MÜELLİFİNİN ÖLÜMÜYLE YARIM KALMIŞ BİR MESNEVÎ: LEYLÂ VÜ MECNÛN

Transkript

1 MÜELLİFİNİN ÖLÜMÜYLE YARIM KALMIŞ BİR MESNEVÎ: LEYLÂ VÜ MECNÛN ÖZET Hüsrev AKIN Mesneviler, eski edebiyatımızda destan, menkıbe gibi uzun konuların anlatıldığı nazım biçimidir. İlk örnekleri Fars edebiyatında görülen mesnevi Türk edebiyatına da oradan geçmiştir. Edebiyatımızda mesneviler yoğun olarak XIII. ve XVIII. yüzyıllar arasında yazılmıştır. Bu mesnevilerde sıklıkla ele alınan konulardan birisi de Leylâ ile Mecnûn hikâyesidir. Bu hikâye iki âşık karakterli hikâyeler içinde en çok işleneni olmuştur. Bunu eserinde anlatan şâirlerden birisi de Kafzâde Fâizî dir. Fakat Kafzâde Fâizî, genç yaşta ölünce bu eser yarım kalmıştır. Bu makalede, tamamlanmamış bir eser olduğu için bugüne kadar üzerinde ciddi olarak durulmayan bu eserin tanıtımı ve çeviri yazısı yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Mesnevi, Leylâ ile Mecnûn, Kafzâde Fâizî. AN UNCOMPLETED MATHNAWI DUE TO THE DEATH OF IT S AUTHOR: LEYLÂ VÜ MECNÛN (LAYLA AND MADJNUN) ABSTRACT Mathnawis are types of verse in which such subjects as legends and stories are narrated in our ancient literature. Mathnawis whose early examples orginate in Persian literature are also seen in Turkish literature from the same source. In our literature, mathnawis were commonly written between XIII and XVIII centuries. One of the subjects that has been dealt with is the story of Layla and Madjnun. This story is the one that is most treated among the ones with two lovers. One of the authors that tells this story in his work is Dr., Erzincan Üniversitesi, Yeni Türk Edebiyatı ABD, husrevakin@yahoo.com

2 Müellifinin Ölümüyle Yarım 29 Kafzâde Fâizî. But, when he dies at an early age, the work remains to be completed. In the present study, being an unfinished work, the introduction and the translation of the work on which there has been no serious comment is given. Key Words: Mathnawi, Layla and Madjnun, Kafzâde Fâizî. Genellikle dinî, tasavvufî konuların ele alındığı; destan, menkıbe, mizah tarzında hikâyelerin anlatıldığı mesnevî, edebiyat terimi ve nazım şekli olarak ilk defa Fars edebiyatında kullanılmıştır. Mesnevîlerin, tek bir vezinle söylenmesi, vezinlerin mesnevînin anlam ve muhtevasına göre seçilmesi, içinde gazel ve kaside gibi başka şiir kalıplarının olmaması gibi ortak özellikleri vardır. Bazı istisnaları olmakla birlikte mesnevîler genellikle giriş, konu ve bitiş bölümlerinden meydana gelir. Mesnevîlerin giriş bölümünde genellikle besmele, tahmid, tevhid, münacat, na t, mirac, mu cizat, medh-i çehar-yâr, methiye, sebeb-i te lif; asıl konu kısmında ise âgâz-ı kitab, matla -ı kitab, bâb-ı evvel, makâle-i ûlâ, âgâz-ı dâstân, matla -ı dâstân, âgâz-ı kıssa gibi başlıklar yer almaktadır. Sonuç bölümüne de çoğunlukla hatm, hitâm, tamâm gibi ifadelerle başlanır ve eserin tamamlanması dolayısıyla Allah a hamd ü senada bulunulur; sultana veya eserin sunulduğu kişiye dua edilir, çeşitli dualardan sonra eserle ilgili bilgiler verilir ve eser tamamlanır. 1 Konu, mesnevîlerin asıl bölümünü oluşturur. Burada anlatılan konular eserden esere değişir ve farklı konulara göre eserin planında da değişiklikler görülebilir. Mesnevîlerin asıl konu bölümlerinin, giriş bölümlerindeki gibi başlıklara ayrılması söz konusu değildir. Mesnevîler, konuları göz önüne alındığında, a) dinî ve tasavvufî, ahlâkî, mizahî, öğretici olanlar; b) aşk, savaş ve kahramanlık temasını işleyenler; c) bir şehri ve güzellerini anlatanlar olmak üzere gruplandırılabilir. 2 Mesnevîleri, yazılış amaçlarına göre de dört gruba ayırmak mümkündür. Buna göre mesnevîler, a) okuyucuya bilgi vermek, onu eğitmek amacı güdenler; b) okuyucunun kahramanlık duygusuna hitap eden, konusunu menkıbelerden ya da tarihten alanlar; c) sanat yönü ön planda olan, okuyucunun edebî zevkine hitap eden, ana çizgisi aşk ve 1 Çiçekler, Mustafa, Mesnevî, İslâm Ansiklopedisi, C. 29, TDV, Ankara 2004, ss A.g.m., s. 321.

3 30 Hüsrev AKIN macera olanlar; d) şâirlerin gördükleri, yaşadıkları olayları anlatan, toplum hayatından kesitler verenler olarak gruplara ayrılabilir. 3 İran edebiyatından doğarak oradan Arap ve Türk edebiyatına girmiş olan mesnevî, İran edebiyatında ilk kez X. yüzyılda yazılmaya başlanan şehnâmelerde görülmüştür. İran edebiyatında görülen ilk mesnevî, Sâmânîler devrinde Mes ud-i Mervezî nin Şâhnâme sidir. Fars edebiyatının en tanınmış mesnevîsi ise Firdevsî nin Gazneli Sultan Mahmud a sunduğu 60 bin beyitlik Şehnâme dir. Ayrıca, Nizami-i Gencevî nin yazdığı, beş mesnevîden oluşan hamsesi de İran edebiyatının meşhur mesnevîlerindendir. 4 Mesnevî nazım şekli önce Fars edebiyatında ortaya çıktığı için Türk edebiyatındaki ilk örnekler onlardan etkilenilerek yazılmış, bu da Fars ve Türk edebiyatlarındaki mesnevîlerin tertip, konu ve muhteva bakımından birbirine benzemesine sebep olmuştur. Türk edebiyatında bilinen ilk uzun mesnevî, Yusuf Has Hâcib in kaleme aldığı, altı bin beyti aşan Kudadgu Bilig adlı eserdir. Bundan sonra XIII. yüzyıldan itibaren edebiyatımızda mesnevî türünde çeşitli eserler yazılmış, sayı bakımından ağırlıklı olarak mesnevîler, XV. yüzyılın ikinci yarısı ile XVI. yüzyılda kaleme alınmıştır. 5 XVI. yüzyıldan itibaren ise mesnevîlerin yazılmasında sayı olarak azalma başlamış, nihayet XVIII. yüzyılda Şeyh Galib in kaleme aldığı Hüsn ü Aşk mesnevîsiyle hem Türk edebiyatındaki en muhteşem eserlerden biri ortaya konmuş hem de bir anlamda mesnevî yazma geleneği noktalanmıştır. 6 Leylâ ile Mecnûn hikâyesi, Yusuf ile Züleyha, Husrev ile Şirin, Süheyl ile Nevbahar, Vamık ile Azra gibi, eski edebiyatın çift âşık kahramanlı hikâyelerinden biri, Yusuf ile Züleyha dan sonra en yaygın olanıdır. 7 Başta Arap, Fars ve Türk edebiyatları olmak üzere bütün İslâm edebiyatlarında farklı zamanlarda farklı şâirler tarafından bağımsız eserlerde işlenen bu hikâye, bizzat konu olarak bunu anlatmayan eserlerin de çeşitli bahanelerle ona telmihte bulunduğu, onu mazmun olarak kullandığı son derece meşhur bir kıssadır. Bu kıssanın gerek bağımsız eserlerde çok defa anlatılması, gerekse çeşitli 3 Ünver, İsmail, Mesnevî, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), S. 415, 416, 417/Temmuz, Ağustos, Eylül 1986, ss Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Mesnevî, Dergâh Yayınları, İstanbul 1986, C. 6, ss Ünver, İsmail, Mesnevî, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), S. 415, 416, 417/Temmuz, Ağustos, Eylül 1986, ss Ünver, İsmail, Türk Edebiyatında Mesnevî, İslâm Ansiklopedisi, C. 29, TDV, Ankara 2004, ss Levend, Agâh Sırrı, Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ ve Mecnûn Hikâyesi, İş Bankası Yayınları, Ankara 1959, s. VII.

4 Müellifinin Ölümüyle Yarım 31 eserlerin içinde hikâye olarak yer alması, ayrıca hemen hemen her zaman diliminde çok geniş bir coğrafyada pek çok Müslüman tarafından bilinmesi onu dünyanın en yaygın hikâyeleri arasına dâhil etmektedir. 8 Leylâ ile Mecnûn hikâyesini çift âşık kahramanlı diğer hikâyelerden ayıran bir özellik de diğer hikâyeler hayal ürünü oldukları halde Leylâ ile Mecnûn hikâyesinin gerçek bir olaya dayandığına dair bilgilerin bulunmasıdır. Diğer hikâyelerde kahramanlar serüvenden serüvene atılırlar, akla hayale gelmedik olaylardan, birbirini kovalayan korkunç tehlikelerden sonra birbirlerine kavuşurlar. Eser de böylelikle sona erer. Bunların hepsinde, insanlar çevreleriyle ilgilerini kesmişlerdir. 9 Fakat Leylâ ile Mecnûn un yaşadığına dair rivayetlere göre olay hicretin birinci yılında Arabistan yarımadasında geçer. Kays ile Leylâ nın ailesi ve kabilesi Necid de çadırda yaşarlar. Kays ile Leylâ çölde hayvan otlatırlarken birbirlerini severler. Bu sevdanın duyulması üzerine Leylâ yı Kays a göstermezler ve Kays için ıstıraplı bir hayat başlar. Zaman geçtikçe Kays ın Leylâ ya olan sevgisi daha da artar ve Kays aklını kaybeder. Aklını yitirmesi üzerine Mecnûn lâkabını alan Kays, kendini bilmez bir halde çölde hayvanlarla yaşamaya başlar. Onu iyileştirmek için ailesinin her girişimi sonuçsuz kalır. Leylâ, Mecnûn a olan aşkına daha fazla katlanamaz ve ıstırap içinde ölür. Mecnûn da onun için ağıtlar yakıp aşkının acısını terennüm ederek çöllerde dolaşmaya devam eder. Nihayet bir gün çölde ölüsü bulunur. 10 Bu rivayetin yanında Leylâ ile Mecnûn un gerçekte yaşamadığı, bunların mitolojik birer kahraman oldukları da ifade edilmektedir. Bir görüşe göre Araplardaki hükümdar ailesinden bir genç kendi şiirlerini Mecnûn a atfetmiş ve hikâye böylece ortaya çıkmıştır. Diğer bir görüşe göre ise Mecnûn hikâyesinin geçmişi Asurlara kadar gitmekte, Asur kralı Asurbanipal in (MÖ VI yy.) kitaplığındaki çivi yazılı tabletlerde Kas ve Kays şeklinde Mecnûn un adına rastlanmaktadır. Bir başka görüşte de Mecnûn adında bir şâir hiçbir zaman yaşamamış, bu hikâyeler kabileler arasındaki rekabet ve savaş nedeniyle rağbet kazanmıştır Kütük, Rıfat, Lârendeli Hamdî nin Leylâ ile Mecnûn Mesnevîsi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2002, Yayımlanmamış Doktora Tezi, s Levend, Agâh Sırrı, a.g.e., s. VII. 10 Durmuş, İsmail, Leylâ ve Mecnûn, İslâm Ansiklopedisi, C. 27, TDV, Ankara 2003, s Tökel, Dursun Ali, Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar, Akçağ Yayınları, Ankara 2000, s

5 32 Hüsrev AKIN Arap, Fars ve Urdu edebiyatlarında çok rağbet görmüş bu hikâye, gerek mecaz ve mazmunlar vasıtasıyla gerekse müstakil mesnevî konusu olarak Türk edebiyatında da çok ilgi görmüştür. 12 Türk edebiyatında bu hikâyeyi ilk defa Gülşehrî anlatmış, ondan sonra gelen şâirler tarafından müstakil birer eser olarak 29 ayrı Leylâ ve Mecnûn hikâyesi kaleme alınmıştır. Bu 29 eserden 18 ini Agâh Sırrı Levend temin ederek nüshalarını incelemiştir. 13 Leylâ ile Mecnûn hikâyesinin Türk edebiyatındaki en güzel örneğini Fuzûlî yazmıştır. Azerbaycan ve Anadolu başta olmak üzere Türkler in bulunduğu her yerde sevilerek okunan eser daha sonra aynı konuda yazılan pek çok mesnevîye ilham kaynağı olmuş, yüzyıllarca Türk insanının aşk duygularını ifade etmesine yardımcı olmuştur. 14 Bu mesnevînin kahramanları başka şairlerce benzetme unsuru olarak kullanılmış, hatta Leylâ vü Mecnûn müellifi Fuzûlî de bazı şiirlerinde onlara telmihlerde bulunmuştur. Edebiyatımızda böylesine ilgi görmüş olan bu hikâyeyi kaleme alan şâirlerden birisi de Kafzâde Fâizî dir. Asıl adı Abdulhay, mahlası Fâizî, lakabı da dedesi Kaf Ahmed Efendi sebebiyle Kafzâde olan şâir 1590 veya 1592 tarihinde İstanbul da dünyaya gelmiştir. İlk eğitimini babasından alan Fâizî çeşitli medreselerde müderrislik yapmış, en son Selanik kadılığı görevinde iken azledilmiştir. Şâir, Sultan II. Osman ın tahttan indirilerek idam edilmek üzere Yedikule ye götürülüşüne şahit olmuş, bu olaydan duyduğu üzüntüden hastalanmış ve kısa bir müddet sonra da henüz 32 yaşında iken ölmüştür. Genç denilecek yaşta ölmüş olan Fâizî, zamanının önde gelen şâir ve münşîlerinden sayılır. Birçok mecmuada şiirlerine rastlanması şöhretini göstermektedir. Ondan bahseden tezkire ve hal tercümesi müellifleri şâirliğini takdir etmektedir. Şâirin Dîvan, antoloji mahiyetinde bir eser olan Zübdetü l-eş ar, Leylâ vü Mecnûn ve Sâkinâme olmak üzere dört eseri vardır. 15 Devrinde kendisinden övgüyle bahsedilen şâir, Leylâ vü Mecnûn u yazmaya başlamış fakat tamamlayamadan ölmüştür. Sâlim, tezkiresinde Seyyid Vehhbî nin bu yarım kalan mesnevîyi tamamladığını söyleyerek dokuz beyti örnek olarak vermiş olmasına 12 Pala, İskender, Türk Edebiyatında Leylâ ve Mecnûn, İslâm Ansiklopedisi, C. 27, TDV, Ankara 2003, ss Bu eserlerin tam künyesi için bkz: Levend, Agâh Sırrı, Bilinmiyen Eski Eserlerimizden: Leylâ ve Mecnûn lar, Türk Dili, C. 1, S. 5, Şubat 1952, ss ; Levend, Agâh Sırrı, a.g.e. 14 Pala, İskender, a.g.m., s Küçük, Sabahattin, Kafzâde Fâizî, İslâm Ansiklopedisi, C. 24, TDV, Ankara 2001, ss. 163.

6 Müellifinin Ölümüyle Yarım 33 rağmen bu eserin nüshası henüz ele geçmemiştir. 16 Fâizî nin bu eseri, mef ûlü mefâilün fe ûlün vezniyle yazılmış toplam 968 beyittir. Eserin bölümleri şöyledir: Başlangıçtan 60. beyte kadar tevhid, beyitler arasında Münâcât be-dergâh-ı Kâzıyü l-hâcât başlığıyla toplam 54 beyitlik münâcât, beyitler arasında Na t-ı Hazreti Risâlet-Penâh Salevâtullâhi Veselâmühü Aleyh başlığıyla 38 beyitlik na t, beyitler arasında Sıfât-ı Mi râc başlığıyla 93 beyitlik mirâciye, beyitler arasında Der zikr-i Çâr-Yâr-ı Güzîn Rıdvânu l-lâhi Teâlâ Aleyhim Ecmaîn başlığıyla 42 beyitlik dört halifeye övgü, beyitler arasında Der-Senâ Güsterî-i Hazret-i Pîr Kaddesa l-lâhu Sırruhu l-hatîr başlığıyla 61 beyitlik şeyhi Mahmud Efendi ye övgü, beyitler arasında Der-Sebebi Te lîf-i Kitâb-ı Leylî vü Mecnûn başlığıyla sebeb-i te lif, beyitler arasında Der-Midhat-ı Pâdişâh-ı İslâm Hulledu l-lâhi Mülkühü İlâ Yevmü l-kıyâm başlığıyla Sultan II. Osman a övgü, beyitler arasında 168 beyitlik sâkinâme, beyitler arasında ise Âgâz-ı Dâsitân-ı Leylî vü Mecnûn başlığıyla hikâyenin asıl bölümü yer almaktadır. Hikâyenin asıl bölümü 252 beyittir ve beytiyle başlar. Çok zengin bir adam olan Kays ın babası oğlu olmadığı için üzgündür ve dualar ederek sadakalar vermektedir. Nihayet duası kabul olur ve bir oğlu dünyaya gelir, adını Kays koyarlar. Kays zamanı gelince okula başlar ve orada Leylâ yı görür, ona âşık olur. Leylâ da Kays a âşık olunca aralarında gizli gizli görüşmeler başlar, öğrencilerin ilim tahsil ettikleri okul, onlar için bir buluşma yeri olur ve orada onlar aşk ilmini tahsil etmeye başlarlar. Onların bu hallerini hocaları da fark eder ve durumu annelerine anlatır. Eser burada, beytiyle son bulur. 16 Sâlim Tezkiresi nde yer alan bu dokuz beyit için bakınız: Levend, Agâh Sırrı, a.g.e., s Buradaki sâkinâme eserin içinde yer aldığı halde, hem Leylâ ile Mecnûn hikâyesinden ayrı bir bölüm olduğu, hem de daha önceden üzerinde çalışılarak yayımlandığı için bu çalışmanın dışında tutulmuştur. Buradaki sâkinâmenin yayımlanmış metni için bakınız: Coşkun, Ali Osman, Sakinameler ve Kafzade Faizi nin Sakinamesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 9, Aralık 1994, ss

7 34 Hüsrev AKIN beyti Fâizî nin: نازى و هزار فتنه در دهر چشمى و هزار كشته در شهر beytine çok benzemektedir. 18 Kafzâde Fâizî nin bu eseri, çeşitli kütüphanelerde hem müstakil bir eser olarak, hem de bazı divanlarının içinde ayrı bir bölüm olarak yer almaktadır. Müstakil birer nüsha halinde bulunanlardan tespit edebildiklerimiz şunlardır: A ASL. 1. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, T-4097/8 2. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, T-1699/5 3. Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan Kitaplığı, 4. Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan Kitaplığı, 5. Millî Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz 6. Atatürk Üniversitesi, Seyfettin Özege Kitaplığı, Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, 34 Nk 4959/55. Biz bu çalışmamızda Millî Kütüphane de bulunan nüshanın çeviriyazısını hazırladık. Bu nüshanın tam metni aşağıdadır. 18 Levend, Agâh Sırrı, a.g.e., s. 329.

8 Müellifinin Ölümüyle Yarım 35

9 36 Hüsrev AKIN

11 38 Hüsrev AKIN

12 Müellifinin Ölümüyle Yarım 39 Deryūze-ger-i erāzil itme

13 40 Hüsrev AKIN

15 42 Hüsrev AKIN

17 44 Hüsrev AKIN

18 Müellifinin Ölümüyle Yarım Kelimedeki ش harfinin noktası konmamıştır. 20 Bu mısrada vezin tutmamaktadır.

19 46 Hüsrev AKIN 21 r h kelimesi metinde reh olduğu halde vezin gereği uzun okunmuştur.

21 48 Hüsrev AKIN

23 50 Hüsrev AKIN

25 52 Hüsrev AKIN 22

27 54 Hüsrev AKIN 23 Nüshada bu mısra

28 Müellifinin Ölümüyle Yarım 55 Ol

29 56 Hüsrev AKIN

30 Müellifinin Ölümüyle Yarım Nüshada ayr n kelimesindeki ی harfinin noktası unutulmuştur. 25 ne-niş n kelimesindeki ش harfinin noktası unutulmuştur.

31 58 Hüsrev AKIN

33 60 Hüsrev AKIN

35 62 Hüsrev AKIN

37 64 Hüsrev AKIN

38 Müellifinin Ölümüyle Yarım cet-geh kelimesi metinde, ك ile ه harfleri yer değiştirmek suretiyle yanlış yazılmıştır.

39 66 Hüsrev AKIN

41 68 Hüsrev AKIN 27 Bu mısrada yine kelimesi olmadığı halde vezin tutmadığı için başka nüshalara bakılarak metin tamiri yapılmıştır.

43 70 Hüsrev AKIN

45 72 Hüsrev AKIN

47 74 Hüsrev AKIN

48 Müellifinin Ölümüyle Yarım Bu mısrada vezin tutmamaktadır.

49 76 Hüsrev AKIN ejde

51 78 Hüsrev AKIN l

53 80 Hüsrev AKIN 29 Bu beyitten sonra 168 beyitlik bir sâkinâme mevcuttur. Bu sâkinâmenin Leylâ ile Mecnûn hikâyesiyle alakası olmadığından biz bu kısmı almadık.

55 82 Hüsrev AKIN

57 84 Hüsrev AKIN تکرك خورد 30 Bu beyit yazmada şöyledir: ام ا كه تكرك خورد و حسرت Bu beyti meslektaşlarımıza da gösterdiğimiz halde okuyamadığımız için metinde yazılmış haliyle vermeyi uygun gördük.

59 86 Hüsrev AKIN

61 88 Hüsrev AKIN jd

63 90 Hüsrev AKIN 31 Bu mısrada vezin tutmamaktadır.

65 92 Hüsrev AKIN 33 Bu beyit, kırmızı mürekkeple yan tarafa yazılmıştır.

67 94 Hüsrev AKIN

69 96 Hüsrev AKIN COŞKUN, Ali Osman, Sakinameler ve Kafzade Faizi nin Sakinamesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 9, Aralık 1994, ss ÇİÇEKLER, Mustafa, Mesnevî, İslâm Ansiklopedisi, C. 29, TDV, Ankara 2004, ss DURMUŞ, İsmail, Leylâ ve Mecnûn, İslâm Ansiklopedisi, C. 27, TDV, Ankara 2003, ss KÜÇÜK, Sabahattin, Kafzâde Fâizî, İslâm Ansiklopedisi, C. 24, TDV, Ankara 2001, ss KÜTÜK, Rıfat, Lârendeli Hamdî nin Leylâ ile Mecnûn Mesnevîsi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2002, Yayımlanmamış Doktora Tezi. LEVEND, Agâh Sırrı, Bilinmiyen Eski Eserlerimizden: Leylâ ve Mecnûn lar, Türk Dili, C. 1, S. 5, Şubat 1952, ss LEVEND, Agâh Sırrı, Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ ve Mecnûn Hikâyesi, İş Bankası Yayınları, Ankara PALA, İskender, Türk Edebiyatında Leylâ ve Mecnûn, İslâm Ansiklopedisi, C. 27, TDV, Ankara 2003, s TÖKEL, Dursun Ali, Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar, Akçağ Yayınları, Ankara Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Mesnevî, C. 6, Dergâh Yayınları, İstanbul 1986, ss ÜNVER, İsmail, Mesnevî, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), S. 415, 416, 417/Temmuz, Ağustos, Eylül 1986, ss ÜNVER, İsmail, Türk Edebiyatında Mesnevî, İslâm Ansiklopedisi, C. 29, TDV, Ankara 2004, ss Bu bilgi sayfanın yan tarafında kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Beyit adedi 168 beyitlik sâkinâme ile 1136 olmaktadır.