FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ TEKNOLOJİ KAVRAMINA İLİŞKİN ALGILARININ METAFOR ANALİZİ YOLUYLA İNCELENMESİ

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 55, p , Spring II 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ TEKNOLOJİ KAVRAMINA İLİŞKİN ALGILARININ METAFOR ANALİZİ YOLUYLA İNCELENMESİ INVESTIGATION OF SCIENCE TEACHER STUDENT TEACHERS PERCEPTIONS ABOUT THE CONCEPT OF TECHNOLOGY THROUGH METAPHOR ANALYSIS Yrd. Doç. Dr. Ayten Arslan Muş Alparslan Üniveristesi Temel Eğitim Sınıf Eğitimi Anabilim Dalı Prof. Dr. Raşit Zengin Fırat Üniversitesi Fen ve Matematik Eğitimi Fen Bilgisi Anabilim Dalı Öz Bu araştırmanın amacı, Fırat Üniversitesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Ana Bilim Dalında öğrenim gören öğretmen adaylarının teknoloji kavramına ilişkin algılarının metafor analizi yoluyla incelenmesidir. Araştırma, var olan durumun olduğu gibi ortaya konmasını amaçladığından betimsel nitelik taşımaktadır. Araştırma verileri, Teknoloji < gibidir, çünkü< cümlesini içeren bir form aracılığıyla toplanmıştır. Araştırmada elde edilen verilerin toplanması, analizi ve yorumlanmasında nitel ve nicel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, araştırmaya gönüllü olarak katılan öğretim yılında Fırat Üniversitesi Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalının 1,2,3 ve 4. Sınıflarında öğrenim gören 187 öğretmen adayı oluşturmuştur. Araştırmada 15 kişinin formu eksik veya yanlış doldurulduğu için değerlendirilmeye alınmamıştır. Katılımcı öğretmen adayları 115 farklı metafor üretmiştir. Bu metaforlara bağlı olarak öğretmen adaylarının teknoloji algıları farklı kategoriler altında toplanmıştır. Teknoloji kavramına ilişkin öğretmen adayları tarafından en çok sırasıyla, sürekli değişipgelişen bir süreç, hem yarar sağlar hem zarar verir, faydalıdır ve ihtiyaçtır metaforları geliştirilmiştir. Ayrıca teknoloji kavramına yönelik geliştirilen metaforların zarar verir kategorisinde de yoğunlaştığı görülmüş olup, bu kavrama ilişkin eleştirel bir bakış açısının da olduğu sonucuna varılmıştır. Öğretmen adaylarının teknoloji kavramına ilişkin geliştirdikleri metaforların çeşitli değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediği ise uygun istatistiksel yöntemler kullanılarak analiz edilmiştir. Kategorilere ilişkin sonuçlar yorumlanmıştır. Araştırmanın sonuçları doğrultusunda benzer çalışmaların ilköğretim ve ortaöğretim ile üniversitelerin farklı bölümlerinde öğrenim gören öğrencilerle de yapılarak bütüncül bir bakış açısı kazandırılması gibi önerilere yer verilmiştir.

2 24 Anahtar Sözcükler: Teknoloji, Metafor, Fen Bilgisi, Öğretmen Adayı Ayten Arslan & Raşit Zengin Abstract The aim of this research is to examine the perceptions of the prospective teacher candidates who are studying at Fırat University Science Teacher Education Department through the metaphor analysis. This is a descriptive study since it aims to display existing situation. The study s datas were gathered through a form which included phrase like the technology is similar<, because<. The data has been collected, analysed and commented by using quantitative and qualitative research methods. Sample of the study consists of 187 science teacher candidates who are studying 1, 2, 3 an 4 grade in Fırat University, at the Department of Science Teacher during academic years.regarding the participant, teacher candidates produced 115 different metaphors about tecnology concept. According to these metaphors, tecnology perceptions of the teacher candidates were grouped under different categories.the metaphors were developed that most were respectively constantly changing-evolving process, both beneficial and damaging, beneficial and neccesity regarding the concept of tecnology by prospective teachers. Furthermore, the metaphors which were regarding the concept of tecnology concentrated at the harmful category. In order to determine whether the metaphors developed by teacher candidates differs according to various variables, suitable statistical methods were used to analyse. Results of the categories were interpreted. Research results in line is given proposals such as similar studies carried out at the primary and secondary school with the students from different departments of the university won a holistic perspective. Keywords: Tecnology, Metaphor, Science Teaching, Teacher Candidates 1. GİRİŞ Teknolojinin kullanılması bireyleri ve toplumları olaylar ve olgular karsısında daha güçlü yapmakta ve hayatı kolaylaştırmaktadır. Teknolojik değişimler, getirmiş oldukları bu olanaklarla birlikte, bireylere ve toplumlara yeni sorumluluklar da getirmektedir. Bu sorumluluklarının bilincinde olup teknolojiyi yasam çevreleriyle bütünleştirebilenler diğer toplumlardan hep bir adım daha önde olmaktadırlar (Şemseddin ve Odabaşı, 2004; Çelik ve Kahyaoğlu, 2007). Günümüzde hızla gelişen ve değişen teknoloji insanlar için bilişim çağının vazgeçilmez bir ihtiyacı haline gelmiştir. Teknolojideki bu hızlı değişimler eğitim sistemini doğrudan etkilemiş, bilişim çağında teknolojiyi etkin ve verimli kullanan bireyler yetiştirmek eğitimin en önemli görevlerinden birisi olmuştur. Dolayısıyla eğitimde ilerlemenin sağlanması için teknolojiyle bilinçli olarak entegrasyonun sağlanması gerekmektedir (Akkoyunlu, 2002). Günümüzdeki öğrenme ortamları; geçmiştekinden farklı olarak teknolojinin eğitim ortamına entegre edilmesiyle zenginleştirilme, öğrenmeyi ve anlamayı hem kolaylaştırıcı hem de zevkli hale dönüştüren bir şekle bürünme yolundadır. Yeni teknolojik gelişmeler ışığında öğrenme ortamlarının tasarımında teknolojinin etkili bir şekilde kullanılması gerekmekte; bu nedenle teknoloji gelecekteki eğitim ortamlarının vazgeçilmez bir parçası olarak görülmektedir (Baki, Kösa ve Berigel, 2007). Yapılan çalışmalar, öğretmen adaylarının, teknolojiyi kendi derslerinde nasıl kullanabileceği konusunda sınırlı bilgiyle eğitim fakültelerinden mezun olduğunu, bu yüzden öğretmen adaylarının hizmet öncesi eğitimlerinde bu dersi almış olmalarına rağmen öğretmen olduklarında öğretim teknolojilerini kullanmakta ve buna bağlı olarak materyal geliştirmekte sorunlar yaşadıklarını ortaya koymaktadır. Ayrıca yapılan bazı çalışmalar, öğretmenlerin kolay erişiyor olsalar bile tek-

3 Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Teknoloji Kavramına İlişkin Algılarının Metafor Analizi Yoluyla İncelenmesi 25 nolojiyi kullanmadıklarını göstermektedir (Çağıltay, Çakıroğlu, Çağıltay ve Çakıroğlu, 2001; Çelik ve Kahyaoğlu, 2007). Öğretmen adaylarının hem teknolojiyi iyi derecede kullanma becerileri sergileyebilmeleri, hem de bu teknolojileri öğretmeöğrenme süreçlerinde etkili bir şekilde kullanabilmeleri gerekmektedir. Öğretmen adaylarının teknolojinin sunduğu olanaklardan daha etkin ve verimli bir şekilde yararlanmasında teknolojiye yönelik bakış acıları ve algıları oldukça önemlidir (Çelik ve Kahyaoğlu, 2007). Metaforlar ilk olarak 1980 li yıllarda Lakoff ve Johnson tarafından geliştirilen ve zihinsel metafor teorisi olarak ortaya çıkmıştır. Metaforlar dolaylı yollardan öğrenebilecek soyut kavramların öğrenilmesinde oldukça etkilidirler (Lakoff ve Johnson, 1980). Lakoff ve Johnson (2005) metaforu bir şeyi başka bir şeye benzetmek, başka bir şeye göre anlamak ve tecrübe etmek olarak tanımlamışlardır. Morgan (1998) e göre ise metafor, bir düşünce ve görme biçimidir. Metafor, bir bireyin yüksek düzeyde soyut, karmaşık veya kuramsal bir olguyu anlamada ve açıklamada işe koşabileceği güçlü bir zihinsel araç olarak değerlendirilmektedir (Saban, Koçbeker ve Saban, 2006). Metafor, algısal benzerlik olan bir objeden diğerine geçen anlam transferidir. Metaforlar, bireylerin soyut veya karmaşık olan olguları daha somut veya tecrübe edilen olgularla karşılaştırmalarını ve bu sayede de bilinmeyen olgulara ilişkin anlayış geliştirmelerini sağlar. Metaforlar günlük hayatta kullandığımız dili sadece süslemeye yönelik bir söz sanatından ibaret değildir, metaforların insan hayatındaki önemi bundan çok daha fazlasını kapsar (Saban, Koçbeker ve Saban, 2006; Semerci, 2007). Araştırmada metaforların öğretmen adaylarının teknolojiye bakış açılarını ortaya koyacağı düşünülmektedir. Kimi zaman kişiler belirli bir kavram hakkında düşüncelerini ve sahip olduğu bilgileri açıkça ifade etmezler. Şahin ve Baturay (2013) e göre bu durum kişinin o kavrama ilişkin bilgisinin yeterli olmayışından veya eksikliğinden kaynaklanabilir. Bu yüzden metaforlardan yola çıkılarak, bireyin ifade edemediği ya da ifade etmekten sakındığı şeylerin zihinsel imgelerine ulaşılabilir. 2. Amaç Bu çalışmanın amacı teknoloji kavramına yönelik ilköğretim fen bilgisi öğretmeni adaylarının sahip oldukları algıları metaforlar aracılığıyla ortaya çıkartmaktır. Bu amaç kapsamında araştırmaya katılan öğretmen adaylarının teknoloji kavramına ilişkin sahip oldukları algıları hangi metaforlarla açıkladıkları, bu metaforların hangi ortak özellikler barındırdıkları çeşitli değişkenler bakımından farklılık gösterip göstermediği sorularının yanıtları aranmıştır. Ayrıca öğretmen adaylarının teknoloji ile ilgili algılarının belirlenmesinin teknolojiyi eğitim ortamında etkin olarak kullanmaları konusunda fayda sağlayacağı düşünülmektedir. 3. Yöntem 3.1 Araştırmanın Deseni Bu araştırma, var olan durumun olduğu gibi ortaya konmasını amaçladığından betimsel nitelik taşımaktadır. Araştırmada elde edilen verilerin toplanması, analizi ve yorumlanmasında nitel ve nicel araştırma yöntemleri kullanılmıştır 3.2. Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu, eğitim-öğretim yılında, Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı nın, 1, 2, 3 ve 4. sınıflarında öğrenim gören 187 öğretmen adayı oluşturmuştur. Araştırmada 15 katılımcının yanıtları, formların eksik ve ya yanlış doldurulması nedeniyle değerlendirilmeye alınmamıştır. Sonuç olarak 172 katılımcının verdiği yanıtlar değerlendirilmiştir Verilerin Toplanması Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının teknoloji kavramına ilişkin algılarını ortaya çıkartmak için bir form hazırlanmıştır.

4 26 Ayten Arslan & Raşit Zengin Formda Teknoloji < gibidir, çünkü < cümlesi verilmiş ve öğrencilerden ilgili boşlukları tamamlamaları istenmiştir. Öğrencilerin sınıf ve cinsiyetlerin tespiti için açık uçlu soruları da barındıran üstteki cümlenin bulunduğu sayfaya sadece bir metafor üzerinde yoğunlaşarak algılarını yazmaları istenmiştir. Öğretmen adaylarının açıklamaları araştırmanın veri kaynağını oluşturmaktadır Verilerin Analizi Araştırmada, veriler içerik analizi ile analiz edilmiştir. İçerik analizinde, veriler ayrıntılı bir şekilde işlenerek fark edilemeyen kavram ve temalar keşfedilir. Toplanan verilerin önce kavramsallaştırılması, daha sonra da bunların anlamlı ve mantıklı bir biçimde düzenlenmesi, buna bağlı olarak veriyi açıklayan temaların saptanması gerekir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Araştırmada katılımcıların teknoloji kavramına ilişkin algıları dört aşamada analiz edilmiştir. İlk olarak, katılımcıların teknolojiye ilişkin benzetmeleri (metaforları) kod olarak ele alınmıştır. Veri parçalarına verilen bu kodlar bir sonraki aşama olan kategorileri oluşturmaya başlamanın bir yolu olarak kullanılmıştır. Elde edilen bu kodların birbiriyle ilişkileri değerlendirilmiştir. Bunun için katılımcıların formda doldurdukları ikinci boşlukta yazdıkları incelenmiştir. Katılımcıların yaptıkları açıklamalara göre kodlar, örüntüler ve düzenlilikler göz önüne alınarak gruplandırılmıştır. Bunların her birine bir kategori denilmiştir. Üçüncü aşamada bu kategoriler, ilgili literatür çerçevesinde araştırmacının verileri yansıttığını düşündüğü terimler ile isimlendirilmiştir (Fidan, 2014; Erdoğan ve Gök 2008). Son olarak veriler bilgisayar bilgisayar ortamına atılarak gerekli analizler yapılmıştır. 1. Kodların Oluşturulması: Araştırma verilerinin analiz edilmesinde ilk adım olarak katılımcıların oluşturdukları metaforlar/kodlar incelenmiştir. Elde edilen metaforların tam bir şekilde ifade edilip edilmediği ve açıklamalarının tam olarak yapılıp yapılmadığına bakılmıştır. Bunun sonucunda 15 kişinin formu eksik veya yanlış doldurulduğu için değerlendirilmeye alınmamıştır. Bunun dışında kalan cevaplar incelenerek öğretmen adaylarının 115 tane metafor ürettikleri tespit edilmiştir. 2. Kategorileştirme: Katılımcıların ürettikleri metaforlar incelenerek ortak olanlar belirlenmeye çalışılmıştır. Öğretmen adaylarının 107 farklı metafor ürettikleri belirlenmiştir. Katılımcıların ürettikleri metaforlar, yaptıkları açıklamalar göz önüne alınarak belirli gruplar altında kategorize edilmiştir. 3. Kategorilerin Adlandırılması: Metaforlar ile oluşturulan kategorilerle ilgili literatür çerçevesinde araştırmacı tarafından isim verilmiştir. 4. Verilerin Bilgisayar Ortamına Aktarılması Aşaması: Bütün veriler bilgisayar ortamına aktarılarak 107 metafor ve 9 kavramsal kategoriyi temsil eden katılımcı sayısı (f) ve oranı (%) hesaplanmıştır Verilerin Analizinde Geçerlik ve Güvenirlik Nitel araştırmalarda geçerlik ve güvenirlik çalışmaları nicel araştırmalardaki gibi değildir. Nitel araştırmalarda geçerlik ve güvenirliği sağlamak konusunda belirli analizleri yapmaktan ziyade dikkate alınması gereken bazı noktaların araştırma süreci ve sonrasında karşılanması gerekir. Nitel araştırmalarda geçerlik ve güvenirliği sağlamanın en önemli aşaması; araştırmacının veri toplama, veri analizi ve yorumlanması süreçlerinde tutarlı olması, araştırmanın tüm aşamalarını ayrıntılı ve açık bir şekilde ifade etmesidir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Bu araştırmada da geçerliğin ve güvenirliğin sağlanması için; araştırmanın deseni, çalışma grubu, veri toplama aracı, araştırma süreci ve veri analizleri açıkça belirtilmiştir. Araştırmada elde edilen verilerin kategorize edilme aşamalarında ilgili literatür göz önüne alınmış, ayrıca uzman görüşleri alınarak veriler incelenmiştir. 4.Bulgular Araştırmaya katılan öğretmen adayları teknoloji kavramına ilişkin toplam 115 metafor geliştirmişlerdir. Öğretmen adaylarının geliştirdikleri metaforlar genel olarak dokuz

5 Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Teknoloji Kavramına İlişkin Algılarının Metafor Analizi Yoluyla İncelenmesi 27 kategoriye ayrılmıştır. Geliştirilen metaforlara ilişkin kategoriler; ihtiyaç, sürekli değişengelişen süreç, zarar veren, faydalı, bağımlılık yaratan, hem yararlı hem zararlı olan, aydınlatan, bilgiye ulaştıran ve hayatı kolaylaştıran teknoloji şeklindedir. Katılımcıların ürettikleri metaforlar 9 farklı kategori altında toplanmıştır. Bu kategoriler, frekansları ve yüzdeleri Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1: Katılımcıların Teknoloji Kavramı İle İlgili Ürettikleri Metaforlara İlişkin Kategoriler Sıra 1 Sürekli Değişip-Gelişen Süreç Hem Yarar Sağlar Hem Zarar Verir Faydalıdır İhtiyaçtır Zarar Verir Hayatı Kolaylaştırır Aydınlatır Bilgiye Ulaştırır Bağımlılık Yaratır Toplam Tablo 1 incelendiğinde frekansı en çok olan kategori, Sürekli değişen-gelişen süreç kategorisidir. Buna göre öğrencilerin teknoloji ile ilgili genel algısı, teknolojinin sürekli değişip gelişen bir süreç olduğuna ilişkindir. Ayrıca öğrenciler teknoloji yi genellikle; hem yarar sağlayan hem zarar veren, faydalı, ihtiyaç olan, zarar veren olarak algılamaktadırlar. Araştırmada katılımcıların teknoloji kavramına yönelik algıları, kategoriler çerçevesinde sırasıyla verilmiştir. 1. Teknoloji Sürekli Değişip Gelişen Bir Süreçtir. adaylarının teknoloji ile ilgili en fazla metafor ürettikleri kategori teknoloji sürekli değişip-gelişen süreçtir kategorisidir 61 kişiye ait metaforlar bu kategoride değerlendirilmiştir. Bazı metaforlar birden fazla kişi tarafından ifade edilmiştir. Dolayısıyla 27 farklı metafor belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının sürekli değişen gelişen teknoloji kategorisine ilişkin geliştirdikleri metaforların frekans ve yüzde dağılımı Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Öğretmen Adaylarının Sürekli Değişen-Gelişen Süreç Kategorisine İlişkin Metaforlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı İnsan 11 6,4 Bebek 8 4,7 Beyin 5 2,9 Evrim 4 2,3 Bilim 3 1,7 Örümcek ağı 3 1,7

6 28 Ayten Arslan & Raşit Zengin Saat 2 1,2 Çocuk 2 1,2 Bilgi 2 1,2 Uzay 2 1 Tohum 1 2 Büyüme 1 0,6 Sanayi 1 0,6 Değişim 1 0,6 Ülke 1 0,6 Patlamış Mısır 1 0,6 Kimyasal Tepkime 1 0,6 Çaba 1 0,6 Ölümsüz Cisim 1 0,6 Bilim Adamı 1 0,6 Yazar 1 0,6 Hayat 1 0,6 Deri 1 0,6 Dil 1 0,6 Ağaç 1 0,6 Gün Doğumu 1 0,6 Evren 1 0,6 Gelişim 1 0,6 Rüya 1 0,6 Toplam 61 35,5 Tablo 2 deki veriler incelendiğinde, öğretmen adaylarının Teknoloji sürekli değişen gelişen süreçtir kategorisine ilişkin toplam 27 metafor geliştirdikleri görülmektedir. Bu kategoride adaylar teknolojiyi en çok insana benzetmektedirler. Bu kategoriye ilişkin öğretmen adayları tarafından geliştirilen metafor ve neden bu metaforun geliştirildiğine ilişkin örnek ifade şu şekildedir: Teknoloji insana benzer çünkü insan sürekli büyüyen, öğrenen ve eski bilgilerinin üzerine bilgi ekleyerek gelişen bir süreç içindedir. Teknoloji de insan gibi bilgilerin birikerek geliştiği bir süreç içerir. 2.Teknoloji Hem Yarar Sağlar Hem Zarar Verir. adaylarından 26 kişiye ait metaforlar Teknoloji hem yarar sağlar hem zarar verir kategorisinde değerlendirilmiştir. Bu kategoride toplam 22 farklı metafor belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının Teknoloji hem yarar sağlar hem zarar verir kategorisine ilişkin geliştirdikleri metaforların frekans ve yüzde dağılımı Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. Öğretmen Adaylarının Teknoloji Hem Yarar Sağlar Hem Zarar Verir Kategorisine İlişkin Metaforlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı Arkadaş 2 1,2 Gül 2 1,2 İnsan 2 1,2 Para 2 1,2

7 Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Teknoloji Kavramına İlişkin Algılarının Metafor Analizi Yoluyla İncelenmesi 29 Yatırım 1 0,6 Buluş 1 0,6 Okyanus 1 0,6 Araba 1 0,6 Kimyasal Madde 1 0,6 Ampul 1 0,6 Yemek 1 0,6 Robot 1 0,6 İğne 1 0,6 Beslenme 1 0,6 Ekmek 1 0,6 Bıçak 1 0,6 Mutluluk 1 0,6 Levha 1 0,6 Güneş ışığı 1 0,6 Sarmaşık 1 0,6 Kıyafet 1 0,6 Bakteri 1 0,6 Toplam 26 15,1 Tablo 3 teki veriler incelendiğinde, öğretmen adaylarının Teknoloji Hem Yarar Sağlar Hem Zarar Verir kategorisine ilişkin toplam 16 metafor geliştirdikleri görülmektedir. Bu kategoride adaylar teknolojiyi en çok arkadaş, gül, para ve insana benzetmektedirler. Bu kategoriye ilişkin öğretmen adayları tarafından geliştirilen metafor ve neden bu metaforun geliştirildiğine ilişkin örnek ifade şu şekildedir: Teknoloji güle benzer çünkü gül hoş koku güzel bir bitkidir fakat dikenleri vardır ve batar. Teknoloji de buna benzer faydalıdır fakat bazen hayatımızı olumsuz etkiler. 3.Teknoloji Faydalıdır. adaylarından 18 kişiye ait metaforlar Teknoloji faydalıdır kategorisinde değerlendirilmiştir. Bu kategoride toplam 16 farklı metafor belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının Teknoloji faydalıdır kategorisine ilişkin geliştirdikleri metaforların frekans ve yüzde dağılımı Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4. Öğretmen Adaylarının Teknoloji Faydalıdır Kategorisine İlişkin Metaforlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı Harita 2 1,2 Beyin 2 1,2 Kitap 1 0,6 Baraj 1 0,6 Bilgi 1 0,6 Pusula 1 0,6 Merdiven Basamağı 1 0,6 Arkadaş 1 0,6 Sihirli Değnek 1 0,6

8 30 Ayten Arslan & Raşit Zengin Robot 1 0,6 Sinir Sistemi 1 0,6 Çocuk 1 0,6 Süper Kahraman 1 0,6 Beslenme 1 0,6 İnsan 1 0,6 Hayal Gücü 1 0,6 Toplam 18 10,5 Tablo 3 teki veriler incelendiğinde, öğretmen adaylarının Teknoloji faydalıdır kategorisine ilişkin toplam 16 metafor geliştirdikleri görülmektedir. Bu kategoride adaylar teknolojiyi en çok harita ve beyine benzetmektedirler. Bu kategoriye ilişkin öğretmen adayları tarafından geliştirilen metafor ve neden bu metaforun geliştirildiğine ilişkin örnek ifade şu şekildedir: Teknoloji haritaya benzer çünkü insanlara yol gösterir neyin nerde olduğunu nasıl ulaşacağımızı gösterir. Teknoloji de böyle fayda sağlar. 4.Teknoloji İhtiyaçtır. adaylarından 27 kişiye ait metaforlar Teknoloji ihtiyaçtır kategorisinde değerlendirilmiştir. Bu kategoride toplam 13 farklı metafor belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının Teknoloji ihtiyaçtır kategorisine ilişkin geliştirdikleri metaforların frekans ve yüzde dağılımı Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5. Öğretmen Adaylarının Teknoloji İhtiyaçtır Kategorisine İlişkin Metaforlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı Yemek 5 2,9 Su 5 2,9 Hayat 4 2,3 Organ 2 1,2 Hava 1 0,6 Anne Sütü 1 0,6 Oksijen 1 0,6 Güneş 1 0,6 Ekmek 1 0,6 Ev 1 0,6 Besin 1 0,6 İnsan 1 0,6 Büyüme 1 0,6 Toplam 25 14,5 Tablo 5 teki veriler incelendiğinde, öğretmen adaylarının Teknoloji ihtiyaçtır kategorisine ilişkin toplam 13 metafor geliştirdikleri görülmektedir. Bu kategoride adaylar teknolojiyi en çok hayata benzetmektedirler. Bu kategoriye ilişkin öğretmen adayları tarafından geliştirilen metafor ve neden bu metaforun geliştirildiğine ilişkin örnek ifade şu şekildedir: Teknoloji yemeğe benzer çünkü insanlar yemek yemeden yaşayamaz. Teknolojide günlük hayatta her işimizi yapmada önemli bir ihtiyaçtır

9 Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Teknoloji Kavramına İlişkin Algılarının Metafor Analizi Yoluyla İncelenmesi 31 5.Teknoloji Zarar Verir. adaylarından 27 kişiye ait metaforlar Teknoloji zarar verir kategorisinde değerlendirilmiştir. Bu kategoride toplam 13 farklı metafor belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının Teknoloji zarar verir kategorisine ilişkin geliştirdikleri metaforların frekans ve yüzde dağılımı Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6. Öğretmen Adaylarının Teknoloji Zarar Verir Kategorisine İlişkin Metaforlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı Kimyasal Bomba 1 0,6 Kanser 1 0,6 Hastalık 1 0,6 Örümcek Ağı 1 0,6 Sel 1 0,6 Cadı 1 0,6 Kıyamet Alameti 1 0,6 Hazıra Konma 1 0,6 Deniz 1 0,6 Hayattan Kopma 1 0,6 Robot 1 0,6 Ahtapot 1 0,6 Hayat 1 0,6 Toplam 13 7,6 Tablo 6 daki veriler incelendiğinde, öğretmen adaylarının Teknoloji zarar verir kategorisine ilişkin toplam 13 metafor geliştirdikleri görülmektedir. Bu kategoride adaylar belli bir kavram üzerinde yoğunlaşmayıp her biri farklı bir kavrama benzetme yapmışlardır. Bu kategoriye ilişkin öğretmen adayları tarafından geliştirilen metafor ve nedenler bu metafor geliştirildiğine ilişkin örnek ifade şu şekildedir: Teknoloji kimyasal bombaya benzer çünkü düştüğü yerde büyük hasar yaratır.teknolojide insanların iletişim kurmasını engelleyerek hayatlarına olumsuz etki eder 6.Teknoloji Hayatı Kolaylaştırır. adaylarından 11 kişiye ait metaforlar Teknoloji hayatı kolaylaştırır kategorisinde değerlendirilmiştir. Bu kategoride toplam 9 farklı metafor belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının Teknoloji hayatı kolaylaştırır kategorisine ilişkin geliştirdikleri metaforların frekans ve yüzde dağılımı Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 7. Öğretmen Adaylarının Teknoloji Hayatı Kolaylaştırır Kategorisine İlişkin Metaforlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı Beyin 3 1,7 Anne 1 0,6 İlaç 1 0,6 Aile 1 0,6

10 32 Ayten Arslan & Raşit Zengin Yenilik 1 0,6 Gökkuşağı 1 0,6 Araba 1 0,6 İletişim 1 0,6 Robot 1 0,6 Toplam 11 6,4 Tablo 7 deki veriler incelendiğinde, öğretmen adaylarının Teknoloji hayatı kolaylaştırır kategorisine ilişkin toplam 9 metafor geliştirdikleri görülmektedir. Bu kategoride adaylar teknolojiyi en çok beyine benzetmektedirler. Bu kategoriye ilişkin öğretmen adayları tarafından geliştirilen metafor ve neden bu metaforun geliştirildiğine ilişkin örnek ifade şu şekildedir: Teknoloji beyine benzer çünkü karmaşık bir yapı gibi görünse de insan her şeyi beyin sayesinde yapar, teknolojide karmaşıktır fakat günlük hayatı büyük ölçüde kolaylaştırır 7.Teknoloji Aydınlatır adaylarından 6 kişiye ait metaforlar Teknoloji aydınlatır kategorisinde değerlendirilmiştir. Bu kategoride toplam 6 farklı metafor belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının Teknoloji aydınlatır kategorisine ilişkin geliştirdikleri metaforların frekans ve yüzde dağılımı Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 8. Öğretmen Adaylarının Teknoloji Aydınlatır Kategorisine İlişkin Metaforlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı Lamba 1 0,6 Araba Farı 1 0,6 Güneş 1 0,6 Abajur 1 0,6 Ay 1 0,6 Aydınlık 1 0,6 Toplam 6 3,5 Tablo 8 deki veriler incelendiğinde, öğretmen adaylarının Teknoloji aydınlatır kategorisine ilişkin toplam 6 metafor geliştirdikleri görülmektedir. Bu kategoride adaylar belli bir kavram üzerinde yoğunlaşmayıp her biri farklı bir kavrama benzetme yapmışlardır. Bu kategoriye ilişkin öğretmen adayları tarafından geliştirilen metafor ve neden bu metaforun geliştirildiğine ilişkin örnek ifade şu şekildedir: Teknoloji abajura benzer çünkü abajur etrafımızı aydınlatır teknolojide bilinmeyeni öğrenmek için yolumuzu aydınlatır 8. Teknoloji Bilgiye Ulaştırır. adaylarından 7 kişiye ait metaforlar Teknoloji bilgiye ulaştırır kategorisinde değerlendirilmiştir. Bu kategoride toplam 5 farklı metafor belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının Teknoloji bilgiye ulaştırır kategorisine ilişkin geliştirdikleri metaforların frekans ve yüzde dağılımı Tablo 9 de verilmiştir.

11 Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Teknoloji Kavramına İlişkin Algılarının Metafor Analizi Yoluyla İncelenmesi 33 Tablo 9. Öğretmen Adaylarının Teknoloji Bilgiye Ulaştırır Kategorisine İlişkin Metaforlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı Beyin 3 1,7 Telefon 1 0,6 Zaman Makinası 1 0,6 Bilim Sanayi 1 0,6 Ayaklı gazate 1 0,6 Toplam 7 4,1 Tablo 9 daki veriler incelendiğinde, öğretmen adaylarının Teknoloji bilgiye ulaştırır kategorisine ilişkin toplam 5 metafor geliştirdikleri görülmektedir. Bu kategoride adaylar teknolojiyi en çok beyine benzetmektedirler. Bu kategoriye ilişkin öğretmen adayları tarafından geliştirilen metafor ve neden bu metaforun geliştirildiğine ilişkin örnek ifade şu şekildedir: Teknoloji beyine benzer çünkü beyin bilgiyi işler, depolar ve ona ulaşmamızı sağlar teknolojide her alanda bilgiyi biriktirir ve yeni bilgilelere ulaşmamızı sağlar 9.Teknoloji Bağımlılık Yaratır. adaylarından 5 kişiye ait metaforlar Teknoloji bağımlılık yaratır kategorisinde değerlendirilmiştir. Bu kategoride toplam 4 farklı metafor belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının Teknoloji bağımlılık yaratır kategorisine ilişkin geliştirdikleri metaforların frekans ve yüzde dağılımı Tablo 10 da verilmiştir. Tablo 9. Öğretmen Adaylarının Teknoloji Bağımlılık Yaratır Kategorisine İlişkin Metaforlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı Uyuşturucu 2 1,2 Aşk 1 0,6 Kölelik Sistemi 1 0,6 Alışkanlık 1 0,6 Toplam 5 2,9 Tablo 10 daki veriler incelendiğinde, öğretmen adaylarının Teknoloji bilgiye ulaştırır kategorisine ilişkin toplam 4 metafor geliştirdikleri görülmektedir. Bu kategoride adaylar teknolojiyi en çok uyuşturucuya benzetmektedirler. Bu kategoriye ilişkin öğretmen adayları tarafından geliştirilen metafor ve neden bu metaforun geliştirildiğine ilişkin örnek ifade şu şekildedir: Teknoloji uyuşturucuya benzer çünkü teknolojide uyuşturucu gibi bizi kendisine bağlar teknolojik aletler olmadan bir şey yapamaz duruma geldik Öğretmen adaylarının küresel ısınma kavramına ilişkin geliştirdikleri metaforlara yönelik oluşturulan kategorilerin cinsiyete göre karşılaştırılması Tablo 11 de verilmiştir.

12 34 Ayten Arslan & Raşit Zengin Tablo 11. Teknoloji Kavramına İlişkin Kategorilerin Cinsiyete Göre Karşılaştırılması Metafor adı Kız f - (%) Erkek f -(%) Toplam f - (%) Sürekli Değişen-Gelişen 47 - (77) 14 -(23) 61 - (100) Hem yarar Sağlayan Hem Zarar Veren 21 -(80,8) 5 -(19,2) 26 - (100) İhtiyaç 24 -(92,3) 2 - (7,7) 26 - (100) Faydalı Olan 12 - (70,6) 5 -(29,4) 17 - (100) Zarar Veren 11 -(84,6) 2 -(15,4) 13 - (100) Hayatı Kolaylaştıran 9 - (81,8) 2- (18,2) 11 - (100) Bilgiye Ulaştıran 7 - (100) 0 - (0) 7 - (100) Aydınlatan 3 - (50) 3 - (50) 6 - (100) Bağımlılık Yaratan 5 - (100) 0 - (0) 5 - (100) Toplam 139 (80,8) 33-(19,2) (100) 2 =10,571 p=,227 Tablo 11 deki veriler incelendiğinde, kız ve erkek öğretmen adaylarının teknoloji kavramına ilişkin sahip oldukları algılar birbirinden farklılık göstermemektedir ( 2 =10,571; p=,227). Adayların teknoloji kavramına ilişkin geliştirdikleri metaforlara yönelik oluşturulan kategorilerin sınıf düzeylerine göre karşılaştırılması Tablo 12 de verilmiştir. Tablo 12. Teknoloji Kavramına İlişkin Kategorilerin Sınıf Düzeylerine Göre Karşılaştırılması 1.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf 4.Sınıf Toplam Metafor adı f - (%) f - (%) f - (%) f - (%) f - (%) Sürekli Değişen-Gelişen 27 - (44,3) 13 -(21,3) 7 - (11,5) 14 - (23) 61 - (100) Hem yarar Sağlayan Hem Zarar Veren 9 - (34,6) 8 - (30,8) 4 - (15,4) 5 - (19,2) 26 - (100) İhtiyaç 4 - (15,4) 16 - (61,5) 4 - (15,4) 2 - (7,7) 26 -(100) Faydalı Olan 4 - (23,5) 4 - (23,5) 5 - (29,4) 4 - (23,5) 17 - (100) Zarar Veren 7 - (53,8) 3 - (23,1) 2 - (15,4) 1 - (7,7) 13 -(100) Hayatı Kolaylaştıran 3 - (27,3) 3 - (27,3) 5 - (45,5) 0 - (0) 11- (100) Bilgiye Ulaştıran 2 - (33,3) 2 - (33,3) 1 - (20) 0 - (0) 5 - (100) Aydınlatan 2 - (33,3) 2 - (33,3) 0 - (0) 2 - (33,3) 6 - (100) Bağımlılık Yaratan 2 - (40) 2 - (40) 1 - (20) 0 - (0) 5 - (100) Toplam 60 - (34,9) 53 -(30,8) 31 - (18) 28 -(16,3) 172 -(100) 2 =37,093 p=,043 Tablo 12 deki verilere göre, farklı sınıf düzeylerindeki öğretmen adaylarının teknoloji kavramına ilişkin sahip oldukları algılar birbirinden farklılık göstermektedir ( 2 =37,093; p=,043). Bu farklılıkları şu noktalarda özetlemek mümkündür:1. Sınıfta bulunan öğretmen adayları teknolojiyi sürekli değişen-gelişen bir süreç, hem yarar sağlayan hem zarar veren ve zarar veren olarak 2, 3 ve 4. Sınıflara göre daha çok benimsemektedir-

13 Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Teknoloji Kavramına İlişkin Algılarının Metafor Analizi Yoluyla İncelenmesi 35 ler.2. sınıflar teknolojiyi ihtiyaç olark1, 3, ve 4.sınıflara göre daha çok benimsemektedirler.3.sınıflar teknolojiyi faydalı olan ve hayatı kolaylaştıran olarak 1,2 ve 4. sınıflara göre daha çok benimsemektedirler. 5.Sonuç Ve Tartışma Fen Bilgisi öğretmen adaylarının teknoloji kavramına ilişkin algılarını metaforlar aracılığıyla ortaya koyup, geliştirdikleri metaforları ortak özelliklerine göre kavramsal kategorilerde toplayıp yorumlanmasını amaçlayan bu çalışmada aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: Öğretmen adaylarının teknoloji kavramına ilişkin algıları ihtiyaç, sürekli değişen-gelişen süreç, zarar veren, faydalı, bağımlılık yaratan, hem yararlı hem zararlı olan, aydınlatan, bilgiye ulaştıran ve hayatı kolaylaştıran teknoloji olmak üzere dokuz kategoriden oluşmaktadır. Benzer kategoriler, teknoloji metaforunun incelendiği bazı çalışmalarda da tespit edilmiştir(erdoğan ve Gök, 2008; Fidan, 2014; İzmirli ve İzmirli, 2010; Fidan, 2014; Kurt ve Özer, 2013). Öğretmen adayları teknolojiyi en çok Sürekli değişen-gelişen süreç, en az ise bağımlılık yaratan bir kavram olarak algılamaktadırlar. Teknoloji kavramına ilişkin oluşturulan kategoriler bütün olarak düşünüldüğünde, en çok geliştirilen metaforlar; insan, beyin, hayat ve yemektir. Teknoloji kavramına ilişkin oluşturulan kategoriler ayrı ayrı düşünüldüğünde bazı kategoriler için sıklıkla tekrarlanan metaforlar bulunurken, bazı kategorilerde her öğretmen adayı farklı bir metafor geliştirmiştir. Örneğin teknoloji bilgiye ulaştırır kategorisinde en çok geliştirilen metafor beyinken, teknoloji aydınlatır kategorisinde 6 farklı metafor; lamba, araba farı, abajur, güneş, ay ve aydınlık 6 farklı öğrenci tarafından geliştirilmiştir. Teknolojinin en fazla sürekli değişen-gelişen süreç olarak insana benzetildiği sonucu Erdoğan ve Gök (2008) ün araştırmasındaki gelişen teknoloji kategorisindeki bulgularla benzerdir. Araştırma sonucunda metaforların çoğunluğu hem yarar sağlayan hem zarar veren ve sürekli değişen-gelişen bir süreç kategorilerinde yer aldığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla öğretmen adayları teknolojiyi sürekli değişen-gelişen bir süreç bir kavram olarak algılamalarının yanında hem yarar sağlayan hem zarar veren bir kavram olarak da gördükleri sonucuna varılmıştır. Bu algıların oluşmasında günlük yaşamda teknolojinin sürekli değişmesi ve güncellenmesi, teknolojinin kişileri sosyal çevreden uzaklaştırmasının yanında günlük yaşamda büyük kolaylıklar sağlaması ayrıca bilim ve sanayide önemli gelişmeler ve katkılar sağlamasının etkili olduğu düşünülebilir. Buradan öğrencilerin teknolojiyi sadece zararlı ya da faydalı olarak değil hem zarar veren hem faydalı bir kavram olarak gördükleri düşünülebilir. Ayrıca öğrencilerin teknolojiyi bir ihtiyaç olarak ilk sırada görmemeleri yapılan diğer çalışmalarla (Fidan, 2014; Erdoğan ve Gök, 2008) farklılık göstermektedir. Bunda öğrencilerin geçmiş yaşantılarının, tutumlarının ve derslerinin etkili olduğu söylenebilir. Öğretmen adaylarının teknoloji ye ilişkin algılarının cinsiyet ve sınıf değişkenlerine göre farklılıklarını bakıldığında, cinsiyete göre anlamlı bir farklılık belirlenemezken, sınıf değişkenine göre anlamlı farklılıklar belirlenmiştir. Bu farklılıkların görülmesinde öğrencilerin almış olduğu eğitim ve öğretimin etkili olduğu düşünülebilir. 6.Öneriler Araştırmada elde edilen sonuçlar ışığında öğretmen yetiştirme sürecine ve sonraki araştırmalara yönelik olarak şu öneriler getirilebilir. Öğretmen adaylarına verilen hizmet öncesi eğitimde adayların teknoloji kavramına ilişkin olumlu algılar geliştirmelerini sağlayacak eğitim ortamları oluşturulmalıdır. Öğretmen adaylarının öğretmen eğitimindeki derslerde teknolojiyi etkin bir şekilde kullanmaları sağlanmalıdır. Öğretmen adaylarının teknolojiye ilişkin algılarının olumlu yönde olması için öğretim elemanlarının derslerde teknolojiyi etkin bir şekilde kullanmaları ve bu konuda öğretmen adaylarına örnek olmaları sağ-

14 36 Ayten Arslan & Raşit Zengin lanmalıdır. Benzer araştırmalar öğretmenler üzerinde de yapılarak öğretmenlerin teknoloji kavramına ilişkin algıları belirlenebilir. KAYNAKÇA Akkoyunlu, B. (2002). Educational Technology in Turkey: Past, Present and Future. Educational Media International, 39 (2), Baki, A., Kösa, T. Ve Berigel, M. (2007). Bilgisayar Destekli Materyal Kullanımının Öğrencilerin Matematik Tutumlarına Etkisi. 7th International Educational Technology Conferance Bildiriler kitabı içinde Çağıltay, K., Çakıroğlu, J., Çağıltay, E. Ve Çakıroğlu, N. (2001). Öğretimde Bilgisayar Kullanımına İlişkin Öğretmen Görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, Çelik, H. C. Ve Kahyaoğlu M. (2007). İlköğretim Öğretmen Adaylarının Teknolojiye Yönelik Tutumlarının Kümeleme Analizi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 4 (5), Erdoğan, T., Gök, B. (2008). Sınıf öğretmeni adaylarının teknoloji kavramına ilişkin algılarının metafor analizi yoluyla incelenmesi. In Proceedings of 8th International Educational Technology Conference (pp ). Eskişehir, Turkey. Fidan, M. (2014). Öğretmen Adaylarının Teknoloji Ve Sosyal Ağ Kavramlarına İlişkin Metaforik Algıları. International Journal of Social Science Doi number: 9 Number: 25-I, p , Summer I 2014 İzmirli, O. Ş., İzmirli, S. (2010). Technology Metaphors of Prospective Teachers. In Proceedings of World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia and Telecommunications 2010, Kurt, A., Özer, Ö. (2013). Metaphorical Perceptions of Technology: Case of Anadolu University Teacher Training Certificate Program. Eğitimde Kuram ve Uygulama- Journal of Theory and Practice in Education, 9(2), Lakoff, G. & Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press. Lakoff, G.,& Johnson, M. (2005). Metaforlar hayat, anlam ve dil.(çev:demir,g. Y.). İstanbul: Paradigma. Morgan G. (1998). Yönetim ve örgüt teorilerinde metafor (Çeviren, G. Bulut). İstanbul: BZD Yayıncılık. Saban, A., Koçbeker, B. N. Ve Saban, A. (2006). Öğretmen Adaylarının Öğretmen Kavramına İlişkin Algılarının Metafor Analizi Yoluyla İncelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 6 (2), Semerci, Ç. (2007). Program Geliştirme Kavramına İlişkin Metaforlarla Yeni İlköğretim Programlarına Farklı Bir Bakış. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 31 (40), Şahin, Ş., Baturay, M. H. (2013). Ortaöğretim Öğrencilerinin İnternet Kavramına İlişkin Algılarının Değerlendirilmesi: Bir Metafor Analizi Çalışması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(1), Şemseddin, G. Ve Odabaşı, F. (2004). Bilgi Çağında Öğretmen Adaylarının Eğitimde Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme Dersinin Önemi. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 3 (1). Yıldırım, A. Ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8.Baskı).Ankara: Seçkin Yayıncılık)