşaatı devam etmemektir. Bu da ekonomik bir kayıptır. Mevcut tesisler ve yarım inşaat halindeki tesisler dikkate alındığında, ülkede toplam 196 tesiste, Turizm Gelişim Planın üst hedefi olan yatak kapasitesinin % 53,8 karşılık gelen yatak kapasitesi olduğu görülmektedir.bu durum yatak kapasitesinde %58 lik bir artış ifade etmektedir Kuzey Kıbrıs artan turist sayısı paralelinde, eko-agro turizm, kuş gözlem imkanları, golf, kablumbağa izleme, dalma, tarihi yerleri görme gibi pek çok aktivite ile birlikte 5 yıldızlı otellerden tatil köylerine, pansiyonlara kadar çeşitli konaklama fırsatları sunmaktadır yıl sonu verilerine göre, Kuzey Kıbrıs ta halen faaliyet gösteren 14 tane 5 yıldızlı otel bulunmaktadır. Bunların bünyelerinde gazinolar (casino) da bulunmaktadır. Butik oteller, geleneksel köy evleri ve pansiyonları ile Kuzey Kıbrıs ayrıca özellikli ve nitelikli tatil olanağı sunmaktadır. Butik otellere ve geleneksel köy evlerine ilave olarak pek çok köyde pansiyonlar bulunmaktadır Kuzey Kıbrıs da önemli turizm yatırım bölgesi Bafra Turizm Yatırım Bölgesi nde çok sayıda 5 yıldızlı otel yatırımı bulunmaktadır. Bafra adanın kuzey doğu kısmında ileri doğru uzanan kara parçasında yer almaktadır. Bölgedeki yatırımların tamamlanması halinde 13 tane 5 yıldızlı otel, 1 golf alanı ve tema parkı dahil iki özel ilgi turizmi aktivitesini içerecek yatırımların toplam tutarının 1 milyar $ ı geçmesi beklenmektedir. Toplam 15 bin yatak kapasitesi sunarak önemli bir kitle turizmi bölgesi haline gelmesi hedeflenen Bafra Turizm bölgesi ile birlikte Kuzey Kıbrıs yatak kapasitesi orta dönemde 50 bini geçeceği öngörülmektedir Sektörün gelişmesinde ekonomik, sosyal, politik, doğal afetler, terör ve benzeri dış faktörler belirleyici rol oynamaktadır. Avrupa ekonomisinin yavaş toparlayacağı öngörülmüştür. Bunun yanısıra, Türkiye ye gelen Rus turistlerin %70 ini çeken Doğu Akdeniz bölgesindeki önemli çekim merkezi olan Türkiye nin güneyindeki büyük tesislerin, Rus para biriminin değer kaybetmesine bağlı olarak turist sayılarındaki azalmanın da KKTC için domino etkisi yaratması beklenmektedir. Sonuçta mevcut tesislerin doldurulabilmesi için, KKTC pazarı olan İngiltere, Almanya gibi ülkelere ve Türkiye iç piyasasına yoğunlaşılması, tanıtım ve uygun paketler, erken rezervasyonda indirim kampanyaları ile tesislerini doldurulması gayretine girilmesi beklenmektedir. Sektörün gelişmesinde belirleyici rol oynayan ekonomik, sosyal, politik, doğal afetler, terör ve benzeri dış faktörlerin yanısıra sıkı 9

11 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 bütçe politikaları da dikkate alındığında, mevcut durumdaki devlet politikalarının aynen devam etmesi halinde, KKTC turizminde yeni bir gelişme olması beklenmemektedir KKTC nin güneş, deniz, kum konseptine dayalı geleneksel ve küresel turizm ürünleri ile bölgesinde rekabetçi olması mümkün değildir. Bu nedenle turizm potansiyelinden daha fazla yararlanabilmek için özel ilgi turizmine (nichlere) yönelmesi gerekmektedir. Adanın tarihsel ve kültürel zenginliği, kültür turizmi için potansiyel içermektedir. Kültür turizmi yanında, agro turizm gibi özel ilgi alanlarının geliştirilmesine yönelik yeni teşvik modellerine ve politikalara ihtiyaç vardır. Sürdürülebilir bir turizm sektörü için, KKTC nin turizm sektörü hedef ve politikaları; çevrenin korunması ve geliştirilmesini sağlayacak, doğal kaynakların kullanımında geriye dönüşün olmadığı bilincini topluma benimsetecek, ekonomik kazançlarla çevre koşullarının duyarlı bir şekilde dengeyi oluşturmasını sağlayacak, tarihi mirasa ve kültürel dokuya duyarlılık gösterecek, KKTC nin kendine özgü koşullarını ve bölgesel farklılıklarını dikkate alacak, bölgesel kalkınmaya en üst düzeyde katkı sağlayacak, ürün çeşitliliğine gidilmesine olanak verecek, kalite anlayışını benimseyerek rekabet üstünlüğüne dayalı turizm modelinin gelişimini sağlayacak nitelikte olmalıdır KKTC için, büyük oteller yanı sıra, ev pansiyonculuğu, özel ilgi turizmi ve eko turizme dayalı bir gelişme planı hazırlamıştır. Turizm Gelişim Planı, KKTC nin kendine özgü koşulları ve kısıtlamaları çerçevesinde, bölgesel farklılıkları göz önüne alan, doğal çevreye, tarihi mirasa ve kültürel dokuya duyarlı ve sahip çıkan, sürdürülebilir niteliğinin yanı sıra yerel kaynak kullanımına uygun, yaratılan ekonomik katkının ülke içinde kalması ile ülke ekonomisine katkıda bulunan; toplam kalite anlayışını benimseyen ve sürekliliğini koruyacak bir devlet politikası olarak turizm yapılanmasını gerçekleştirecek planları ortaya koymayı ana amaç olarak belirlemektedir. Plan, doğal, kültürel, tarihi zenginliklerini ve sit alanlarını, çevre değerlerini koruyarak, ülkenin sahip olduğu rekabet avantajı yaratan kaynaklarını etkin bir şekilde kullanarak, toplumsal bilinci geliştirerek, ülke vatandaşlarının yaşam kalitesini ve gelirini artırarak, ülkeyi cazibe merkezi haline getirerek, ülkeyi ziyaret eden turistlerin beklentilerini karşılayacak düzeyde sürdürülebilirliği mümkün olan, farklı ürünler sunan, farkındalık ve farklılaşma yaratan bir turizm destinasyonu yaratmayı strateji olarak benimsemiştir Turizm Gelişim Planın Ana Hedefleri: (1) Ürün geliştirmede bölgesel farklılıkların ön plana çıkarılması, (2) Sürdürülebilir turizm modelinin oluşturulması, (3) Turizmin tüm ülkeye yayılması ve 12 ay boyunca canlı tutulması, (4) Turizmde kalitenin bir yaşam şekli haline getirilmesi, (5) Mevcut yaşam koşulları değiştirilmeden oluşturulacak, yerel halka dayalı bir gelişim modeli benimsenmesi olarak belirlenmiştir Turizm sektöründeki gelişmelere ve tüm göstergelere bakıldığında, mevcutlar, yarım inşaatlar ve devletin arazi kiralamak, teşvik vermek veya izinlendirmek suretiyle taahüt altına girdiği gerçekleştirilmesi planlanmış olan tesisler dikkate alındığında, toplam yatak sayısı potansiyelinin, Turizm Gelişim Planında belirlenmiş üst hedef nin % 90 na karşılık gelen olduğu görülmektedir. Plan da Girne Bölgesi için olan yatak sayısı üst hedefinin aşılma eğiliminin olduğu, yaklaşık e ulaştığı izlenmektedir 3.İskele İlçesinde yer alan Karpaz bölgesine de talep yüksektir. Bafra Turizm alanı yanısıra Karpaz alt bölgesinde özellikle büyük tesislere yönelik yüksek talep eğiliminin bölge için belirlenen üst limiti zorlayabileceği anlaşılmaktadır Ülkenin taşıma kapasitesine uygun yatak kapasitesinin tahmini veya projeksiyonu, ancak farklı değişkenlerle (Gayrısafi Milli Hasıla,Turist Sayısı vb.) korelasyon oluşturularak modellenerek hesaplanması halinde bilimsel ve sürdürülebilir hedefler öngörülebilecektir. Ülkesel Fizik Plan, 2031 yılında ulaşılabilecek turist sayısı ve buna bağlı olarak yatak sayısı tahminin bilimsel olarak hesaplanabilmesi için ciddi bir araştırma ve analiz yapılmasını ve ülke ile bölgelerine göre turizm taşıma kapasitesi araştırma ve değerlendirmesi yapılmasını önermektedir. Ancak tüm gelişmeler ve eğilimler ışığında, Ülkesel Fizik Plan, bölgeler arası dengenin sağlanması stratejik hedefi, strateji ve politikaları ile Turizm 2 KITOB Danışma Toplantısı Ülkesel Fizik Plan Çalışmaları Kapsamında Kullanılan Turizm Planlama Dairesi 2014 yılı sonu İstatistikleri 10

12 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 Sektörü nün daha sürdürülebilir olarak gelişebilmesi ve turizm potansiyeli yüksek bölgelerin turizmden adil pay alabilmesi ve bu bölgelerde yaşayabilmesi için Ülkesel Fizik Plan da Turizm Gelişim Planı nın ülke üst limitinin % 10 oranında arttılarak e çıkarılması önerilmektedir Turizm Gelişim Planı uyarınca, KKTC için toplam yatak sayısı hedefi dikkate alınarak, Turizm Gelişim Planı nda bölgeler için öngörülen üst limit hedef yatak sayıları dağılımı, Ülkesel Fizik Plan nin Planlama Bölgeleri ve Plan da öngörülen Ana Gelişme Merkezi Olan ve Yeni Roller Belirlenmiş Yerleşimler kapsamındaki turizm açısından öneri yeni çekim merkezleri dikkate alınarak, ÜFP Planlama Bölgeleri ve Çekim Merkezlerine göre yeniden düzenlenerek, Reel Sektör Danışma Kurulu tarafından hazırlanan Turizm Sektörü Stratejisi, Turizm Gelişim Plan ve Ülkesel Fizik Planın birbirini tamamlayıcı ve destekleyeci şekilde uyumlaştırılmıştır. (Bakınız aşağıdaki Mevcut Turizm Yatak Kapasitesi, Eğilimler,Turizm Gelişim Planı Hedeflerinin Ülkesel Fizik Plan Strateji ve Turizm Stratejisine Göre Değerlendirilmesi başlığı altındaki Tablo 2) ÜFP kapsamında belirlenen turizm sektörü ile ilgili bir dizi konu ve sorunun giderilebilmesi ve Turizm sektörünün atılım yapabilmesi için, mevcut dışsal koşullar da dikkate alınarak, ülke içi politikalarının gözden geçirilmesi ve gerek sektörün kendi içinde daha sürdürülebilir kılınması ve gerekse öncü sektörlerden birisi olarak ülkenin daha sürdürülebilir, bölgeler arası dengeyi gözetecek şekilde gelişmesinde etkin rol oynamasını, rekabet edebilirliği ve yaşayabilirliği sağlayacak yeni teşvik sistemlerinin geliştirilmesi öngörülmektedir. Bu çerçevede Plan da, Turizm Gelişim Planı na da ışık tutacak bir dizi politikalar yer almaktadır Sektörel Ana Konular Akdeniz Bölgesi içinde Doğu Akdeniz alt bölgesinde yer alan KKTC nin bu çevredeki rakiplerine kıyasla farklılaştırılmış bir turizm ürünü sunamaması: Ada ekonomisi olmanın ve ekonomik ambargonun etkileri sonucu oluşan yüksek maliyetlerle, mukayeseli olarak avantajının olmadığı fiyat konusunda rekabete girmektedir. Sonuç olarak, düşen talebi yeniden yakalamak için fiyatlar aşağı çekilmekte böylece, harcama potansiyeli düşük olan kesim lehine olmak üzere talebin yapısı değişmektedir. Ayrıca KKTC de turizm sektörünün gelişmesi; ekonomik, sosyal, politik, doğal afetler, terör ve benzeri dışsal faktörlerden etkilenmeye açıktır Kitle turizmi ülkemiz turizminde tek politika olarak benimsenmese de bugüne kadar bu yönde yatırımlar yapılması ve teşvikler verilmesi: Kitle ve ikincil konut turizm türleri ülke turizminin geleceği için büyük gelişme gösterebilecek ve sürdürülebilirliğini koruyacak bir turizm hareketi değildir. Kuzey Kıbrıs ın uluslararası direk bir uçuş noktası olmaması, kitle turizminin istenilen düzeyde gelişmemesinin en büyük nedenlerindendir Özel ilgi turizmi alanları açısından özel öneme sahip, arkeolojik kalıntılar, dini yapılar, tarihi eserler ve kültürel dokunun daha fazla ilgi beklemesi: Turistik ürünler özel ilgi turizmi haline halen dönüştürülmemiş ve profesyonelleşme bağlamında markalaşma yaratılamamıştır. Şöyle ki, ürün kalitesi çevre ve ürün öğeleri katılarak halen artırılamamıştır. Dolayısıyla, yüksek girdi maliyetleri de dikkate alınınca artan doluluk oranlarına rağmen turistik tesislerin kazanç oranları düşük seviyede kalmaktadır. Bu açıdan katma değeri yüksek turistik ürün ortaya konamadığı için turist başına gelirde büyük istikrarsızlık yaşanmaktadır Farklı bölgeler için bölgesel farklılıklarına göre sektörel politikalar bulunmaması: Turizm sektörü bir çok sektörü etkilemektedir. Ancak sektörlerin birçoğunda sektör politikası veya farklı bölgeler için bölgesel farklılıklarına göre sektörel politikaları bulunmaması, sektörlerin ayrı ayrı, kendi hedefleri doğrultusunda hareket etmesine yol açmakta ve bunun sonucunda da ülkeye ve topluma sağlanacak toplam yarar azalmaktadır Turizmin, başta çevre olmak üzere diğer sektörlerle etkin koordinasyonun olmaması: Turizm yatırım stratejisinin ve kapasite artırıcı yatırım kararlarında bölgesel düzeyde fiziki, sosyal ve ekonomik taşıma kapasitelerinin belirlenmemiş olması, sektörün gelişmesini olumsuz yönde etkilemektedir Yerel ürünlerin üretimini yapan küçük ve orta ölçekli işletmelere dayalı turizm modelinin potansiyel olmasına rağmen yeterince gelişmemesi: Lefkara işi, şarap, zeytinyağı ve benzeri yerel ürünlerin üretimini yapan küçük ve orta ölçekli işletmelere dayalı bir turizm modeli, KKTC nin kendine özgü koşulları ve kısıtlamaları ile birlikte üstünlüklerine dayalı ve bölgesel farklılıklara ve özel ilgi alanlarına bağlı olarak gelişebilmesi için önemli bir potansiyeldir. Çevrenin korunmasını ile birlikte yerel girdi kullanımı, katma değer yaratma, böylece ülke ekonomisi içinde kalarak tekrar ülke ekonomisine dönmesi hedeflerine ulaşılmasını sağlayabilecek böylesi bir turizm modeline yönelik bu önemli potansiyel yeterince değerilendirilememektedir. 11

13 Ekonomik Gelişme / Turizm Mevcut teşvik sisteminin etkili olmaması ve turizm ikincil ürün yatırımlarını yeterince desteklememesi: Mevcut teşvik sistemi, turizm alanında yatırım yapan girişimcilere geniş olanaklar sağlamakta, ancak, içecek işletmeleri, rekreasyon alanları işletmeleri, seyahat acentesi gibi diğer turizm işletmeleri ile el işleri, hediyelik eşya ve benzeri turizm ikincil ürün yatırımlarına yeterince olanaklar sunulmamakta, bölgelerarası ve sektörün kendi içinde rekabet edebilirliğini, yaşayabilirliğini sağlayacak düzenlemeleri kapsamamaktadır Turizm gelişmesinin bölgeler arasında dengeli bir şekilde yayılmaması ve bölgelerin mukayeseli üstünlüklerine bağlı bölgesel farklılıklarının turizm ürünü olarak değerlendirilememesi: Turizm gelirleri bölgeler arasında dengesiz olarak dağılmakta, yatak kapasitesi, istihdam ve gelirden en yüksek payı Girne Bölgesi almaktadır. Girne Bölgesi ve Karpaz Bölgesi turizm yatırımları bakımından talebin en yüksek olduğu bölgelerdir yılı sonu verilerine göre, aktif olan tesislerin % 68 i aktif olmayan tesislerin % 35 i ve yarım inşaat olan tesislerin % 42 si Girne Bölgesi nde yer almaktadır. Ülke genelinde aktif olmayan toplam 1173 yatağın % 35 i Karpaz Bölgesi nde bulunmaktadır. Aktif olan, aktif olmayan ve yarım inşaat halindeki tesisler yanı sıra, önümüzdeki yıllarda gerçekleştilmesi planlanan ve kamusal arazi kiralanması, teşvik verilmiş olması veya yürülükteki mevzuat uyarınca izinlendirilmiş olan, mevcut aktif yatak kapasitesinden daha fazla yaklaşık yatak kapasitesi bulunmaktadır. Bunların önemli bir kısmı Girne de ve Karpaz Bölgesi nde Bafra Turizm alanında yer almaktadır. Girne dışında, özellikle eko-agro turizm açısından yüksek potansiyeli sahip bölgelerin potansiyelinin değerlendirilmiyor olması bölgeler arası dengesizlik yaratmakadır Büyük konaklama tesislerinin toplam yatak kapasitesinin orta ve küçük ölçekli konaklama tesislerine göre yüksek bir oranda olması: Yarım inşaat halinde olanlar hariç, mevcut konaklama tesislerinin %65 ni, yarım inşaatlar dahil % 71 ni büyük konaklama tesisleri oluşturmaktadır. Önümüzdeki yıllarda gerçekleştirilmesi planlanan 4 konaklama tesisleri de dikkate alındığında, bu oranın orta ve küçükler aleyhine artmakta olduğu, tüm mevcut ve potansiyel konaklama tesislerinin % 81 ni, yatak kapasiteleri 200 ve üzerinde olan konaklama tesislerinin oluşturacağı görülmektedir. Yatak kapasitesi 200 ün altında olan orta ve küçük tesislerin oranının %19 ile %35 arasında bir düzeyinde kalması, bu tesislerin rekabet edebilirliğini, yaşayabilirliğini olumsuz etkilemekte ve sektörün sürdürülebilir gelişmesini engellemektedir Aktif olmayan, atıl durumda olan turistik tesislerin ekonomik kayıp olması : Aktif olan, kapalı durumda olanlar ve yarım inşaat halinde olanlar dahil olmak üzere toplam yatak kapasitesine sahip mevcut turistik tesislerin %4 ü kapalı durumda, %36 sı inşaatı devam eden tesisler oluşturmaktadır. Kapalı durumdaki tesisler ve yarım inşaat durumda olan tesislerin bir kısmının uzun yıllardan bu yana inşaatı devam etmemesi ekonomik bir kayıptır İkincil konutların, kayıtsız olarak iç ve dış piyasada turizm konaklama olarak kullanılmaları nedeniyle, ülke turizmi sektöründe faaliyet gösteren konaklama tesislerini olumsuz yönde etkilemesi ve ekonomiye katkısının sağlanmaması: İkincil konut turizmi son yıllarda yabancıların taleplerinden dolayı artan konut inşaatları ve bu konutların mal sahipleri tarafından diğer yabancılara kiralanmasıyla oluşan bir turizm şeklidir. Bugüne kadar, uluslararası piyasaların talebinin sağladığı gelir nedeniyle çekici olan ve canlı bir emlak geliştirme sektörünün gelişmesine yol açan ikincil konut amaçlı gelişmeler engellenmemiş ancak bir turizm hareketi olarak da görülmemiştir. Son yıllarda artan konut sayısı ve bu konutların önemli bir kısmının ikincil konut olarak kullanılması, kayıtsız olarak iç ve dış piyasada turizm konaklama amacı ile pazarlanmaları nedeniyle, ülkenin turizm sektöründe faaliyet gösteren konaklama tesislerini olumsuz yönde etkilemektedir Turizm konusunda girişimcilik, beceri ve deneyimlerin sınırlı olması: Alternatif turizm türleri için potansiyeli yüksek bölgelerde, özellikle Karpaz, Akdeniz Koruçam, Güzelyurt Bölgeleri nde temel sektörel faaliyet alanı tarım olması nedeniyle, bu bölgelerde yaşayan nüfusun turizm konusunda girişimcilik, beceri ve deneyimleri de sınırlıdır Turizm sektörünün gelişmesi öngörülen bölgelerde altyapılar yetersizliği ile çevre ve mekan kalitesinin düşüklüğü: Turizm sektörünün gelişmesi öngörülen bölgelerde destekleyici tamamlayıcı, bölgenin çekiciliğini artıracak cazip kılacak, ulaşım, telekomünikasyon, su, elektrik ve benzeri altyapılar ile çevre kalitesi eksik veya yetersizdir Ülke turizmi için büyük öneme sahip doğal ve tarihi kültürel miras alanlarının yeterince korunmaması: Doğal ve tarihi çevrenin korunmaması, turistik tesis ve yan tesisler ile eklentilerinin doğal çevreye ve özgün mimariye uyumlu bir biçimde gerçekleştirilmemesi ve çevre kirliliği, özel koruma bölgeleri ve milli parklar gibi konularda etkin politikaların henüz istenilen ölçüde geliştirilememesi ve koordinasyonun 4 Gerçekleştilmesi Planlanan Turizm Konaklama Tesisi, devlet tarafından kiralanmış kamusal üzerinde veya özel mülk üzerinde planlanlanmış / projendirilmiş ve/veya teşvik verilmiş ve/veya yürürlükteki mevzuat uyarınca izinlendirilmiş ancak henüz gerçekleşmemiş turizm konaklama tesisleri kapsar. 12

14 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 sağlanamamasından doğan sorunlar mevcuttur. Uluslararası çevre kurallarının benimsenmemesi ve çevre bilincinin oluşmaması turizmin önemli bir boyutu olan çevre açısından turistlerde memnuniyetsizlik yaratabilmektedir. Bu sınırlı kaynakların savurganca kullanılması nedeniyle, gerek su, doğal ve tarihi kültürel miras alanları gibi hassas çevresel kaynaklar, gerekse yerel sosyal kültürel değerler ve yaşam olumsuz etkilenmekte, bozulmakta, giderek erozyona uğramakta, hatta kaybolmaktadır. Ülke turizmi için önem oluşturan bu kaynakların erozyona uğraması veya kaybolması turizm gelişme potansiyelini olumsuz yönden etkileyebilecek önemli bir tehdittir Yüksek su tüketilmesi: Turistlerin tüketim alışkanlıkları, yıkanma, yemek gibi kişisel ihtiyaçlar ve rekreasyon amaçlı su kullanımı gibi kullanımlarla turizm sektöründe su tüketimi yüksek olmaktadır Kıyıları kullanma eğiliminin yüksek olması: Deniz kum güneş kitle turizm türüne bağlı olarak turizmin kıyıları kullanma eğiliminin yüksek olması ve kıyıların yoğun olarak kullanılması, kıyı yönetim planının olmayışı sonucu olarak yatırımların plansız gelişmesi, atık suyun kanalizasyon sistemlerinin bulunmaması nedenleriyle, kıyıların fiziki ve ekolojik yapısı bozulmakta, halkın erişimi sınırlanmakta, manzara değeri azalmakta ve çekiciliği azalmaktadır. Ayrıca kıyılardaki turizm yapılaşmaları iklim değişikliğine bağlı potansiyel risk ve tehlike altındadır. 13

15 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 Harita 1 : Turizm Gelişme Bölgeleri ve Yatak Kapasitesinin Dağılımı 14

16 Ekonomik Gelişme / Turizm Sektör Politikalar ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ ÜFP EKON 1 : Sürdürülebilir Ekonomik Gelişmeyi Sağlamak Amacı ile KKTC nin, bölgelerinin ve insanların ekonomik potansiyelini kullanmak 1.1. KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, TURZM 01: Mukayeseli üstünlüklere dayalı, rakiplere göre farklılaştırılmış, birbirini destekleyici toplam turizm ürününün yaratılması desteklenecektir. TURZM 02: Turizm sektörünün Kalkınma Planları, Yıllık Programlar, Ülkesel Fizik Plan stratejileri, hedef ve politikaları ile Sektörel Planlar ve yerel ölçektedeki imar planları ile uyum içinde olması desteklenecek ve sağlanacaktır. ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak girmesinden sonraki 2 yıl içinde mukayeseli üstünlüklere göre farklılaştırılmış turizm ürünleri belirlenecek ve pazarlanma stratejisi geliştirilecektir. girmesinden sonraki 3 yıl içinde Turizm Gelişim Planı Stratejileri, ÜFP hedef ve stratejileri ile uyumlaştırılacaktır. Turizm Tanıtma ve Pazarlama Dairesi Turizm Gelişme Kurulu Turizm den Sorumlu Bakanlık 15

17 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ TURZM 03: Turizmin ülkenin sosyal, ekonomik, fiziksel ve çevresel taşıma kapasiteleri ve halkın sosyo ekonomik özellikleri, altyapı, ulaşım, haberleşme ve üstyapı gelişme hedefleri ile uyumlu bir şekilde gelişmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak ÜFP ÇEV 3.2 Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri korumak ve iyileştirmek girmesinden sonraki 3 yıl içinde, öncelikle Karpaz, Akdeniz gibi hassas bölgelerden başlanarak, tüm bölgelerin turizm taşıma kapasiteleri belirlenecektir. Turizm Gelişme Kurulu Turizm den Sorumlu Bakanlık girmesinden sonraki ikinci 5 yıl içinde, turizm taşıma kapasitelerine ve mukayeseli üstünlüklerine uygun olarak, bölgesel turizm sektörü gelişme stratejileri ve uygulama eylem planları hazırlanacaktır. Turizm Gelişme Kurulu Turizm den Sorumlu Bakanlık 16

18 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ TURZM 04: Girne, Mağusa ve Bafra Bölgeleri nde kitle turizminin kontrollü olarak gelişimi sağlanacak ve mevcutların kalitesi artırılacak, aktif olmayan ve yarım inşaat halinde olan tesislerin ve turizm bölgelerindeki yatırımların tamamlanması, ekonomiye kazandırılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak girmesinden sonraki 1 yıl içinde, aktif olmayan ve yarım inşaat halinde olan tesislerin tamamlanmasına yönelik teşvik paketleri hazırlanacaktır. Turizm den Sorumlu Bakanlık Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Kalkınma Bankası girmesinden sonraki 2 yıl içinde, Girne ve Mağusa bölgesinden başlanarak kitle turizmine yönelik mevcut tesislerinin kalite tespiti yapılarak iyileştirilmesi için yürürlükte olan teşvik programları geliştirilecektir. Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Kalkınma Bankası 17

19 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ girmesinden sonraki 5 yıl içinde Bafra Turizm Yatırım Bölgesinde hedeflenen 15,000 yatağın tümü tamamlanması için yasal düzenlemeler yapılacaktır. Turizmden Sorumlu Bakanlık Orman Dairesi TURZM 05: Karpaz- Tatlısu, Mesarya, Güzelyurt-Akdeniz bölgelerinden başlanarak Turizm Gelişim Planı na uygun olarak, köy /agro/ eko turizm, özel ilgi ve benzeri türden ülkenin ve bölgelerin mukayeseli avantajlarına uygun Topluma Dayalı Turizmin gelişmesi ve bu modelin yerleşmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak ÜFP ÇEV 3.2 Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri korumak ve iyileştirmek girmesinden sonraki 1 yıl içinde, topluma dayalı turizm modelinin gelişmesine yönelik yerel ölçekte girişimciliğin gelişmesini sağlayıcı düzenlemeler yapılacaktır. Turizmden Sorumlu Bakanlık Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü 18

20 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ girmesinden sonraki 5 yıl içinde, öncelikle, Karpaz, Güzelyurt-Akdeniz bölgelerinden başlanarak, mukayeseli avantajlarına uygun topluma dayalı turizm modeli dikkate alınarak turizm amaçlı çevre planları hazırlanacaktır. Turizm Planlama Dairesi Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Çevre Koruma Dairesi Şehir Planlama Dairesi TURZM 06: Turizm Gelişim Planı na uygun olarak, bölgelerin mukayeseli üstünlüklerine dayalı olarak turizmin çeşitlendirilmesi desteklenecek, doğal ve tarihi çevre ve sosyo-kültürel yapı gibi turizm ürünlerinin, uluslararası seviyede tanıtım ve pazarlama faaliyetleri geliştirilecektir. ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek girmesinden sonraki 2 yıl içinde, turizm ürünlerinin, uluslararası seviyede tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin artırılabilmesi için stratejiler geliştirilecektir. Turizm Tanıtma ve Pazarlama Dairesi 19

21 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ TURZM 07: Turizm Gelişim Planı na uygun olarak yat ve cruise turizminin geliştirilmesi desteklenecektir. ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek girmesinden sonraki 2 yıl içinde mevcut yat limanlarının uluslararası standartlara getirilmesi için gerekli düzenlemeler yapılacaktır. Limanlar Dairesi Kaymakamlıklar Çevre ve Koruma Dairesi Mevcut kapasitenin yetersiz olması halinde, 2 yıl içinde yat limanı potansiyeli araştırılarak, uygun konumda, ülke taşıma kapasitesine uygun sayı ve kapasitede yat limanı yapılabilecek alanlar belirlenecektir. Limanlar Dairesi Kaymakamlıklar Çevre ve Koruma Dairesi Şehir Planlama Dairesi 20

22 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ girmesinden sonraki 2 yıl içinde cruise turizminin geliştirilmesine yönelik fizibilite çalışmaları yapılacaktır. Limanlar Dairesi Kaymakamlıklar Çevre ve Koruma Dairesi Şehir Planlama Dairesi TURZM 08: Havayolu ulaşım kalitesi ve hava limanı altyapısı geliştirilecektir. ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak girmesinden sonraki 1 yıl içinde uluslarası uçuşlara uygun olacak hava limanı altyapı ihtiyacı belirlenecektir. Şehir Planlama Dairesi Sivil Havacılık Dairesi Planlama İnşaat Dairesi 21

23 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ girmesinden sonraki 1 yıl içinde ulaşılabilirliğin kolaylaştırılmasına için ulaşım maliyetlerinin düşürülmesine yönelik düzenlemeler yapılacaktır. Turizmden Sorumlu Bakanlık Ulaşımdan Sorumlu Bakanlık Maliye Bakanlığı TURZM 09: Denizyolu ulaşımının geliştirilerek ve deniz limanları iyileştirilerek, turistlerin tercih edeceği bir ulaşım şekline getirilmesi desteklenecektir. ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak Alt ULŞ 04: Deniz yolu taşımacılığının ve ülke limanları arasında yolcu taşımacılığının gelişmesi ile sunulan hizmet ve kalitenin artırılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 1 yıl içinde deniz limanı altyapı ihtiyacı belirlenecektir. Limanlar Dairesi 22

24 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ 1.2. Özel Sektör Stratejisine uygun olarak, İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak TURZM 10: Turizm sektöründe çalışan işgücünün kapasitelerinin geliştirilmesi ve yeni kalifiye eleman yetiştirilmesi desteklenecektir. EĞTM01: Gelişme sektörlerine göre ihtiyaç duyulan, iş kolları ve mesleki beceri alanları belirlenecektir ve mesleki eğitim olanaklarının artırılması, çıraklık ve staj benzeri entegre öğrenimeğitim altyapısının geliştirilmesi ve bölgelere göre yaygınlaştırılması sağlanacaktır. girmesinden sonraki 1 yıl içinde, Kırsal Gelişme Bölgelerinde tarıma dayalı turizmin (Agro-Turizm) gelişmesini sağlayıcı ve destekleyici düzenlemeler yapılacaktır. Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Tarım Bakanlığı girmesinden sonraki 1 yıl içinde, belirlenecek ihtiyaca göre Turizm Meslek okullarının açılmasını sağlayıcı düzenlemeler yapılacaktır. Turizmden Sorumlu Bakanlık Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Eğitim Bakanlığı 23

25 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ 1.3. Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, TURZM 11: Turizm ürünlerine dayalı küçük ve orta ölçekli işletmeler, finans kaynaklarına mesleki bilgi ve danışmanlık hizmetlerine erişimi kolaylaştırılarak, girişimcilik ve yönetim becerilerinin geliştirilmesini sağlayacak eğitimler verilerek, sağlıklı bir biçimde yapılanmaları ve gelişmeleri desteklenecektir. ÜFP EKON 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak. girmesinden sonraki 2 yıl içinde, turizme yönelik yerel ürünlerin üretilmesini, kullanımının yaygınlaştırılması için projeler hazırlanacaktır. Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Tarım Bakanlığı YAGA TURZM 12: Sürdürülebilir bir turizm gelişmesi hedefine ulaşılabilmesi amacı ile, orta ve küçük konaklama tesisleri ile büyük tesislerinin aşamalı olarak dengelenebilmesi ve yatak kapasitesinin dağılımının turizm ürününe uyumunun sağlanabilmesi için, orta ve küçük konaklama tesisleri teşvik edilerek, rekabet edebilirlikleri ve sürdürülebilir olmaları sağlanacaktır. ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek ÜFP EKON 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak. TURZM 18: Turizm Gelişim Planına uygun olarak, bölgelerin doğal, tarihi ve kültürel çevresi, sosyal ve kültürel özellikleri korunarak, ekonomik faaliyetler ile uyum içinde ve birbirini destekleyici ve bölgelerin taşıma kapasitelerine uygun turizm gelişimi girmesinden sonraki 1 yıl içerisinde, küçük ve orta ölçekli işletmelere teşvik verilebilmesi için yasal düzenleme yapılacaktır. Güzelyurt - Lefke, Tatlısu, Bafra Dışındaki Karpaz, Girne de aktif olmayan orta ve küçüklerin canlandırılması, Lefkoşa Surlar içi, Girne Liman arkası ve Türk Mahallesi ve Planda Tarihi ve Kültürel Yaşam Merkezleri ile Citta Slow yerleşmeleri teşvik kapsamına alınacaktır. Turizmden Sorumlu Bakanlık Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Kalkınma Bankası YAGA 24

26 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ desteklenecek, turizm sektörünün gelişiminde sektörün kendi içinde daha sürdürülebilir kılınması ve öncü sektörlerden birisi olarak, turizm potansiyeli yüksek bölgelerin turizmden adil pay alabilmesi ve bu bölgelerde gelişebilmesi ve yaşayabilmesi için, bölgeler arası dengeyi gözetecek şekilde gelişmesi ve sektörün kırsal bölgelerde rekabet edebilirliği, yaşayabilirliğini ve sürdürülebilirliğinin sağlanması teşvik edilecektir. girmesinden 1 yıl içerisinde, kapalı tesislerin tamamının ve yarım kalmış orta ve küçük konaklama tesisi yatırımlarının %50 sinin tamamlanabilmesi için teşvik modelleri geliştirilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde, orta ve küçük tesislerin, büyük tesislere oranının 2026 yılına kadar toplam yatak kapasitesinin %42-45 nin büyük konaklama tesisleri, %47-55 nin Orta ve Küçük konaklama tesisleri ve %3-8 nin Turistik Konut olarak mevsimlik kiralanan ikincil konut olmasını sağlayacak teşvik paketleri geliştirilecektr. Turizmden Sorumlu Bakanlık Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Kalkınma Bankası Turizmden Sorumlu Bakanlık Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Kalkınma Bankası 25

27 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ TURİZM 13: Mevcut İkincil konutların kayıt altına alınarak, turizm konaklama türlerinde çeşitlilik yaratılması sağlanacaktır. GMEN 06: Yerel planlar yolu ile belirlenmiş alanlarda ikincil konut gelişmeleri sınırlandırılarak gayrimenkul değerleri arttırılacak ve gelişim sektörleri ile uyumlu birlikteliği sağlanacaktır. GMEN 07 : Boş veya ikincil konutların yoğun olarak bulunduğu bölgelerde, ikincil konutların kullanım süreleri ile orantılı olarak emlak vergileri yeniden düzenlenecektir. KNT 20: Boş veya ikincil konutların yoğun olarak bulunduğu bölgelerde, konutların kullanım sürelerinin arıtılmasını teşvik edecek şekilde emlak vergilerine düzenleme getirilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde mevcut ikincil konutların tümü tesbit edilecek ve kayıt altına alınacaktır yılına kadar toplam konut stokunun % 1 i toplam turizm yatak kapasitesinin % 8 ni aşmayacak sayıda ikincil konutlar Turistik Konut kapsamında kayıt altına alınacaktır. Şehir Planlama Dairesi Kaymakamlıklar İçişleri Bakanlığı Maliye Bakanlığı Turizm Planlama Dairesi Şehir Planlama Dairesi Kaymakamlıklar Maliye Bakanlığı 26

28 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ 1.4. Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak TURZM 14: Bölgesel özelliklere göre, turizm sektörünün, tarım ve hayvancılık sektöründen faydalanacak, tarım sektöründeki gelişmeleri destekleyecek, tamamlayacak şekilde gelişmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek Tar 12: Kırsal kalkınma bölgelerinde tarıma dayalı sanayi ve turizm sektörlerinin gelişmesi teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içinde KOBİ lerin en az %50 si rekabetle ilgili mevzuata ters düşmemek kaydıyla kümelenecek, birlikte üretmeleri ve pazarlamalarını sağlayacak mekanizmalar oluşturularak ortak hareket kabiliyetleri artırılacaktır. Devlet Planlama Örgütü Tarım Dairesi Şehir Planlama Dairesi Sanayi Dairesi Tarımdan Sorumlu Bakanlık girmesinden sonraki 2 yıl içinde, turizm sektörünün talebine uygun üretilebilecek ürünler tespit edilecek ve bu ürünlerin üretim ve kullanımının geliştirilmesi için yasal düzenlemeler yapılacaktır. Devlet Planlama Örgütü Tarım Dairesi Turizmden Sorumlu Bakanlık Tarımdan Sorumlu Bakanlık 27

29 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ TURZM 15: Toplam turizm ürünün zenginleşmesi ve turizm sektörünün getirilerinden faydalanan kesimin büyümesini sağlamak için, bölgesel farklılıklara uygun olarak, el sanatları, kilimcilik, dokumacılık, yiyecek imalatı gibi turizm yan endüstrilerinin geliştirilmesi ve kalitelerinin artırılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. SNY 05: Kırsal alanlarda turizmi tamamlayıcı, desteleyici yerel ürünlerin üretimi desteklenecektir girmesinden sonraki 1 yıl içinde, Kırsal Gelişme Bölgelerinde tarıma dayalı turizmin (Agro-Turizm) gelişmesini sağlayıcı ve destekleyici düzenlemeler yapılacaktır. Devlet Planlama Örgütü Turizm Planlama Dairesi Sanayi Dairesi Tarım Dairesi KOBİGEM Kalkınma Bankası Toplum Kuruluş (STK) lar girmesinden sonraki 1 yıl içinde, yerel ve kültürel ürünlerin tanıtımının yapılmasını sağlayıcı proje ve düzenlemeler yapılacaktır. Turizmden Sorumlu Bakanlık Tarımdan Sorumlu Bakanlık TURZM 16: İkincil ürünleri oluşturabilecek yiyecek içecek işletmeleri, rekreasyon alanları işletmeleri, seyahat acentesi gibi diğer turizm işletmeleri ile el işleri ve hediyelik eşya imal eden tesisler de teşvik kapsamına alınacaktır. ÜFP EKON 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olacakları yaratmak girmesinden sonraki 2 yıl içinde, turizme yönelik yerel tarımsal ürünlerin üretilmesini, kullanımının yaygınlaştırılması için yeni teşvik modelleri geliştirilecektir. Tarım Dairesi Devlet Planlama Örgütü 28

30 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ girmesinden sonraki 1 yıl içinde, ikincil ürünler oluşturabilecek tesislere teşvik verilebilmesi için yasal düzenleme yapılacaktır. Turizmden Sorumlu Bakanlık Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Kalkınma Bankası TURZM 17: Mevcut ve yeni açılan tesislere yerli işgücü istihdamı ile birlikte yiyecek içecek ve diğer sanayi ürünleri gibi ihtiyaçların gibi ihtiyaçlarının yerli ürünlerden karşılanması böylece diğer sektörlerin gelişmesi ve istihdam yaratma olanaklarını geliştirmeleri sağlanacaktır. ÜFP EKON 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olacakları yaratmak girmesinden sonraki 1 yıl içinde, tesislere yerli işgücünün istihdamın arttırılması ve yiyecek içecek gibi günlük ihtiyaçlar ile inşaat aşamasında gerekli diğer sanayi ürünleri gibi ihtiyaçların yerli ürünlerden karşılanmasını belirli oranlarda zorunlu kılacak mevzuat hazırlanacaktır. Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sanayi Dairesi Turizmden Sorumlu Bakanlık Ekonomiden Sorumlu Bakanlık 29

31 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ TURZM 18: Turizm Gelişim Planına uygun olarak, bölgelerin doğal, tarihi ve kültürel çevresi, sosyal ve kültürel özellikleri korunarak, ekonomik faaliyetler ile uyum içinde ve birbirini destekleyici ve bölgelerin taşıma kapasitelerine uygun turizm gelişimi desteklenecek, turizm sektörünün gelişiminde sektörün kendi içinde daha sürdürülebilir kılınması ve öncü sektörlerden birisi olarak, turizm potansiyeli yüksek bölgelerin turizmden adil pay alabilmesi ve bu bölgelerde gelişebilmesi ve yaşayabilmesi için, bölgeler arası dengeyi gözetecek şekilde gelişmesi ve sektörün kırsal bölgelerde rekabet edebilirliği, yaşayabilirliği ve sürdürülebilirliğinin sağlanması teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak TURZM 12: Küçük ve orta ölçekli işletmelere dayalı bir turizm modelinin oluşturulabilmesi, Orta ve küçük konaklama tesislerinin büyükler karşısında aşamalı olarak dengelenebilmesi, büyük tesisler ile aralarında denge sağlanarak rekabet edebilirlikleri, yaşabilirlilikleri ve sürdürülebilir olmalarının sağlanması desteklenecek ve teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 5 yıl içinde bölgelerin mukayeseli üstünlükleri göz önüne alınarak belirlenen turizm türlerine uygun olarak yerel ölçekteki imar planları hazırlanacaktır. girmesinden sonraki 1 yıl içinde Turizm Gelişim Plan gözden geçirilerek, toplam yatak kapasitesi ülke üst hedefi ne çıkarılacak; Toplam yatak kapasitesinin %62 - %65 nin Kentsel Gelişme Bölgelerinde, %35 - %38 nin Kırsal Gelişme Bölgelerinde yer almasını sağlayacak teşvik düzenlemeleri yapılacaktır. Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Şehir Planlama Dairesi Devlet PLanlama Örgütü Turizm Bakanlığı Turizm PLanlama Dairesi Şehir Planlama Dairesi 30

32 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ büyük tesisler ile aralarında denge sağlanarak rekabet edebilirlikleri ve sürdürülebilir olmalarının sağlanması desteklenecek ve teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içinde Karpaz- Tatlısu, Mesarya ve Güzelyurt- Akdeniz Kırsal Gelişme Bölgeleri ne özel turizm modelleri ve teşvik sistemleri geliştirilecektir. Devlet PLanlama Örgütü Turizm Planlama Dairesi TURZM 19: Karpaz-Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi nde Turizm Gelişim Planına ve Yerel Kalkınma Stratejisinin kırsal bölgelerde ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi hedefine uygun olarak; bölgenin doğal, tarihi ve kültürel mirası korunarak turizm amaçlı kullanılacak ve bölgenin özelliklerine göre inanç, kültür, sağlık, kongre, spor, eko/agro turizmin gelişmesi teşvik edilecek ve Tatlısu Bölgesi, Topluma Dayalı Alternatif Eko-Turizm Merkezi olarak gelişmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak girmesinden sonraki 5 yıl içinde, Karpaz Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgelesi nde eko/ agro, inanç, kültür, sağlık, kongre ve spor turizminin geliştirilmesine yönelik mevcut teşvik paketleri geliştirilecektir. Sorumlu Ana Uygulayıcı Kurumla Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Şehir Planlama Dairesi 31

33 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ TURZM 20: Batı-Kuzeybatı (Güzelyurt-Akdeniz) Kırsal Gelişme Bölgesi nde Turizm Gelişim Planına ve Yerel Kalkınma Stratejisinin kırsal bölgelerde ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi hedefine uygun olarak; bölgenin doğal, tarihi ve kültürel mirası korunarak turizm amaçlı kullanılacak ve inanç, kültür, spor, eko/ agro turizmin gelişmesi desteklenecek, teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak girmesinden sonraki 5 yıl içinde, Güzelyurt Akdeniz Kırsal Gelişme Bölgesi nde eko/ agro, inanç, kültür, spor turizminin geliştirilmesine yönelik mevcut teşvik paketleri geliştirilecektir. Sorumlu Ana Uygulayıcı Kurumla Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Şehir Planlama Dairesi TURZM 21: Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi nde Turizm Gelişim Planına ve Kırsal Kalkınma Stratejisinin kırsal bölgelerde ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi hedefine uygun olarak; bölgenin doğal, tarihi ve kültürel mirası korunarak turizm amaçlı kullanılacak ve köy turizmi/ eko ve agro turizmin gelişmesi desteklenecek, teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak girmesinden sonraki 5 yıl içinde, Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi nde eko/ agro, inanç ve kültür turizminin geliştirilmesine yönelik mevcut teşvik paketleri geliştirilecektir. Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Şehir Planlama Dairesi 32

34 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ TURZM 22: Mağusa-İskele Kentsel Bölgesi nde Turizm Gelişim Planına uygun olarak, bölgenin doğal, tarihi ve kültürel mirası korunarak,turizm amaçlı kullanılacak, inanç, kültür, sağlık, kongre, spor ve deniz, kum, güneş turizmi teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak girmesinden sonraki 5 yıl içinde, Mağusa- İskele bölgelerinde inanç, kültür, sağlık, kongre, spor ve kitle turizmine yönelik mevcut teşvik paketleri geliştirilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içinde Kapalı Maraş Bölgesi nin kullanıma açılma senaryolarına bağlı olarak, mevcut turizm tesislerinin geleceği, KKTC turizmi üzerindeki olası etkileri ve gelişme stratejileri belirlenecektir. Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Şehir Planlama Dairesi Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü 33

35 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ TURZM 23: Lefkoşa- Girne Kentsel Bölgesi nde Turizm Gelişim Planı na uygun olarak, bölgenin doğal, tarihi ve kültürel mirası korunarak turizm amaçlı kullanılacak ve bölgenin özelliklerine göre kültür, sağlık, spor ve kongre turizmin gelişmesi teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek ÜFP ÇEV 3.3 Tarihi ve kültürel mirasın korunmasını ve geliştirilmesini sağlamak girmesinden sonraki 2 yıl içinde Lefkoşa İmar Planı ve Lefkoşa Suriçi Surlar ve Hendekler Turizm Alanı Gelişme Stratejileri ne uygun olarak, Yatırım Ortaklığı oluşturulacaktır. Turizm Planlama Dairesi Şehir Planlama Dairesi Eski Eserler ve Müzeler Dairesi 34

36 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ girmesinden sonraki 2 yıl içinde, yürürlükteki planlar ve mevzuat gözden geçirilecek, kongre, spor ve sağlık turizmi için gerekli altyapı ve teşvik kriterleri belirlenecektir. Devlet Planlama Örgütü Turizm Planlama Dairesi Şehir Planlama Dairesi Lefkoşa Suriçi Surlar ve Hendekler Turizm Alanı Gelişme Stratejisi ne uygun olarak, ÜFP nin girmesinden sonraki 5 yıl içinde, turizm konaklama tesisi olmaya uygun listeli bina veya bina grupları belirlenecek ve konaklama tesisine dönüştürülecektir. Turizm Planlama Dairesi Şehir Planlama Dairesi ÜFP SOS 2 : Sürdürülebilir Bir Sosyal ve Kültürel Yaşamı Sağlamak Amacı ile 35

37 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ Toplumun tüm kesimlerinin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak ve yaşam kalitesini geliştirmek 2.4. Sosyal Sorumluluğu ve katılımı sağlamak TURZM 24: Turizm Gelişim Planı na uygun olarak turizm politikalarının belirlenmesi ve bölgesel turizm ürünlerinin geliştirilmesi ve işletmelerince sunulan ürünler ve hizmetlerle ilgili olarak, yerel halka danışılacak ve kararlara dahil edilecektir. ÜFP EKON 2.4 Sosyal sorumluluğu ve katılımı sağlamak girmesinden sonraki 2 yıl içinde, yerel halkı dâhil etme amacıyla yerel koordinasyon komiteleri kurulacaktır. Turizmden Sorumlu Bakanlık ÜFP ÇEV 3 : Sürdürülebilir Bir Çevre Sağlamak Amacı İle Sınırlı doğal kaynakları, biyolojik çeşitliliği, tarihi ve kültürel mirası korumak, kirlilikleri risk ve tehlikeleri önlemek; 3.1. Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak TURZM 25: Turizm Gelişim Plan ın Ülkenin sosyal, ekonomik ve çevresel taşıma kapasitelerine uygun bir model oluşturulması politikasına uygun olarak turizm tesislerinde verimli su kullanımı, tasarrufu ve geri dönüşümlü suyun kullanılması için gerekli altyapıların sağlanması zorunlu olacaktır. ALTSU 07: Tüm sektörel gelişmelerde su tüketimini azaltacak ve / veya atık suyu arıtarak yeniden kullanımını sağlayacak ekipmanların kullanımı zorunlu olacaktır. girmesinden sonraki 5 yıl içinde, yatak kapasitesi 200 üzerinde olan mevcut turizm tesislerinden başlanarak, toplam yatak kapasitesinin %30 nun altyapısı verimli su kullanımı sağlayacak duruma getirilecektir. Turizmden Sorumlu Bakanlık Şehir Planlama Dairesi Su İşleri Dairesi 36

38 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ 3.2. Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerlerin korunmak ve iyileştirmek TURZM 26: Dağlar, kıyılar, orman alanları, ÖÇKB ve benzeri doğal alanlarda, bu alanların çevresel değeri bozulmadan korunarak özel ilgi turizmi çerçevesinde hassas kullanımları sağlanacaktır. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak girmesinden sonraki 1 yıl içerisinde, doğal alanların turizm ürünü olarak tanıtımına yönelik düzenlemeler yapılacaktır. Turizmden Sorumlu Bakanlık Çevre Koruma Dairesi girmesinden sonraki ilk 5 Yıllık dönem içinde öncelikle ÖÇKB olarak ilan edilen bölgelerden başlayarak, ülkedeki tüm hassas alanlar kayıt altına alınacak ve yönetim planlarının elverdiği ölçüde, sürdürülebilir ekonomik faaliyetler kapsamında turizm ürünü olarak korunacaktır. Turizm Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi Orman Dairesi Devlet Planlama Örgütü Şehir Planlama Dairesi 37

39 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ 3.3. Tarihi ve Kültürel Mirasın korunmasını ve geliştirilmesini sağlamak TURZM 27: Turizm Gelişim Planı na uygun olarak tarihi ve kültürel mirasın korunarak turizm amaçlı hassas kullanımları teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak girmesinden sonraki 1 yıl içerisinde, tarihi ve kültürel miras alanlarının turizm ürünü olarak tanıtımına yönelik düzenlemeler yapılacaktır. Turizmden Sorumlu Bakanlık Eski Eserler ve Müzeler Dairesi girmesinden sonraki ilk 5 Yıllık dönem içinde, kültür turizmi için geliştirilmeye uygun tarihi, kültürel ve geleneksel yaşam alanları belirlenecek ve ilan edilecektir. Turizm Planlama Dairesi Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Şehir Planlama Dairesi 38

40 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ TURZM 28: Özel ilgi turizmine uygun ve ülkenin sanatsal, folklorik, etnografya, doğa, arkeoloji ve şehir çeşitlemelerini ön plana çıkaran, değişik konulardaki müzeler açılması desteklenecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek girmesinden sonraki 2 yıl içinde etnografya, doğa, arkeoloji ve büyük kentlerin tarih ve kültürünü yansıtan, müzeler ile sanat müzelerinin açılmasına yönelik eylem planı hazırlanacaktır. Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Kültür Dairesi TURZM 29: SİT bölgeleri açık hava müzeleri haline getirilmesi sağlanacaktır. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek ÜFP ÇEV 3.3 Tarihi ve kültürel mirasın korunmasını ve geliştirilmesini sağlamak girmesinden sonraki 2 yıl içinde açık hava müzeleri olarak düzenlenecek sit alanları belirlenecek ve müze olarak düzenlemelerine yönelik eylem planı ve yatırım projeleri hazırlanacaktır. Eski Eserler ve Müzeler Dairesi 39

41 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ 3.5. Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak TURZM 30: Kıyı bölgelerinde bölgeye bütüncül kanalizasyon altyapısı gelinceye kadar geçecek sürede, turizm tesislerinde paket arıtma sistemlerinin kurulması ve etkili olarak çalıştırılması zorunlu olacaktır. KRL 08: Akiferler ve kıyı suları korunacak kirlenmeleri engellenecek ve sürdürülebilir kullanımı sağlanacaktır. ALTSU 17: Turistik tesislerde yer alan paket arıtmaların düzenli denetimleri yapılacaktır. girmesinden sonraki 1 yıl içinde kıyı bölgelerinde bütüncül kanalizasyon altyapısı gelinceye kadar geçecek sürede, turizm tesislerinde paket arıtma sistemlerinin kurulmasının ve etkili olarak çalıştırılmasının zorunlu olabilmesi için yasal düzenleme yapılacaktır. Turizm Planlama Dairesi Çevre Dairesi Şehir Planlama Dairesi Sektör İle İlgili Ana Paydaş Sivil girmesinden sonraki 2 yıl içinde Turistik tesislerde yer alan paket arıtmaların düzenli denetimlerinin yapılabilmesi için Belediyeler ve Çevre Koruma Dairesi tarafından ortak izleme birimi oluşturulacaktır. Çevre Dairesi Sektör İle İlgili Ana Paydaş Sivil 40

42 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ TURZM 31: Kıyı bölgelerinin bütüncül kanalizasyon altyapısı tamamlanan alanlarında, turizm tesislerinin kanalizasyona bağlanması zorunlu olacaktır. ALTSU 21: Kanalizasyon altyapısı yapılmış ve yapılmakta olan yerleşim yerlerindeki yapıların atık su giderleri kanalizasyon şebekesine bağlamaları zorunlu hale getirilecektir. girmesinden sonraki 5 yıl içinde turizm konaklama tesislerinin bulunduğu bölgelerden başlanarak, gelecekte turizm gelişmesine açık olacak tüm kıyı bölgelerinin kanalizasyon altyapısı tamamlanacaktır. Çevre Dairesi Şehir Planlama Dairesi 3.6. Enerji verimliliğinin sağlamak, KKTC nin küresel, Avrupa Birliği, bölge ve tüm ada düzeyde CO 2 emisyon hacimlerinin azaltılmasına katkıda bulunmak TURZM 32: Enerji verimliliği için enerji performansı yüksek turizm tesislerin yapılması ve mevcutların iyileştirilmesi teşvik edilecektir. ÜFP ÇEV 3.6 Enerji verimliliğinin sağlamak, KKTC nin küresel, Avrupa Birliği, bölge ve tüm ada düzeyde C O2 emisyon hacimlerinin azaltılmasına katkıda bulunmak. girmesinden sonraki 1 yıl içinde enerji performansı yüksek tesislerin yapılması ve mevcutlarının iyileştirilmesi için gerekli yasal düzenleme yapılacaktır. Turizm Planlama Dairesi Elektrik Kurumu Çevre Koruma Dairesi Şehir Planlama Dairesi 41

43 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ 3.7. Geri dönülemeyecek zararlara yol açabilecek potansiyel risk ve tehlikeleri, iklim değişikliğinin sonuçlarının etkilerini, en aza indirgemek TURZM 33: Kıyılardaki, turistik tesislerini etkileyebilecek, iklim değişikliğine bağlı potansiyel risk ve tehlikeler en az düzeye indirilecek önemler alınacaktır. Yeni turizm tesislerinin, iklim değişikliği sonuçlarına bağlı olarak olası deniz taşkınları ve deniz hareketlerinden etkilenmeyecek uygun konumlarda yapılmasını sağlayacak önlemler alınacaktır. ÜFP ÇEV 3.7 Geri dönülemeyecek zararlara yol açabilecek potansiyel risk ve tehlikeleri, iklim değişikliğinin sonuçlarının etkilerini, en aza indirgemek girmesinden sonraki 5 yıl içinde araştırmalar yapılarak kıyılarda mevcut yapılarda iklim değişikliğine bağlı oluşabilecek riskler ve tehlikelerile alınması gereken önlemler belirlenecektir. Turizm Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi Şehir Planlama Dairesi ÜFP MEK 4 : Sürdürülebilir Bir Mekânsal Gelişmeyi Sağlamak Amacı İle İnsanların yaşamak, çalışmak, yatırım yapmak ve ziyaret Etmek için sağlıklı, güvenli, işlevsel, özgün, estetik, ekonomik, adil, temiz ve yüksek yaşam standartlarına sahip cazip 4.1. Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını TURZM 34: Belirli bölgelerde harcama kapasitesi yüksek müşteriye hizmet verecek, hizmet kalitesi yüksek standartta Kıbrıs a özgü tesisler geliştirilmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek girmesinden sonraki 5 yıl içinde, harcama kapasitesi yüksek müşteriye hizmet verecek, Kıbrıs a özgü tesis türleri, kriterleri ve hizmet kalitesi standartları ile teşvik kriterleri geliştirilecektir. Turizm Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü Kalkınma Bankası 42

44 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ yaşam alanlar oluşturmak sağlamak TURZM 35: Yeni konaklama tesislerinin bölgelerin taşıma kapasiteleri, turistik çekiciliklerin yoğunluğu ve türüne göre konumlandırılması sağlanacaktır. ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak girmesinden sonraki 3 yıl içinde yeni konaklama tesisleri için, bölgelerin taşıma kapasiteleri, turistik çekiciliğin yoğunluğu ve türüne göre yer seçim kriterleri belirlenecektir. Turizm Planlama Dairesi TURZM 36:Tarihi bina ve sivil mimari örneklerinin restorasyonuna devam edilerek turizmin hizmetine sunulacaktır. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek ÜFP ÇEV 3.3 Tarihi ve kültürel mirasın korunmasını ve geliştirilmesini sağlamak girmesinden sonraki 10 yıl içinde, öncelikle, Lefkoşa, Mağusa ve Girne Kentsel Koruma Alanlarından başlayarak, korunması ve restore edilmesi planlanan tarihi bina ve sivil mimari örneklerini oluşturan binaların % 50 si turizm sektörüne uygun olarak restore edilecektir. Turizm Planlama Dairesi Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Vakıflar İdaresi 43

45 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ TURZM 37: Turizm sektörünün gelişmesi öngörülen bölgelerde, gelişmeyi destekleyici, tamamlayıcı, bölgenin çekiciliğini artıracak cazip kılacak, ulaşım, telekomünikasyon, su ve elektrik ve benzeri altyapıların ve çevre kalitesinin geliştirilmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak girmesinden sonraki 1 yıl içinde turizm sektörünün gelişmesinin öngörüldüğü bölgelerde eksik ya da yetersiz altyapı ve çevre düzenlemelerinin belediyeler ve yatırımcılar işbirliği ile tamamlanmasına yönelik düzenlemeler yapılacaktır. Turizmden Sorumlu Bakanlık Turizm Planlama Dairesi İçişleri ve Yönetimler Bakanlığı 44

46 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 Harita 2: Tarihi, Kültürel ve Geleneksel Yaşam Merkezi Olan,Potansiyel Eko/Agro/Kültür Turizmi Gelişme Merkezleri 45

47 Ekonomik Gelişme / Turizm Mevcut Turizm Yatak Kapasitesi, Eğilimler,Turizm Gelişim Planı Hedeflerinin Ülkesel Fizik Plan Strateji ve Turizm Stratejisine Göre Değerlendirilmesi Aşağidaki tablodan ve grafikten de görülebileceği gibi, aktif yatak sayısı değerleri dikkate alındığında dönemine yatak sayısının lineer bir büyüme eğilimde olduğu görülmektedir. Yıllar KKTC Toplam Mevcut Aktif Yatak Sayısı Tablo 1 : Dönemi Mevcut Aktif Yatak Sayısının Yıl Sonu İtibarı İle Yıllara Göre Değişimi yılı sonu verilerine göre, ülkede toplamda 144 tesiste yatak bulunmaktadır. Ancak bu tesislerin ve yatak kapasitesinin tamamı aktif değildir. Farklı yıllarda ve yıl içinde, aktif olan tesislerin sayısında değişimler izlenmektedir yılı sonu itibarı ile mevcut tesislerin %93 ünü oluşturan 134 adet tesiste yer alan ve toplam yatak kapasitesinin %94 üne ne karşılık gelen adet yatağın aktif olduğu görülmektedir. Bunun yanısıra, toplam yatağı kapsayan, Grafik 1 : Dönemi Mevcut Aktif Yatak Sayısının 2014 Yıl Sonu İtibarı İle Yıllara Göre Değişimi 52 tesis de inşaa halindedir. Yarım inşaat durumda olan tesislerin bir kısmında uzun yıllardır inşaat devam etmemektedir. Bu da ekonomik bir kayıptır. Mevcut tesisler ve yarım inşaat halindeki tesisler dikkate alındığında, ülkede toplam 196 tesiste, Turizm Gelişim Planın üst hedefi olan yatak kapasitesinin % 53,8 karşılık gelen yatak kapasitesi olduğu görülmektedir Aktif olan, aktif olmayan ve yarım inşaat halindeki tesisler yanı sıra, önümüzdeki yıllarda gerçekleştilmesi planlanan ve kamusal arazı kiralanması, teşvik verilmiş olması veya yürülükteki mevzuat uyarınca izinlendirilmiş olan yaklaşık yatak kapasitesi bulunmaktadır. Bunların önemli bir kısmı Girne de ve Karpaz Bölgesi nde Bafra Turizm alanında yer almaktadır Girne Bölgesi ve Karpaz Bölgesi turizm yatırımları bakımından talebin en yüksek olduğu bölgelerdir yılı sonu verilerine göre, aktif olan tesislerin % 68 i aktif olmayan tesislerin % 35 i ve yarım inşaat olan 5 Turizm Bakanlığı İstatistikleri: 46

48 Ekonomik Gelişme / Turizm 2031 tesislerin % 42 si Girne Bölgesinde yer almaktadır. Ülke genelinde aktif olmayan tesislerin % 35 i Karpaz da yer almaktadır Tüm göstergelere bakıldığında, mevcutlar, yarım inşaatlar ve devletin arazi kiralamak, teşvik vermek veya izinlendirmek suretiyle taahüt altına girdiği gerçekleştirilmesi planlanmış olan tesisler dikkate alındığında, toplam yatak sayısı potansiyelinin, Turizm Gelişim Planı nda belirlenmiş üst hedef nin % 90 na karşılık gelen olduğu görülmektedir. İlçeler esas alınarak belirlenmiş bölgesel hedefler değerlendirildiğinde ise, Girne için olan yatak sayısı üst hedefinin alışılma eğilimin olduğu, yaklaşık e ulaştığı izlenmektedir. İskele İlçesinde yer alan Karpaz Bölgesi ne de talep yüksektir. Bafra Turizm alanı yanısıra orta ve küçük ölçekli tesislere yönelik bu eğilimin bölge için öngörülen üst limiti zorlayabileceği anlaşılmaktadır Ülkenin taşıma kapasitesine uygun yatak kapasitesinin tahmini veya projeksiyonu ancak farklı değişkenlerle (Gayrısafi Milli Hasıla, Turist Sayısı vb.) korelasyon oluşturularak modellenerek hesaplanması halinde bilimsel ve sürdürülebilir hedefler öngörülebilecektir. Ülkesel Fizik Plan, 2031 yılında ulaşılabilecek turist sayısı ve buna bağlı olarak yatak sayısı tahminin bilimsel olarak hesaplanabilmesi için ciddi bir araştırma ve analiz yapılmasını ve ülke ile bölgelerine göre turizm taşıma kapasitesi araştırma ve değerlendirmesi yapılmasını önermektedir. Ancak Tüm bu gelişmeler ve eğilimler ışığında, Ülkesel Fizik Plan, Bölgeler arası dengenin sağlanması stratejik hedefi, strateji ve politikaları ile Turizm Sektörü nün daha sürdürülebilir olarak gelişebilmesi ve turizm potansiyeli yüksek bölgelerin turizmden adil pay alabilmesi, bu bölgelerde yaşayabilmesi için Turizm Gelişim Planı nın ülke üst limitinin % 10 oranında arttılarak e çıkarılmasını hedeflemektedir Turizm Gelişim Planı / Yasası uyarınca KKTC için toplam yatak sayısı hedefi dikkate alınarak, Turizm Gelişim Planında / Yasasında ilçeler bazındaki bölgeler için öngörülen üst limit hedef yatak sayıları, Ülkesel Fizik Plan Planlama Bölgeleri ve Planda öngörülen turizm açısından öneri yeni çekim merkezleri/ bölgeleri dikkate alınarak uyumlaştırılması ve dağılımının ÜFP Planlama Bölgeleri ve Çekim Merkezlerine göre yeniden düzenlenmesi, böylece, Reel Sektör Danışma Kurulu tarafından hazırlanan Turizm Sektörü Stratejisi, Turizm Gelişim Plani/ Yasası ve Ülkesel Fizik Planı birbirini tamamlayıcı ve destekleyeci şekilde uyumlaştırılmıştır ÜFP kapsamında bu aşamada, Turizm Gelişim Yasasında ülke düzeyindeki yatak sayısı belirlenmiş üst limitinin olması öngörülmüş ve ilçelere göre belirlenmiş, bölgelerle ilgili üst limitler ÜFP Mekansal Strateji ve sektör politikaları uyarınca Planlama Bölgeleri ne göre yeniden dağıtılmıştır Ülkesel Fizik Planın vizyonun kapsayan 2031 yılına kadar olan dönemde gerçekleşmesi hedeflenen Turizm Gelişme Planı mevcut üst limiti ün ve öneri yatağın, gerçekleşip gerçekleşmediği her beş yıllık dönemde izlenecek iç ve dış koşullarda meydana gelen değişikliklere göre hedefler ve/veya politikalar gözden geçirilecektir. 47

49 Ekonomik Gelişme / Turizm Turizm Gelişim Planı Mevcut ve Öneri Üst Limit Yasak Sayılarının Ülkesel Fizik Plan Planlama Bölgelerine Göre Dağılımı İlçeler Yatak Sayısı Üst Limitinin İlçelere Dağılımı Kentsel Gelişme Bölgesi Lefkoşa Girne Kentsel Gelişme Bölgesi Mağusa- İskele Kentsel Gelişme Bölgesi Turizm Yatak Sayısı Üst Limitinin Ülkesel Fizik Plan Planlama Bölgelerine Dağılımı Kırsal Gelişme Bölgesi Güzelyurt Kırsal Gelişme Bölgesi Karpaz Kırsal Gelişme Bölgesi Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi Mevcut Öneri Lefkoşa Alt Bölgesi Girne Alt Bölgesi Mevcut Öneri Güzelyurt Lefke Alt Bölgesi Akdeniz ÖÇKB Alt Bölgesi Tatlısu Topluma Dayalı Eko Turizm Merkezi Alt Bölgesi Bafra Turizm Yatırım Alanı Alt Bölgesi Karpaz Alt Bölgesi Mevcut Öneri Mevcut Öneri Mevcut Öneri Mevcut Öneri Mevcut Öneri Mevcut Öneri Mevcut Öneri Mevcut Öneri Lefkoşa İlçesi Mağusa İlçesi Girne İlçesi Güzelyurt İlçesi İskele İlçesi / TOPLAM / / Tablo 2: Turizm Gelişim Planı Mevcut ve Öneri Üst Limit Yatak Sayılarının ÜFP Planlama Bölgelerine Göre Dağılımı 48

50 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim Yüksek Eğitim Sektörün Önemi Üniversite eğitimi küreselleşmiştir. Her yıl yüzbinlerce öğrenci farklı ülkelerde eğitimi tercih etmektedir. UNESCO 2009 verilerine göre, dünya genelinde yaklaşık 3 milyon öğrenci kendi ülkesi dışında, başka bir ülkede üniversite eğitimi almaktadır. Tahminler 2020 yılında yabancı öğrenci sirkülasyonunun 7 milyonu bulacağı yönündedir. Tercih edilen ülkeler arasındaysa ilk beşi ABD, İngiltere, Almanya, Fransa ve Avustralya almaktadır. ABD yılda civarında öğrenci alırken, İngiltere , Avustralya ise civarında yabancı öğrenci kabul etmektedir. Son yıllarda Orta Doğu ve Asya ülkeleri önemli bir atılım yapmış ve yabancı öğrenci çekmeye başlamışlardır. Bazı ülkelerin pazar payı düşerken bazı ülkelerde ise artışlar söz konusudur. İstatistikler de göstermektedir ki kısmi de olsa Batı ülkeleri pazar payı kaybederken, Asya ve Asya Pasifik ülkelerine ilgi artış göstermektedir KKTC'nde "Mukayeseli Avantaj" kavramına göre kalkınmada öncelikli sektör olarak turizm ve eğitim sektörü belirlenmiştir. Bu sektörlerden eğitim ekonominin canlanması, turizm ise gelirler açısından son derece önemlidir. Yüksek eğitim sektörünün eğitimin esnek olamayan yapısından dolayı turizm sektöründen daha istikrarlı olduğu ve devamlı olarak gelir potansiyelinin arttığı gözlenmektedir Eğitim sektörün önemi, öğrenime ara verildiği dönemlerde iç piyasada gerçekleşen durgunlukla herkes tarafından bilinmektedir. Gerçekleştirilmiş olan bilimsel araştırmaya göre KKTC'nde GSMH'nın onda biri bu sektörden gelmektedir 6. Başka bir deyişle, doğrudan veya dolaylı olarak 10 kişiden 1 inin geliri bu sektörden sağlanmaktadır KKTC nüfusuna oranla ülkesinde en fazla yabancı öğrenci barındıran ve aynı oranda bundan gelir sağlayan ülke durumundadır lı yılların başında adından söz ettirmeye başlayan KKTC yüksek eğitim sektörü, bugün 10 üniversitesi ve 70 bini aşkın öğrenci sayısı ile yarattığı yıllık 300 milyon dolarlık ekonomik katma değer ile KKTC ekonomisinin gelişmesinde potansiyel taşıyan alanlar arasında öne çıkan sektördür KKTC de faaliyet gösteren 10 üniversite bulunmaktadır. İzinlendirilmiş ve kuruluş çalışmaları devam eden üniversiteninde faaliyete geçmesi ile bu sayı 11 e çıkacaktır verilerine göre KKTC deki üniversitelerde fiilen öğrenim gören yabancı öğrenci sayısı yaklaşık 62 bin civarındadır. Üçüncü ülkelerden gelerek KKTC'ndeki üniversitelere devam eden öğrenci sayısı ise öğretim yılında 1337 iken, öğretim yılında 20,227'ye yükselmiştir. Öğrencilerin çok değişik ülkelerden gelmiş olması, hem KKTC'nin tanınmasına yardımcı olmakta, hem de ülke ekonomisine katkıda bulunmaktadır. Bu durum, KKTC'ndeki eğitim endüstrisinin hizmet sektörü olarak güçlendiğinin ve ekonomiye doğrudan katkısının arttığının bir göstergesi kabul edilmektedir öğretim yılında KKTC Üniversitelerine yaklaşık 75,505 öğrenci kayıt yaptırtığı görülmektedir. Bu öğrencilerin % 55 si oluşturan 41,589 öğrenci Türkiye Cumhuriyeti ve % 27 sini oluşturan 20,227 si üçüncü ülke uyrukluklular olmak üzere toplam öğrenci sayısının % 82 si yabancı öğrencilerdir. Geri kalan % 18 ni oluşturan 13,689 öğrenci ise KKTC uyruklulardır. Reel Sektör Danışma Kurulu Yükseköğrenim Stratejik Planı Çalışmaları kapsamında öngörülen % 6 lık ortalama artış olacağı varsayımına göre, 2025 yılına öğrenci sayısının yaklaşık olarak 135,000 e ulaşılacağı tahmin edilmektedir. Öğretim Yılı Toplam Öğrenci Sayısı , , , ,000 Tablo 3: Yüksek Öğrenim Stratejisine Göre Tahmini Öğrenci Sayıları 7 6 Katırcıoğlu ve Bıçak, 1996: Reel Sektör Danışma Kurulu/Sürdürülebilir Refah Ve Çevre 2025 Yılı Yükseköğretim Stratejik Planı 49

51 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim Sektörel Ana Konular Yüksek Eğitim sektörünü kapsayan kısa veya uzun dönemli herhangi bir stratejik planın veya kararın olmaması: Ekonomik kalkınmada önem arz eden ve ülkenin öncelikli sektörlerinden biri olarak nitelendirilen yükseköğretim sektörü, ekonomide gerektiği ölçüde etkin olamamakta ve ülkedeki tüm üniversiteler ile ülke insanını ilgilendiren bu sektörün karşılaştığı sorunlar ve tehlikeler karşısında genel stratejik kararlar alınamamaktadır Yüksek Eğitim sektörünün ülke ekonomisine girdisinin yüksek olması: KKTC nde üniversite eğitiminin başlamasıyla eğitim sektörü klasik niteliğini değiştirerek ekonomiye doğrudan kaynak yaratan ve ekonomik büyümeye katkıda bulunan bir sektör haline gelmiştir. Bugün adada öğrenim gören öğrencilerin 48,589 u Türkiye Cumhuriyetinden, geri kalanının ise KKTC ile 60 farklı ülkeden geldiği görülmektedir. Bu öğrencilerin adaya yapmış oldukları ekonomik girdi 2015 yılı itibariyle genel toplamda 1 milyar 137 milyon 795 bin dolara ulaşacaktır 8. Bu ekonomik girdi, sektörler arasında bir sinerji ortaya çıkarmak üzere KKTC nin ekonomik çarklarının dönmesinde önemli bir dişli olarak yerini almaktadır. Bunun sonucunda ise eğitim sektöründeki ilerleme, eş zamanlı olarak inşaat, turizm, ticaret, ulaşım, eğlence ve yiyecek sektörlerinde de büyümeyi beraberinde getirmektedir. Sektör son 5 yılın artış ortalaması olan %6 oranında artmaya devam ettiği taktirde ise 2025 yılında KKTC Yükseköğretim Sektöründe 132,333 öğrenciye ulaşacaktır. Böylece dolar bazında harcamalar değişmediği taktirde sektör büyüklüğü yerli ve yabancı öğrencilerin harcama paritesi ayrı ayrı hesaplanmak kaydıyla 2 milyar 38 milyon 192 bin dolar büyüklüğe erişecektir Uluslararası tanınırlık ve diploma denkliği ile izolasyonların delindiği bir sektör olması: Günümüzde KKTC üniversiteleri çağdaş donanıma sahip kampüsleri, uluslararası kimliğe sahip öğretim üyeleri, uygulamış oldukları batılı standartlardaki ders müfredatları ile dünyanın pek çok ülkesinin yükseköğrenim veya Milli Eğitim Bakanlıklarından denklik ve tanınırlık elde etmiştir. Yine üniversiteler dünya çapında kalite göstergesi olan uluslararası saygınlığı bulunan eğitim kuruluşlarına da üye olarak (ABET, ECIS, Avrupa Üniversiteler Birliği (EUA), YÖK) veya pek çok dünyaca tanınmış üniversite ile ikili işbirliği protokolleri imzalayarak, KKTC de yükseköğrenimi izolasyonların gerçek anlamda delindiği bir sektör haline getirmişlerdir K.K.T.C Üniversitelerine Kayıt Yapan Öğrenci Sayısında İstikrarsızlık: Yıllar itibariyle K.K.T.C üniversitelerine yerleşen öğrenci rakamları incelendiğinde, ülkeye gelen öğrenci sayısında düzenli bir artış olmadığı, yıllar itibarı ile artış ve azalma olduğu, sektörün sürekli bir gelişme gösteremediği izlenmektedir. Özellikle 2006 yılında toplam 41,261 olan öğrenci sayısı, 2007 yılında 40,565 e düşmüş, 2008 yılında 43,611 olan öğrenci sayısı, 2010 yılında bu rakam 43,519 u bulmuştur Öğrenci Sayıları Değişimi Linear (Öğrenci Sayıları Değişimi) Grafik 2 : KKTC Üniversitelerinin Yıllara Göre Öğrenci Değişimi Yüksek öğretimde rekabetin oldukça yoğunlaşması: Türkiye de devlet üniversitesine yerleşemeyen öğrenciler için Kıbrıs üniversiteleri önemli bir alternatif olmasına rağmen, yıllar itibariyle öğrenci tercihlerinde azalma söz konusudur. Bu azalmanın sebeplerine bakıldığında; Türkiye deki Devlet ve Vakıf üniversitelerinin sayısındaki artışlar, Türkiye deki Devlet üniversitelerinin kontenjanlarındaki artışlar, Türki Cumhuriyetlerinde ve Balkanlarda kurulu veya yeni kurulan üniversitelerin denkliğinin YÖK tarafından kabul edilmesi ve buralarda eğitimin düşük maliyetli oluşu söylenebilir YÖDAK 9, sektörü yönlendirme, denetleme ve temsiliyet açısından yetersiz kalmaktadır: Sektörün gelişmesini etkin anlamda yönlendiren bir kurumun olmaması; üniversitelerin sadece kendi bireysel hedefleri doğrultusunda, kendi imkânları ile çalışmalar yapmasına ve bunun sonucunda sektörde ortak 8 Yabancı öğrenci başına 16,500 dolar civarındaki kişi başı harcama miktarı esas alındığında yabancı öğrencilerin toplam harcama tutarı 995 milyon 247 bin dolara, 13,576 olan KKTC yurttaşı öğrencinin kişi başına harcaması 10 bin 500 dolar olarak esas alındığında bu rakamda 142 milyon 548 bin dolar olmaktadır. 9 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Yükseköğretim Planlama, Denetleme, Akreditasyon ve Koordinasyon Kurulu 50

52 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 hareket edilememesine yol açmaktadır. Bunu sağlayacak kurum olan 5 YÖDAK ın yapısı ise gelişmeyi yönlendirecek kapasitede değildir KKTC nin mukayeseli üstünlüklerine dayalı olan, uluslararası seviyede tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin yeterince gelişmemiş olması: KKTC nin eğitim adası olma potansiyeline ve çekici özelliklere sahip mukayeseli avantajları uluslararası düzeyde yeterince tanıtılamamakta ve bu da ülkenin imajını ve eğitim için tercih edilme düzeyini düşürmektedir KKTC üniversiteleri hakkında azalan repütasyon ve vakıf üniversitelerinin finansal sorunları: Yapılan olumsuz reklamlar sonucunda üniversitelerin güvenilirlikleri ve kaliteleri sorgulanmaya başlanmıştır. Özellikle son dönemlerde ortaya atılan Sahte Diploma haberlerine basının geniş yer vermesi, üniversitelerin tercih dönemi öncesinde olumsuz haberlerle medyada yer almasına neden olmuştur.ayrıca vakıf üniversitelerinin iyi yönetilmemesinden kaynaklı finansal sorunlar üniversitelerin itibarını azaltmaktadır İç ve dış politik etkenler, güven ortamı KKTC'nin tanınmamışlığı ile ambargolar, turizm sektöründe olduğu gibi üniversitelere dıştan öğrenci akışını engellemektedir KKTC üniversitelerinde öğrenim gören öğrencilerin yaşam maliyetlerinin benzer yapıdaki diğer üniversitelere göre yüksek olması: Sadece KKTC de eğitim gören öğrenciler değil Kuzey Kıbrıs ta yaşamını sürdüren halkın da ortak sıkıntısı ülkenin pahalı bir ülke oluşudur. Ülkede yaşamlarını sürdürebilmeleri için öğrenciye yönelik indirimlerin olmayışı her geçen gün ülkeye gelen öğrenci sayılarında düşüş yaşanmasına neden olan etkenler arasında düşünülebilmektedir. Ayrıca üniversite yurtlarında yeterli kontenjan bulunmamasından dolayı birçok öğrenci özel yurt veya kiralık ev seçeneğinden yararlanmakta ancak gerek ev kiraları, gerekse özel yurt fiyatları öğrencilerin bütçesini zorlamaktadır Sosyal ve kültürel imkanların yetersiz olması: Yurt dışından gelen öğrencilere yeterince sosyal ve kültürel imkanların sunulamaması, öğrenci tercihlerinde göz önüne alınan önemli olumsuzluklardandır. Ayrıca artan öğrenci sayısına paralel olarak öğrencilerin okul dışındaki bu ihtiyaçlarının paralı veya ibadet anlamında parasız olarak giderebilecekleri yeni bir talep ortaya çıkacaktır KKTC üniversitelerinin kalite yönünden kendini geliştirememiş olması: Üniversitelerin farklılaşmaları açısından bilimsel çalışmalara imkân verecek bütçelerinin olmaması, nitelikli öğretim üyesi açığı, gelişmiş ülkelerin aksine ülkede öğretim elemanlarının güvencesiz ve motivasyondan yoksun olmaları,bilimsel çalışma yapabilecek yeterince kaynak bulunamaması, üniversite ile özel sektör ilişkisinin yeterli olmaması, eğitime kabul edilecek öğrencilerin ön eğitimi almış olma yeterliliğinin daha da düşürülmesi girişimleri vb. konulardan dolayı üniversitelerin kalitesi düşmektedir KKTC de ulaşımın yetersiz olması: Ülkede toplu taşımacılığın yaygın olmayışından dolayı öğrenciler üniversiteye gelebilmek için taksi kullanmak veya yürümek zorunda kalmaktadır. Öğrenciler her ne kadar üniversite servislerinden yararlansalar da servislerin saat başı olmayışı öğrenciler için büyük bir sıkıntı teşkil etmektedir. Bu durumdan dolayı öğrencilerin bütçelerinde ulaşım büyük bir yük oluşturmaktadır. Ayrıca bazı üniversitelerin merkezi yerleşimden uzak konumlanması ve toplu taşımacılığın ülkede yetersiz olması; öğrencilerin ihtiyaçlarını kampüs içindeki hizmetlerden temin etmelerine, böylece ekonomik olarak yerel halkın bu sektörden yeterince yararlanamamasına neden olmaktadır Öğrencilerin barınma ihtiyaçlarından doğan yurt ve konut talebi: Öğrencilerin özellikle barınma ihtiyaçları için ortaya çıkacak büyük bir konut ve yurt talebi söz konusudur. Bugün sayısı yaklaşık 61,816 civarında olan yabancı öğrencilerin öngörülen 48,887 artışla ortaya çıkacak konut ve yurt ihtiyacı bugünden itibaren öğrenci başına 43 metrekare hesaplanmak kaydıyla yaklaşık 2 milyon 102 bin metrekaredir. Böyle bir talebin % 30 unun okul yurtları tarafından karşılanmasıyla ise ortaya reel sektör yurt yatırımcılarının ve bireysel yatırımcıların inşa etmesi gereken yaklaşık 1,5 milyon metrekare konuta veyurt alanına daha ihtiyaç duyulacaktır Yabancı öğrenci başına 16,500 dolar civarındaki kişi başı harcama miktarı esas alındığında yabancı öğrencilerin toplam harcama tutarı 995 milyon 247 bin dolara, 13,576 olan KKTC yurttaşı öğrencinin kişi başına harcaması 10 bin 500 dolar olarak esas alındığında bu rakamda 142 milyon 548 bin dolar olmaktadır. 51

53 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim Sektörel Politikalar ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP EKON 1 : Sürdürülebilir Ekonomik Gelişmeyi Sağlamak Amacı ile KKTC nin, bölgelerinin ve insanların ekonomik potansiyelini kullanmak; 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, Y.EĞTM 01: Eğitim sektörünün Kalkınma Planları, Yıllık Programlar, Ülkesel Fizik Plan stratejileri, hedef ve politikaları ile Sektörel Planlar ile uyum içinde olması ve uzun dönemde sürdürülebilir yapıya kavuşturulması desteklenecek ve sağlanacaktır. ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak Kamunun Etkinliğinin ve Özel Sektörün Rekabet Gücünün Arttırılması Programı Plan ve politikalara uyum girmesinden sonraki 1 yıl içinde Yüksek eğitim sektörünün sorunlarının tespitine yönelik analitik bir durum tespit çalışması yapılacaktır. girmesinden sonraki 1 yıl içinde Yüksek eğitimde ortak veri tabanı kurulacak ve bu çerçevede eğitim politikası gözden geçirilerek hedeflere uygun olarak revize edilecektir. YÖDAK Devlet Planlama Örgütü Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı YÖDAK Devlet Planlama Örgütü Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı 52

54 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER Yüksek eğitim sektörünün geliştirilmesine yönelik kısa ve uzun vadede planlanması ve geliştirilmesini kapsayan ulusal stratejik plan ve projeler hazırlanacaktır. YÖDAK Devlet Planlama Örgütü Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Bilim ve teknoloji alanında araştırma ve geliştirme faaliyetlerini kapsayacak şekilde bir program geliştirip öncelikli alanlara finansal destek sağlanacaktır. Üniversite özel sektör ortak girişimlerine yönelik proje hibe programları oluştulacaktır. YÖDAK DPÖ Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Maliye Bak. 53

55 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER Y.EĞTM 02: Yüksek eğitim sektörünün ülkenin sosyal, ekonomik, fiziksel ve çevresel taşıma kapasiteleri ve halkın sosyo ekonomik özellikleri, alt yapı, ulaşım, haberleşme ve üstyapı gelişime hedefleri ile uyumlu bir şekilde gelişmesine izin verilecek, desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak ÜFP ÇEV 3.2 Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri korumak ve iyileştirmek. girmesinden sonraki 1 yıl içinde, öncelikli olarak Karpaz gibi hassas bölgelerde kurulma aşamasında olan üniversiteler göz önüne alınarak, tüm bölgelerin yüksek eğitim taşıma kapasiteleri belirlenecektir. Şehir Planlama Dairesi DPÖ Su İşleri Dairesi Tarım Dairesi Çevre Koruma Dairesi Orman Dairesi Karayolları Dairesi girmesinden sonraki 5 yıl içinde, Bölge nin taşıma kapasiteleri dikkate alınarak, üniversitelerin yer seçim aşamasındaki ve sonrasındaki faaliyetlerini kapsayan planlar hazırlanacaktır. ŞPD DPÖ Su İşleri Dairesi Tarım Dairesi Çevre Koruma Dairesi Orman Dairesi Karayolları Dairesi 54

56 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER Y.EĞTM 03: Ülkeye gelen öğrenci sayısını artırıcı önlemler alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, Ülke genelinde, üniversitelere gelen öğrenci sayılarının artırılmasına yönelik yapılması gerekenler kapsamlı olarak araştırılacak ve kısa ve uzun vadeli stratejik eylem planları hazırlanacaktır. YÖDAK DPÖ YAGA Maliye Bakanlığı Y.EĞTM 04: Üniversitelerin daha sağlıklı çalıştırılmasına yönelik, YÖDAK ın üniversiteler üzerinde daha etkin ve aktif olabilmesi sağlanacak ve desteklenecektir. ÜFP EKON 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak YÖDAK ın üniversiteler üzerinde etkin ve aktif olabilmesi için gerekli yasal düzenleme, mevcut üniversite yönetimleri ile karşılıklı fikir alış verişleri ile yapılacak ve YÖDAK ın mevcut kadrosu arttırılıp, yetkinleştirilecektir. DPÖ YÖDAK Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Maliye Bakanlığı 55

57 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 1.2. İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak Y.EĞTM 05: Üniversite bölgelerinde, ülkede gelişme potansiyeli olan bilişim teknolojilerine dayalı sanayi, tarıma dayalı sanayi, katma değeri yüksek ve yüksek teknolojik ürün üretimine dayalı sanayi kurulması ve üniversiteler ile koordineli bir şekilde gelişmesi teşvik edilecek ve desteklenecektir. SAN 05: Kentsel alanlarda bilişim teknolojisine dayalı sanayi desteklenecektir. SAN 08: Sanayi sektöründeki yenilikleri artırabilmek için üniversiteler ile işbirliği kurmaya yönelik tedbirler alınacaktır. girmesinden sonraki 1 yıl içerisinde kentsel bölgelerde bulunan üniversitelerde bilişim teknolojisine dayalı bölümlerin geliştirilmesi için teşvik yasası yeniden düzenlenecek ve projeler hazırlanacaktır. girmesinden sonraki 5 yıl içinde üniversitelerde Araştırma- Geliştirme (Ar-Ge) ve Lefkoşa da teknopark açılması, çalışmalarının artırılması için gerekli teşvik sağlayıcı yasal düzenleme yapılacaktır. DPÖ YÖDAK YAGA Sanayi Dairesi girmesinden sonraki 1 yıl içerisinde üniversite bölgelerinde, ülkede gelişme potansiyeli olan tarıma dayalı sanayi, katma değeri yüksek ve yüksek teknolojik ürün üretimine dayalı sanayi kurulması ve üniversiteler ile koordineli bir şekilde gelişmesi için teşvik yasası yeniden düzenlenecek ve projeler hazırlanacaktır. 56

58 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER Y.EĞTM 06: Üniversite öğrencilerinin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik hizmetlerin gelişmesi teşvik edilecek ve desteklenecektir. Y.EĞTM 03: Ülkeye gelen öğrenci sayısını arttırıcı önlemler alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. Y.EĞTM 11: Öğrenci üniversite tercihlerinde önemli rol oynayan sosyal ve kültürel imkânların, üniversite bölgelerinde artırılması desteklenecek ve tesvik edilecektir. Y.EĞTM 16: Öğrencilerin ulaşım ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik yeni uygulamalar desteklenecek ve toplu taşıma teşvik edilecektir. TİC 03: Ticari faaliyetlerin az olduğu bölgelerde nüfusun ihtiyacını sağlayacak nitelik ve nicelikte ticari faaliyetlerin oluşturulabilmesi için teşvikler verilecektir. TİC 05: Ülke genelinde Semt Merkezleri, Yerel Merkezler, Bölge Merkezleri ve Merkezi İş girmesinden sonraki 1 yıl içinde, öğrencinin gerek üniversiteye gerekse ülkeye adaptasyonunu sağlamak, hem ülkede hem üniversitede yaşadığı sorunlarla birebir ilgilenecek merkezler kurmak için gerekli yasal düzenleme yapılacak ve ÜFP nin girmesinden sonraki 2 yıl içinde projelendirilecektir. DPÖ YÖDAK YAGA Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı 57

59 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER girmesinden sonraki 1 yıl içinde, üniversite bölgelerinde öğrencilerin İhtiyaçlarını sağlayabilecek nitelik ve nicelikte ticari faaliyetlerin oluşturulabilmesi için araştırma yapılacak ve gerekli kiralık iş yerlerinin sağlanması, işletmelerin risklerinin azaltılması ve harcamalarının sübvanseye edilmesi için gerekli yasal düzenlemeler yapılacaktır. DPÖ Şehir Planlama Dairesi Ticaret Dairesi 1.3. Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, Y.EĞTM 07: KKTC üniversitelerindeki eğitim kalitesinin uluslararası rekabet edilebilir seviyeye getirilmesi için gerekli teşvik sağlanacak ve desteklenecektir. ÜFP EKON 1.1. KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, girmesinden sonraki 2 yıl içinde, üniversitelerin akademik kadrolarının gelişimi için yürütülen Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı gibi projeler yaygınlaştırılacak ve gerekli finansman destek sağlayacaktır. YÖDAK DPÖ Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Maliye Bakanlığı 58

60 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER girmesinden sonraki 1 yıl içinde KKTC, üniversitelerinde öğretim üyelerince sürdürülecek araştırma projelerine ve akademik yayınlara finansman destek sağlanması için yasal düzenleme yapılacaktır. YÖDAK DPÖ Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Maliye Bakanlığı girmesinden sonraki 1 yıl içinde, KKTC üniversitelerindeki eğitim kalitesinin artırılması için öğretim üyesi ve öğretim elemanlarının performans değerlendirilmesine dayalı istihdam uygulamasına imkân verecek düzenleme yapılacaktır. YÖDAK DPÖ Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Maliye Bakanlığı Toplum Kuruluş (STK) lar 59

61 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER girmesinden sonraki 1 yıl içinde, ülke dışında yerleşik başarılı üniversitelerin, KKTC de açtıkları/ açacakları kampüslerin gelişimini yönlendirecek danışma mekânizması oluşturulacak ve üniversitelerin kalite kriterleri KKTC yüksek eğitim sektörünün durumu dikkate alınarak belirlenecektir. YÖDAK DPÖ Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Toplum Kuruluş (STK) lar girmesinden sonraki 2 yıl içinde, akreditasyona 11 yönelik etkinlikler güçlendirilmesi ve Blogna 12 sürecinin desteklenmesi için projeler geliştirilecektir. YÖDAK DPÖ Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı 11 Akreditasyon bir ürünün ya da hizmetin, piyasanın talep ettiği şartlara, standartlara, yönetmeliklere uygunluğunu göstermek üzere o ürün veya hizmet için yapılan deney, analiz, muayene ve belgelendirme işlemlerini yapan kuruluşların (Uygunluk Değerlendirme Kuruluşları) resmi bir otorite tarafından uluslararası kriterlere göre denetlenerek teknik ve idari yeterliliklerinin onaylanması ve belli aralıklarla denetlenmesi işlemidir. 12 Bologna Süreci: Avrupa Yükseköğretim Alanı yaratmayı hedefleyen bir reform sürecidir. 60

62 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER Y.EĞTM 08: Yüksek eğitim sektörünün rekabet edebilirliğinin artırılması için ülkenin mukayeseli üstünlüklerine dayalı olan, uluslararası seviyede tanıtım ve pazarlama faaliyetleri geliştirilecek ve desteklenecektir. ÜFP EKON 1.1. KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, girmesinden sonraki 2 yıl içinde, üniversitelerin, dış rekabet olguları dikkate alınarak, rekabet güçlerini artıracak bir işbirliği ve dayanışma içinde faaliyetlerini yürütecekleri zemin oluşturulacaktır. DPÖ YÖDAK Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı girmesinden sonraki 5 yıl içinde, lokomotif sektör halini alan KKTC üniversitelerinin özellikle dışta imajını artırıcı ve üçüncü dünya ülkelerine tanıtımı faaliyetlerinin artırılabilmesi için ortak tanıtım projeleri geliştirilecektir. DPÖ YÖDAK YAGA Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Turizm Tanıtma ve Pazarlama Dairesi 61

63 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 1.4. Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak Y.EĞTM 09: Mevcut ve yeni açılan üniversitelere yönelik yerli işgücü istihdamı ile birlikte yiyecek içecek ve diğer sanayi ürünleri gibi ihtiyaçlarının yerli ürünlerden karşılanması teşvik edilecektir, böylece diğer sektörlerin gelişmesi ve istihdam yaratma olanaklarını geliştirmeleri sağlanacaktır. ÜFP EKON 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak. girmesinden sonraki 2 yıl içinde üniversitelerde yerli işgücü istihdamının artırılması ve yiyecek içecek gibi günlük ihtiyaçlar ile inşaat aşamasında gerekli diğer sanayi ürünleri gibi ihtiyaçların %30 unun yerli ürünlerden karşılanması, 5 yıl içinde ise %50 oranında artırılmasına yönelik yasal düzenleme yapılacaktır. YÖDAK DPÖ Ticaret Odası Y.EĞTM 10: Üniversitelerin ülkenin gelişmesine maksimum katkıyı verecek şekilde ülkenin ve bölgenin ilgili gelişme sektörü ile işbirliği yapması ve ilgili alanlarda ihtiyaç duyulan akademik bölümler ve lisans programlarını bünyelerinde bulundurmaları desteklenecek ve teşvik edilecektir. TAR 13: Üreticilerin yeni teknik ve teknolojiler konusunda ulusal ve uluslararası düzeyde eğitimlerini desteklenecek ve teşvik edilecektir. Sürdürülebilir turizm girmesinden sonraki 1 yıl içinde, Kırsal bölgelerde kurulan/ kurulacak üniversitelerde, tarımın hangi akademik bölümlerinin ve lisans programlarının bölgenin gelişmesinde ihtiyaç duyulduğunun araştırılması yapılacaktır. YÖDAK Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Tarım Dairesi 62

64 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP girmesinden sonraki 1 yıl içinde, turizm bölgesi olarak ilan edilen bölgelerde, kurulan/ kurulacak üniversitelerde, turizmin hangi akademik bölümlerinin ve lisans programlarının bölgenin gelişmesinde ihtiyaç duyulduğunun araştırılması yapılacaktır. YÖDAK Milli Eğitim Gençlik Ve Spor Bakanlığı Turizm Planlama Dairesi UFP SOS 2: Sürdürülebilir Bir Sosyal ve Kültürel Yaşamı Sağlamak Amacı ile Toplumun tüm kesimlerinin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak ve yaşam kalitesini geliştirmek 2.3 Eğitim, sağlık ve diğer toplumsal olanakları arttırmak Y.EĞTM 11: Öğrenci üniversite tercihlerinde önemli rol oynayan sosyal ve kültürel imkânların, üniversite bölgelerinde artırılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. Y.EĞTM 03: Ülkeye gelen öğrenci sayısını artırıcı önlemler alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. Sos 12: Her ilçede tiyatro ve sinema gibi kültürel alanlar yapılması teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 1 yıl içinde, sosyal ve kültürel imkânların, üniversite bölgelerinde artırılmasını Özel Sektörün Geliştirilmesi Stratejisi ve yerel ölçek planlarına uygun olarak teşvik edilmesi için gerekli yasal düzenleme yapılacaktır. DPÖ YAGA Ticaret Odası 63

65 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER Üniversitenin kendi sorunlarından kurtulup, amaçlarını daha etkin bir şekilde gerçekleştirebilmesi ve bölge ihtiyaçlarına cevap verebilmesi için, yeni üniversiteler kurulmadan önce ekonomik, sosyal ve kültürel imkânlar tesis edilecektir veya bu eksiklikler çok kısa sürede tamamlanması için projeler hazırlanacaktır. Şehir Planlama Dairesi DPÖ YAGA Ticaret Odası 2.4 Sosyal Sorumluluğu ve katılımı sağlamak, Y.EĞTM 12: Eğitim sektörünün gelişmesi için adadaki tüm üniversitelerin, ilgili sektörlerin ve ülke insanının işbirliği mekânizmasının güçlendirilmesi sağlanacak ve desteklenecektir. ÜFP EKON 1.4. Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak girmesinden sonraki 2 yıl içinde, ülkedeki tüm üniversitelerin, ilgili sektörlerin ve ülke insanının el birliği ile konsorsiyum çatısı altında birleşmesi için katılımcı bir model geliştirilecek ve yapılacak olan tüm projelerde ilgili kurumlar ile birlikte aktif olarak yer almaları sağlanacaktır. YÖDAK Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı DPÖ 64

66 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP ÇEV 3 : Sürdürülebilir Bir Çevre Sağlamak Amacı İle Sınırlı doğal kaynakları, biyolojik çeşitliliği, tarihi ve kültürel mirası korumak, kirlilikleri risk ve tehlikeleri önlemek; 3.1 Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak, Y.EĞTM 13: Üniversitelerin kendi bünyelerinde alternatif kaynaklardan su temini sağlamaları desteklenecek ve teşvik edilecektir. ALTSU 09: Su kıtlığını azaltmak ve değerli su kaynaklarını korumak amacıyla deniz suyu ve atık suyun arıtılıp iyileştirilerek yeniden kullanılması ve benzeri diğer alternatif yöntemlerle su temini sağlanacaktır. girmesinden sonraki 2 yıl içinde üniversitelerde verimli su kullanımı, tasarrufu ve geri dönüşümlü suyun kullanılması için gerekli altyapıların sağlanmasının zorunlu olmasını sağlayacak yasal düzenleme yapılacaktır. Şehir Planlama Dairesi Su İşleri Dairesi Çevre Koruma Dairesi 3.2. Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri korumak ve iyileştirmek, Y.EĞTM 14: Yeni üniversitelerin kurulması etkisiyle ortaya çıkabilecek hızlı sektörel gelişmelerin doğal ve kültürel çevre ile koruma alanları üzerinde oluşturabileceği olumsuz ve istenmeyen etkilerin önlenmesi amacıyla gerekli önlemlerin alınması sağlanacaktır. ÜFP ÇEV 3.3 Tarihi ve Kültürel Mirasın korunmasını ve geliştirilmesini sağlamak, ÜFP ÇEV 3.4 Sınırlı bir kaynak olan toprağın miktarının, kalitesinin, özelliklerinin ve bütünlüğünün korunmasını, iyileştirilmesini ve gıda güvencesini sağlamak girmesinden sonraki 1 yıl içinde, Yenierenköy ve Dipkarpaz da kurulması planlanan üniversite kampüsü gelişmelerinde hassas çevresel alanlar ve kültürel miras alanlarının olası olumsuz etkilerinin engellenmesine yönelik önlemler alınacaktır. Şehir Planlama Dairesi Karayolları Dairesi Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Çevre Koruma Dairesi 65

67 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP ÇEV 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektöleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; Karpaz Bölgesi nde kurulacak kampüsler ile birlikte ortaya çıkabilecek diğer sektörel gelişme taleplerinin bölgenin karakteriyle uyumlu, kontrollü ve planlı olarak gelişmelerini sağlamak için ÜFP nin girmesinden sonraki 3 yıl içinde üniversitelerle işbirliği içinde yerel ölçekli planlar hazırlanacaktır. Şehir Planlama Dairesi 3.6. Enerji verimliliğinin sağlamak, KKTC nin küresel, Avrupa Birliği, bölge ve tüm ada düzeyde CO2 emisyon hacimlerinin azaltılmasına katkıda bulunmak. Y.EĞTM 15: Üniversitelerin kendi bünyelerinde alternatif kaynaklardan enerji temini sağlamaları desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP ÇEV 3.7 Geri dönülemeyecek zararlara yol açabilecek potansiyel risk ve tehlikeleri, iklim değişikliğinin sonuçlarının etkilerini, en aza indirgemek. girmesinden sonraki 1 yıl içinde enerji performansı yüksek tesislerin yapılması ve mevcutlarının iyileştirilmesi için gerekli yasal düzenleme yapılacaktır. girmesinden sonraki 1 yıl içinde, Üniversitelerin kendi bünyelerinde alternatif kaynaklardan enerji temin etmeleri teşvik edilecektir. Elektrik Kurumu Çevre Koruma Dairesi Şehir Planlama Dairesi 66

68 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP MEK 4 : Sürdürülebilir Bir Mekânsal Gelişmeyi Sağlamak Amacı Ile İnsanların yaşamak, çalışmak, yatırım yapmak ve ziyaret Etmek için sağlıklı, güvenli, işlevsel, özgün, estetik, ekonomik, adil, temiz ve yüksek yaşam standartlarına sahip cazip yaşam alanlar oluşturmak 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak 4.3. İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak Y.EĞTM 16 : Üniversitelerin yer seçim kriterlerine uygun olarak açılması ve gelişmesi sağlanacaktır. Y.EĞTM 17: Öğrencilerin ulaşım ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik yeni uygulamalar desteklenecek ve toplu taşıma teşvik edilecektir. Y.EĞTM 02: Yüksek eğitim sektörünün ülkenin sosyal, ekonomik, fiziksel ve çevresel taşıma kapasiteleri ve halkın sosyo ekonomik özellikleri, alt yapı, ulaşım, haberleşme ve üstyapı gelişime hedefleri ile uyumlu bir şekilde gelişmesine izin verilecek, desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP ÇEV 3.6 Enerji verimliliğinin sağlamak, KKTC nin küresel, Avrupa Birliği, bölge ve tüm ada düzeyde CO2 emisyon hacimlerinin azaltılmasına katkıda bulunmak. ALT ULŞ 07: Toplu taşıma sistemlerinin organize olması, izlenmesi ve geliştirilmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 1 yıl içinde, Üniversitelerin hangi alanlarda genişleyceği, hangi kapasite ile nerede açılacağının tespit edilmesi için yer seçim kriterleri belirlenecek ve izinlerin de bu kriterlere göre verilmesi sağlanacaktır. girmesinden sonraki ilk ders yıl başından itibaren uygulanacak şekilde, üniversite kampüsleri ile kent merkezleri arasında düzenli aralıklarla tüm gün boyu çalışan ulaşım servisi düzenlenecektir. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı YÖDAK Şehir Planlama Dairesi Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Karayolları Dairesi 67

69 Ekonomik Gelişme / Yüksek Eğitim 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALT ULŞ 23: Toplu taşıma araçlarının mümkün olan en kısa sürede seyahatinin sağlanması için, yollarda toplu ulaşım araçlara özel şerit ayrılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 3 yıl içinde, üniversite kampüsü bulunan kentlerde, kampüslere hizmet veren kamusal toplu taşıma araçlarının sayısı artırılacak ve güzergâhları yeniden düzenlenecektir. Karayolları Dairesi girmesinden sonraki 10 yıl içinde, üniversitelerin bulunduğu kentsel bölgelerdeki üniversite kampüsleri ile kent merkezleri arasında sürekliliği olan yaya ve bisiklet yol ağı oluşturulacaktır. Şehir Planlama Dairesi Karayolları Dairesi girmesinden sonraki 5 yıl içinde, üniversitelerin yerel ekonomiye katkısını arttırmak, topluma öncülük edebilmesini sağlamak için, alt ve üst yapısı tamamlanmış yerlerde üniversite kampüsü yapılabilesine uygun alanlar belirlenecektir. Şehir Planlama Dairesi DPÖ YÖDAK Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı 68

70 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat Emlak Geliştirme - İnşaat Sektörün Önemi Gayrimenkul, diğer adıyla emlak, taşınmaz mal anlamına gelmekte, arsa, arazi, bina, apartman, işyeri, konut, villa, fabrika ve benzeri değerlerin genel adı olarak kullanılmaktadır. Arazi, ağaçlar ve mineraller gibi toprağın doğal olarak ayrılmaz parçaları ve insanlar tarafından araziye bağlanmış binalar ve çevre düzenlemeleri gibi ekler gayrimenkullerin bileşenleridirler Gayrimenkul geliştirme; mühendislik, mimarlık, ekonomi, hukuk, matematik ve istatistik gibi fen ve sosyal bilim dallarıyla ilişkili disiplinler arası bir çalışma alanıdır. Farklı kaynaklarda gayrimenkul geliştirme kavramı, arazi geliştirmeden bina yapımına, pazarlanmasına, işletilmesine ve yönetimine ilişkin değişik eylemleri kapsayan, çok yönlü bir iş alanı olarak tanımlanmaktadır Gayrimenkul bir yatırım aracı olduğundan ekonomik sektörler arasında yer alabilir. Ancak gayrimenkul yatırımlarının kendine özgü özelliklere sahip olması, üretim yerinin her projede farklı olması, üretimin tekrarlanamaz oluşu, açıkta imalat yapılması, çevresel faktörlerden etkilenmesi, değişik tipte ve büyüklükte riskler altında oluşu, onu diğer sektörlerden farklı kılmaktadır Gayrimenkul geliştirme sektörünün önemi, bir ekonomi sektörü olmasının yanı sıra servis sektörü olarak da çalışmasıdır. Eğitime, ticarete ve konut piyasasına katkı sağlarken, başta inşaat ve turizm olmak üzere istihdam yaratan çok sayıdaki sektörle ekonominin ana motorlarından birini oluşturmaktadır Diederichs (1996) ya göre bir gayrimenkul geliştirme projesinin hedefi Yer, proje düşüncesi ve sermaye faktörleri ile bireysel ekonomi açısından rekabet yeteneği olan, iş olanakları yaratan ve garanti eden, genel ekonomi açısından ise sosyal duruma ve çevreye uyumlu taşınmaz objeleri oluşturan ve sürekli karlı kullanılabilen koşulları sağlamaktır. Şekil 1: Taşınmaz\Gayrimenkul Geliştirmenin Yapı Taşları Bone-Winhel,

71 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat 2031 Şekil 2: Taşınmaz\Gayrimenkul Geliştirme Süreci yılında BM çözüm planının Kıbrıs ta ulaşılacak bir çözümün parametrelerinin ne olacağını da çok net ortaya koyması ile piyasa aktörlerinin plandaki algılamaları sonucu, o güne kadar en tartışmalı konulardan biri olan mülkiyet konusunda bir takım belirsizliklere açılımlar getirilerek emlak piyasası canlandırılmıştır Ağırlıklı olarak yabancı talebinin yaşandığı gayrimenkul piyasasında ciddi fiyat artışları yaşanırken konut sektöründe deyim yerindeyse tam bir patlama yaşanmıştır. Ortalama olarak yılda arası konut ruhsatı verilirken söz konusu dönemde yılda rakamlarına kadar ulaşılmıştır. Konut arzında ortaya çıkan bu artış beraberinde başta inşaat sektörü olmak üzere ilgili birçok sektörü de canlandırmıştır İnşaat malzemesi ithalatı yanında araç ithalatı ve elektronik eşya ithalatında da ciddi artışlar yaşanmıştır. İthalat artışının yanı sıra, özel kesim yatırımlarında da önemli oranda artışlar kaydedilmiştir. Özellikle birçok firmanın, artan talebe cevap verebilmek için makine ve araç parkını yenilemesi sonucu, sabit sermaye yatırımlarında artışlar yaşanmıştır sonrası KKTC ekonomisinde sağlanan, ancak sürdürülebilir olmayan büyüme performansı, büyümeye neden olan sektörler itibarıyla dış talebin ne kadar önemli rol oynadığını ortaya koymaktadır. İnşaat sektörünü tetikleyen dış talep ve bu sektörün diğer sektörlerle girdi-çıktı ilişkisi yılları arasında ekonomide ortalama yıllık %13.4 lük bir artış sağlamıştır Sektörel Ana Konular Emlak piyasasının komşu ülkelerdeki yabancı pazarlar ile rekabet edebilir olmaması: Daha çok İngiliz ve Rus alıcıların oluşturduğu pazar diğer ülkelerle rekabet edebilecek kadar gelişmiş değildir KKTC deki politik belirsizliğe bağlı mülkiyet sorunu: Ülkenin gelecek için farklı senaryolarının bulunması ve ülke topraklarının geleceğinin belirsiz olması emlak piyasasını olumsuz yönde etkilemektedir İnşaat şirketleri / yatırımcılar yer seçim konusunda yönlendirilmemesi: Emlak geliştirme ya da gayrimenkul değerlendirme danışmanlığının yoksunluğundan ve plansız gelişmeden dolayı yatırımlar altyapısı bulunmayan, erişilebilirliği düşük yerlerde yapılmaktadır Önceden planlanmış gelişme deseni olmaksızın, parçacıl gelişen parselasyon sistemi: Yeni yerleşim alanlarında yeterli ve güvenli yol bağlantıları aranmaksızın verilen parselasyon izinleri hizmetlere erişimi sınırlamakta, alt yapı maliyetlerini artırmakta ve parçacıl gelişme deseni oluşmasına neden olmaktadır. Aynı zamanda parselasyonların önceden planlanmış bir gelişme desenine bağlı olmaksızın münferit parseller 70

72 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat 2031 üzerinden, mülkiyet desenine bağlı olarak yapılması sürdürülebilir bir ulaşım ağı ve yeşil alan planlamasını zorlaştıran unsurlardandır. Bu yüzden mevcut durumdaki parselasyon sistemi sürdürülebilir değildir Mülk edinme sürecinde sorunlar yaşanması: Tapu alma veya devretme gibi mülk edinmenin resmi prosedürlerinin oldukça uzun bir süreç olması emlak sektörünü olumsuz etkilemektedir Yerli alıcıların banka kredisi almakta zorluklar yaşaması: Kredi almak isteyenler için ağır şartlar ve yüksek faiz oranları uygulanmaktadır Ülkenin ihtiyacından fazla konut üretilmesi: Konut üretiminde ihtiyacı ve talebi belirleyecek yeterli veri bulunmadığından arz talep ilişkisine bakılmamakta ve talep edilenden fazla konut üretilerek inşaat sektörünün zarara uğramasına ve atıl durumda bir kapasitenin (yarım inşaat ve boş konutlar) ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Bu atıl durumdaki kapasite sektördeki gelişmeyi yavaşlatmakta ve ekonomik kayıplara neden olmaktadır Tamamlanmamış çok sayıda konut inşaatının varlığı: Annan Planı ndan sonra özellikle Girne ve İskele bölgelerinde patlama noktasına gelen, ancak çeşitli nedenlerle iflas etmiş şirketler tarafından yarım bırakılan konutlar (yaklaşık 15 bin adet) ciddi bir sorun olarak karşımızda durmaktadır Atıl kapasite: İkinci konutlar, boş konutlar (KKTC % 16) : Yukarıdaki paragrafta belirtildiği üzere Annan Planı sonrası üretilen konutların bir kısmının, talebi karşılamaması, müteahhide olan güvensizlik ve/veya ekonomik kriz gibi nedenlerle satışının yapılamaması Konut sektöründe toplumun tüm kesimine hitap eden konut üretimi politikaları bulunmaması: Konut üretimi inşaat firmaları tarafından, kullanıcının ihtiyaçlarına, bütçesine ve talebine göre değil, firmanın kendi belirlediği kriterlere ve kar oranlarına göre yapılmaktadır. Genel olarak orta ve yüksek gelir gruplarının karşılayabileceği konutlar üretilmektedir Üretilen binalarda altyapı eksikleri ve sürdürülebilirlik ilkelerinden ve genel silüeti koruyacak tasarım prensiplerinden yoksunluğu: Yapılan binalarda kanalizasyon, su, ulaşım ve haberleşme gibi teknik altyapı konularında eksiklikler, yetersizlikler ve gelişigüzel bir yayılma ve yer seçimi görülmektedir. Bunun yanında bina yapımında çevre dostu malzemeler kullanılmamakta, enerjiyi verimli kullanma göz ardı edilmektedir. 71

73 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat Sektörel Politikalar ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP EKON 1 : Sürdürülebilir Ekonomik Gelişmeyi Sağlamak Amacı ile KKTC nin, bölgelerinin ve insanların ekonomik potansiyelini kullanmak; 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, GMEN 01: KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarına uygun ve bu avantajları ön plana çıkaracak gayrimenkul yatırımlar teşvik edilecek ve desteklenecektir. ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak girmesinden sonraki 2 yıl içinde, KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarına uygun ve bu avantajları ön plana çıkaracak ve teşvik edilecek gayrimenkul geliştirme türleri belirlenecektir. YAGA DPÖ ŞPD 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak GMEN 02: Gayrimenkul değerlendirme ve geliştirme ajanslarının kurulması için gerekli mevzuat düzenlemesi yapılacaktır. ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak girmesinden sonraki 2 yıl içinde gayrimenkul değerlendirme ve geliştirme ajansları kurulacaktır. YAGA ŞPD Ekonomi ve Maliye Bakanlığı 72

74 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, GMEN 03: Ülkenin sosyokültürel yapısı ve doğal güzellikleri ön plana çıkaran, emlak piyasasına yönelik reklamların yapılması teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek TURZM06: Turizm Gelişim Planı na uygun olarak, bölgelerin mukayeseli üstünlüklerine dayalı olan, doğal ve tarihi çevre ve sosyokültürel yapı gibi turizm ürünlerinin, uluslararası seviyede tanıtım ve pazarlama faaliyetleri geliştirilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içinde, öncelikle tamamlanmamış veya boş olan ikincil konutların bulunduğu bölgelerden başlayarak, ikincil konutların, ülkeye özgü mimarinin ve doğal güzelliklerin tanıtım kampanyası yapılacaktır. Turizm Planlama Dairesi Enformasyon Dairesi 73

75 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak GMEN04: Konut sektörünün gelişimi planlı ve kontrollü yapılacak, arz talep ilişkisine göre yapılmasını teşvik edecek sistem kurulacaktır. Knt 03: Konut ile ilgili etkili ve kapsamlı bir politika oluşturulabilmesi için, konut ihtiyacını ve konut talebini belirleyecek veri bankası oluşturulacaktır. girmesinden sonraki 2 yıl içinde konut sunumu ve talebinin araştırılması ve ölçülmesini sağlayacak bir sistem kurulacaktır. Devlet Planlama Örgütü İçişleri ve Yerel Yönetimler Bakanlığı ŞPD Kaymakamlıklar GMEN 05: Bankacılık sisteminin, gayrimenkul geliştirme sektörünü destekleyecek şekilde yeniden düzenlenmesi sağlanacaktır. Knt 04: Devlet tarafından uzun ve düşük vadeli konut kredisi veren kurumlar teşvik edilecektir ve konut finansman yöntemleri geliştirilecektir. Emlak sektöründe yerli alıcılar için devlet tarafından uzun ve düşük vadeli kredi veren kurumlar oluşturulacaktır. Ekonomi ve Maliye Bakanlığı ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde sektörün geliştirilmesi ile ilgili politika ve stratejiler belirlenecektir. Ekonomi ve Maliye Bakanlığı 74

76 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER GMEN 06: Yerel planlar yolu ile belirlenmiş alanlarda ikincil konut gelişmeleri sınırlandırılarak gayrimenkul değerleri arttırılacak ve gelişim sektörleri ile uyumlu birlikteliği sağlanacaktır. ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak, Gayrimenkul Emlak geliştirme girmesinden sonraki 3 yıl içinde, planda büyüme ve değişim merkezleri olarak belirlenen bölgelerden başlayarak, toplum tüm kesimlerinden yerli alıcıları için konut maliyetinin karşılanmasını kolaylaştırıcı uzun vadeli ve düşük faizli kredi sistemleri ve mekânizmaları geliştirilecektir. ŞPD Kaymakamlıklar GMEN 07: Boş veya ikincil konutların yoğun olarak bulunduğu bölgelerde, ikincil konutların kullanım süreleri ile orantılı olarak emlak vergileri yeniden düzenlenecektir. ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak, KNT 20: Boş veya ikincil konutların yoğun olarak bulunduğu bölgelerde, konutlarınkullanım sürelerinin arıtılmasını teşvik edecek şekilde emlak vergilerine düzenleme getirilecektir ÜFP nin girmesinden sonraki 1 yıl içinde sürdürülebilir Emlak Geliştirme Sektörü Stratejisi hazırlanacaktır. İçişleri ve Yerel Yönetimler Bakanlığı Kaymakamlıklar 75

77 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER GMEN 08: Mevcut ve atıl yarım inşaat konutların tamamlanması ve piyasaya sunulmasını sağlanacaktır. İnsan ve Çevre Sağlığı İnşaat tozundan kaynaklanan hava kirliliğini azaltmak Görsel kirliliği önlemek Gayrimenkul Emlak geliştirme ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak girmesinden sonraki 3 yıl içinde müteahhitlerin ve bankaların da üyelerinin bulunacağı Konut Edindirme Fonu oluşturulacaktır. İçişleri ve Yerel Yönetimler Bakanlığı Kaymakamlıklar Maliye Bakanlığı girmesinden sonraki 1 yıl içinde bitmemiş yarım inşaat konutların envanteri çıkarılacaktır. DPÖ ŞPD Kaymakamlıklar 76

78 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER girmesinden sonraki 3 yıl içinde bitmemiş yarım inşaat konutların piyasada satılabilmesini, kullanılmasını ve ekonomiye kazandırılmalarını sağlayacak mali ve yasal düzenleme yapılacaktır. İçişleri ve Yerel Yönetimler Bakanlığı Maliye Bakanlığı GMEN 09: Mülk edinme süreci kısaltılacak şekilde yeniden düzenlenecektir. ÜFP MEK 4.3: İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak girmesinden sonraki 1 yıl içinde mülk edinme süreci kısaltılacak şekilde yeniden düzenlenecektir. Tapu ve Kadastro Dairesi Sosyal Konut Müdürlüğü 77

79 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP SOS 2 : Sürdürülebilir Bir Sosyal ve Kültürel Yaşamı Sağlamak Amacı ile Toplumun tüm kesimlerinin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak ve yaşam kalitesini geliştirmek 2.1 KKTC de mevcut konut stoku ile yeni (satın alınabilir/ödene bilir) fiyatı uygun ve piyasaya için üretilen konutun, toplumun tüm kesimlerinin, ülkenin ve bölgelerin konut ihtiyacını ve talebini karşılayabilecek miktarda olmasını sağlamak GMEN 10: : Konut sektöründe nüfus projeksiyonu, iş olanakları ve istihdamdaki artışlarla uyumlu olan konut üretim politikaları oluşturulacaktır. Piyasanın konut üretiminin yönlendirilebilmesi amacı ile konut ihtiyacı ve talebinin sağlıklı bir biçimde belirlenebilmesi için, ÜFP nin girmesinden sonraki 2 yıl içinde, gelecekteki nüfus tahminleri, iş ve istihdam olanakları istihdamdaki artış eğilimleri dikkate alınarak ekonomik ve sosyal analizler yapılacaktır. DPÖ ŞPD YAGA 78

80 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP ÇEV 3 : Sürdürülebilir Bir Çevre Sağlamak Amacı İle Sınırlı doğal kaynakları, biyolojik çeşitliliği, tarihi ve kültürel mirası korumak, kirlilikleri risk ve tehlikeleri önlemek; 3.1 Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak GMEN 11: Mevcut binaların eksik tamamlanması edilecektir. altyapısının teşvik ÜFP MEK 4.4: Yerleşmelerin, fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek ; girmesinden sonraki 3 yıl içerisinde, altyapısı eksik binalar tespit edilecektir. ŞPD Karayolları Dairesi Kaymakamlıklar 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak GMEN 12: Bina yapımında çevre dostu malzeme kullanımı teşvik edilecektir. ÜFP MEK 4.4: Yerleşmelerin, fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek ; girmesinden sonraki 1 yıl içinde binalarda enerji tasarrufu yapılması ve çevre dostu malzeme kullanılması için gerekli yasal düzenleme yapılacaktır. ŞPD Kaymakamlıklar Çevre Koruma Dairesi 79

81 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat 2031 ALT 3.6 Enerji verimliliğinin sağlamak, KKTC nin küresel, Avrupa Birliği, bölge ve tüm ada düzeyde CO 2 emisyon hacimlerinin azaltılmasına katkıda bulunmak GMEN 13: Binalarda enerji kullanımını azaltmak için gerekli teknolojinin kullanılması sağlanacaktır. İLİŞKİLİ OLDUĞU İklim değişikliği ÜFP MEK 4 : Sürdürülebilir Bir Mekânsal Gelişmeyi Sağlamak Amacı İle insanların yaşamak, çalışmak, yatırım ve ziyaret yapmak için sağlıklı, güvenli, işlevsel, özgün, estetik, ekonomik, adil, temiz ve yüksek yaşam standartlarına sahip cazip alanlar 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak GMEN 14: Gayrimenkul yatırım sektörünün gelişmesine uygun alanlar belirlenecek ve yatırımların buraya yönlendirilmesi sağlanacaktır. ÜFP MEK 1.1: KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek ÜFP SOS 2 Sürdürülebilir bir çevre sağlamak amacı ile, sınırlı doğal kaynakları, biyolojik çeşitliliği, tarihi ve LER girmesinden sonraki 1 yıl içinde enerji performansı yüksek olan binaların yapılması ve mevcutlarının iyileştirilmesi için gerekli yasal düzenleme yapılacaktır. girmesinden sonraki 1 yıl içinde sürdürülebilir bina yapısına yönelik setifikalandırma sistemi kurulacak. girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde, gayrimenkul yatırımları için etüt ve fizibilite çalışmaları yapılacaktır. KTMMOB Çevre Dairesi ŞPD ŞPD DPÖ YAGA Karayolları Dairesi 80

82 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER oluşturmak kültürel mirası korumak, kirlilikleri risk ve tehlikeleri önlemek, girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde, Mağusa-İskele bölgesinde gayrimenkul sektörünün gelişmesi için teşvikler geliştirilecektir. ŞPD DPÖ YAGA Karayolları Dairesi girmesinden sonraki ilk 5 yıl içerisinde yapılacak imar planlarında ÜFP de belirtilen bölgeler gelişme stratejileri çerçevesinde, yatırım sektörünün geliştirilebileceği uygun konumdaki araziler ve gelişme karar ve kriterleri belirlenecektir. ŞPD DPÖ YAGA Karayolları Dairesi 81

83 Ekonomik Gelişme / Emlak Geliştirme - İnşaat 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 4.4 Yerleşmelerin, fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; GMEN 15: Yerel planlar yoluyla açılacak olan yeni gelişme alanlarında toplu gelişme modeli teşvik edilecektir. Teknik altyapı maliyetlerini düşürme KNT 15: Arazi ve arsa düzenlemesi (hamur kuralı) konusunda yasal mevzuat hazırlanacaktır. girmesinden sonraki ilk 5 yıl içerisinde yapılacak yerel planlarla toplu gelişme politika ve kuralları düzenlenecektir. ŞPD Kaymakamlıklar GMEN 16: Yerleşimlerin silüetini, özgün karakterini ve mekan kalitesini korumak için, yerel ölçekli planlarda uluslararası kentsel tasarım ilkeleri uygulanacaktır. ÜFP MEK 4.4 Yerleşimlerin fiziki ve çevresel (mekan) kalitesini geliştirmek girmesinden sonra yapılacak yerel planlarda, uluslararası kentsel tasarım ilkelerinden hangilerinin ve nasıl uygulanacağı yerleşimlerin kentsel dokusu ve kendine özgü diğer özelliklerine göre belirlenecektir. ŞPD 82

84 Ekonomik Gelişme / Tarım Tarım Sektörün Önemi Tarım KKTC ekonomisi için önemli ve vazgeçilmez bir sektördür. Gerek ülke ihtiyacının karşılanması, gerek turizm sektörünün taleplerinin karşılanması ve gerekse de ihracat yoluyla ülke ekonomisine katkı sağlaması amacı ile sürdürülebilir bir tarım sektörünün varlığı büyük önem taşımaktadır. Ekonomik öneminin yanı sıra tarım, sosyal kalkınmayı geliştirmek için de önemli bir araçtır. Toplumu besleme, temel ihtiyaç maddelerini yeterli ve nitelikli olarak sağlama rolüne sahiptir KKTC nin toplam yüzölçümünün yaklaşık %66 sı tarımsal nitelikli topraklar olup bunun yaklaşık %72 si ülkenin en verimli (1., 2., 3., ve 4. sınıf tarım toprakları) tarımsal niteliğe sahip topraklarıdır. Tarım Alanları Arazi Kullanım Türü Alanı (km 2 ) Ülke İçindeki Oranı Tarım Topraklarının Sınıflarına Göre Toplam Tarım Toprakları İçindeki Oranı I.Sınıf 79 2, II.Sınıf , III.Sınıf ,75 30,0 IV.Sınıf 320 9, Toplam 1-4 Sınıf , V. VI, VII. VIII Sınıf Toplam , Orman Alanları ,70 - Gölet Alanları 5 0,10 - Dere Yatağı 20 0,60 - Yapılaşmış Alanlar 150 4,70 - Diğer 300 9,20 - KKTC TOPLAM ,00 - Tablo 4 : KKTC Topraklarının Ana Arazi Kullanım Türlerine Göre Dağılımı (2013) Sürdürülebilir ve rekabet edebilir bir tarım sektörünün oluşturulabilmesi için bütünlükçü politikalar oluşturulması gerekmektedir. Bu politikalar arasında verimli tarım topraklarının korunması, tarım için kullanılan suyun etkin bir şekilde yönetilmesi, tarımda kullanılan ilaçların çevreye, insan sağlığına ve yeraltı su kaynaklarına en az zararı vermesi için tedbirler alınması, hayvancılık ve balıkçılık üretimlerinin artırılması ve çevreye zararlarının azaltılması için önlemler alınması yer almaktadır Sektörel Ana Konular Tarım sektörünün vizyon ve hedeflerinin olmaması: Tarım sektörünün bütününe yön verecek vizyon ve hedeflerin ortaya konmaması sektörün ekonomik potansiyelinin yeterince kullanılmamasına neden olmaktadır Tarımsal üretimde altyapı eksiklikleri: Tarımsal üretimde altyapı sorunları vardır. Bu durum tarımsal üretimi azaltmaktadır Kesimhanelerde altyapı yetersizliği: Bu durum insan sağlığına tehdit oluşturmakla birlikte çevre kirliliğine neden olmaktadır Ağıllar bölgesinde altyapı eksikliği: Mevcut Organize Hayvan Ağılları Bölgeleri nin yaklaşık % 60 ında yeterli altyapı (yola erişim, elektrik ve su) bulunmamaktadır Balıkçılığın gelişmemiş olması: Adayı çevreleyen denizin suyu açık deniz balıkları ve su ürünleri açısından oldukça zengin bir potansiyele sahip olmasına rağmen, bugün itibariyle yeterince gelişmiş değildir. Özellikle 83

85 Ülkesel Fizik Plan Bölüm V : Sektör Stratejileri ve Politikaları Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 de turistik bölgelerde ve yerel piyasadaki balık talebinin giderek artmasına ve ada içi ve dışı ticaret olanaklarına rağmen, Kuzey Kıbrıs ta balıkçılık fazla gelişmemiştir Teknik bilgi ve beceri eksikliği: Üreticiler yeni teknik ve teknolojiler konusunda yeterince bilgili değildirler Sulama suyunun tuzlanması: Tarımsal üretim için ihtiyaç duyulan suyun büyük ölçüde yeraltı su kaynaklarından kullanılması, akiferlerin tuzlanmasına yol açmış, sonuçta, narenciye üretimi ve diğer türdeki bazı tarımsal üretim miktarı düşmüş veya niteliği bozulmuştur Tarımda su tüketiminin yüksek olması: Suyun yaklaşık %75 I tarımsal amaçlı kullanılmaktadır Verimli tarımsal arazilerin tarım dışı 1700 amaçlarla kullanılması: Yaygın ve dağınık yapılaşmaya bağlı olarak verimli tarımsal 1600 arazilerin giderek daha çok miktarda azalması nedeniyle, gerek ülke ihtiyacının karşılanması, 1500 gerek turizm sektörünün taleplerinin 1400 karşılanması ve gerekse ihracat yoluyla ülke ekonomisine katkı sağlayan tarımsal üretim ve 1300 gıda güvenliği tehlike altına girmektedir Yılı 2010 Yılı 2013 Yılı 2010 yıllarını kapsayan 10 yıllık dönemde KKTC Verimli Tarım Toprakları ( I-IV Sınıf) Değişimi tarım topraklarının % 0.8 oranında, I. II. III. ve IV sınıfa kadar olan verimli tarım toprakları kapsamındaki tarım toprakları nın % 3.0 Şekil 3 : Dönemde Verimli Tarım Topraklarının Değişimi oranında azaldığı görülmektedir. Bunun % 83,7 sini I. ve II sınıf tarım toprakları oluşturmaktadır. Bu dönemde, 500 hektar/ 5 km 2 I. Sınıf, 3600 hektar/36km 2 II.sınıf olmak üzere toplam 4100 hektar/ 41 km 2 lik I. ve II. Sınıf tarım arazisi tarım dışı amaçlarla kullanılmıştır. FAO ve OECD göstergelerine göre, döneminde, Avrupa Birliği nin tarım topraklarının % 0.27 sini, İrlanda nın % 0,77 sini, İspanya nın %0.49 unu kaybettiği, Kıbrıs için % 0,84 olan tarım alanlarındaki azalma oranının alarım düzeyinde olduğu görülmektedir Tarımsal arazilerin parçalanması: Tarımsal niteliği yüksek araziler miras ve benzeri nedenlerle, kuru veya sulu tarım yapmaya elverişli olmayacak kadar küçük normlarda bölünmesi sonucunda parçalanmakta ve birim alan başına tarımsal verimlilik düşmektedir Erozyon: Yükseklik, sarp yamaçlar, yağış yoğunluğunun değişken yapısı, sığ ve taşlı topraklar, toprağın organik madde içeriğinin düşük olması, doğal bitkilenmenin sınırlı olması ve orman yangınları gibi çok çeşitli faktörlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan rüzgâr ve su erozyonuna paralel olarak toprak erozyonu, tarım topraklarının yitirilmesine neden olmaktadır Tarımsal mücadele ilaçları hakkında bilinç ve bilgi eksikliği: Çiftçilerin bilinçsizliği, izleme ve denetim eksikliği nedenleriyle tarımda kullandıkları tarımsal ilaçlar, toprağı ve su kaynaklarını kirletmekte, gıda güvenliğini, ihracatın sürdürülebilirliğini ve insan sağlığını tehdit etmektedir Hayvansal atıkların yarattığı kirlilik: Hayvansal atıklar, toprak ve yeraltı suyunu kirletmekte, insan ve çevre sağlığı için risk oluşturmaktadır Balıkçı barınaklarının altyapı yetersizlikleri olması: Bu durum insan sağlığına tehdit oluşturmakla birlikte çevre kirliliğine neden olmaktadır Hayvancılık alanlarının genellikle yerleşim birimlerine yakın yerlerde, konut alanları ile iç içe yer alması: Yerleşim alanlarına yakın yerlerdeki hayvancılık alanları, yerleşim alanlarının çevresel kalitesini düşürmekte ve insan sağlığı için risk oluşturmaktadır. 84

86 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 Harita 3: Tarım 85

87 Ekonomik Gelişme / Tarım Sektörel Politikalar ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP EKON 1 : Sürdürülebilir Ekonomik Gelişmeyi Sağlamak Amacı ile KKTC nin, bölgelerinin ve insanların ekonomik potansiyelini kullanmak 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, TAR 01: Ülkenin içinde bulunduğu mevcut konjonktür dikkate alınarak, piyasa koşullarına uygun sürdürülebilir ve etkin bir tarım stratejisi ve kırsal kalkınma planı, bütün kesimlerin katılımı ile hazırlanacak ve buna uygun yasal düzenlemeler hayata geçirilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içinde tarım politikası oluşturulacaktır. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Devlet Planlama Örgütü TAR 02: Ülkenin bölge ülkelerine göre mukayeseli avantajı olan ve ihracat potansiyeline sahip rantabl tarım ürünleri belirlenecek ve teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 1 yıl içinde ihracat potansiyeline sahip tarım ürünleri belirlenecektir. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Tarım Dairesi Ticaret Dairesi 86

88 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER TAR 03: Ülke içi bölgelerin mukayeseli üstünlüklerine göre bölgelerde uygun tarım ürünleri teşvik edilecektir. KKTC de modern sulama yöntemlerine uygun arazi varlığının ve bitki deseninin belirlenmesi projesi ile KKTC sınırları içerisinde yetiştirilebilecek değişik bitki türleri belirlenecektir. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Tarım Dairesi Devlet Planlama Örgütü TAR 04: İç piyasa ve ihracat potansiyeli göz önünde bulundurularak üretilecek ürün miktarları teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 1 yıl içinde tarım ürünlerine olan iç ve dış talep belirlenecektir. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Tarım Dairesi Devlet Planlama Örgütü Sanayi Dairesi 87

89 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER TAR 05: İthal ve ihraç edilen tarımsal ürünlerin pazara ulaşana kadar uygun koşullarda muhafazasının sağlanabilmesi için liman ve hava alanlarının altyapısı iyileştirilecek ve uluslararası düzeye çıkarılacaktır. ALT ULŞ 01: Gelişme sektörlerinin ihtiyaç duyduğu ulaşım altyapısının geliştirilmesi, eksiklerin giderilmesi için çalışmalar yapılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde limanlar ve hava alanlarının altyapısı iyileştirilecek ve uluslararası düzeye çıkarılmasına yönelik projeler hazırlanacaktır. Limanlar Dairesi Sivil Havacılık Dairesi TAR 06: Konteyner taşımacılığına imkân veren Gemikonağı Limanı aktif hale getirilecektir. Gemikonağı Serbest Liman ve Bölgesi CMC Çevre Rehabilitasyon Projesi girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde Gemikonağı Limanı nı aktif hale getirmeye yönelik için proje hazırlanacak ve 10 yıl içinde liman tamamlanarak, aktif hale getirilecektir. Limanlar Dairesi TAR 07: Kesimhanelerin altyapı sorunları giderilecek, hayvan refahı ve hijyen koşulları iyileştirilecektir. ÜFP ÇEV 3.5: Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde kesimhanelerin altyapı sorunları çözülebilmesi için proje hazırlanacak ve bu proje ile 5 yıl içinde kesimhanelerin % 50 sinin 8 yıl içinde de tamamının altyapı eksiklikleri çözülmüş olacaktır. Hayvancılık Dairesi 88

90 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER TAR 08: Bitkisel ve hayvansal üretim amaçlı çiftlikler modernleştirilecektir. ÜFP ÇEV 3.5: Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde çiftliklerin modernleşmesi için projeler hazırlanacaktır. Hayvancılık Dairesi TAR 09: Balıkçılıkta üretkenliği ve verimliliği artırmak için balıkçı barınakları yenilenecek, yetersiz olanlar büyütülecek ve altyapı yetersizlikleri giderilecektir. ÜFP ÇEV 3.5: Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak ALT ULŞ 05: Balıkçı barınaklarının bağlantı yolları altyapıları tamamlanarak, standartların yükseltilmesi ve erişimin artırılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde balıkçı barınaklarının % 50 si yenilenecek ve geliştirilecektir. Limanlar Dairesi Hayvancılık Dairesi 89

91 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER TAR 10: Balıkçı teknelerinin altyapı yetersizlikleri giderilecek ve yasa dışı balık avlanması kontrol altına alınacaktır. girmesinden sonraki 5 yıl içinde açık deniz balıkçılığı yapmaya uygun büyüklükte ve donanımda balıkçı teknelerinin sağlanması için teşvik ve kredi sağlanacaktır. girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde ülkede mevcut balıkçı teknelerinin altyapı yetersizlikleri giderilecektir. Limanlar Dairesi Hayvancılık Dairesi girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde balık avcılığının kriterleri güncellenecek ve yasa dışı balık avlanmasını caydırıcı yasal düzenlemeler getirilecektir. Hayvancılık Dairesi 90

92 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak TAR 11: Tarım sektörüne dayalı gelişen Kırsal bölgelerde tarımsal işletmeler teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde Kırsal bölgelerdeki tarımsal işletmelerin teşvik kapsamına alınması için yasal düzenleme yapılacaktır. girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde tarımsal işletmelerin sürdürülebilir olabilmesi için kooperatifçilik geliştirilecektir. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Devlet Planlama Örgütü girmesinden sonraki 2 yıl içinde tarımsal işletmelerin en az %50 si kümelenecek ve ortak hareket kabiliyetleri artırılacaktır. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı 91

93 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER TAR 12: Kırsal kalkınma bölgelerinde tarıma dayalı sanayi ve turizm sektörlerinin gelişmesi teşvik edilecektir. TURZM 05: Turizm Gelişim Planı na uygun olarak, Kırsal, köy turizmi (agro/ eko turizm), Doğa gezintileri, Kültür, Sanat ve İnanç Turizmi, Flora/Fauna İzleme, Araştırma, Spor turizmi, Yatçılık, Sualtı Dalgıçlığı, Sağlık, kongre, özel ilgi ve benzeri türden ülkenin ve bölgelerin mukayeseli avantajlarına uygun turizmin gelişmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. Sanayi 04: Tarımsal ürünlerin işlenmesine dayalı sanayi türleri desteklenecektir. girmesinden sonraki 1 yıl içinde Kırsal alanlardaki el sanatları, hediyelik eşya ve tarımsal ürünlerin satıldığı dükkânların teşvik edilmesi için gerekli yasal düzenleme yapılacaktır. girmesinden sonraki 1 yıl içerisinde Kırsal bölgelerde tarıma dayalı turizm ve sanayi işletmelerine teşvik verilebilmesi için yasal düzenleme yapacaktır. Turizm, Çevre ve Kültür Bakanlığı Devlet Planlama Örgütü Turizm Planlama Dairesi Sanayi Dairesi Turizm Dairesi Tarım Dairesi 92

94 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, TAR 13: Üreticilerin ve üretici gruplarının yeni teknik ve teknolojiler konusunda ulusal ve uluslararası düzeyde eğitimleri desteklenecek ve teşvik edilecektir. EĞİTİM 20: Gelişme sektörlerine göre belirlenecek ihtiyaç duyulan, iş kolları ve mesleki beceri alanlarında iş olanaklarının bulunduğu bölgelerde gerekli mesleki eğitim kurumları için uygun alanlar belirlenecektir. girdiği tarihten sonraki ilk 3 yıl içinde üreticilerin % 30 nun eğitim alması sağlanacak, plan döneminin (10 yıl) sonunda tüm üreticilerin eğitimi tamamlanacaktır. girdiği tarihten sonraki ilk 3 yıl içinde tarımsal danışmanlık hizmet ofislerinin kurulması teşvik edilecektir. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Tarım Dairesi ÜFP SOS 2 : Sürdürülebilir Bir Sosyal ve Kültürel Yaşamı Sağlamak Amacı ile Toplumun tüm kesimlerinin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını kaşılamak ve yaşam kalitesini geliştirmek 93

95 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT ÜFP ÇEV 3 : Sürdürülebilir Bir Çevre Sağlamak Amacı İle İLİŞKİLİ OLDUĞU LER Sınırlı doğal kaynakları, biyolojik çeşitliliği, tarihi ve kültürel mirası korumak, kirlilikleri risk ve tehlikeleri önlemek; 3.1 Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak TAR 14: Sulama teknikleri ve altyapı imkânları geliştirilmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. ALTSU 08: Sulama için yeni teknolojileri kullanan tarımsal projeler geliştirilecektir. girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde sulama tekniklerini geliştirebilmek için projeler hazırlanacak ve tarımda kullanılan su miktarı %30 azaltılacaktır. girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde bilgisayarlı sulama (otomasyon) sistemine geçilmesi için çalışmalar teşvik edilecektir. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Tarım Dairesi TAR 15: Yağmur suyunun tutularak ve atık suyun arıtılarak belirlenen kriteler doğrultusunda uygun tarımsal ürünlerde kullanılması sağlanacaktır. ALTSU 12: Geri dönüştürülen iyileştirilmiş suyun tarımda, kentsel eğlence yerlerinde ve yeraltı su kaynaklarını besleme amaçlı kullanılması ve benzeri amaçlarla kullanımı teşvik edilecektir. girdiği tarihten sonraki 2 yıl içinde yağmur suyu ve atık suyun tarımda kullanılması için fizibilite çalışması yapılacaktır. Tarım Dairesi Su İşleri Dairesi Jeoloji ve Maden Dairesi Çevre Koruma Dairesi 94

96 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER TAR 16: KKTC Su Temin Projesi ile Türkiye'den gelecek olan suya bağlı olarak tarım sektöründe meydana gelecek gelişmeler ile tarım topraklarının değerinin artacağı göz önünde bulundurularak, Sulu Tarıma Uygunluk Sınıflaması ve Arazi Kullanım Kabiliyeti sınıflamasına göre I, II. ve III. sınıf tarım toprakları korunacak tarım dışı amaçlarla kullanmayacaktır. Tarım dışı amaçlı arazi kullanım ihtiyaçları,viii. sınıftan IV sınıfına doğru bir öncelik sırası gözetilerek karşılanacaktır. ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak. ÇEVBİ 13 : Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflamasına göre, Birinci, İkinci ve Üçüncü sınıf tarım toprakları korunacak tarım dışı amaçlarla kullanmayacaktır. Tarım dışı amaçlı arazi kullanım ihtiyaçları,viii. sınıftaniv. sınıfına doğru bir öncelik sırası gözetilerek, VIII. VII., VI. IV. Sınıf tarım topraklarından karşılanacaktır. girdiği tarihten sonraki 1 yıl içinde Tarım Topraları Korunması Yasası tamamlanarak konulacaktır. Şehir Planlama Dairesi Tarım Dairesi TAR 17: Verimli tarım arazilerinin bölünerek ekonomik ve tarımsal verimliklerini kaybetmelerini önlemek için kuru ve sulu üretim verimliliği dikkate alınarak norm belirlenecek ve bu normdan az olmayacak şekilde bölünmelerine izin verilecektir ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak. girdiği tarihten sonraki 1 yıl içinde kuru tarım ve sulu tarım için üretim verimliliği dikkate alınarak tarımsal arazi büyüklüğü için gerekli norm belirlenecektir. Bu normdan daha az olmayacak şekilde bölünmelerini sağlayan düzenleme yapılacaktır. Tarım Dairesi Şehir Planlama Dairesi Tapu Dairesi 95

97 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER TAR 18: İlaç ve gübre kalıntılarının izlenmesini ve azaltılmasını sağlayıcı önlemler teşvik edilecek ve kullanılan ilaçlar hakkında kullanıcılar bilinçlendirilecektir. ÜFP ÇEV 3.5: Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde tarımsal ilaç kullanılmasının azaltılması hakkında eğitim programları oluşturulacak ve Kırsal bölgelerdeki çiftçi ve hayvancıların %50 si eğitilecektir. Tarım Dairesi Çevre Koruma Dairesi Jeoloji ve Maden Dairesi Su İşleri Dairesi Hayvancılık Dairesi Veteriner Dairesi TAR 19: Gıda güvenliği açısından sertifikalı üretim konusunda üreticiler bilgilendirilecek ve sertifikalı üretim teşvik edilecektir. girdiği tarihten sonraki 2 yıl içinde ülkeye GDO lu tohum girişi, satışı ve bu tohumlarla üretim yapılmasını engellemeye yönelik önlemler alınacak, denetim mekanizması geliştirilecektir. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Tarım Dairesi 96

98 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER TAR 20: İthal edilen tarımsal ürünlerin insan ve çevre sağlığı açısından güvenirliği denetlenecektir. girdiği tarihten sonraki 2 yıl içinde ülkeye ithal edilen tarımsal ürünlerin çevre ve insan sağlığı açısından denetim mekanizması geliştirilecektir. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Tarım Dairesi TAR 21: Erozyonu önlemek için tedbirler alınacaktır. girdiği tarihten sonraki 2 yıl içinde erozyonu önlemek için anız örtüsünü yakmamak, tarlaları eğim doğrultusunda sürmemek, ağaçlandırma yapmak, halkı bilinçlendirmek ve benzeri gerekli önlemler alınacaktır. Tarım Dairesi 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak TAR 22: Hayvancılık işletmelerinin insan sağlığına en az zarar vermesi ve çevresel kirliliğe yol açmaması için yerleşim alanlarından en az 1 km uzak yerlerde yapılması ve gerekli teknik altyapının oluşturulması sağlanacaktır. ÜFP MEK 4.2: Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak girdiği tarihten sonraki 2 yıl içinde imar planları hazırlanacak ve hayvancılık işletmeleri için yerleşim alanlarının dışında yer belirlenecek ve 10 yıl içinde bu işletmelerin % 30 u belirlenen yerlere taşınacaktır. Şehir Planlama DairesiÇevre Koruma Dairesi Hayvancılık Dairesi Tarım Dairesi 97

99 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER TAR 23: Balıkçı barınaklarının deniz suyuna ve çevreye en az zarar verebilmesi için gerekli donanımın yapılması teşvik edilecektir. KRL 08.Akiferler ve kıyı suları korunacak kirlenmeleri engellenecek ve sürdürülebilir kullanımı sağlanacaktır. Mavi bayrak standardı girdiği tarihten sonraki 2 yıl içinde balıkçı barınaklarının çevreye verdikleri zararlar belirlenecek ve en aza indirilecektir. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Çevre Koruma Dairesi Hayvancılık Dairesi Limanlar Dairesi TAR 24: Hayvan hastalıklarının yayılmasını önlemek amacıyla büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar için ayrı bölgeler oluşturulacaktır. girdiği tarihten sonraki 5 yıl içinde imar planları hazırlanacak ve büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar için ayrı bölgeler belirlenecektir. ŞPD Hayvancılık Dairesi Veteriner Dairesi 98

100 Ekonomik Gelişme / Tarım 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU ÜFP MEK 4 : Sürdürülebilir Bir Mekânsal Gelişmeyi Sağlamak Amacı İle İnsanların yaşamak, çalışmak, yatırım yapmak ve ziyaret Etmek için sağlıklı, güvenli, işlevsel, özgün, estetik, ekonomik, adil, temiz ve yüksek yaşam standartlarına sahip cazip yaşam alanlar oluşturmak LER 99

101 Ekonomik Gelişme / Sanayi Sanayi Sektörün Önemi Sanayi sektörünün mukayeseli üstünlüklerini ortaya koyan ve rekabet gücünü artırmayı hedefleyen uzun vadeli vizyon, hedef ve stratejileri bulunmamaktadır. Yapılan çalışmalarda turizm ve tarıma dayalı sanayi türlerinin rekabet edebilirliğinin yüksek olduğu ortaya konmuştur. Ancak sanayi ile ilgili kurum ve kuruluşların ortak bir paydada bir araya gelip, farklı sanayi türlerinin ekonomiye yaratacakları katkıları, istihdam yaratma potansiyellerini ve ihracat potansiyellerini analiz etmeleri sanayi sektörünü ileriye taşımak açısından önemli olacaktır Ülkesel Fizik Plan kapsamında kirli ve hafif imalat sanayi kuruluşlarının yer seçim kararları ile ilgili dikkat edilmesi gereken temel konular ortaya konmuştur. Yerleşim/konut alanlarının içinde dağınık olarak bulunan ve kirlilik, gürültü, tehlike ve trafik yoğunluğu yaratan sanayi ve küçük sanayi faaliyetlerinin yerleşim alanlarının dışında belirlenecek uygun alanlara taşınması, kirli sanayinin ise çevresel açıdan hassas alanların dışında ve yerleşim alanlarından uzak yerlere yapılması öngörülmüştür. Sanayi kuruluşlarının yer alacağı bölgelerde bu kuruluşların ihtiyaç duyduğu her çeşit altyapının (ulaşım, bilişim, elektrik vs.) sağlanmasına öncelik verilecektir Sektörel Ana Konular Sanayi sektörü için devlet politikasının bulunmaması: KKTC de sanayi sektörü ile ilgili uzun vadeli vizyon, plan ve program bulunmamaktadır. Uzun yıllardan beri ekonomi konusundaki yerleşmiş sanayi politikalarının olmaması sanayi sektörünün ülke ekonomisine ve istihdamına katkısını olumsuz yönde etkilemektedir Yerli Üretim ve yerli ürün tüketiminin düşük olması: KKTC de pazarın küçük olmasından dolayı yeterli yerli ürün tüketimi sağlanamadığı gibi, birçok üretim tesisi kapasitesinin altında çalışması söz konusudur Tarım ürünlerinin yeterince işlenmemesi: Bu nedenle de tarım ürünleri verimli ve ekonomiye katkı sağlayacak şekilde kullanılamamakta, karlığı düşmekte, istihdam yaratma potansiyeli kullanılmamaktadır Turizme dayalı sanayinin yeterince gelişmemesi: KKTC de turizm önemli bir sektördür. Ancak turizmi destekleyici ürünler yeterince üretilememektedir KKTC de bilişim teknolojisine dayalı sanayi potansiyelinin olması: Ancak bu potansiyel yeterince kullanılmamaktadır Sanayi yerseçim kararlarının, çevresel hassas alanlar ve kültürel miras alanları yeterince dikkate alınmadan verilmesi Ar-ge ve teknoparkların yetersizliği: Ar-ge ve teknoparklar innovasyonlar için çok önemlidir. Ancak KKTC de bu kurumlar yetersizdir Sanayi bölgelerindeki yönetim ve altyapı sorunları Kirli sanayi tesislerine giden yolların yetersizliği: Kirli sanayi tesisleri için kullanılan yolların taşıma kapasiteleri ağır vasıtalar için yeterli değildir Sanayi işletmelerinin vasıflı eleman ve ara eleman bulmakta sorunlar yaşaması: Sanayideki su tüketimi: KKTC de sınırlı bir kaynak olan su, tarım ve türizm sektörlerindeki kadar yüksek olmasa da sanayi sektörü tarafından tüketilmektedir Kirli sanayinin yarattığı kirlilik: Kirli sanayi havaya, toprağa, suya zarar vermektedir Yerleşim alanları içinde yer alan küçük sanayilerin varlığı: Yerleşim alanları içinde yer alan küçük sanayiler kirlilik, gürültü, tehlike ve trafik yoğunluğu yaratmaktadır Sağlıksız koşullarda yaşayan işçiler: Lefkoşa Organize Sanayi bölgesinde sağlıksız koşullarda yaşayan işçiler vardır Sanayi sektöründe girişimcilik yeterince gelişmemiştir Sanayideki üretimde yüksek teknolojinin yeterince kullanılmaması: Yüksek teknolojinin sanayide yeterince kullanılmaması ile üründe kalite ve teknik performans düşmektedir. 100

102 Ekonomik Gelişme / Sanayi Harita 4: Sanayi 101

103 Ekonomik Gelişme / Sanayi Sektörel Politikalar ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP EKON 1 : Sürdürülebilir Ekonomik Gelişmeyi Sağlamak Amacı ile KKTC nin, bölgelerinin ve insanların ekonomik potansiyelini kullanmak 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, SAN 01: Niş ürünlere uygun sanayi üretimi çeşitlendirilip, geliştirilecektir. ÜFP EKON 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak. ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek girmesinden sonraki 2 yıl içinde niş ürünler belirlenecek ve bunlara uygun sanayi üretiminin çeşitlendirilmesine yönelik projeler hazırlanacaktır. Ekonomi Bakanlığı Tarım Dairesi Sanayi Dairesi Ticaret Dairesi SAN 02: Ülkenin içinde bulunduğu mevcut konjonktür dikkate alınarak, piyasa koşullarına uygun sürdürülebilir ve etkin bir sanayi politikası, ilgili kesimlerin katılımı ile hazırlanacak ve buna uygun yasal düzenlemeler hayata geçirilecektir. ÜFP EKON 1.1. KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, girmesiyle birlikte, çalışması yapılan Sanayi Stratejisi projesi desteklenecek ve sanayi sektörünün vizyon, hedef ve politikalarının belirlenmesi sağlanacaktır. Ekonomi Bakanlığı Sanayi Dairesi 102

104 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER SAN 03: Uluslararası standartlara uygun ve rekabete açık ürünler yanında ihracat potansiyeli yüksek markalaşmış ve ülkenin mukayeseli avantajlarına uygun yüksek teknolojiye dayalı ürünleri üreten sanayi tesislerinin teşvik edilmesi ve ürün çeşitliliğinin artırılması sağlanacaktır. ÜFP EKON 1.1. KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, girmesinden sonraki 5 yıl içinde uluslararası standardlara uygun ve rekabete açık ürünler yanında ihracat potansiyeli yüksek sanayi ürünleri ve ülkenin mukayeseli avantajlarına uygun yüksek teknolojiye dayalı ürünler tespit edilecek ve bu ürünlerin üretilmesinin teşvik edilebilmesi için gerekli yasal düzenleme yapılacaktır. Ekonomi Bakanlığı Devlet Planlama Örgütü Sanayi Dairesi Sanayi işletmelerinin kurumsallaştırılması için projeler hazırlanacaktır. Ekonomi Bakanlığı Devlet Planlama Örgütü Sanayi Dairesi 103

105 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER SAN 04: Tarımsal ürünlerin işlenmesine dayalı sanayi türleri desteklenecektir. TAR 12: Kırsal kalkınma bölgelerinde tarıma dayalı sanayi ve turizm sektörlerinin gelişmesi teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içinde tarımsal ürünleri işlemeye dayalı sanayi türleri geliştirilecektir. Ekonomi Bakanlığı Tarım Dairesi Sanayi Dairesi SAN 05: Kırsal alanlarda turizmi tamamlayıcı/ destekleyici yerel ürünlerin üretimi desteklenecektir. TURZM15: Bölgesel özelliklere göre, turizm ürününün tarım ve hayvancılık sektöründen faydalanacak; tarım sektöründeki gelişmeleri destekleyecek, tamamlayacak şekilde oluşturulması desteklenecek ve teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içinde turizme dayalı yerel ürünler %50 oranında artırılacaktır. Ekonomi ve Enerji Bakanlığı Turizm Dairesi Sanayi Dairesi 104

106 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER SAN 06: Mevcut 2/2005 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Yasası geliştirilecek, bilişime dayalı sanayi ve yeni teknoloji ürünleri desteklenecektir. ÜFP EKON 1.1. KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, girmesinden sonraki 2 yıl içinde bilişime dayalı sanayi ve yeni teknoloji ürünleri destek ve teşvik programları ve projeler hazırlanacaktır. Ekonomi Bakanlığı Sanayi Dairesi SAN 07: Sanayi bölgelerinde altyapıdan kaynaklanan sorunların çözülmesi için tedbirler alınacaktır. Yeni kurulacak OSB ler için ÇED raporu kapsamında sektörlere göre gruplaşmayı sağlayacak yerleşim planları oluşturulacaktır. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; ÜFP ÇEV 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak girmesinden sonraki 2 yıl içinde kentsel bölgelerdeki mevcut sanayi bölgelerindeki altyapı sorunlarını giderilmesine, mekân ve çevre kalitelerinin iyileştirilmesine yönelik projeler hazırlanacaktır. Sanayi Dairesi Çevre Koruma Dairesi Şehir Planlama Dairesi 105

107 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER Organize sanayi bölgelerinin her bölgenin kendi bünyesinde kurulacak yönetici kurula devredilmesi ve denetiminin Sanayi Dairesi tarafından yapılması sağlanacaktır. Sanayi Dairesi Çevre Koruma Dairesi Şehir Planlama Dairesi 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak SAN 08: Sanayinin ihtiyaç duyduğu ara elemanın yetiştirilmesine yönelik programlar açılması ve yerli istihdamın desteklenmesi için teşvik sistemleri geliştirilecektir. EĞTM 01: Gelişme sektörlerine göre ihtiyaç duyulan, iş kolları ve mesleki beceri alanları belirlenecektir ve mesleki eğitim olanaklarının artırılması, çıraklık ve staj benzeri entegre öğrenim eğitim altyapısının geliştirilmesi ve bölgelere göre yaygınlaştırılması sağlanacaktır. girmesinden sonraki 1 yıl içinde sanayi sektörünün ihtiyaç duyduğu insan kaynaklarını belirlenecek ve bu alanlarda eğitim olanaklarını artırmaya yönelik stratejiler geliştirilecektir. Ekonomi Bakanlığı Eğitim Bakanlığı Sanayi Dairesi 106

108 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, SAN 09: Sanayi sektöründeki yenilikleri artırabilmek için üniversiteler ile işbirliği kurulacaktır. Y.EĞTM 05: Kentsel üniversite bölgelerinde, ülkede gelişme potansiyeli olan bilişim teknolojilerine dayalı sanayi kurulması ve üniversiteler ile koordineli bir şekilde gelişmesi teşvik edilecek ve desteklenecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içinde üniversitelerde Ar-ge ve teknoparklar açılacaktır. Sanayi Dairesi Üniversiteler SAN 10: KOBİ lerin rekabet edebilirliği artırılacaktır. ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek girmesinden sonraki 2 yıl içinde KOBİ lerin hammadde sağlama, pazarda oluşan değişiklikleri anlamaya yönelik ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik yasal düzenleme yapılacaktır. Ekonomi Bakanlığı Sanayi Dairesi KOBİ lerin rekabet edebilirliğini artırmaya yönelik devlet destekleri ve teşvikleri geliştirilecek, faizsiz kredi desteği, faiz destekli kredi programı ve proje destekli hibe programlarına devam edilecektir. Ekonomi Bakanlığı Sanayi Dairesi 107

109 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER girmesinden sonraki 2 yıl içinde Rekabet Yasası na ters düşülmemesi kaydı ile KOBİ lerin en az %50 si kümelenmesi, kooperatifçilik ve ortak hareket kabiliyetleri artırılması sağlanacaktır. Ekonomi Bakanlığı Sanayi Dairesi girmesinden sonraki 2 yıl içinde, yüksek katma değerli ve ileri teknoloji kullanımı olan işletmelerin tümü ihtiyaç duyulan konularda desteklenecektir. Ekonomi Bakanlığı Devlet Planlama Örgütü Sanayi Dairesi SAN 11: Sanayide girişimciliğin geliştirilmesi için kamu-sanayi-üniversite işbirliği kurulacak ve kuluçka merkezi oluşturulacaktır. Y.EĞTM 05: Kentsel üniversite bölgelerinde, ülkede gelişme potansiyeli olan bilişim teknolojilerine dayalı sanayi kurulması ve üniversiteler ile koordineli bir şekilde gelişmesi teşvik edilecek ve desteklenecektir girmesi ile kuluçka merkezi oluşturulması ve girişimcilik için adımlar atılması desteklenecektir Sanayi Dairesi Üniversiteler 108

110 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP SOS 2: Sürdürülebilir Bir Sosyal ve Kültürel Yaşamı Sağlamak Amacı ile Toplumun tüm kesimlerinin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak ve yaşam kalitesini geliştirmek San 12: Sanayi bölgelerinde işçilerin kalmasını engellemek için caydırıcı önlemler alınacaktır. İnsan sağlığı girmesinden sonraki 2 yıl içinde sanayi bölgelerinde işçi kalmasını önlemek için gerekli tedbirler alınacak ve denetimler yapılacaktır. Çalışma Dairesi Sanayi Dairesi ÜFP ÇEV 3 : Sürdürülebilir Bir Çevre Sağlamak Amacı İle Sınırlı doğal kaynakları, biyolojik çeşitliliği, tarihi ve kültürel mirası korumak, kirlilikleri risk ve tehlikeleri önlemek ; 3.1 Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak SAN 13: Sanayide kullanılan suyun geri dönüşümü/tekrar kullanımı için gerekli düzenlemelerin yapılması sağlanacaktır. ÜFP ÇEV 3.1 Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak, girmesinden sonraki 2 yıl içinde sanayi tesislerinde su tüketimini azaltmaya ve arıtılmış atık sunun kullanılmasını artırmaya yönelik projeler yapılacaktır. Tarım Bakanlığı Su İşleri Dairesi Sanayi Dairesi 109

111 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak SAN 14: Sanayi faaliyetlerinde mevcut en iyi teknolojileri kullanarak çevreye verilecek zararı önlemek amacıyla Çevre Yasasının etkin bir şekilde uygulanması sağlanacaktır. ALTSU 22: Endüstriyel atık suların arıtılması için merkezi bir arıtma tesisi kurulması sağlanacaktır. 1 yıl içinde Çevre Yasası altındaki çevre denetim tüzüğü konulacak ve kirlilik yaratan tesislerin tümü, tüzükte belirtilen izin şartlarına uygun hale getirilecektir. Çevre Koruma Dairesi Sanayi Dairesi girmesinden sonraki 2 yıl içinde sanayi tesislerinde çevreye boşaltılan atık suyun ayrı bir arıtma sistemine verilmesi için yasal düzenleme yapılacaktır. Çevre Koruma Dairesi Sanayi Dairesi 110

112 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER San 15: Taşocağı işletmelerinin doğal değerler, hassas çevresel ve kültürel miras alanları ile insan ve çevre sağlığı üzerindeki olumsuz çevresel etkilerinin azaltılmasına yönelik önlemler alınacak, mevcut taş ocaklarının kapasitelerinin, inşaat ve altyapı faaliyetleri için bugünkü ve gelecekteki ihtiyacı karşılayabilecek yeterlilikte olması halinde, mevcut taş ocakları dışında yeni taş ocakları açılmayacak, mevcutların ihtiyacı karşılayamaması durumunda, yeni işletmeler çevresel açıdan hassas alanlar dışında açılabilecektir. ÜFP ÇEV 3.1 Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak,, ÜFP ÇEV 3.2 Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri korumak ve iyileştirmek ÜFP ÇEV 3.3 Tarihi ve kültürel mirasın korunmasını ve geliştirilmesini sağlamak ÜFP ÇEV 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak KRL 07: Taşocaklarının, doğal değerler, hassas çevresel ve kültürel miras alanları ile insan ve çevre sağlığı üzerindeki olumsuz çevresel etkilerinin azaltılması için, orman, manzara, tarihi, kültürel miras alanları ve benzeri türde hassas alanlar dışında kalan ve bu korunacak hassas alanlar ile yerleşim alanlarına zarar vermeyecek, olumsuz etki girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde, taşocaklarının yıllık üretim kapasiteleri ile inşaat ve altyapı faaliyetleri için ihtiyaç belirlenecek; çevreye verecekleri zararların en az düzeyde tutulmasını sağlayacak, uluslararası kabul görmüş önlemlere uygun önlemler geliştirilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde, insan ve çevre sağlığı, ekolojik bütünlük, tarihi ve kültürel mirası açısından hassas alanlar içerisindeki mevcut taş ocakları rezerv alanlarının ömürlerinin bitmesi durumunda, kapatılmaları ve hazırlanacak, Taşocağı Alanı Rehabilitasyon Projesine uygun olarak rehabilite edilmelerini sağlayacak düzenlemeler yapılacaktır. Ekonomi Bakanlığı Çevre Bakanlığı Jeoloji ve Maden Dairesi Sanayi Dairesi Çevre Koruma Dairesi Ekonomi Bakanlığı Çevre Bakanlığı Jeoloji ve Maden Dairesi Sanayi Dairesi Çevre Koruma Dairesi 111

113 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER yaratmayacak yeterli uzaklıktaki konumlarda, mevcut ve gelecekteki inşaat ve altyapı faaliyetlerinin ihtiyacının karşılayacak düzeyde ve uluslararası kabul görmüş en uygun önlemler alınarak faaliyet göstermeleri sağlanacak, mevcut taş ocaklarının kapasitelerinin bugünkü ve gelecekteki ihtiyacı karşılayabilecek yeterlilikte olması halinde, mevcut taş ocakları dışında yeni taş ocakları açılmayacak ve mevcut taş ocakları rezerv alanlarının ömürlerinin bitmesi durumunda kapatılarak rehabilite edilecektir. girmesinden sonraki 1 yıl içerisinde taşocaklarının işletme şekline ve yöntemine yönelik düzenlemeler getirilecek ve etkin bir denetleme sistemi oluşturulacaktır. girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde Fasıl 270 Maden ve Taş Ocakları Yasası çevresel etkileri azaltmaya yönelik önlemleri içerecek şekilde değiştirilecektir. Ekonomi Bakanlığı Çevre Bakanlığı Jeoloji ve Maden Dairesi Sanayi Dairesi Çevre Koruma Dairesi Ekonomi Bakanlığı Çevre Bakanlığı Jeoloji ve Maden Dairesi Sanayi Dairesi Çevre Koruma Dairesi 112

114 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde, ilgili tüm paydaşların yer alacağı bir kurul oluşturulacak ve Doğal Kaynakların Yönetim Stratejisi hazırlanacaktır. Ekonomi Bakanlığı Çevre Bakanlığı Jeoloji ve Maden Dairesi Sanayi Dairesi Çevre Koruma Dairesi San 16: Serbest bölge, yatırımcı taleplerini karşılamaya yönelik genişlemeye müsait olmaması ve çevre kirliliğine yol açması nedeniyle yerleşim alanlarından, hassas alanlardan ve su kaynaklarından uzak, limana, ana karayolu ve havaalanına, sanayi bölgesine yakın bir yere taşınacaktır. Tic 05 Serbest bölge, yatırımcı taleplerini karşılamaya yönelik genişlemeye müsait olmaması ve çevre kirliliğine yol açması nedeniyle yerleşim alanlarından, hassas alanlardan ve su kaynaklarından uzak, limana, ana karayolu ve havaalanına, sanayi bölgesine yakın bir yere taşınacaktır. 1 yıl içinde serbest bölgenin taşınması için belirlenen kriterler doğrultusunda uygun bir yer bulunacaktır. Limanlar Dairesi Şehir Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi 113

115 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER SAN 17: Sanayi atıkları ayrıştırılarak geri dönüştürülmesi ve bertaraf edilmesi sağlanacaktır. KKTC Katı Atık Yönetim Planı KKTC Katı Atık Yönetimi Planına göre sanayi atıklarının bertaraf edilecektir. Çevre Koruma Dairesi 3.6 Enerji verimliliğini sağlamak San 18: Sanayi işletmelerinin yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanması teşvik edilecektir. ÜFP ÇEV 3.6 Enerji verimliliğinin sağlamak, KKTC nin küresel, Avrupa Birliği, bölge ve tüm ada düzeyde CO 2 emisyon hacimlerinin azaltılmasına katkıda bulunmak. girmesinden sonraki 1 yıl içinde Yenilenebilir Enerji Yasası sanayi işletmelerini bu kaynaklardan kullanmaya teşvik edecek şekilde düzenlenecektir. Ekonomi ve Enerji Bakanlığı Elektrik Kurumu Sanayi Odası 114

116 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP MEK 4 : Sürdürülebilir Bir Mekânsal Gelişmeyi Sağlamak Amacı İle İnsanların yaşamak, çalışmak, yatırım yapmak ve ziyaret Etmek için sağlıklı, güvenli, işlevsel, özgün, estetik, ekonomik, adil, temiz ve yüksek yaşam standartlarına sahip cazip yaşam alanlar oluşturmak 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak SAN 19: Mevcut sanayi bölgelerinin kapasitesi araştırılacak ve yetersiz görülmesi halinde ulaşılabilirliği yüksek, yeraltı su kaynakları, habitat alanları, ve 3. sınıf tarım toprakları korunacak ve diğer hassas çevresel alanların dışında, şehirlerin büyüme alanlarında ancak yaşam alanlarından uzakta uygun görülen alanlarda yeni sanayi bölgeleri oluşturulacaktır. ÜFP ÇEV 3.2 Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerlerin korunmak ve iyileştirmek ÜFP ÇEV 3.3 Tarihi ve Kültürel Mirasın korunmasını ve geliştirilmesini sağlamak girmesinden sonraki 1 yıl içinde mevcut sanayi bölgelerinin kapasitesi araştırılacak ve bu bölgelerin daha verimli ve daha fazla tesisin kullanılmasını sağlamaya yönelik planlar ve projeler hazırlanacaktır. girmesinden sonraki 3 yıl içinde yer seçim kriterlerine uygun konumda yeni sanayi bölgeleri oluşturulacaktır Ekonomi ve Enerji Bakanlığı Sanayi Dairesi Şehir Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi Tarım Dairesi KTMMOB Sanayi Dairesi Şehir Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi Eski Eserler Dairesi YAGA Tarım Dairesi 115

117 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER girmesinden sonraki 1 yıl içinde sanayi bölgeleri etrafına gürültü, hava kirliliği önleme gibi sorunları önlemek amacıyla yeşil kuşak ağaçlandırma çalışmalarına başlanacaktır. Sanayi Dairesi Şehir Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi SAN 20: Mevcut kirli sanayi bölgelerinin kapasitesi araştırılacak ve yetersiz görülmesi halinde kullanacakları teknoloji ve yaratacağı kirlilik türü gözönünde bulundurularak, hassas çevresel ve kültürel miras alanlarına ve yerleşim alanlarına uzak bir yerde yapılacaktır. ÜFP ÇEV 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, girmesinden sonraki 1 yıl içinde mevcut kirli sanayi bölgelerinin durumu işleyişi ve kapasitelerinin yeterliliği araştırılacaktır. Sanayi Dairesi Şehir Planlama DairesiÇevre Koruma Dairesi Odalar 116

118 Ekonomik Gelişme / Sanayi 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak SAN 21: Tarihi ve Kültürel Miras veya konut alanlarının içinde dağınık olarak bulunan ve kirlilik, gürültü, tehlike ve trafik yoğunluğu yaratan sanayi ve küçük sanayi faaliyetleri, yerleşim alanlarının dışında belirlenecek uygun alanlara taşınacaktır. ÜFP ÇEV 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, girmesinden sonraki 2 yıl içinde kirlilik, gürültü, tehlike ve trafik yoğunluğu yaratan sanayi ve küçük sanayi faaliyetleri belirlenecek ve hazırlanacak bir eylem planı ve uygulama programı çerçevesinde 5 yıl içinde aşamalı olarak yerleşim alanlarının dışındaki mevcut veya yeni oluşturulacak sanayi ve küçük esnaf sitelerine taşınmaları sağlanacaktır. Sanayi Dairesi Şehir Planlama Dairesi Odalar 117

119 Ekonomik Gelişme / Ticaret Ticaret Sektörün Önemi Ticaret KKTC ekonomisinin önemli bir sektörüdür. Bu sektörün içerisinde perakende ticaret dükkanları, ofis ve bürolar yer almaktadır. Ofis ve bürolar kategorisinde sigorta şirketleri, bankalar, finans kuruluşları, meslek büroları ve yönetim binaları bulunmaktadır. Perakende ticaret kategorisinde ise hizmet ticaretleri (kuaför, berber, tamirci, kuru temizlemeci, seyahat acenteleri ve benzeri), süpermarketler, gıda, ev eşyası ve diğer gıda dışı ürünleri (eczane, kitapçı, kuyumcu, kırtasiye ve benzeri) satan dükkânlar yer almaktadır Günümüzde ticaret sektörünün bütünlükçü, stratejik bir planı yoktur. Ticari faaliyetler münferit ve dağınık bir şekilde yollar boyu gelişmiştir. Ancak belirli bir hiyerarşik yapı içinde toparlanmadan gelişen ticaret alanları yaya yollarından, otopark alanlarından, alışveriş yapanların konforu ve güvenliği için gerekli sosyal donatılardan ve çocuk oyun alanlarından yoksun, çevre kalitesi düşük alanlar olarak gelişmiştir. Ülkesel Fizik Plan, nüfus büyüklüğüne ve nüfusun değişen ihtiyaçlarına göre ticareti kademelendirmeyi ve belirli bölgelere ayırmayı hedeflemektedir Ülkesel Fizik Plan a göre nüfusu 2000 in altında olan yerlerde nüfusun günübirlik ihtiyaçlarını karşılayacak ticari faaliyetlerin bulunacağı Semt Merkezleri oluşturulacaktır. Nüfusu arası olan yerlerde ticari hizmetlerin, küçük ofis gelişmelerin ve küçük ölçekli atölyelerin bulunacağı Yerel Merkezler oluşturulacaktır. Nüfusu arası olan yerlerde yerel ofislerin, bankaların, sinemanın, kafeteryanın, restoranın, dükkanların ve diğer yerel ihtiyaçların karşılanacağı Bölge Merkezleri oluşturulacaktır. Nüfusu ve üzeri olan yerlerde ise büyük mağazalar, çeşitli servis dükkânları ve uzmanlaşmış dükkanların olduğu Merkezi İş Alanları oluşturulacaktır Ticaret alanlarının çekiciliğinin artırılması ve sağlıklaştırılabilmesi için ise bu alanlarda ayrıntılı tasarım çalışmalarının yapılması ve trafik yönetim planlarının hazırlanması öngörülmektedir Sektörel Ana Konular Ticaret sektörünün bütünlükçü, stratejik bir planının olmaması: İhracat potansiyeline sahip ürünlerin belirlenmemesi: Kırsal nitelikli yerleşim alanlarında ticari dükkanların yetersizliği: Ticaret alanlarının büyük bir bölümünde düşük çevre kalitesinin olması: Ticaret alanlarında alışveriş yapanların güvenliği için gerekli yaya yolu ve kaldırımlar düşük kalitede, konforu için gerekli donatılar (banklar, aydınlatma elemanları) ise eksiktir. Ayrıca bu alanlar içinde dinleme, yeşil ve çocuk oyun alanları bulunmamaktadır Nüfus büyüklüğüne ve değişen ihtiyaçlara göre ticaretin belirli bölgelere toplanmaması ve kademelenmemesi: (Merkezi İş Alanı, Bölge Merkezleri, Semt Merkezleri). Ticari faaliyetler münferit ve dağınık gelişmiştir Yerleşim alanlarında özellikle Lefkoşa, Girne ve Mağusa gibi kentlerde gereksinim duyulan ticari alan miktarı, çeşitliliği ve dağılımı belirlenmemesi: Bu durum bazı alanlarda ihtiyaç fazlası ticaret yapılmasına ve buna bağlı olarak boş dükkânların ortaya çıkmasına neden olmuştur Ticaret alanlarının servis alanlarından, otopark alanlarından veya malların yüklenmesi/boşaltılması için uygun alanlardan yoksunluğu: Bunun sonucunda gerek araç gerekse yaya dolaşımında sorunlar oluşmaktadır Eski kent merkezlerinde kirlilik, gürültü ve tehlike yaratan küçük sanayi faaliyetlerinin yer alması: Bu alanların fiziksel çöküntü içerisinde olması nedeni ile ticari faaliyetler eski kent merkezinin dışına taşınmaktadır Ticari alanların ulaşım bağlantılarının yetersizliği: Ticari alanlarının ekonomik olarak canlılığını sürdürebilmesi için ulaşım bağlantıları ile sıkı bir ilişki içinde olması gerekmektedir. Ancak toplu taşıma araçları ticari alanlara yetersiz hizmet vermektedir. 118

120 Ekonomik Gelişme / Ticaret 2031 Harita 5 : Ticaret 119

121 Ekonomik Gelişme / Ticaret Sektörel Politikalar /ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP EKON 1 : Sürdürülebilir Ekonomik Gelişmeyi Sağlamak Amacı ile KKTC nin, bölgelerinin ve insanların ekonomik potansiyelini kullanmak 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, TİC 01: Ülkenin içinde bulunduğu mevcut konjonktür dikkate alınarak, piyasa koşullarına uygun sürdürülebilir bir ticaret politikası bütün kesimlerin katılımı ile hazırlanacak ve buna uygun yasal düzenlemeler geçirilecektir. hayata girmesinden sonraki 2 yıl içinde ülkesel ticaret politikaları oluşturulacaktır. Ekonomi ve Enerji Bakanlığı Devlet Planlama Örgütü Ticaret Dairesi girmesinden sonraki 2 yıl içinde dış ticaret ve gümrük işlemlerinin daha hızlı ve gerektiğinde mahallinde yapılabilmesi için yasal düzenleme yapılacaktır. Gümrük Dairesi Ticaret Dairesi 120

122 Ekonomik Gelişme / Ticaret 2031 /ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER girmesinden sonraki 2 yıl içinde ticaret sektörünün gelecekteki büyüme oranları belirlenecektir. Ekonomi ve Enerji Bakanlığı Devlet Planlama Örgütü Ticaret Dairesi TİC 02: Ülkenin ihracat potansiyeline sahip ürünleri belirlenecek ve teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 1 yıl içinde ihracat potansiyeli yüksek ürünler belirlenecektir. Ekonomi ve Enerji Bakanlığı Ticaret Dairesi girmesinden sonraki 1 yıl içinde üretim ve ihracata yönelik tüm sektörler için tanıtım ve markalaşma faaliyetleri yapılacaktır. Devlet Planlama Örgütü Ticaret Dairesi 121

123 Ekonomik Gelişme / Ticaret 2031 /ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak TİC 03: Ticari faaliyetlerin az olduğu bölgelerde nüfusun ihtiyacını sağlayacak nitelik ve nicelikte ticari faaliyetlerin oluşturulabilmesi için teşvikler verilecektir. girmesinden sonraki 1 yıl içinde ticaret faaliyetlerinin nüfusun ihtiyacına göre yetersiz olduğu bölgeler belirlenecek bu bölgelerde, kiralık iş yerlerinin sağlanması, işletmelerin risklerinin azaltılması için gerekli yasal düzenlemeler yapılacaktır. Devlet Planlama Örgütü Şehir Planlama Dairesi Ticaret Dairesi girmesinden sonraki 2 yıl içinde KOBİ lerin en az %50 si kümelenecek 122 ve ortak hareket kabiliyetleri artırılacaktır. Ekonomi ve Enerji Bakanlığı girmesinden sonraki 2 yıl içinde, yüksek katma değerli ve ileri teknoloji kullanımı olan işletmelerin tümü ihtiyaç duyulan konularda desteklenmelerini sağlayacak düzenlemeler yapılacaktır. Ekonomi ve Enerji Bakanlığı 122

124 Ekonomik Gelişme / Ticaret 2031 /ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER TİC 04: Kırsal alanlarda ticari aktiviteleri geliştirmek için el sanatları, hediyelik eşya ve tarımsal ürünlerin satıldığı dükkânlar teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 1 yıl içinde Kırsal alanlardaki el sanatları, hediyelik eşya ve tarımsal ürünlerin satıldığı dükkânların teşvik edilmesi için gerekli yasal düzenleme yapılacaktır. Ekonomi ve Enerji Bakanlığı Turizm Çevre ve Kültür Bakanlığı Devlet Planlama Örgütü Turizm Planlama Dairesi ÜFP SOS 2 : Sürdürülebilir Bir Sosyal ve Kültürel Yaşamı Sağlamak Amacı ile Toplumun tüm kesimlerinin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak ve yaşam kalitesini geliştirmek 123

125 Ekonomik Gelişme / Ticaret 2031 /ALT ÜFP ÇEV 3: Sürdürülebilir Bir Çevre Sağlamak Amacı İle Sınırlı doğal kaynakları, biyolojik çeşitliliği, tarihi ve kültürel mirası korumak, kirlilikleri risk ve tehlikeleri önlemek; Tic 05: Serbest bölge, yatırımcı taleplerini karşılamaya yönelik genişlemeye müsait olmaması ve çevre kirliliğine yol açması nedeniyle yerleşim alanlarından, hassas alanlardan ve su kaynaklarından uzak, limana, ana karayolu ve havaalanına, sanayi bölgesine yakın bir yere taşınacaktır. İLİŞKİLİ OLDUĞU ÜFP MEK 4 : Sürdürülebilir Bir Mekânsal Gelişmeyi Sağlamak Amacı İle İnsanların yaşamak, çalışmak, yatırım yapmak ve ziyaret Etmek için sağlıklı, güvenli, işlevsel, özgün, estetik, 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak TİC 06: Ülke genelinde Semt Merkezleri, Yerel Merkezler, Bölge Merkezleri ve Merkezi İş Alanlarını kapsayan bir ticaret kademelenmesi yapılacak ve bu hiyerarşik yapıya göre ticaret alanları belirlenecek ve ticari faaliyetlerin bu alanlar içinde gelişmesi sağlanacaktır. LER 1 yıl içinde serbest bölge için belirlenen kriterler doğrultusunda uygun yer bulunacaktır. 124 girmesinden sonraki 5 yıl içinde hazırlanacak imar planları kapsamında kentsel yerleşmelerde ticari kademelenmeye göre ticaret bölgeleri belirlenecektir. 14 Limanlar Dairesi Şehir Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi Şehir Planlama Dairesi Ticaret Dairesi 14 Nüfusu 2000 in altında olan yerlerde nüfusun günübirlik ihtiyaçlarını karşılayacak ticari faaliyetlerin bulunacağı Semt Merkezleri oluşturulacaktır. Nüfusu arası olan yerlerde ticari hizmetlerin, küçük ofis gelişmelerin ve küçük ölçekli atölyelerin bulunacağı Yerel Merkezler oluşturulacaktır. Nüfusu arası olan yerlerde yerel ofislerin, bankaların, sinemanın, kafeteryanın, restoranın, dükkânların ve diğer yerel ihtiyaçların karşılanacağı Bölge Merkezleri oluşturulacaktır. Nüfusu ve üzeri olan yerlerde büyük mağazalar, çeşitli servis dükkânları ve uzmanlaşmış dükkânların olduğu Merkezi İş Alanları oluşturulacaktır. 124

126 Ekonomik Gelişme / Ticaret 2031 /ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ekonomik, adil, temiz ve yüksek yaşam standartlarına sahip cazip yaşam alanlar oluşturmak 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak TİC 07: Belirli büyüklüğün üstündeki alışveriş merkezlerinin kent merkezindeki ticaretin rekabet gücünü azaltmaması için yerleşim alanlarının dışında, çevresel açıdan hassas olmayan, ulaşılabilirliği yüksek, altyapısı olan alanlarda yer alması sağlanacaktır. girmesinden sonraki 2 yıl içinde AVM (Alış Veriş Merkezi) ler ile ilgili kent merkezlerini küçük ticari işetmelerin rekabet gücü olumsuz etkilenmesi için gerekli ekonomik kriterler yer seçim ve yapılaşma koşulları belirlenecektir. Ekonomi ve Enerji Bakanlığı Şehir Planlama Dairesi YAGA 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak TİC 08: Ticaret alanlarının erişiminin artırılabilmesi için konut alanları ile ticaret alanları arasında toplu taşım servisleri geliştirilecektir. ALTULŞ 07: Toplu taşıma sistemlerinin organize olması, izlenmesi, geliştirilmesi ve alternatif ulaşım sistemleri (raylı sistem vb.) oluşturulması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP girdikten sonraki 5 yıl içerisinde toplu taşıma sistemleri için projeler geliştirilecek ve uygulamaya konacaktır. Karayolları Dairesi 4.3 Yerleşmelerin, fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek TİC 09: Ticaret alanlarının çekiciliğinin artırılması ve sağlıklaştırılabilmesi için ayrıntılı planlama çalışmaları ve kentsel tasarım çalışmaları yapılacaktır. ÜFP girdikten sonraki 5 yıl içerisinde öncelikle büyük kent merkezlerinden başlanarak mevcut ticaret alanlarında trafik yönetim planları hazırlanarak araç park yerleri sağlanacak, yükleme/ boşaltma faaliyetleri düzenlenecektir. Şehir Planlama Dairesi Karayolları Dairesi 125

127 Ekonomik Gelişme / Ticaret 2031 /ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP girdikten sonraki 5 yıl içerisinde öncelikle büyük kent merkezlerinden başlanarak ticaret alanlarının çekiciliğinin artırılması ve sağlıklaştırılabilmesine yönelik ayrıntılı kentsel tasarım projeleri hazırlanacaktır. Şehir Planlama Dairesi TİC 10: Tarihi kent merkezlerinde tarihi doku ile uyumlu ve bölgeye 24 saat canlılık getirecek ticari gelişmeler teşvik edilecektir. Bölüm IV - Mekânsal Stratejiler - Sınır Geçiş Bölgeleri Politika MS20 ÜFP girdikten sonraki 5 yıl içinde öncelikle büyük kent merkezlerinden 126 başlanarak tüm kentsel yerleşmelerim merkezi ticaret alanları için, uygun ve tarihi ve kültürel dokuya uyumlu ticari aktiviteler tanımlanacak ve koruma ve canlandırma projeleri hazırlanacaktır. Şehir Planlama Dairesi 126

128 Ekonomik Gelişme 2031 Harita 6 : Ekonomik Gelişme Birleşik Haritası 127

129 Teknik Altyapı Teknik Altyapı 3.0 Giriş Bir ülkenin özellikle ekonomik büyüme ve kalkınması, çevre ve insan sağlığı açısından önemli olduğu kabul edilen temel hizmetlerden biri teknik altyapı hizmetleridir. Kapsamı son derece geniş olan bu hizmetler, kendi içerisinde alt sektörlerden oluşmaktadır Ulaşım, elektrik, telefon, internet ve benzeri haberleşme ve su altyapısı, ekonomik gelişmenin desteklenmesi için, kanalizasyon ve atık su arıtma tesisleri, içme suyu ve içme suyu arıtma tesisleri, katı atık toplama, düzenli depolama ve geri-dönüşüm tesisleri ise çevre ve insan sağlığını korumak için gerekli teknik altyapılardır KKTC ekonomisinin modernleşme sürecinde ülkenin yatırım ikliminin iyileştirilebilmesi ve üretimin daha düşük maliyetlerde rekabet edebilecek bir şekle gelmesi için altyapı eksikliklerinin giderilmesi gerekmektedir Ülkenin turizm ve yükseköğrenim gibi hizmetler üretimine dayalı sürdürülebilir büyümenin sağlanabilmesi için, turizm ve yükseköğrenimin ekonomiye getireceği tüketici sayısını dikkate alan su, katı ve sıvı atık unsurlarının çevreyi de gözetecek şekilde yönetilebilmesine olanak tanıyacak altyapı yatırımları gerekmektedir. Ada genelinde ulaşım ağını etkinleştirecek yatırımlara öncelik verilmelidir Özel sektör odaklı öngörülen KKTC ekonomisinin modernleşme sürecinde devletin temel fonksiyonu, özel sektörün gelişimi için gerekli altyapı yatırımlarını planlamak ve bütçelemektir Bu çerçevede özel sektör ile işbirliği içerisinde; kamu-özel ortaklığı, yap-işlet, yap-işlet-devret gibi modellere de başvurarak devletin, özel sektörün gelişimi için gerekli altyapı imkânları sağlaması gerekmektedir. 128

130 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik Ulaşım ve Trafik Sektörün Önemi Ulaşım ve Trafik Sektörü ekonomik ve sosyal kalkınmanın temel altyapılarından birini oluşturmaktadır. Diğer sektörlerin karşılıklı uyum içinde, etkin olarak faaliyetlerini sürdürebilmesi açısından da önem taşımaktadır. Özellikle başta turizm sektörü olmak üzere eğitim, ticaret, sanayi ve tarım sektörlerine dışsal ekonomi sağlayarak onları harekete geçirmekte, devamlı bir ekonomik gelişmeye katkıda bulunmakta ve öngörülen ekonomik ve sosyal hedeflerin gerçekleşmesini desteklemektedir Doğal, Tarihi ve Kültürel Koruma Alanlarına ulaşımın sağlanması bu alanların korunması, geliştirilmesi ve ekonomik değer haline dönüştürülmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bununla birlikte zaman zaman bu tür koruma alanları için kolay ulaşılabilirlik bir tehdit oluşturmakta ve bu alanların sektörel gelişmelerin olumsuz etkileri altında kalmaları ve bozulmaları gündeme gelebilmektedir Ulaşım ve trafik politikaları tüm ekonomik ve sosyal gelişmelere katkı sağlanırken, doğal, tarihi ve kültürel alanlara zarar verebilecek potansiyel tehditleri önlemeyi hedeflemektedir. Ulaşım konusu bu çerçevede ele alınarak titizlikle planlanması ve yönetilmesi gereken çok yönlü bir yapıya sahiptir Mekânsal gelişmeler yaşamsal hareketlilik oluşturur. Mekânsal gelişmeler altyapıya bağlı olarak gerçekleşirler Ülkede kara ulaşımında belli bir ağ genişliğine ve kalitesine ulaşılmıştır. Büyük yerleşimler arasında bölünmüş yollar tamamlanmıştır. Kuzey sahil yolu ise tamamlanma aşamasındadır Bölgeler arasındaki ana yollarda genellikle mesai başlama ve çıkış saatlerinde sıkışıklık yaşanmaktadır. Lefkoşa Girne ve Lefkoşa Mağusa güzergâhları ülkenin en yoğun trafik akışı olan ana yollarıdır. Batı da Mağusa Limanı nın ve Kuzey de Girne Limanı nın bulunmasına bağlı olarak Girne ve Lefkoşa koridorunun iş eğlence ve ikamet amaçları ile günün farklı saatlerinde kullanılması sonucunda yoğun bir trafik akışına sahiptir. Özellikle hafta içi mesai saatlerinin başlama ve bitme saatlerinde ve hafta sonlarında bu yolda yoğunluk yaşanmaktadır Lefkoşa daki yoğun trafik akışına bağlı olarak, yolların ve kavşakların tasarım standartlarının bu yoğun trafik miktarına uygun olmamasından kaynaklanan trafik sıkışıklığı yaşanmaktadır Ülkemizde toplu taşıma sistemleri yeterli seviyede etkin değildir ve özel araç kullanımına dayalı bir ulaşım kültürü yaygındır. Buna bağlı olarak da her geçen gün kara yollarında seyahat eden özel araç sayısı ve trafik yoğunluğu artmaktadır Birçok şehir özel araba hareketinden kaynaklanan sorunlarla karşı karşıyadır. Şehirlerdeki pek çok faaliyet trafik sıkışıklığı ve buna bağlı olarak gelişen hava kalitesinin düşmesi ve gürültü seviyesinin yükselmesi sorunları tarafından tehdit edilmektedir. Toplu taşıma sistemi gelişmemiştir ve buna bağlı olarak özel arabaların yoğun kullanımıyla, kısıtlı olan kentsel alanlar arabalar tarafından işgal etmektedir Kırsal alanlarda da toplu taşıma sistemine ulaşmanın zayıf olmasından kaynaklanan problemler vardır. Mekânsal gelişme seyahat süresinin uzamasına neden olmaktadır. Mekânsal Planlama ulaşım ve erişilebilirliği yer seçimi ve fonksiyonların yerleştirilmesi ile etkileyebilirler. Aşırı araç hareketinin sonuçları kentsel alanlarda yerel seviyede hissedilmektedir ancak bölgesel ve ulusal seviyede birçok tedbirlerin alınması ve düzenlemenin yapılması etkin ve hızlı bir ulaşım sistemi oluşturulması açısından önem taşımaktadır. 15 DPÖ, 2008 Yılı Makroekonomik ve Sektörel Gelişmeler, Lefkoşa

131 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik Sektörel Ana Konular Karayolu Taşımacılığı ile ilgili Ana Konular Yeni yol yapımı veya yol genişletme faaliyetlerinin doğal arazi yapısını bozması: Yol tasarım ve yapım faaliyetleri sırasında doğal arazi yapısı göz önüne alınmamakta, doğal yapı ve yaşam tahrip edilmekte ve olumsuz etkilenmektedir. Yeni yollar yapılırken doğal hayatın yollara değil, yolların doğal yapıya ve hayata uydurulması gereği göz önüne alınmamaktadır Yerleşim alanlarının içinden geçen hızlı ve bölünmüş yolların bu alanları bölmesi: Yerleşim alanlarının yollar ile bölünmesi buralarda yaşayan insanların şehirsel fonksiyonlara ulaşımını sınırlandırmakta ve yaşamlarını olumsuz etkilemektedir. Karşıdan karşıya geçişleri tehlikeli hale getirmekte, erişilebilirliği ortadan kaldırmakta ve çevresinden izole edilmiş yaşam alanları ortaya çıkmasına neden olmaktadır Yerleşim alanlarının trafikten kaynaklanan hava kirliliği ve gürültüden olumsuz etkilenmesi: Yerleşim alanlarına yakın veya içinden geçen ve yoğun trafik akışı olan yollardan kaynaklanan, bu alanları rahatsız edici ses seviyesi ve egzoz gazlarından kaynaklanan hava kirliliği ortaya çıkmaktadır. Bu gürültü ve hava kirliliği bu alanlarda yaşayan insanları olumsuz etkilemekte ve yaşam kalitesinin düşmesine neden olmaktadır Karayollarının tasarım ve yapım hatalarından kaynaklanan sorunlar: Yollardaki bu sorunlardan dolayı, özellikle taşıtların hızlı seyahat ettiği ana yollarda, birçok büyük hasarlı ve ölümle sonuçlanan trafik kazaları meydana gelmektedir. Bu kazalar sonucunda her yıl onlarca insan trafik kazalarına bağlı olarak hayatını kaybetmekte veya sakat kalmaktadır Bölgeler arasında sosyal, kültürel ve ekonomik aktivitelere bağlı olarak günlük yoğun trafik akışı: Özellikle Lefkoşa-Girne, Güzelyurt-Lefkoşa ve Mağusa-İskele arasındaki yollarda trafik akışında yoğunluk olduğu görülmektedir. Bölgeler arasında ihtiyaçların karşılanması, eğitim, çalışma ve sağlık hizmetlerine ulaşım amacıyla günlük yoğun bir trafik akışı meydana gelmektedir. Bu yoğun trafik akışı, ekonomik ve zaman kayıplarına ve hava ve gürültü kirliliğine neden olmaktadır Özel araba sahipliliğinin çok yüksek olması: Buna bağlı olarak özel araba ile ulaşıma dayanan pahalı bir ulaşım sistemi vardır. Özellikle büyük şehirlerarasında ve küçük yerleşimlerden de yine büyük şehirlere doğru yoğun bir özel araba ağırlıklı trafik akışı vardır. Araba sayısının fazla olması hem yolların çok yoğun olmasına neden olmakta hem de otopark sorunları ortaya çıkarmaktadır. Özellikle şehirsel alanlarda otopark alanları oluşturulması büyük bir sorun meydana getirmektedir Toplu taşıma sistemlerinin gelişmemiş olması: Şehirlerarasında ve şehir içerisinde verimli çalışan toplu taşıma sistemleri yoktur. Büyük şehirlerarasında otobüs ile yapılan toplu taşımacılık vardır. Ancak bu sistemlerin şehir içindeki toplu taşıma sistemi ile uyumu yoktur. Bundan dolayı da çok fazla tercih edilen bir ulaşım şekli değildir, ayrıca engelli bireylere uygun toplu taşıma araçlarını da içermemektedir. Bu sistemlerin gelişmemiş olması ulaşımı özel arabaya bağımlı kılmaktadır Büyük şehirler içerisinden geçen ana trafik akslarının yarattığı sorunlar: Özellikle ekonomik gelişme sektörlerinin kullandığı şehirlerarası ana trafik aksları büyük şehirler içerisinden geçmektedir. Yolların yerleşim alanları içerisinden geçmesinden dolayı, şehrin kendi trafiği ile karışmakta, kesintilere uğramakta ve yavaşlamaktadır. Trafik yoğunluğundan dolayı zaman kayıpları ortaya çıkmakta ve taşımacılıktan kaynaklanan ekonomik kayıpların oluşmasına neden olmaktadır Kara yollarında uluslararası bir yol tanımlama sisteminin olmaması: Kara yollarında yol şebekesinin okunmasını ve anlaşılmasını kolaylaştırıcı uluslararası standartlara uygun bir yol kodlama sistemi ve hiyerarşisi oluşturulmamıştır. Bu da yolların belli bir standartta okunmasını zorlaştırmaktadır. Bunun yanında yollardaki yön gösteren ve bilgi veren tabelalar da bu standarta uygun olarak düzenlenmemiştir ve yetersizdir Yol yapım çalışmalarının Tarihi ve Kültürel Miras Alanları ile ÖÇKB lere zarar vermesi: Yol yapım çalışmaları sırasında tarihi ve kültürel miras alanları ve ÖÇKB leri dikkate alınmamakta sadece yol yapımı 130

132 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 düşünülmektedir. Bundan dolayı bu alanlar tahrip etmekte ve kayıplar oluşmasına sebebiyet vermektedir Yeni yapılan yolların doğal ve kültürel çevre için tehdit oluşturması: Yeni yollar ulaşılabilirliği artırdığı için gelişmelerin hızla yayılmasına neden olarak plansız ve hızlı gelişmeyi teşvik etmektedir. Bu hızlı gelişme de doğal ve kültürel çevre için tehdit oluşturmakta ve bu alanlar üzerinde gelişme baskısı yaratarak yok olma tehdidi altına almaktadır Kara sınır kapılarının bulunduğu yerlerin ana yol sistemi ile bağlantılarının zayıf olması: Kara sınır kapıları güney ile en uygun noktadan bağlantının sağlanması düşünülerek açılmıştır. Ancak sınır bölgelerinin ekonomik açıdan gelişmemiş ve nüfus yoğunluğu az olduğundan bu kapılarının ana ulaşım ve taşıma sistemi ile bağlantıları zayıftır. Bu bağlantılar 1. ve 2. Derece yollar ile sağlanmaktadır. Taşıt trafiğinin yoğun olduğu dönemlerde ise bu bölgelerdeki yoğunluk sorunlara neden olmakta ve gecikmeler ortaya çıkarmaktadır Kentsel alanlarda yürüyüş ve bisiklet yollarının bulunmaması: Kentsel alanlardaki gelişmeler planlanırken yürüyüş yolu ve bisiklet yolları yapılması göz önüne alınmamıştır. Dolayısıyla bunlar kentsel alanlarda yok denecek kadar azdır. Bunun sonucunda da bu alanlarda yaşayan insanlar kısa mesafelere bile özel arabaları ile gitmeyi tercih etmekte ve trafik yoğunluğunu artırmaktadır Kentsel alanlardaki otopark alanlarının yetersizliği: Yapılaşmalarda yeterli park yeri ayrılmamakta bunun sonucunda da araçlar yollara, kaldırımlara ve boş alanlara park etmek durumunda kalmaktadır. Yol kenarlarının park yeri olarak kullanılması kent içi trafiğini aksatmakta, kaldırımlar araç park yeri olarak kullanılmakta bu nedenle de yayaların yürüyebileceği kaldırımlar kullanılamamaktadır Hava Yolu Taşımacılığı ile ilgili Ana Konular Ercan Devlet Hava Limanının (EDHL) hava yolu ile yük ve yolcu taşımacılığı yapılan tek hava limanı olması: Bundan dolayı yoğun dönemlerde kapasitesinin üzerindeki taleplere hizmet vermekte sorunlar yaşamakta ve yetersiz kalmaktadır EDHL nın uluslararası doğrudan uçuşlara hazır olmaması: EDHL artan hava yolu yolcu talebini karşılayabilecek şekilde geliştirilmiştir ancak uluslararası doğrudan uçuşlar için yeterli kapasiteye sahip değildir EDHL ye uzak bölgelerden ulaşım süresi uzun olması: EDHL yaklaşık olarak ülkemizin orta kısmında güney sınırına yakın bir yerde konumlanmış ve tek hava limanıdır. Bundan dolayı ülkenin uzak bölgelerinden, yakın bölgelere kıyasla, buraya seyahat süresi uzundur Geçitkale Hava Limanı nın (GHL) yük veya yolcu taşımacılığı için kullanılmaması: Geçitkale Hava Limanı EDHL nin bakıma alındığı dönemler dışında kullanılmamakta ve bu hava limanının sahip olduğu mevcut kapasite değerlendirilememektedir Hava limanlarına yakın yerleşmelerdeki gürültü kirliliği: Uçakların iniş ve kalkışları sırasında meydana gelen gürültü buraya yakın yerleşmelerde insan sağlığı açısından rahatsızlık ve gürültü kirliliği oluşturmaktadır Deniz Yolu Taşımacılığı ile ilgili Ana Konular Yük ve yolcu limanlarının, kentsel alanlar tarafından çevrelenmesi: Mağusa da ve Girne deki yük ve yolcu limanlarının genişleme alanları yoktur ve kapasiteleri arttırılamamaktadır. Limanlarda yapılan faaliyetlerden kaynaklanan çevresel kirlilikler oluşmakta ve bu da yerleşim alanlarını ve insan sağlığını olumsuz etkilemektedir Deniz yolu ile yolcu taşımacılığı yeterli seviyede gelişmemiş olması: Bir ada ülkesi olmasına rağmen deniz yolu ile ulaşım olması gereken seviyede değildir. Deniz yolu ile ulaşım hava yolu ulaşımına göre daha ucuzdur ancak çok fazla tercih edilen yol değildir. Sunulan hizmetlerin kalitesi düşüktür, modern feribot gemileri yoktur ve varış noktaları Türkiye nin güney bölgesindedir. Bu yöne gidiş talebi de diğer bölgelere göre çok yoğun değildir. 131

133 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik Yat limanları ve marinaların ÖÇKB ler, tarım alanları ve Tarihi ve Kültürel Miras Alanları için tehdit oluşturması: Yeni yapılması düşünülen yat limanı ve marinalar turizmin gelişmesi için büyük önem taşımaktadır. Ancak bu tür kullanımlar ÖÇKB ler, tarım alanları ve Tarihi ve Kültürel Miras Alanları için hızlı ve yaygın gelişmeyi teşvik ettikleri için potansiyel tehlikeler barındırmaktadır Sahiller boyunca yer alan balıkçı barınaklarının teknik altyapısının ve kapasitesinin yetersizliği: Barınakların yetersizlikleri yanında buraya ulaşan yollar da yeterli kapasitede değildir. Çok fazla kıyı alanımız olmasına rağmen balıkçı barınakları tüm kıyılar boyunca dengeli yayılmamış ve ülke ihtiyacını karşılayacak kadar balık avcılığı yapılmamaktadır. 132

134 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 Harita 7: Ulaşım 133

135 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik Sektör Politikaları ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ ÜFP EKON 1 : Sürdürülebilir Ekonomik Gelişmeyi Sağlamak Amacı ile KKTC nin, bölgelerinin ve insanların ekonomik potansiyelini kullanmak 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, ALT ULŞ 01: Gelişme sektörlerinin ihtiyaç duyduğu ulaşım altyapısının geliştirilmesi, eksiklerin giderilmesi için çalışmalar yapılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ALTULŞ 02: Ticaretin büyük ölçüde gerçekleştirildiği Mağusa limanının gerek yapısal gerekse teknik olarak güçlendirilmesi ve yeni teknolojilerin kullanımı ile ticarete yarattığı ek maliyetlerin azaltılması ve kapasitesinin artırılması ve Gemikonağı Limanı nın rehabilite edilerek ticari amaçla hizmete girmesi ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde gelişme sektörlerinin ihtiyaç duyduğu hava, kara ve deniz ulaşım altyapısı eksikliklerinın belirlenmesi için çalışmalar yapılacaktır. girmesinden sonraki 1 yıl içerisinde yolların bakım ve onarımının peryodik olarak yapılabilmesi amacıyla bütçe oluşturulması için yasal düzenleme yapılacaktır. girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde Mağusa Limanı teknik ve yapısal eksikliklerinin tümü tamamlanarak geliştirilecek, uluslararası standartlarda bir yük ve yolcu limanı haline getirilecektir. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı Karayolları Dairesi Şehir Planlama Dairesi Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı Limanlar Dairesi Ticaret Dairesi 134

136 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ desteklenecek ve teşvik edilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde Gemikonağı Limanının yeniden kullanılmasına yönelik, araştırma ve fizibilite çalışması yapılacaktır. ALTULŞ 03: EDHL nın uluslararası doğrudan uçuşlara olanak verecek standarda uygun hale getirilmesi sağlanacaktır. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde Ercan DHL teknik ve yapısal eksikliklerinin tümü tamamlanarak geliştirilecek, uluslararası standartlarda bir hava limanı haline getirilecektir. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Dairesi ALTULŞ 04: Deniz yolu taşımacılığının ve ülke limanları arasında yolcu taşımacılığının gelişmesi ile sunulan hizmet ve kalitenin artırılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olacakları yaratmak ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek ÜFP girdikten sonraki 2 yıl içerisinde deniz yolu taşımacılığının geliştirilmesi için projeler hazırlanacak ve kademeli olarak uygulanacaktır. ÜFP girdikten sonraki 5 yıl içerisinde Gemikonağı limanı aktif hale getirilecektir. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı Limanlar Dairesi Turizm Bakanlığı Ekonomi Bakanlığı Ticaret Dairesi 135

137 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ ALTULŞ 05: Balıkçı barınaklarının bağlantı yolları altyapıları tamamlanarak, standartların yükseltilmesi ve erişimin artırılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak TAR 09: Balıkçılıkta üretkenliği ve verimliliği artırmak için balıkçı barınakları, yenilenecek, ÜFP girdikten sonraki 2 yıl içerisinde balıkçı barınaklarına bağlantı sağlayan tüm yollar iyileştirilecek ve standartlara uygun hale getirilecektir. Tarım Dairesi Karayolları Dairesi Limanlar Dairesi ALTULŞ 06: Geçitkale Hava Limanı nın kapasitesinin değerlendirilerek ülke ekonomisine katkı sağlanması, altyapı eksikliklerinin tamamlanması, kapasitesinin ve hizmet kalitesinin artırılması ve kullanımına açılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektöleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde Geçitkale Hava Limanının hangi amaçla kullanılabileceği tespit edilerek belirlenecek olan fonksiyonlara uygun hale getirilmesi sağlanacaktır. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı Şehir Planlama Dairesi Karayolları Dairesi 136

138 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ ALTULŞ 07: Yolculuk davranışlarına göre kişilerin mevcut ulaşım altyapısını daha verimli kullanması sağlanacak ve yolcuların daha yüksek kapasiteli araçları tercih etmesini sağlayacak az yatırımlı önlemler alınacaktır. ÜFP SOS 2.2 Farklı toplum kesimleri arasından sosyal bütünleşmeyi, yoksulluk ve sosyal yoksunluğu hafifletmeyi sağlamak, girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde ulaşım ve trafik sorunlarının giderilmesine yönelik ulaşım planlamaları yapılacaktır. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı 1.3. Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, ALTULŞ 08: Toplu taşıma sistemlerinin organize olması, izlenmesi, geliştirilmesi ve alternatif ulaşım sistemleri (raylı sistem vb.) oluşturulması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP ÇEV 3.6 Enerji verimliliğinin sağlamak, ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde öncelikle Lefkoşa, Girne, Mağusa ve Güzelyurt ta kent içerisinde toplu taşıma sistemleri oluşturulacak ve geliştirilecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde ana merkezler arasında raylı toplu taşıma sistemi oluşturulması ile ilgili fizibilite çalışması yapılacaktır. Karayolları Dairesi Kaymakamlıklar Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı 137

139 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ ALTULŞ 09: Sınır Geçiş kapılarının bulunduğu bölgelerin bağlantısını sağlayan kara yollarının altyapıları tamamlanacak, standartları, hizmet kaliteleri ve kapasiteleri artırılacak ve buralara seyahat sürelerinin azaltılması için önlemler alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak ÜFP girdikten sonraki 2 yıl içerisinde tüm sınır bölgeleri yolları geliştirilecek ve hizmet seviyesi artırılacaktır. Polis Genel Müdürlüğü Karayolları Dairesi 1.4. Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak ALTULŞ 10: Kara, hava ve deniz ulaşımını kapsayan ulusal düzeyde ulaşım planı hazırlanması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; ÜFP girdikten sonraki 5 yıl içerisinde Ulusal Ulaşım Planlaması yapılacaktır. Karayolları Dairesi Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı Şehir Planlama Dairesi 138

140 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ ALTULŞ 11: Bölgeler arasındaki araç trafiğinin azaltılması için sosyal, kültürel ve ekonomik aktivitelerin dengeli dağılımı desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde iş ve istihdam olanaklarının yarattığı trafik sorunlarının giderilmesine yönelik ulaşım planlamaları yapılacaktır. Karayolları Dairesi Şehir Planlama Dairesi ALTULŞ 12: Özel araç kullanım oranını düşürmeye yönelik düzenlemeler yapılacak ve toplu taşımaya yönlendirilmesi desteklenecek, teşvik edilecektir. ÜFP ÇEV 3.6 Enerji verimliliğini sağlamak, KKTC nin küresel, Avrupa Birliği, bölge ve tüm ada düzeyde CO2 emisyon hacimlerinin azaltılmasına katkıda bulunmak. girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde ulaşım ve trafik sorunlarının giderilmesine yönelik ulaşım planlamaları yapılacaktır. Toplu taşım kullanımını artırmaya yönelik toplum bilinçlendirme çalışmaları yapılacaktır. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı Şehir Planlama Dairesi 139

141 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ ÜFP SOS 2 : Sürdürülebilir Bir Sosyal ve Kültürel Yaşamı Sağlamak Amacı ile Toplumun tüm kesimlerinin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını kaşılamak ve yaşam kalitesini geliştirmek 2.3 Eğitim, sağlık ve diğer toplumsal olanakları arttırmak ALTULŞ 13: Toplu taşım işletmelerinin iyileştirilmesi, kullanıcı maliyetlerinin azaltılması, belli bir hizmet standardının sağlanması için önlemler alınacaktır. ÜFP SOS 2.2 Farklı toplum kesimleri arasından sosyal bütünleşmeyi, yoksulluk ve sosyal yoksunluğu hafifletmeyi sağlamak, ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde ulaşım ve erişimin artırılmasına yönelik ulaşım planlamaları yapılacaktır. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı Şehir Planlama Dairesi 2.4. Sosyal Sorumluluğu ve katılımı sağlamak ALTULŞ 14: Tarafik kazalarının önlenmesi ve can ve mal kayıplarının azaltılması için toplum bilinci oluşturulması çalışmaları yapılacaktır. ÜFP SOS 2.2 Farklı toplum kesimleri arasından sosyal bütünleşmeyi, yoksulluk ve sosyal yoksunluğu hafifletmeyi sağlamak, girmesinden sonraki 1 yıl içinde Tarfik kazalarının önlenmesi konusunda bilinç oluşturmak için eğitim programı paketleri hazırlanacaktır. Eğitim Bakanlığı Karayolları Dairesi 140

142 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ girmesinden sonraki 2 yıl içinde öncelikle trafik kazalarının yoğun olduğu yolları kullanan kesimlerden başlanarak, bu bölgelerdeki etkili paydaşların %30 unun bilinçlendirilmesini için etkinlikler yapılacaktır. girmesinden sonraki 1 yıl içinde trafik ve kazaların önlenmesine yönelik bilinç oluşturmak için temel eğitim programlarına dahil edilmek üzere eğitim programı paketleri hazırlanacaktır. ÜFP ÇEV 3 : Sürdürülebilir Bir Çevre Sağlamak Amacı İle Sınırlı doğal kaynakları, biyolojik çeşitliliği, tarihi ve kültürel mirası korumak, kirlilikleri risk ve tehlikeleri önlemek 3.2. Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerlerin korunmak ve iyileştirmek ALTULŞ 15: Yeni yol yapılması veya yol genişletmesi gibi yol yapım faaliyetlerinin doğal arazi yapısına uygun ve bozmayacak şekilde, doğal yaşam ve çevresel değerleri koruyarak, zarar verilmeden ve gerekli önlemlerin alınarak yapılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde yollar tarafından daraltılmış veya engellenmiş tüm dere yataklarındaki sorunlar giderilecektir. Karayolları Dairesi Şehir Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi 141

143 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ 3.3. Tarihi ve Kültürel Mirasın korunmasını ve geliştirilmesini sağlamak ALTULŞ 16: Yol yapım çalışmalarının Tarihi ve Kültürel Miras Alanları üzerindeki olumsuz etkisini azaltmak ve korunmasını sağlamak için gerekli önlemlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. TKM 12: Tarihi ve Kültürel Miras Alanları gelişmelerin olumsuz etkilerinden korunacak ve her türlü olumsuz etkinin engellemesi ve azaltması için önlemler alınacaktır. girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde kurumlar arası koordinasyonun sağlanması için Yollar Koordinasyon Kurulu oluşturulacaktır. Karayolları Dairesi Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Şehir Planlama Dairesi Kaymakamlıklar 3.4. Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, ALTULŞ 17: Yerleşim alanlarına yakın veya içinden geçen, yoğun trafik akışı olan yollar boyunca gürültü ve egzoz gazlarından kaynaklanan hava kirliğinin yerleşim alanlarına ve insan sağlığına olan etkisinin önlenmesi için yollar boyunca gerekli fiziki tedbirlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde hava ve gürültü kirliliği yaratan trafiğin olduğu tüm yollarda yaşam alanlarına olumsuz etkisinin engellenmesi için gerekli teknik çalışmalar yapılacaktır. Karayolları Dairesi Şehir Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi 142

144 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde Eksoz emisyon sistemi ile ilgili yasal düzenleme yapılarak tüm araçların emisyon ölçümlerinin yapılması sağlanacaktır. ALTULŞ 18: Hava limanları, deniz yük ve yolcu limanları, yat limanı ve marinalardan kaynaklanan ve yerleşim alanlarını rahatsız eden, insan sağlığını olumsuz etkileyen çevresel kirliliklerin azaltılması için gerekli önlemlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde hava limanlarından kaynaklanan gürültü ve kirliliklerin azaltılması için Uluslararası Gürültü ve Kirlilik Önleme Standartlarına tam uygunluk sağlanacatır. girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde deniz limanlarından kaynaklanan gürültü ve kirlilikler tesbit edilecek ve %50 oranında azaltılacaktır. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı Şehir Planlama Dairesi Sivil Havacılık Dairesi Limanlar Dairesi, Çevre Koruma Dairesi 143

145 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde tüm yat limanlarından kaynaklanan kirlilikler tespit edilecek ve %50 oranında azaltılacaktır. ALTULŞ 19: Ulaşımda toplanan kaynakların ulaşım sistemi içinde kalarak, ulaşım sisteminin daha sağlıklı bir yapıya ulaşması ve oluşan olumsuzlukların (kirlenme, gurultu, gibi) azaltılması ve ortadan kaldırılması amacıyla kullanılması sağlanacaktır. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde ulaşım sektörüne ait fon oluşturulması için çalışmalar yapılacaktır. Bunun için yasal düzenleme getirilecektir. Maliye Bakanlığı Karayolları Dairesi Çevre Dairesi 3.6. Enerji verimliliğinin sağlamak, KKTC nin küresel, Avrupa Birliği, bölge ve tüm ada düzeyde CO 2 emisyon hacimlerinin azaltılmasına katkıda bulunmak ALTULŞ 20: Kentsel bölgelerde, güvenli, çekici ve sürekliliği olan yaya ve bisiklet kullanımı için yaya bölgeleri oluşturulacak bisiklet yolu ağı oluşturulması desteklenecektir. ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak ÜFP girdikten sonraki 3 yıl içerisinde öncelikli olarak Lefkoşa, Girne ve Mağusa kentsel bölgelerinde yaya ve bisiklet yolları planlaması yapılacak ve %30 unun yapımı tamamlanacaktır. Şehir Planlama Dairesi 144

146 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ ÜFP girdikten sonraki 5 yıl içerisinde kentsel bölgelerde bisiklet kiralama noktaları oluşturulacaktır. ALTULŞ 21: Yerleşim birimlerini ve bazı Kırsal alanların erişimini arttırmak için, bisiklet güzergâhları olanakları tasarlanacak, uygulanacak ve teşvik edilecektir. ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak ÜFP girdikten sonraki 3 yıl içerisinde bisiklet yolu ile birbirlerine bağlanabilecek uygun yerleşim birimleri ve bisiklet güzergâhları belirlenecek ve %20 sininyapımı tamamlanacaktır. Şehir Planlama Dairesi ALTULŞ 22: Toplu taşıma sistemleri geliştirilmesi, seyahat sürelerinin azaltılması, kullanımı ve özel araç ulaşım modelinden, toplu taşıma ulaşım modeline geçilmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak ÜFP girdikten sonraki 5 yıl içerisinde tüm ülkeyi kapsayacak şekilde, uygun olabilecek toplu taşıma sistemleri araştırılacak ve fizibilite çalışmaları yapılarak toplu taşıma sistemleri planlaması yapılacaktır. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı Şehir Planlama Dairesi Karayolları Dairesi 145

147 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ ÜFP MEK 4 : Sürdürülebilir Bir Mekânsal Gelişmeyi Sağlamak Amacı Ile İnsanların yaşamak, çalışmak, yatırım yapmak ve ziyaret Etmek için sağlıklı, güvenli, işlevsel, özgün, estetik, ekonomik, adil, temiz ve yüksek yaşam standartlarına sahip cazip yaşam alanlar oluşturmak 4.1. Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak 4.2. Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak, ALTULŞ 23: Alanın sınırlı olduğu merkezi bölgelerde ve diğer tüm bölgelerde özel arabalar için otopark alanı oluşturulması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ALTULŞ 24: Yeni yolların etkisiyle ortaya çıkabilecek hızlı sektörel gelişmelerin doğal ve kültürel çevre ile koruma alanları üzerinde oluşturabileceği olumsuz ve istenmeyen etkilerin önlenmesi amacıyla gerekli önlemlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; ÜFP ÇEV 3.6 Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri korumak ve iyileştirmek, girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde, yerleşim alanlarının %20 sinde, öncelikle kentsel ve merkezi alanlardan başlamak üzere otopark ihtiyacına bağlı olarak otopark alanları oluşturulacaktır. girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde yeni yolların etkisiyle ortaya çıkabilecek doğal ve kültürel alanları olumsuz etkileyebilecek türde sektörel gelişmeleri engellemeye yönelik yasal düzenlemeler yapılacaktır. Şehir Planlama Dairesi Şehir Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi 146

148 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ ALTULŞ 25: Yat limanı ve marinalar için doğal yapıyı, tarihi ve kültürel miras alanlarını ve çevresel değerleri bozmayacak uygun yer seçim kararları verilmesi ve bu değerler üzerinde oluşturabileceği olumsuz etkilerin önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP ÇEV 3.1 Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak, ÜFP ÇEV 3.2 Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri korumak ve iyileştirmek, ÜFP ÇEV 3.3 Tarihi ve Kültürel Mirasın korunmasını ve geliştirilmesini sağlamak, girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde, tüm kıyıları kapsayan yat limanı ve marinalar için uygun alanlar ve kriterler belirlenecektir. girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde, tüm kıyı bölgeleri kapsayan Bütünleşik Kıyı Planı hazırlanacaktır. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı Şehir Planlama Dairesi Limanlar Dairesi Jeoloji ve Maden Dairesi, Çevre Koruma Dairesi Turizm Planlama Dairesi ALTULŞ 26: Yoğun araç trafiği meydana getiren kentsel faaliyetler için, yerleşim birimlerinin dışında mevcut trafik miktarını çok fazla artırmayacak ve yoğun trafik oluşturmasına neden olmayacak şekilde uygun yer seçim kararları oluşturulması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde büyük kentlerden başlanarak yoğun araç trafiği meydana getiren kentsel faaliyetler için uygun alanların belirlenmesi için çalışmalar yapılacaktır. Şehir Planlama Dairesi 147

149 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ 4.3. İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak ALTULŞ 27: Seyahat sürelerinin kısaltılması ve toplu taşımacılığın teşvik edilmesi için, dağınık ve yaygın gelişme deseni yerine toplulaştırılmış gelişme desenleri desteklenecektir. ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak girmesinden sonraki ilk 5 yıl içerisinde yapılacak yerel planlarla toplu gelişme politika ve kuralları düzenlenecektir. Şehir Planlama Dairesi ALTULŞ 28: Toplu taşıma araçlarının mümkün olan en kısa sürede seyahatinin sağlanması için, yollarda toplu ulaşıma araçlarına özel şerit ayrılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde Lefkoşa, Girne ve Mağusa da toplu taşıma araçlarına özel şerit ayrılmasına yönelik alt ölçek yol planlama çalışmaları yapılacaktır. Şehir Planlama Dairesi ALTULŞ 29: Ana kara yollarında trafik akışının kesilmemesi, engellenmemesi ve yavaşlamaması için gerekli önlemlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. ÜFP ÇEV 3.6 Enerji verimliliğinin sağlamak, girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde ana kara yollarında trafik akışının kesildiği, engellendiği ve yavaşlatıldığı noktalar belirlenecek ve bu noktaların %50 sindeki sorunlar ortadan kaldırılacaktır. Şehir Planlama Dairesi Karayolları Dairesi 148

150 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ 4.4Yerleşmelerin, fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek ALTULŞ 30: Yerleşim alanlarını bölen yeni yollar yapılmaması, birbiri ile ilişkisi olmayan yollar ile sınırlandırılmış yaşam alanları oluşturulmaması, bölünmüş olanların bölünmüşlüğünün ortadan kaldırılması ve bu alanlarda yaşayan insanların şehirsel fonksiyonlara erişiminin kolay, sürekli ve güvenli olarak sağlanması için gerekli önlemlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. Knt 17: Konut alanları kentsel tasarım kriterlerine göre planlanacaktır. ÜFP SOS 2.3 Eğitim, sağlık ve diğer toplumsal olanakları arttırmak girmesinden sonra yapılacak tüm yol tasarımlarında yerleşim alanlarını bölmeyecek şekilde yapılması için Karayolları Dairesi ve Şehir Planlama Dairesi arasında koordinasyon ekibi oluşturulacaktır. girmesinden sonrası 2 yıl içerisinde ana yollar tarafından bölünmüş yerleşim alanlarının tümünde bütünleyici ulaşım bağlantıları (alt ve üst yaya geçitleri vb.) yapılacaktır. girmesinden sonrası 2 yıl içerisinde ana yollarında hayvanların karşıdan karşıya geçişi sağlayacak alt geçitler yapılacak ve yol kenarları tellenecektir. Karayolları Dairesi Şehir Planlama Dairesi Karayolları Dairesi Şehir Planlama Dairesi 149

151 Teknik Altyapı / Ulaşım ve Trafik 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER UYGULAMAYI DESKTEYİCİ PAYDAŞ ALTULŞ 31: Karayolları tasarım ve yapım standartlarının geliştirilmesi, yol güvenliğinin artırılması ve uluslararası standartlara uygun olarak yapılması, yolların taşıt, yaya ve yolcular için güvenli hale getirilmesi, için gerekli çalışmalar desteklenecek ve teşvik edilecektir. Yol güvenliğinin artırılması, bilinçlendirme, ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde yol güvenliği sorunu olan tüm kara noktalar belirlenecek ve %50 sinde bu teknik sorunlar giderilecektir. Karayolları Dairesi girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde trafik planlaması konusunda teknik eğitim çalışmaları programları oluşturulacak ve hizmet içi eğitimler yapılarak ilgili personelin %50 si eğitime tabi tutulacaktır. 150

152 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı Su ve Atık Su Altyapısı Sektörün Önemi Kıbrıs adası gibi su kaynaklarının son derece kıt olduğu ve yapılaşma ve her türlü gelişmenin hızlı, yaygın ve düzensiz olduğu coğrafyalarda, mekânsal planlama ve sürdürülebilir su kullanımı planlaması, yaşamsal önem taşımaktadır Mevcut ve yeni gelişmeler/yapılaşmalar sonucunda oluşacak yerleşim alanları, turizm, sanayi ve benzeri ekonomik faaliyet alanları, su kaynaklarının kirlenmesine yol açabilmekte ve su talebini arttırmaktadır. Su kaynaklarını koruyarak, artan su talebini karşılayabilmek, su kaynaklarının kirlenmesini önleyebilmek, sağlıklı ve etkin bir mekânsal planlamayı gerektirmektedir. Kullanılabilir yeterli ve kaliteli su talebinin karşılanamaması, ekonomik gelişmeyi ve sağlıklı yaşam alanlarının oluşmasının engelleyici son derece ciddi bir etkendir. Su, yaşamın sürdürülebilmesi ve ekonomik kalkınmanın sağlanabilmesi için gereklidir Planlamanın olmadığı, kaynak planlaması ve mekânsal planlamanın birbirini destekleyici ve tamamlayıcı olarak yapılmadığı yerlerde, sektörler arası uyumlaştırma ve işbirliğine dayalı bir kaynak ve altyapı planlaması yerine, sektörel talebe dayalı parçacıl bir su planlaması yapılmaktadır km uzunluğundaki borularla Türkiye den KKTC ye sulama ve içme suyu aktarılmasını sağlayacak İçme Suyu Temini Projesi devam etmektedir. Alaköprü Barajı ndan alınacak su, 80 km uzunluktaki deniz boru hattı ile ve deniz yüzeyinden 250 m derinlikte askıdaki bir boru hattı vasıtasıyla Geçitköy Barajı na aktarılacaktır Ülke genelinde kaliteli ve yeterli su temin edilememekte, evsel atık suyun arıtılması ve kanalizasyon tesisleri birkaç yerleşim bölgesi dışında bulunmamaktadır Mevcut doğal kaynakların bugünkü ve gelecekteki su talebini karşılamada yeterli olmadığı dikkate Harita 8: İçmesuyu Temini Projesi Güzergahı alındığında, insan ve çevre sağlığı ile ana gelişme sektörleri olan turizm ve tarım ile kaliteli yerleşmeler için gerekli suyun karşılanabilmesi amacıyla, mevcut suyun verimli kullanımı ve alternatif su temini yöntemlerine başvurulması kaçınılmazdır. Su sıkıntısının hafifletilmesi için son yıllarda özel kuruluşlar tarafından denizden su arıtma yöntemi ile su sağlanmaya başlanmıştır. Ancak bu yaygın bir uygulama değildir Bunun yanı sıra suyun iyileştirilerek yeniden kullanımı için, kaynağın verimli kullanımı ve ekonomik açıdan güçlü bir gerekçe bulunmaktadır. Suyun yeniden kullanımı toplam suyu arttıracak, kirlilikler giderilerek insan ve çevre sağlığı korunacaktır Atık suyun, yağmur suyunun ve deniz suyunun da iyileştirilerek yeniden kullanımı için, kanalizasyon sistemlerine, atık su, deniz suyu arıtma tesislerine ihtiyaç vardır. Hale hazırda sınırlı sayıda bölgede ve sınırlı kapasitede kanalizasyon ve arıtma tesisleri vardır. Kullanılabilir yeterli ve kaliteli su talebinin karşılanmasında, insan ve çevre sağlığının korunmasında, yeraltı sularına baskının azaltılarak sadece içme suyu için yüksek kalitesinin korunmasını sağlamada su alt yapısının son derece önemli bir rolü ve yeri vardır Teknik altyapı başlığı altında, su ve atık su altyapısı ile ilgili politikalar yer almaktadır. Bu politikalar, Çevre başlığı altında yer alan, sürdürülebilir su yönetimi ile ilgili politikalar ile bir bütün oluşturmakta ve onları tamamlamaktadır. Bunun yanı sıra, gelişme sektörleri altında yer alan ve ülkedeki en yüksek oranda su kullanıcısı olan tarım sektörü ile de ilişkilidir. 151

153 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı Sektörel Ana Konular Mevcut içme suyu altyapı ağının düşük kalitede ve sağlıksız olması: Avrupa Birliği mali ve uzman desteği ile içme suyu altyapısı iyileştirilmekte olan Lefkoşa, Gönyeli, Mağusa, Girne, Güzelyurt ve Lefke dışındaki diğer bölgelerde şehirlerarası ve şehir içi su hatlarının bulunduğu yerlerde, su dağıtım şebeklerinin eskimiş olmasına bağlı olarak, suyun kalitesi düşmekte, kirlenmekte ve su kaçakları olmakta, su sarfiyatı artmaktadır. Bu nedenle, kaliteli ve sağlıklı insan yaşamının sürdürülebilmesi ve ekonomik sektörler için gerekli olan bugünkü su talebi yeterince karşılanamamakta, gelecekteki su talebinin ise karşılanamaması tehlikesi bulunmaktadır İçme suyu temin edilen yeraltı suyu kaynaklarının kirlenmesi, tuzlanması: KKTC nin su ihtiyacının karşılandığı Girne Dağları ve Yeşilköy Akiferi dışındaki tüm akiferlerin kirlenmesi veya tuzlanması ve yerleşim birimlerinin büyük çoğunluğundaki su altyapısının eskimiş, yetersiz olması nedenleriyle, evlere şebekelerden gelen su içilebilecek kalitede değildir Su hatlarının bulunduğu yerlerde hatların eskimesine bağlı su kaçakları: Şehirlerarası ve şehir içi su hatlarının bulunduğu yerlerde hatların eskimesinden dolayı su kaçakları vardır. Bu nedenle de su kaçakları olmakta, su sarfiyatı artmaktadır Henüz bazı site ve yerleşim alanın içme suyu bağlantısı bulunmaması: Birçok yeni yerleşim alanında ve özellikle 2004 sonrası, Esentepe, Tatlısu, İskele, Yeniboğaziçi gibi altyapının mevcut olduğu merkeze uzak olan bölgelerde dağınık ve parçalı olarak oluşmuş yaşam alanlarında, birçok site ve yerleşim alanında su altyapısı bulunmamaktadır. Bu nedenle, su ihtiyacı tankerlerle karşılanmakta ve yaşam kalitesi düşmektedir Yapılaşma ve altyapı yatırımlarının eş zamanlı olarak gerçekleşmemesi: Bazı yeni yapılaşma alanlarında, özellikle parçacıl yapılaşmanın olduğu bölgelerde su altyapıları yapılaşmadan önce veya eş zamanlı yapılmamaktadır. Bunun sonucunda da, altyapısı bulunmayan yaşam alanları oluşmaktadır Atık suyun emici kuyularda toplanması: Hale hazırda kanalizasyon altyapısı bulunan Lefkoşa ve Girne kentinin merkezi bölgeleri ile AB desteği ile kanalizasyon altyapısı inşa edilmekte olan, Mağusa, Güzelyurt kentleri dışındaki tüm yerleşim birimleri ve bölgelerde atık su emici kuyularda toplanmaktadır. Bu yeraltı su kaynaklarının kirlenmesine neden olmaktadır Evsel ve sanayi atık suyunun çevreye verilmesi: Çevreye gelişigüzel arıtılmadan deşarj edilen evsel ve özelikle sanayi kaynaklı atıksular, toprağı, su kaynaklarını kirleterek insan, hayvan ve bitki sağlığına zarar vermekte, yaşam kalitesi azalmaktadır Kıyı bölgelerinde atık suyun denize verilmesi: Kıyı bölgelerinde bulunan bazı yapıların ve otellerin denize yakın olmaları, kanalizasyon sistemleri bulunmaması veya paket arıtma sistemlerinin çalışmaması nedeniyle atık sular denize deşarj edilmektedir. Bunun sonucunda da halkın plaj olarak yararlandığı birçok yerde özellikle de yapılaşmanın yoğun olduğu bölgelerdeki kıyılar ve deniz suları kirlenmekte, insan sağlığı tehdit altına girmektedir Yağmur suyu drenaj sistemlerinin bulunmaması: Yağmur suyu drenaj sistemlerinin birçok yerleşme biriminde bulunmaması nedeniyle, selli yağmurların taşkınlara ve trafiği aksatacak nitelikte göllenmelere, suyun kıt olduğu mevcut koşullarda, yağmur suyunun heba edilmesine yol açmaktadır. 152

154 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı Harita 9: Su Ve Atık Su 153

155 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı Sektörel Politikalar ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP EKON 1 : Sürdürülebilir Ekonomik Gelişmeyi Sağlamak Amacı ile KKTC nin, bölgelerinin ve insanların ekonomik potansiyelini kullanmak 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, ALTSU 01: Deniz suyu girişinden etkilenen ülkenin içme suyu ihtiyacının % 50 sinin karşılandığı Güzelyurt Akiferi nden narenciye alanları için kullanılan aşırı suyun en aza indirilmesi için projeler başlatılacaktır. ÜFP ÇEV 3.1 Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak, girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde ülkenin mevcut su kaynaklarının dengeli ve sürdürülebilir kullanımının sağlanması için Su Yönetim Planı hazırlanacaktır. Su işleri Dairesi Jeoloji Maden Dairesi Tarım Bakanlığı girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde Güzelyurt Akiferi nden narenciye alanlarının sulanmasında kullanılan su miktarı belirlenecek ve %50 azaltılacaktır. Su işleri Dairesi Jeoloji Maden Dairesi Tarım Bakanlığı Sektör İle İlgili Ana Paydaş Sivil 154

156 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 1.3. Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, ALTSU 02: Mekânsal planlama karaları uyarınca gelişmeye açılmış alanlarda gerçekleşecek yaşam alanları ve insan faaliyetleri için talep edilen suyun ve su altyapısının zamanında gerçekleşmesini sağlamak, mevcut ve gelecekteki su ihtiyacını karşılayabilmek için mekânsal planlama kararları ve su ile ilgili yatırım planlaması koordine edilecektir. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde mekânsal planlama kararları uyarınca gelişmeye açılmış alanların su altyapı yatırımlarının %50 si tamamlanacaktır. Şehir Planlama Dairesi Su işleri Dairesi Maliye Bakanlığı ALTSU 03: Planlarda öngörülen altyapı yatırımlarının, planlarda öngörülen zamanlamaya uygun olarak gerçekleştirilebilmesi için altyapı yatırım programı hazırlanmasını ve bu çerçevede bütçe olanağı yaratılmasını sağlayacak düzenlemeler yapılacaktır. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektöleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde planlarda öngörülen altyapı yatırımlarının tümü için altyapı yatırım programı hazırlanacaktır. Şehir Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi Su İşleri Dairesi Maliye Bakanlığı 155

157 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALTSU 04: Yeni inşaata yönelik gelişmelerin, su ve benzeri kentsel altyapının bulunduğu alanlarda gerçekleşmesi özendirilecek, bulunmadığı alanlarda caydırılacaktır. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde yerel ölçekli planlarla yapılacak yönlendirmeler ile gelişmelerin su ve benzeri kentsel altyapının bulunduğu alanlarda gerçekleştirilecektir. Şehir Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi Su İşleri Dairesi ALTSU 05: Belediyelerin bütçelerini verimli kullanılması, yatırım ve hizmet maliyetlerinin en az düzeyde tutulması için parçacıl ve dağınık yerleşimler desteklenmeyecek, büyüme ve genişleme için belirlenmiş bölgeler ve yerleşmeler dışındaki bölgelerdeki mevcut ikincil konutların kanalizasyon ve su altyapısı ağına bağlaması için gerekli maliyetler mal sahibi, yatırımcı tarafından karşılanmasını sağlayacak bir ödeme sistemi geliştirilecektir. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde büyüme ve genişleme için belirlenmiş bölgeler ve yerleşmeler dışındaki konutların kanalizasyon ve su altyapısı ağına bağlaması için gerekli maliyetlerin mal sahibi/ yatırımcı tarafından karşılanmasını sağlayacak bir sistemin oluşturulabilmesi için yasal düzenleme yapılacaktır. Şehir Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi Su İşleri Dairesi 156

158 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP SOS 2 : Sürdürülebilir Bir Sosyal ve Kültürel Yaşamı Sağlamak Amacı ile Toplumun tüm kesimlerinin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak ve yaşam kalitesini geliştirmek ÜFP ÇEV 3 : Sürdürülebilir Bir Çevre Sağlamak Amacı İle Sınırlı doğal kaynakları,biy olojik çeşitliliği, tarihi ve kültürel mirası korumak, kirlilikleri risk ve tehlikeleri önlemek; 3.1 Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak, ALTSU 06: Su iletim hatlarındaki su kayıplarının en aza indirgenmesi için öncelikle belirlenmiş büyüme merkezleri, ilçe merkezleri, geçiş kasabaları ve turizm bölgelerinden başlayarak ve tüm bölgelerdeki eskimiş sağlıksız su altyapı ağı, Avrupa Birliği standartlarına uygun olarak yenilenecek iyileştirilecektir. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; ÜFP EKON 1.3 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek girmesinden sonraki 5 yıl içerisinde tüm bölgelerdeki eskimiş sağlıksız su altyapısı ağı öncelik sırasına göre etaplanacak ve %50 si Avrupa Birliği standartlarına uygun olarak yenilenecektir. Su İşleri Dairesi 157

159 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALTSU 07: Tüm sektörel gelişmelerde su tüketimini azaltacak ve /veya atık suyu arıtarak yeniden kullanımını sağlayacak ekipmanların kullanımı zorunlu olacaktır. Alternatif kaynaklardan su temini sağlamak girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde tüm sektörel gelişmelerde su tüketimini azaltacak ve/ veya atık suyu arıtarak yeniden kullanımını sağlayacak ekipmanların kullanımını zorunlu kılacak gerekli yasal düzenlemeler yapılacaktır. Turizm Bakanlığı DPÖ Çevre Koruma Dairesi Su İşleri Dairesi ALTSU 08: Sulama için yeni teknolojileri kullanan tarımsal projeler geliştirilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, girmesinden sonraki 2 yıl içerisinde sulama tekniklerini geliştirebilmek için projeler hazırlanacak ve tarımda kullanılan su miktarı %30 azaltılacaktır. Çevre Koruma Dairesi Tarım Dairesi Su İşleri Dairesi 158

160 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALTSU 09: Su kıtlığını azaltmak ve değerli su kaynaklarını korumak amacıyla, Türkiye den deniz altı bağlantılı içme ve kullanma suyu getirilmesi, deniz suyu ve atık suyun arıtılıp iyileştirilerek yeniden kullanılması ve benzeri diğer alternatif yöntemlerle su temini sağlanacaktır. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; girmesinden sonraki 3 yıl içerisinde, Türkiye den gelecek olan 75 milyon metre küp suyun öncelikle depolama altyapılarının tümü ve 5 yıl içinde ise dağıtımını sağlayacak altyapıların %50 si tamamlanacaktır. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Türkiye den getirilecek Yıllık 75 milyon m3 suyun 37,76 milyon m3 ü (% 50,3) içmekullanma suyuna ve 37,24 milyon m3 ü (% 49,7) sulama suyuna tahsis edilebilmesi için tarımsal kullanım ve içme suyu dağıtımı için gerekli planlama ve projelendirmeler ÜFP nin girmesinden sonra 2 yıl içinde yapılacaktır. Su işleri Dairesi Tarım Dairesi Jeoloji ve Maden Dairesi 159

161 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER girmesinden sonraki 2 yıl içinde AB su stratejileri çerçevesinde Mağusa Güzelyurt ve Lefke yerleşimleri kanalizasyon altyapısının tümü tamamlanacaktır. Su işleri Dairesi Çevre Koruma Dairesi girmesinden sonraki 5 yıla kadar AB Su stratejileri çerçevesinde, Girne kuzey kıyı bölgesi kentsel alanlardan başlamak üzere kıyı bölgeleri kanalizasyon altyapısının %50 si tamamlanacaktır. Su işleri Dairesi Çevre Koruma Dairesi girmesinden sonraki 2 yıla kadar AB Su stratejileri çerçevesinde Haspolat arıtma tesisinin iyileştirilmesi tamamlanacaktır. Su işleri Dairesi Çevre Koruma Dairesi 160

162 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALTSU 10: Arıtılarak iyileştirilmiş suyun depolanma rezervuarları, pompa istasyonları ve dağıtım borularını içeren gerekli fiziki yatırımların yapılabilmesi için kamu yönetimi, çiftçiler ve özel sektör işbirliğine dayalı etkin ve çalışabilir bir model geliştirilecektir. ÜFP SOS 2.4 Sosyal Sorumluluğu ve katılımı sağlamak girmesinden sonraki 2 yıl içinde, arıtılarak iyileştirilmiş suyun kullanılabilmesine yönelik gerekli fiziki yatırımlarının yapılabilmesi için kamu yönetimi, çiftçiler ve özel sektör işbirliği modeline dayalı strateji geliştirilecektir. Tarım Bakanlığı Çevre Koruma Dairesi Su İşleri Dairesi ALTSU 11: Yeni golf sahalarının tümünde sulama için geri dönüştürülmüş su kullanımı zorunlu olacaktır. Alternatif kaynaklardan su temini sağlamak girmesinden sonraki 2 yıl içinde, geri dönüştürülen iyileştirilmiş suyun %80 inin uygun sektörlerde, yeraltı su kaynaklarının beslenmesi ve benzeri amaçlarla kullanımı sağlanacaktır. Su işleri Dairesi Çevre Koruma Dairesi Turizm Bakanlığı 161

163 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALTSU 12: Geri dönüştürülen iyileştirilmiş suyun tarımda, kentsel eğlence yerlerinde ve yeraltı su kaynaklarını besleme amaçlı kullanılması ve benzeri amaçlarla kullanımı teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, girmesinden sonraki 2 yıl içinde, geri dönüştürülen iyileştirilmiş suyun uygun sektörlerde, yeraltı su kaynaklarının beslenmesi ve benzeri amaçlarla %80 inin kullanımı sağlanacaktır. Su işleri Dairesi Çevre Koruma Dairesi Tarım Bakanlığı ALTSU 13: Ürün üretim stratejilerinin gözden geçirilerek daha az su isteyen alternatif ürün türlerinin belirlenmesi için fizibilite çalışması yapılacaktır. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, girmesinden sonraki 2 yıl içinde tarımsal ürün üretim stratejilerinin gözden geçirilerek daha az su tüketimi olan alternatif ürün türlerinin belirlenmesi için fizibilite çalışması yapılacaktır. Tarım Bakanlığı ALTSU 14: Yağmur sularının toplanıp arıtılması için tesisler kurulması. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; girmesinden sonraki 2 yıl içinde yağmur sularının arıtılması maksadıyla bir arıtma tesisi kurulması için mali destek programı oluşturulacaktır. Su İşleri Dairesi Maliye Bakanlığı 162

164 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, ALTSU 15: Atık su toplama ve arıtma sistemlerinin inşasına, akiferlerin üzerinde ve kıyı bölgelerinde bulunan yerleşim alanlarında öncelik verilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; girmesinden sonraki 2 yıl içinde akifer ve kıyı bölgeleri öncelik sırasına göre yerleşim alanlarının %50 sine atık su toplama ve arıtma sistemleri inşası için mali kaynak yaratılacaktır. girmesinden sonraki 5 yıl içinde akifer ve kıyı bölgeleri öncelik sırasına göre yerleşim alanlarının %50 sinde atık su toplama ve arıtma sistemleri tamamlanacaktır. Şehir Planlama Dairesi Çevre Koruma Dairesi Su İşleri Dairesi Jeoloji ve Maden Dairesi Maliye Bakanlığı DPÖ ALTSU 16: Temiz su, deniz suyu, temiz yüzey suyu ortamları, balıkçılık yapılabilir su ortamları, yaban kuşlarının ve türlerin yaşam ortamlarının ve benzeri türdeki hassas ortamlar üzerindeki kentsel atık su arıtma tesislerinden çıkan suyun AB nin belirlenmiş standartlarında olması sağlanacak ve teşvik edilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, ÜFP ÇEV 3.1 Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak, ÜFP ÇEV 3.2 Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri korumak ve iyileştirmek, girmesinden sonraki 5 yıl içinde hassas alanlar üzerinde bulunan atık su arıtma tesislerinden çıkan suyun tümü AB standartlarında olacaktır. Çevre Koruma Dairesi Su işleri Dairesi Jeoloji Maden Dairesi 163

165 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALTSU 17: Turistik tesislerde yer alan paket arıtmaların düzenli denetimleri yapılacaktır. Sürdürülebilir turizme katkıda bulunmak Deniz canlıları, insan sağlığı. girmesinden sonraki 1 yıl içinde kıyı bölgelerinde bütüncül kanalizasyon altyapısı gelinceye kadar geçecek sürede, turizm tesislerinde paket arıtma sistemlerinin kurulmasının ve etkili olarak çalıştırılmasının zorunlu olabilmesi için yasal düzenleme yapılacaktır. Çevre Koruma Dairesi Kaymakamlıklar Su İşleri Dairesi girmesinden sonraki 2 yıl içinde turistik tesislerde yer alan paket arıtmaların düzenli denetimlerinin yapılabilmesi için ortak izleme birimi oluşturulacaktır. Çevre Koruma Dairesi Su İşleri Dairesi 164

166 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALTSU 18: Mevcut septik tankların yenileştirilmesi veya yeni septik tanklarla ilgili olan teknik standartlar ve kriterler uyarınca yapılmasını sağlamak için geçici hükümler ve uygulama kılavuzları hazırlanacak ve bu kılavuzlara uygunluk aranacaktır. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek Toprak ve Su kirliliğini önlemek girmesinden sonraki 2 yıl içinde septik tankların yapımında aranacak teknik standartların belirleneceği uygulama kılavuzları hazırlanacaktır. Çevre Koruma Dairesi Kaymakamlıklar ALTSU 19: Atık su arıtma tesislerinin olmadığı yerleşim yerlerinde özellikle özel sektöre ait vidanjörlerle yapılan çekimlerin çevreye boşaltılması önlenecek, belediyeler tarafından gösterilen yerlere deşarj edilmesi konusunda sıkı denetim sistemi oluşturulacaktır. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek Toprak ve Su kirliliğini önlemek girmesinden sonraki 2 yıl içinde vidanjörlerle taşınan atık suların tümü atık su arıtma tesislerine boşaltılacaktır. Çevre Koruma Dairesi Kaymakamlıklar 165

167 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALTSU 20: Lefkoşa, Mağusa Ve Güzelyurt bölgesine yakın yerleşim yerlerindeki tankerlerle taşınan atık suların, o bölgede bulunan atık su arıtma tesislerinde işlemden geçirilmesi sağlanacaktır. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek Toprak ve Su kirliliğini önlemek girmesinden sonraki 2 yıl içinde Lefkoşa, Mağusa ve Güzelyurt bölgesine yakın yerleşim yerlerindeki vidanjörlerle taşınan atık suların tümü bölgede bulunan atık su arıtma tesislerine boşaltılacaktır. Kaymakamlıklar Çevre Koruma Dairesi ALTSU 21: Kanalizasyon altyapısı yapılmış ve yapılmakta olan yerleşim yerlerindeki yapıların atık su giderleri kanalizasyon şebekesine bağlamaları zorunlu hale getirilecektir. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; Toprak ve Su kirliliğini önlemek girmesinden sonraki 2 yıl içinde kanalizasyon altyapısı yapılmış ve yapılmakta olan yerleşim yerlerindeki yapıların kanalizasyon şebekesine bağlanmalarının zorunlu hale getirilebilmesi için yasal düzenleme yapılacaktır. Çevre Koruma Dairesi Şehir Planlama Dairesi Kaymakamlıklar 166

168 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALTSU 22: Endüstriyel atık suların arıtılması için merkezi bir arıtma tesisi kurulması sağlanacaktır. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; Toprak ve Su kirliliğini önlemek girmesinden sonraki 2 yıl içinde sanayi tesislerinde çevreye boşaltılan atık suyun ayrı bir arıtma sistemine verilmesi için yasal düzenleme yapılacaktır. Çevre Koruma Dairesi girmesinden sonraki 2 yıl içinde sanayi tesislerinde atık suların ayrı bir arıtma sistemine verilmesi için mali destek sistemi oluşturulacaktır. Çevre Koruma Dairesi ALTSU 23: Özellikle Girne olmak üzere, tüm kıyı bölgelerindeki yerleşim yerlerine eksiksiz kanalizasyon sistemleri kurulacak, bu bölgelerdeki oteller ve binaların atık su sistemlerinin kontrol altına alınarak deniz kirliliğine neden olması engellenecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek girmesinden sonraki 5 yıl içinde Girne kıyı bölgesinde deniz kirliliğinin önlenmesi için kanalizasyon sisteminin %100 ü öncelikli olarak tamamlanacaktır. Çevre Koruma Dairesi Turizm Dairesi Temel Sağlık Hizmetleri Dairesi Şehir Planlama Dairesi Su İşleri Dairesi 167

169 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP MEK 4 : Sürdürülebilir Bir Mekansal Gelişmeyi Sağlamak Amacı Ile İnsanların yaşamak, çalışmak, yatırım yapmak ve ziyaret Etmek için sağlıklı, güvenli,işlevse l, özgün, estetik, ekonomik, adil, temiz ve yüksek yaşam standartlarına sahip cazip yaşam alanlar oluşturmak 4.4. Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek ; ALTSU 24: Öncelikle kentsel alanlardan, planlama bölgelerinin en büyük yerleşim yerlerinden başlamak üzere tüm bölgelerde yetersiz su altyapısı olan yerler tespit edilip iyileştirilecektir. ALTSU 25: Su altyapısı olmayan tüm bölgeler tespit edilecek ve bu bölgelerdeki eksik su hatları tamamlanacaktır. Suyun ve su altyapısının daha verimli ve etkin kullanılması Su kaynaklarının korunması ve iyileştirilmesi ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; girmesinden sonraki 5 yıl içinde yetersiz su altyapısı olan yerleşimler belirlenecek ve öncelikle kentsel alanlardan ve planlama bölgelerinin en büyük yerleşim yerlerinden başlanarak %50 sinin su altyapısı tamamlanacaktır. girmesinden sonraki 3 yıl içinde, su altyapısı bulunmayan veya acil onarım gerektiren bölgeler belirlenecek ve % 70 i tamamlanacaktır. Tarım Bakanlığı Su İşleri Dairesi Su İşleri Dairesi 168

170 Teknik Altyapı / Su ve Su Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALTSU 26: Genişleyen kıyı yerleşimleri ya da aktif akiferler üzerinde bulunan yerleşimlerdeki yeni gelişimlere sadece atık su, su ve elektrik altyapısının olduğu yerlerde izin verilecektir. ÜFP EKON 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; girmesinden sonraki 5 yıl içinde kıyı yerleşimleri ve aktif akiferler üzerinde bulunan yerleşimlerdeki yeni gelişimlere atık su, su ve elektrik altyapısının tamamlanmış olması koşuluyla gerekli izinlendirmenin yapılabilmesi için yasal düzenleme yapılacaktır. Çevre Koruma Dairesi Şehir Planlama Dairesi Su İşleri Dairesi 169

171 Teknik Altyapı / Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı Sektörün Önemi Son yıllarda katı atıklardan kaynaklanan problemler ülkemizin en önemli çevre sorunlarından biri haline gelmiştir. Çağdaş düzenli depolama tesislerinde olması gereken hiçbir standardı içermeyen bu alanlarda katı atıkların depolanması önceleri ciddi çevre sorunları yaratmamıştır. Ancak, artan nüfus ile beraber artan katı atık miktarı, bu alanlarda çevre sorunlarının yaşanmasına neden olmaya başlamıştır. Ayrıca ülke genelinde kanalizasyon sistemi olmaması ve oluşan sıvı atıkların vidanjörler vasıtası ile çöp alanlarına deşarj edilmesi, bu alanlarda yaşanan sorunların daha da büyümesine neden olmuştur. Buna en çarpıcı örnek olarak günümüzde rehabilite çalışmaları tamamlanan Dikmen çöplüğünü gösterebiliriz Önümüzdeki dönemlerde nüfus artışımızın devam edeceği kabulünden hareketle atık miktarının artacağı ve buna paralel olarak atık problemlerinin de artacağını söyleyebiliriz. Bu nedenle mevcut sıkıntıların en aza indirilmesi için yapılması gerekenler ve özellikle gelecekte olası problemler ve çözüm yöntemlerinin şimdiden ortaya çıkarılması ve buna uygun bir planlama yapılması gerekmektedir. Bu noktada hazırlanan Katı Atık Master Planı uyarınca; atık miktarının azaltılması, atıkların mümkün olduğunca geri kazanımı ve en ekonomik ve en uygun şekilde çevreye zarar vermeyecek biçimde bertaraf edilmesi gerekmektedir Sektörel Ana Konular Gelişigüzel/ düzensiz çöp alanları olması: Özellikle katı atık miktar ve kompozisyonu ile ilgili yeterli veri bulunmaması: Entegre atık yönetimi konusunda hizmet verebilecek özel sektör kuruluşlarının henüz oluşmamış olması: Evsel katı atıkların ayrıştırma yapılmaksızın depolanması: İnşaat atıklarının ayrıştırma yapılmaksızın diğer atıklarla birlikte çöp alanlarında depolanması: Endüstri atıklarının ayrıştırma yapılmaksızın diğer atıklarla birlikte çöp alanlarında depolanması: Tıbbi atıkların ayrıştırma ve sterilize yapılmaksızın diğer atıklarla birlikte çöp alanlarında depolanması: Piller ve akülerin ayrıştırma yapılmaksızın diğer atıklarla birlikte çöp alanlarında depolanması: KADDA ulaşım için kullanılacak olan Haspolat Güngör yol güzergahının kamyonların seyri için yeterli ve güvenli olmaması: MBA tesisi yapılmadığı takdirde Güngör Katı Atık Düzenli Depolama Alanı nın (KADDA) kapasitesini planlanandan çok erken tamamlayacak olması: Etkin bir katı atık yönetimi için Katı Atık Master Planı uyarınca tahmin edilen yatırım giderlerinin hangi kaynaktan karşılanabileceğine dair somut bir veri olmaması: 16 Güngör Katı Atık Düzenli Depolama Alanı nın net kapasitesi 2.3 milyon m3 olup, master plana göre gerçekleştirilen nüfus ve atık projeksiyonları ile birlikte tesisin MBA lı 2033 yılına, MBA sız 2020 yılına kadar hizmet verebileceği hesap edilmiştir. 170

172 Teknik Altyapı / Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı Harita 10: Katı Atık 171

173 Teknik Altyapı / Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı Sektörel Politikalar ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU OPERASYONEL LER ÜFP EKON 1 : Sürdürülebilir Ekonomik Gelişmeyi Sağlamak Amacı ile KKTC nin, bölgelerinin ve insanların ekonomik potansiyelin i kullanmak 1.1 KKTC nin ve bölgelerinin mukayeseli avantajlarını ön plana çıkarmak ve mukayeseli avantajlarına uygun sektörlerin gelişmesini desteklemek, KA 1: Güngör Köyü nün 1.5 km güneyinde yer alan 19.5 hektarlık bir alanda, tüm ülkeye hizmet sunacak olan katı atık düzenli depolama tesisinin düzenli çalışması ve ekonomik sektörlerin, yerleşimlerin ihtiyacını karşılayacak şekilde geliştirilmesi sağlanacaktır. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; 2015 yılına kadar Güngör KADDA da bertaraf edilen atık miktarının azaltılmasına yönelik olarak önlemler alınacaktır. Güngör de 2012 yılında işletmeye açılan toprak dolguya ilaveten iki farklı dönemde ( ) geri kalan iki toprak dolgu hücresi inşa edilecektir Sürekli olmak üzere atık toplama tesisatları (kamyonlar, konteynırlar, vs.) temin edilecektir. Çevre Koruma Dairesi Çevre Koruma Dairesi Sözleşmeli Özel Şirket Çevre Koruma Dairesi 172

174 Teknik Altyapı / Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU OPERASYONEL LER 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak KA 02: Geri dönüşüm projeleri için potansiyeller belirlenecektir. (ürünler, piyasa analizi, ekonomik araçlar ve özendiriciler için planlar geliştirilecektir) Atık miktarının azaltılması ÜFP ÇEV 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, 2019 yılına kadar katı atık geri dönüşüm projeleri için potansiyeller belirlenecek ve yatırım projeleri hazırlanacaktır. Çevre Koruma Dairesi 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak KA 03: Küçük atık toplama araçları ile gelen atıkların, Güngör e daha ekonomik olarak taşınabilmesi için büyük atık toplama araçlarına doğrudan yüklenebileceği Transfer istasyonları yapılacaktır. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; 2024 yılına kadar Transfer istasyonu ihtiyacı belirlenerek inşaatı/inşaatları tamamlanacaktır. Çevre Koruma Dairesi İçişleri Bakanlığı KA 04: Direkt olarak Güngör katı atık düzenli depolama alanını kullanacak olan belediyeler belirlenecek, ayrıca öngörülecek olan transfer istasyonlarının da kullanıcı belediyeleri belirlenecektir. ÜFP ÇEV 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, ÜFP MEK 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak 2024 yılına kadar Güngör katı atık düzenli depolama alanı ve öngörülecek transfer istasyonlarını kullanacak belediyeler belirlenecek ve kullanma kriterleri oluşturulacaktır. Kıbrıs Türk Belediyeler Birliği?? ÇKD Şehir Planlama Dairesi Toplum Kuruluş (STK) lar 173

175 Teknik Altyapı / Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU OPERASYONEL LER KA 05: Etkin bir katı atık yönetimi için tahmin edilen yatırım giderlerine ait mali program hazırlanacaktır. ÜFP ÇEV 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, 2019 yılına kadar mali program hazırlanacaktır. Çevre Koruma Dairesi Maliye Bakanlığı ÜFP SOS 2 : Sürdürülebilir Bir Sosyal ve Kültürel Yaşamı Sağlamak Amacı ile Toplumun tüm kesimlerinin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak ve yaşam kalitesini geliştirmek 2.4 Sosyal Sorumluluğu ve katılımı sağlamak, KA 06: Katı atık yönetimi konusunda halk bilinçlendirilip eğitilecektir. ÜFP ÇEV 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, İyileştirilmiş katı atık yönetiminin faydalarının anlatıldığı bilinçlendirme kampanyaları düzenlenecektir. Katı atık yönetimi hizmetlerinin iyileştirilmesinde halkın katılımını artırmaya yönelik çalıştaylar yapılacaktır. Çevre Koruma Dairesi 174

176 Teknik Altyapı / Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU OPERASYONEL LER KA 07: Kirleten öder prensibi hayata geçirilecektir. ÜFP ÇEV 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin, fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek Çevre Koruma Dairesi ÜFP ÇEV 3 : Sürdürülebilir Bir Çevre Sağlamak Amacı İle Sınırlı doğal kaynakları, biyolojik çeşitliliği, tarihi ve kültürel mirası korumak, kirlilikleri risk ve tehlikeleri önlemek; 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, KA 08: AB çevre mevzuatının aktarılmasına yönelik faaliyetler tamamlanacaktır. ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak Avrupa Birliği atık çerçeve direktifini (2008/98/EC) ülke hukukuna aktaran temel mevzuat geliştirilecek ve Kuzey Kıbrıs için atık yönetimi tüzüğü olarak kabul edilecektir. Mevcut ÇED yasası AB nin ÇED talimatının (2011/92/EC) bütün ilgili gereklerini içine alacak şekilde tadil edilecektir. Atık yönetim tüzüğü kapsamında bir dizi atık yönetmeliği geliştirilecek ve kabul edilecektir. Çevre Koruma Dairesi 175

177 Teknik Altyapı / Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU OPERASYONEL LER KA 09: Seçilmiş küçük çöplükler kapatılacaktır. 17 ÜFP ÇEV 3.1 Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak, ÜFP ÇEV 3.2 Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri korumak ve iyileştirmek ÜFP ÇEV 3.4 Sınırlı bir kaynak olan toprağın miktarının, kalitesinin, özelliklerinin ve bütünlüğünün korunmasını, iyileştirilmesini ve gıda güvencesini sağlamak ÜFP ÇEV 3.6 Enerji verimliliğinin sağlamak, KKTC nin küresel, Avrupa Birliği, bölge ve tüm ada düzeyde CO2 emisyon hacimlerinin azaltılmasına katkıda bulunmak. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin, fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek 2024 yılına kadar seçilmiş küçük çöplükler kapatılacaktır. Çevre Koruma Dairesi 17 Bu tür çöplüklerde atık tabası ince olup, ıslah aşamasında gaz toplama sistemlerine gereksinim duyulmamaktadır. 176

178 Teknik Altyapı / Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU OPERASYONEL LER KA 10: Geri kalan çöplükler kapatılacaktır. ÜFP ÇEV 3.1 Su kaynakları ortamlarını, miktarını ve kalitesini korumak, ÜFP ÇEV 3.2 Ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri korumak ve iyileştirmek ÜFP ÇEV 3.4 Sınırlı bir kaynak olan toprağın miktarının, kalitesinin, özelliklerinin ve bütünlüğünün korunmasını, iyileştirilmesini ve gıda güvencesini sağlamak 2024 yılına kadar geri kalan tüm çöplükler kapatılacaktır. Çevre Koruma Dairesi ÜFP ÇEV 3.6 Enerji verimliliğinin sağlamak, KKTC nin küresel, Avrupa Birliği, bölge ve tüm ada düzeyde CO2 emisyon hacimlerinin azaltılmasına katkıda bulunmak. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin, fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek 177

179 Teknik Altyapı / Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU OPERASYONEL LER KA 11: Evsel katı atıkların birinci elden ayrıştırılarak depolanması teşvik edilecektir. ÜFP SOS 2.4 Sosyal Sorumluluğu ve katılımı sağlamak, 2019 yılına kadar evsel atıkların ayrıştırılarak depolanması teşvik edilecektir. Çevre Koruma Dairesi KA 12: Tıbbi atıkların tamamı sterilizasyon tesisinde ve/veya tesislerinde sterilize edilerek, evsel katı atık depolama alanında bertaraf edilecektir. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; ÜFP girmesinden sonraki 3 yıl içinde, kentsel yerleşimler ve turizm bölgelerindeki sağlık tesislerinden başlanarak tüm tıbbı atıklar sterilizasyon tesisinde sterilize edildikten sonra evsel katı atık depolama alanında bertaraf edilecektir. Sağlık Bakanlığı Çevre Koruma Dairesi Şehir Planlama Dairesi KA 13: Endüstri atıkları ayrıştırılarak bertaraf edilecektir yılına kadar endüstri atıkları ayrıştırılarak bertaraf edilecektir. Çevre Koruma Dairesi 178

180 Teknik Altyapı / Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU OPERASYONEL LER KA 14: Çevre Koruma Dairesi tarafından belirli yerlerden toplanarak geçici olarak depolanan piller konusunda nihai bertaraf yöntemleri belirlenecektir. ÜFP ÇEV 3.6 Enerji verimliliğini sağlamak Çevre Koruma Dairesi KA 15: İlgili firmalarca toplanarak kurşunu külçe haline getirilerek yurt dışına gönderilen akülerle ilgili olarak nihai bertaraf yöntemleri belirlenecektir. ÜFP EKON 1.2: İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak 2019 yılına kadar nihai bertaraf yöntemleri belirlenecektir. Çevre Koruma Dairesi KA 16: Özel şirketler tarafından toplanıp parçalanarak yurt dışına gönderilen hurda araçların çevre standartlarına uygun bertarafı için önlemler alınacaktır. ÜFP MEK 4.2 Gelişim sektörleri arasındaki kaynak ve toprak kullanımına yönelik rekabet ve mekânsal çelişkileri azaltmak, 2016 yılına kadar hurda araçlarla ilgili tüzük çalışmaları tamamlanacaktır. Çevre Koruma Dairesi 179

181 Teknik Altyapı / Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU OPERASYONEL LER KA 17: Transfer istasyonlarının yanına inşaat kırıcıları konarak inşaat atıklarının geri dönüşümü sağlanacaktır. ÜFP EKON 1.2: İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak Çevre Koruma Dairesi KA 18: Çözünebilir biyolojik atıkların sağlıklı yollarla bertarafı, verimli kullanımı teşvik edilecek ve desteklenecektir. ÜFP ÇEV 3.6 Enerji verimliliğinin sağlamak, KKTC nin küresel, Avrupa Birliği, bölge ve tüm ada düzeyde CO2 emisyon hacimlerinin azaltılmasına katkıda bulunmak. Evde gübreleştirme ve yeşil atık gübreleştirmenin yaygınlaştırılması için bilgilendirme programları hazırlanacaktır. Kıbrıs Türk Belediyeler Birliği Çevre Koruma Dairesi KA 19: Çevre Koruma Dairesi nin, İçişleri Bakanlığı nın ve belediyelerin kapasitesi artırılacaktır. ÜFP EKON 1.4 Gelişme Sektörler arası, bölgeler arası ve bölgeler içi dengeli gelişmeyi sağlamak 2019 yılına kadar ilgili kurumların kapasiteleri artırılacaktır. Çevre Koruma Dairesi İçişleri Bakanlığı 180

182 Teknik Altyapı / Katı Atık Yönetimi ve Bertarafı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU OPERASYONEL LER KA 20: Katı atık yönetimi konusunda özel sektör teşvik edilecek ve uygun teknolojilerle yatırım yapmaları sağlanacaktır. ÜFP EKON 1.2 İstihdam fırsatları ve iş olanakları yaratmak 2019 yılına kadar özel sektörü teşvik edici düzenlemeler yapılacaktır. Çevre Koruma Dairesi ÜFP MEK 4 : Sürdürülebilir Bir Mekânsal Gelişmeyi Sağlamak Amacı İle İnsanların yaşamak, çalışmak, yatırım yapmak ve ziyaret Etmek için sağlıklı, güvenli, işlevsel, özgün, estetik, ekonomik, adil, temiz ve yüksek yaşam standartlarına sahip cazip yaşam alanlar oluşturmak 4.3 İş, konut, hizmetler ve pazara erişilebilirliği arttırmak KA 21: Güngör katı atık düzenli depolama alanına olan ulaşılabilirlik güçlendirilecektir. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; girmesinden sonraki 2 yıl içinde, Güngör katı atık düzenli depolama alanına bağlantı sağlayan yollar iyileştirilecek ve geliştirilecektir. Şehir Planlama Dairesi Karayolları Dairesi 181

183 Teknik Altyapı / Telekomünikasyon Altyapısı Telekomünikasyon Altyapısı Sektörün Önemi Telekomünikasyon sektörü dünyada en hızlı gelişen sektörlerdendir. Telekomünikasyon sektöründe yeni bir sistem veya teknolojinin daha henüz tanıtımı yapılırken bir sonraki sistem veya teknolojinin ismi, özellikleri ifade edilmekte ve yoğun bir şekilde araştırma ve geliştirme çalışmaları başlatılmaktadır. Hızla ilerleyen teknolojik gelişmeler ve artan globalleşme eğilimi, telekomünikasyon sektörünü bireysel haberleşmenin sağlanmasının ötesinde, bilgi toplumunun temel altyapısın oluşturan bir sektör durumuna gelmiştir. Eğitim ve turizm önderliğindeki bir ekonomiye sahip ülkemizde bilişim sektörünün önemi bir o kadar daha artmaktadır. Telekomünikasyon altyapı ağının eksiksiz ve sürdürülebilir olması kktc gibi gelişmekte olan ülkeler için önemlidir Hizmet sektörünün ağırlıklı olduğu KKTC ekonomisinde başta üniversiteler olmak üzere, çağrı merkezi odaklı hizmet üretimi için hızlı iletişim imkânlarına ihtiyaç vardır. Bu bağlamda kablolu ve kablosuz iletişim imkânlarının (internet) artırılarak uygun maliyetlerle ekonomiye sunulması, sektörlerin rekabet gücünü arttırabilecektir Ekonominin üretim yapısına çeşitlilik sağlayacak telekomünikasyon kapasitesinin yükseltilmesi de altyapı öncelikleri arasında yer almalıdır Sektörel Ana Konular İnternet altyapısının yetersiz olması: Lefkoşa, Gönyeli, Mağusa, Girne ve Güzelyurt un bazı bölgelerinde internet altyapısı talebi karşılayamamaktadır. Bunun yanında Kırsal bölgelerin büyük kısmında internet altyapısı bulunmamaktadır Telefon altyapısını yetersiz olması: Yapılaşmanın hızlı bir şekilde gelişmesinden dolayı bazı bölgelerde telefon altyapısı yetersiz kalmaktadır, bunun yanında parçacıl yapılaşmanın yaygın olduğu ülkemizde diğer altyapı sektörleri gibi bu bölgelere telefon altyapısının götürülmesinde sıkıntılar yaşanmaktadır Havai telefon iletim hatları: Yapılaşması tamamlanmış birçok yerleşim yerinde, özellikle ilçe ve Kırsal kesim merkezlerinde telefon iletim hatlarının direkler aracılığıyla yapılması, hem görüntü kirliliğine hem de sağlıksız iletişim ağı oluşmasına neden olmaktadır Veri ve iletişim transferi sağlayan cihazların insan sağlığına zarar vermesi: Yaşam alanlarının birçok noktasında veri ve iletişim ağını sağlamak için baz istasyonları kurulmaktadır ve bu iletişim ağlarının insan sağlığına zarar verme riski bulunmaktadır Yapılaşma ve altyapı yatırımlarının eş zamanlı olarak gerçekleşmemesi: Bazı yeni yapılaşma alanlarında, özellikle parçacıl yapılaşmanın olduğu bölgelerde su altyapıları yapılaşmadan önce veya eş zamanlı yapılmamaktadır. Bunun sonucunda da, altyapısı bulunmayan yaşam alanları oluşmaktadır. 182

184 Teknik Altyapı / Telekomünikasyon Altyapısı 2031 Harita 11 : Telekominikasyon Haberleşme 183

185 Teknik Altyapı / Telekomünikasyon Altyapısı Sektörel Politikalar ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP EKON 1 : Sürdürülebilir Ekonomik Gelişmeyi Sağlamak Amacı ile KKTC nin, bölgelerinin ve insanların ekonomik potansiyelini kullanmak 1.2 Ekonomik rekabet edebilirliği geliştirmek, ALTTEL 01: Turizm, sanayi, tarım, eğitim gibi gelişme sektörlerinin gelecekteki yatırım bölgelerine yatırım yapılmadan önce gerekli internet altyapısı önceden götürülecektir. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; girmesinden sonraki 5 yıl içinde, turizm, sanayi, tarım, eğitim gibi gelişme sektörleri için belirlenen gelecekteki yatırım bölgelerinin haberleşme ve internet altyapısının tümü tamamlanacaktır. Telekomünikasyon Dairesi ÜFP SOS 2 : Sürdürülebilir Bir Sosyal ve Kültürel Yaşamı Sağlamak Amacı ile Toplumun tüm kesimlerinin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak ve yaşam kalitesini geliştirmek 184

186 Teknik Altyapı / Telekomünikasyon Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP ÇEV 3 : Sürdürülebilir Bir Çevre Sağlamak Amacı İle Sınırlı doğal kaynakları, biyolojik çeşitliliği, tarihi ve kültürel mirası korumak, kirlilikleri risk ve tehlikeleri önlemek; 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, ALTTEL 02: Ses ve veri transferi sağlayan cihazların insan sağlığına ve çevreye etkileri araştırılacaktır. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; girmesinden sonraki 2 yıl içinde, ses ve veri transferi sağlayan cihazların insan sağlığına ve çevreye etkileri araştırılacaktır. BTHK ( Bilgi teknolojileri ve haberleşme kurumu) ALTTEL 03: Ses ve veri transferi sağlayan cihazların insan sağlığına etkisinin en aza indirilmesinin sağlanması için yer seçim kriterleri belirlenecektir. ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek girmesinden sonra 2 yıl içinde, ses ve veri transferi sağlayan cihazların insan sağlığına etkisinin en aza indirilmesinin sağlanması için yer seçim kriterleri belirlenecektir. Bilgi Teknolojileri Ve Haberleşme Kurumu 185

187 Teknik Altyapı / Telekomünikasyon Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ÜFP MEK 4 : Sürdürülebilir Bir Mekânsal Gelişmeyi Sağlamak Amacı İle İnsanların yaşamak, çalışmak, yatırım yapmak ve ziyaret Etmek için sağlıklı, güvenli, işlevsel, özgün, estetik, ekonomik, adil, temiz ve yüksek yaşam standartlarına sahip cazip yaşam alanlar oluşturmak 4.4. Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; ALTTEL 04: Fiber hat çalışmaları tamamlanacaktır. ALTTEL 05: Öncelikle kentsel alanlardan, planlama bölgelerinin en büyük yerleşim yerlerinden, belirlenmiş büyüme merkezleri, ilçe merkezleri, geçiş kasabaları ve turizm bölgelerinden başlamak üzere, tüm bölgelerdeki eskimiş ve uyumsuz mevcut telefon altyapısı geliştirilecek ve yeni teknolojiler ile uyumlu hale getirilecektir. Çevre ve insan sağlığı girmesinden sonraki 5 yıl içinde Fiber hat çalışmaları tamamlanacaktır. ALTTEL 04: Fiber hat çalışmaları tamamlanacaktır. girmesinden sonraki 3 yıl içinde, öncelikle kentsel alanlardan, planlama bölgelerinin en büyük yerleşim yerlerinden, belirlenmiş büyüme merkezleri, ilçe merkezleri, geçiş kasabaları ve turizm bölgelerinden başlamak üzere, etaplama yapılarak, tüm bölgelerdeki eskimiş ve uyumsuz mevcut telefon altyapısı belirlenecek ve %50 si yeni teknolojiler ile uyumlu hale getirilecektir. Telekomünikasyon Dairesi Telekomünikasyon Dairesi 186

188 Teknik Altyapı / Telekomünikasyon Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALTTEL 06: Öncelikle her bölgenin en büyük yerleşim birimlerinden, belirlenmiş büyüme merkezleri, ilçe merkezleri, geçiş kasabaları ve turizm bölgelerinden, başlamak üzere tüm bölgelerde telefon altyapısı iyileştirilecek, kullanıcı kapasiteleri artırılacak, telefon bağlantısı olmayan yapılara bağlantı sağlanacaktır. ALTTEL 04: Fiber hat çalışmaları tamamlanacaktır. girmesinden sonraki 5 yıl içinde, öncelikle kentsel alanlardan, planlama bölgelerinin en büyük yerleşim yerlerinden, belirlenmiş büyüme merkezleri, ilçe merkezleri, geçiş kasabaları ve turizm bölgelerinden başlamak üzere etaplama yapılarak mevcut telefon altyapısı geliştirilerek, kullanıcı kapasitesi artırılacaktır. Telekomünikasyon Dairesi girmesinden sonraki 5 yıl içinde, öncelik sırasına göre etaplama yapılarak telefon bağlantısı olmayan bölgelerin bağlantıları tamamlanacaktır. Telekomünikasyon Dairesi 187

189 Teknik Altyapı / Telekomünikasyon Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU LER ALTTEL 07: İnternet altyapısı olmayan yeni gelişme bölgelerine, öncelikle yaygın yapılaşmış olan kentsel bölgelerden ve her bölgenin en büyük yerleşim yerinden, belirlenmiş büyüme merkezleri, ilçe merkezleri, geçiş kasabaları ve turizm bölgelerinden başlayarak, tüm yeni oluşmuş yaşam alanlarına internet altyapısı götürülecektir. ÜFP MEK 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektörleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; ALTTEL 04: Fiber hat çalışmaları tamamlanacaktır. girmesinden sonraki 5 yıl içinde internet altyapısı olmayan tüm yaşam alanlarına etaplama yapılarak internet altyapısı götürülecektir. Telekomünikasyon Dairesi 188

190 Teknik Altyapı / Enerji ve Elektrik Altyapısı Enerji ve Elektrik Atyapısı Sektörün Önemi Elektrik enerjisi ekonominin ve sosyal yaşamın vazgeçilmez öğesidir. Üretildiği an tüketilmesi gereken elektrik enerjisinde tüketim aylara, günlere ve günün saatlerine göre değişkenlik göstermektedir. Bu nedenle üretim yöntemi ne olursa olsun tüm elektrik santrallarının kurulu gücünün en yüksek talebi karşılayabilecek bir kapasiteye sahip olması gerekmektedir. Enerji ihtiyacı hemen hemen bütün dünyada büyük bir hızla artmaya devam etmektedir Giderek büyüyen ekonomiler ve bu ekonomilerdeki birçok endüstriyel üretim alanında enerjiye duyulan çok büyük çaplı ihtiyaçlar gibi faktörlerden dolayı enerji, işletmeler için üretimin en temel girdilerinden birisi durumundadır. Firmalar gerekse ülkeler için stratejik bir kaynak konumundadır. Enerji, bu bağlamda ülkelerin ekonomik gelişimleri ile ilgili olduğu kadar, güvenliği ile de doğrudan ilişkili bir konuma gelmiştir. Dolayısıyla dünyadaki birçok ülke artık yalnızca kendi bölgelerindeki enerji kaynaklarıyla ilgilenmekle kalmamakta, dünyanın herhangi bir bölgesindeki enerji kaynaklarıyla da yakından ilgilenmektedir Enerji için uluslararası birliktelikler oluşturmaktan kaçınmayan dünya ülkeleri, enerjinin hem kaynak hem de ulaşım güvenliğini garanti altına almak istemektedirler. Enerjide özellikle son yüz yıldır temel enerji kaynağı olarak işlev gören kömürden petrole, petrolden doğalgaza ve doğalgazdan da yenilenebilir enerji kaynaklarına doğru bir geçiş gözlenmektedir. Bu geçişin önemli sebeplerinden bir tanesi de sınırlı olan geleneksel enerji kaynaklarından (fosil tabanlı enerji kaynakları) önümüzdeki dönemde ciddi sıkıntıların olacağının tahmin edilmesidir. Fosil tabanlı kaynakların sınırlı gerçeğinin yanı sıra bu enerji kaynaklarını kullanmanın, maliyetinin öngörülenden daha yüksek bir maliyete sahip olduğu ise giderek daha iyi anlaşılmaktadır ÜFP kapsamında, gelecekteki olası gelişmeler de dikkate alınarak, özellikle gelişme sektörlerinin ihtiyacını karşılamaya, yaşam kalitesini sağlamaya yönelik olarak, sektörün kendi plan ve programları çerçevesinde geliştirilmiş politikalar plana dâhil edilmiş ve bunları tamamlayıcı politikalar geliştirilmiştir Sektörel Ana Konular Çevre kirliliği: Teknecik ve Kalecik teki elektrik santralleri sürekli enerji üretir durumdadırlar. Elektrik enerjisi üretiminden dolayı sürekli zararlı gazlar çıkarmaktadırlar ki bu hem insan sağlığı hem de çevre için tehdit oluşturmaktadır Yenilenebilir enerji kaynaklarının olmaması: Dünyadaki birçok ülkede rüzgâr ve güneş enerjisi yaygın olarak kullanılmaktadır. Güneşin sürekli olduğu ülkemizde henüz yenilenebilir enerji santralleri kurulmamıştır Elektrik enerjisi iletim ve dağıtım hatları: Elektrik enerjisinin 1.derece kesilme nedenini iletim ve dağıtım hatlarındaki sorunlar oluşturmaktadır Elektrik enerji tasarrufu konusunda politikaların olmayışı: Özellikle yapılarda ısınma ve soğuma amaçlı elektrik enerjisi tüketilmektedir. Ancak bu bağlamda yapılan yapılarda ısı kayıplarının azaltılmasına yönelik çalışmalar bulunmamaktadır Halkın elektrik tüketimi konusunda bilinçlendirilmesi: K.K.T.C. genelinde tüketilen elektrik enerjisinin evsel oranı % 33 seviyelerindedir. Halk evlerdeki elektrikli araçlarını nasıl tasarruflu kullanabilecekleri konusunda yeterli bilgiye ve hassasiyete sahip olmamaktadır Kurumların elektrik enerjisini verimli kullanması: Turizm, sanayi, eğitim, kamu kurum ve kuruluşlarının elektrik enerjisini tasarruflu ve verimli kullanmasına yönelik teşvik edici çalışmaları bulunmamaktadır. 189

191 Ülkesel Fizik Plan. Bölüm V. Sektör Politikaları Teknik Altyapı / Enerji Ve Elektrik Altyapısı 2031 Harita 12 : Enerji ve Elektrik Altyapısı 190

192 Teknik Altyapı / Enerji ve Elektrik Altyapısı Sektörel Politikalar ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER ÜFP EKON 1 : Sürdürülebilir Ekonomik Gelişmeyi Sağlamak Amacı ile KKTC nin, bölgelerinin ve insanların ekonomik potansiyelini kullanmak ÜFP SOS 2 : Sürdürülebilir Bir Sosyal ve Kültürel Yaşamı Sağlamak Amacı ile Toplumun tüm kesimlerinin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak ve yaşam kalitesini geliştirmek

193 Teknik Altyapı / Enerji ve Elektrik Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER ÜFP ÇEV 3 : Sürdürülebilir Bir Çevre Sağlamak Amacı İle Sınırlı doğal kaynakları, biyolojik çeşitliliği, tarihi ve kültürel mirası korumak, kirlilikleri risk ve tehlikeleri önlemek; 3.6 Enerji verimliliğinin sağlamak, KKTC nin küresel, Avrupa Birliği, bölge ve tüm ada düzeyde CO 2 emisyon hacimlerinin azaltılmasına katkıda bulunmak. ALTELEK 01: Yapılarda ısı yalıtımı yapılması ve ısı kayıplarının azaltılması amacıyla buna uygun tasarımlar yapılması teşvik edilecektir. ALTELEK 02: Evlerde daha az enerji tüketimi sağlamak için elektrikli makinelerin tasarruflu kullanımı konusunda halk bilinçlendirilecektir. Çevre ve insan sağlığı Sürdürülebilir Ekonomi Çevre ve insan sağlığı Sürdürülebilir Ekonomi girmesinden sonraki 10 sonunda, mali ve yasal düzenlemeler ile destek ve teşvikler sağlanarak, mevcut bina stokunun % 50 sinin iyileştirilerek enerji performansları yükseltilmiş olacaktır. girmesinden sonraki 2 yıl sonunda yeni yapılacak yapıların enerji performansının yüksek olması zorunlu hale getirilecektir. girmesinden sonraki 3 yıl içinde öncelikle kentsel yerleşmeler, turizm bölgeleri ve sanayi bölgelerindeki binalarda, enerji tüketimini azaltmak için enerji verimliliği yüksek elektrikli makine, araç ve gereç kullanımı yaygınlaştırılacaktır. Şehir Planlama Dairesi Elektrik Kurumu Şehir Planlama Dairesi Elektrik Kurumu DPÖ Sanayi Dairesi Elektrik Kurumu 192

194 Teknik Altyapı / Enerji ve Elektrik Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER ALTELEK 03: Elektrikli makinelerin ve lambaların az elektrik harcayan türlerinin ithalatına izin verilecek ve kullanımı teşvik edilecektir. Çevre ve insan sağlığı Sürdürülebilir Ekonomi girmesinden sonraki 2 yıl içinde ülkeye, düşük enerji kullanımı olan elektrikli aletlerin ve aydınlatma gereçlerinin ithal edilebilmesini sağlamak için yasal düzenleme yapılacaktır. Sanayi Dairesi Elektrik Dairesi ALTELEK 04: Okul ve hastane gelişmeleri gelişmeleri başta olmak turizm ve sanayi gelişmelerinde de enerji tasarrufu yöntemleri geliştirilecek ve teşvik edilecektir. Çevre ve insan sağlığı Sürdürülebilir Ekonomi girmesinden sonraki 2 yıl içinde, enerji verimliliği yasası hazırlanacaktır. 193 Eğitim bakanlığı Sanayi dairesi Turizm Çevre ve Kültür bakanlığı ÜFP ni girmesinden sonraki 2 yıl içinde, turizm ve sanayi ve başta olmak üzere tüm ekonomik gelişme sektörleri ile okul, hastane gibi kamunun kullanımına açık gelişmelerde enerji tasarrufu yöntemlerinin kullanılması için teşvik paketleri geliştirecektir. Eğitim bakanlığı Sanayi dairesi Turizm Çevre ve Kültür bakanlığı 193

195 Teknik Altyapı / Enerji ve Elektrik Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER ALTELEK 05: Güneş ve rüzgârın en verimli olduğu noktalar belirlenecek ve buralara yenilenebilir enerji santralleri kurulacaktır. Çevre ve insan sağlığı Sürdürülebilir Ekonomi Enerji verimliliği ile ilgili mevzuat düzenlenerek, Planın ikinci dönemi sonunda (20 yıl), ülkenin enerji ihtiyacının AB hedefine uygun olarak %20 sinin alternatif yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilmesi sağlanacaktır. plan dönemi sonuna kadar, güneş ve rüzgâr gibi yenilenebilir enerji üretilmesi için uygun alanlar belirlenecek ve enerji üretim santralleri kurulacaktır. Ekonomi ve Enerji bakanlığı ALTELEK 06: Akaryakıt ürünlerinin kalitesi düzenli olarak kontrol edilecek ve uluslararası standartlar dışında olması engellenecektir. Sürdürülebilir Ekonomi girmesinden sonraki 5 yıl içinde, ülkeye ithal edilecek olan tüm akaryakıt ürünlerinin kalitesinin düzenli olarak kontrol edilmesi ve uluslararası standartlara uygun olması sağlanacaktır. Çevre Koruma Dairesi ALTELEK 07: Elektrik üretiminin sürdürülebilirliği sağlanacak, güvenilir, verimli ve kesintisiz şekilde üretilip verimli şekilde tüketilmesi sağlanacaktır. Sürdürülebilir Ekonomi girmesinden sonraki 5 yıl içinde, elektrik üretimi ve dağıtım sistemi gözden geçirilecek ve gerekli yenileme çalışmalarının %50 si gerçekleştirilecektir. Elektrik Kurumu 194

196 Teknik Altyapı / Enerji ve Elektrik Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER ALTELEK 08: Kıb-Tek akıllı sayaçlar proje uygulaması mümkün olan en kısa süreçte tamalanacaktır. Sürdürülebilir Ekonomi girmesinden sonraki 5 yıl içinde, Kıb-Tek akıllı sayaçlar projesi uygulamasının %50 si tamamlanacaktır. Elektrik kurumu ALTELEK 09: Üretimde daima belirli bir yedek kapasite hazır bulundurulacaktır. Sürdürülebilir Ekonomi girmesinden sonraki 3 yıl içinde, elektrik üretiminde yedek kapasite oluşturulabilmesi için tüm altyapılar gerekli tüm tedbirler alınarak tamamlanacaktır. 195 Elektrik Kurumu 3.5 Çevre ve insan sağlığını korumak ve geliştirmek için, hava, su ve toprak kirliliği ile gürültüyü önlemek veya en düşük düzeyde tutmak, ALTELEK 10: Elektrik santrallerinin çevreye verdiği zararları önlemek için tedbirler alınacaktır. KRL 16: AB Endüstriyel Emisyonlar direktifi ve Çevre Yasası altında Sanayi Kirliliği Kontrolu ile ilgili hazırlanan taslak Çevresel İzin tüzüğü ve Çevre Denetimi tüzüklerinde belirtilen izin şartlarına uyulması denetlenecektir. girmesinden sonraki 2 yıl içinde, elektrik santrallerinin çevreye verdiği zararların önlenmesi için tüm mevcut santrallerde yüksek kalitede yakıt kullanılacak ve filtreler takılacaktır. Elektrik Kurumu Çevre Dairesi 195

197 Teknik Altyapı / Enerji ve Elektrik Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER ÜFP MEK 4 : Sürdürülebilir Bir Mekânsal Gelişmeyi Sağlamak Amacı Ile İnsanların yaşamak, çalışmak, yatırım yapmak ve ziyaret Etmek için sağlıklı, güvenli, işlevsel, özgün, estetik, ekonomik, adil, temiz ve yüksek yaşam standartlarına sahip cazip yaşam alanlar oluşturmak 4.1 Gelecekte hedeflenen sektörel büyümeye yönelik ekonomik gelişme sektöleri, konut, altyapı, hizmetler için gerekli miktardaki arazinin, uygun konumda olmasını sağlamak; ALTELEK 11: Belirlenen yeni gelişme alanlarına elektrik altyapısı önceden götürülecektir. Sürdürülebilir Ekonomi ÜFP MEK 4.4 Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; girmesinden itibaren belirlenecek yeni gelişme alanlarının tümüne gelişmeye açılmadan önce elektrik altyapısı götürülecektir. Elektrik kurumu Şehir Planlama Dairesi 4.4. Yerleşmelerin fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek; ALTELEK 12: Yenilenmemiş olan iletim ve dağıtım hatları yenilenecektir. Sürdürülebilir Ekonomi girmesinden sonraki 2 yıl içinde eski iletim ve dağıtım hatlarının %70 inin yenilenmesi tamamlanacaktır. Elektrik Kurumu 196

198 Teknik Altyapı / Enerji ve Elektrik Altyapısı 2031 ALT İLİŞKİLİ OLDUĞU VE POLİTİKA LER ALTELEK 13: İletim ve dağıtım hatlarının düzenli ve periyodik olarak bakım ve onarımları yapılacaktır. Sürdürülebilir Ekonomi girmesinden itibaren iletim ve dağıtım hatlarının düzenli ve periyodik olarak bakım ve onarımları yapılacaktır. Elektrik Kurumu ALTELEK 14: Yeni gelişme bölgelerinde konut, turizm, sanayi, ticaret, eğitim ve sağlık hizmetleri ve tüm diğer yeni gelişmelere, gerekli elektrik altyapısı mevcut olması veya yapılması halinde izin verilecektir. Sürdürülebilir Ekonomi girmesinden sonraki 2 yıl içinde yeni tüm gelişmelere verilecek 197 gerekli izinlendirmenin, elektrik altyapısının bulunması durumunda yapılabilmesi için gereken düzenleme yapılacaktır. Şehir Planlama Dairesi Kaymakamlıklar Elektrik Kurumu 197

199 Teknik Altyapı 2031 Harita 13: Teknik Altyapı Birleşik Haritas 198