A. KARACA 1 V. KİRİŞCİ 2 S. GÖRÜCÜ 3 T. KORUCU 4

Transkript

1 346 PAMUK TARIMINDA SIRTA EKİM, UYGUN TOPRAK HAZIRLIĞI VE ÇIKIŞ İLE İLGİLİ PARAMETRELERİN BELİRLENMESİ Determination of Suitable Soil Preparation and Emergence Parameters for Cotton Farming A. KARACA 1 V. KİRİŞCİ 2 S. GÖRÜCÜ 3 T. KORUCU 4 ÖZET Pamuk tarımında; nemli ve taban su seviyesi yüksek olan alanlarda çimlenme ve bunu izleyen aşamalarda gözlenen problemleri ortadan kaldırmak, erken ekim ile hasadı öne almak ve makinalı hasada uygun nitelikli ve yüksek verimli üretim, üreticileri yeni toprak hazırlığı ve diğer tarımsal uygulamalara yöneltmektedir. Bu uygulamalar içinde sırt şeklinde toprak işleme ve sırta ekim önemli üstünlüklere sahip olmasından dolayı tercih edilmektedir. Bu çalışmada, toprak mekaniği ve toprak işleme mekanizasyonu dikkate alınarak; uygun toprak hazırlığı, özellikle sırt şeklinde toprak işleme, toprak hazırlığının toprak özellikleri, çıkış parametreleri, vejetatif özellikler ve verim üzerindeki etkileri, geleneksel toprak hazırlığı ve sırt şeklinde toprak işleme arasındaki farklılıklar incelenmiştir. ABSTRACT New techniques for tillage and planting practices have been introduced to overcome some problems associated with germination and following stages, to provide earlier harvesting due to earlier planting and to grow cotton with higher quality and yield that is convenient for harvest mechanisation in lands with wet and high water table. Ridge tillage and ridge planting are preferred since have some important advantages in these techniques. In this study followings have been reviewed taking account into soil mechanics and soil tillage mechanisation: suitable soil preparation especially ridge tillage, soil preparation effects on soil properties, emergence parameters, vegetative properties and yield, differences between conventional soil preparation and ridge tillage Zir. Müh. Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Adana. 2 Doç.Dr., Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Adana. 3 Araş.Gör., Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Adana. 4 Araş.Gör., Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Van.

2 347 GİRİŞ uygulaması ve bunun bitkisel üretime aktarılması, dünyada ilk olarak 1950 yılında ABD'de Nebraska'da başlamıştır (1). ; belirli amaçlar için, ekim öncesi tohum ve kök yatağı hazırlığı sırasında, toprak yüzeyine toprak işleme alet ve makinaları ile özel şekil ve yapı kazandırılmasıdır. yapımı ise; bakım işlemi sırasında veya hasattan sonra bitkilerin yetiştirildiği sırtların oluşturulmasına yönelik genellikle kalıcı olarak yapılan toprak işleme uygulaması şeklinde tanımlanmaktadır (2). lar farklı geometrik şekillerde düzenlenebilmektedir. Bunlara ait görünüşler ve tanımlamalar Şekil 1 de yer almaktadır. sırt aralığı : (A) trafik hattı genişliği : (H) sıra genişliği : (B) kısmi sırt genişliği : (c) sırt genişliği : (C) kısmi sırt yüksekliği : (e) sırt yan kenarı : (D) düz trapez (sırt) açısı : ( ) sırt yüksekliği : (E) üçgen kesitli sırt yan açısı : ( ) sırt üst yüzey eğimi : (F) üçgen kesitli sırt yan açısı : ( ) trafik hattı aralığı : (G) Şekil 1. geometrik şekilleri (2) Ülkemizde pamuğun üretim aşamalarında özellikle taban suyu yüksek ve/veya ilkbahar yağışlarının yoğun olduğu bölgelerde yaşanan aşırı nemlilik sonucunda ekimin ve çimlenmenin gecikmesi, kök bölgesinde bazı hastalıkların meydana gelmesi ve hasadın gecikmesi gibi bazı problemler ortaya çıkmaktadır. yapma işlemi ve buna bağlı olarak yapılan sırta ekim, normal sıraya ekime göre tarlanın daha erken tava gelmesi, erken ekime imkan sağlaması ve buna bağlı olarak da hasadı öne alması, hastalık ve zararlı yoğunluğunu azaltması gibi sahip oldukları üstünlükleri nedeniyle özellikle nemli bölgelerde yaşanan problemlerin önüne geçmektedir. yapma ve buna bağlı olarak yapılan sırta ekimle ilgili olarak düze yapılan ekim ve diğer işlemler yönünden sağlayacağı yararlar konusunda aşağıdaki değerlendirmeler yapılmaktadır. Toprağın erken ısınması: geometrisi ve toprak sıkılığı nedeniyle ekim öncesi, güneş ışığı ve ılık hava temasıyla tohum yatağında toprak sıcaklığı, sıraya göre 6 o C daha fazla olmaktadır (1, 3, 4). Maliyeti azaltması: Ekim, sırtların erken tava gelmesiyle erken yapılmakta; bitki gelişimi yabancı ot ve zararlı populasyonunun az olduğu dönemde başlamakta ve devam etmektedir. Erken bitki gelişimi pamuktaki ilaçlama sayısını azaltacağı için işçilik giderleri de buna bağlı olarak azalmaktadır (5). Erozyon kontrolü: Toprak yüzeyinde bitki artıklarının bırakılması ile su ve rüzgara karşı, toprak ve nem korunmaktadır (5). Zamanlılığı iyileştirmesi: e ekimde ilkbaharda aşırı yağışlar tohum yatağı hazırlığının ve dolayısıyla ekim işleminin gecikmesine neden olur. a ekimde sırtlar daha çabuk kurur ve ekim işlemi öne alındığından

3 348 hasat işlemleri zamanında tamamlanarak gecikmeden dolayı sonbahar yağışlarından zarar görme durumu ortadan kaldırılır (6). Yabancı ot ve hastalık kontrolü: uygulamasında sıralardaki nemli ortam ve düşük sıcaklık nedeniyle yabancı ot tohumlarının çimlenmesi ve gelişimi yavaşlamaktadır (7). a ekimde zararlılar; kışı sıralarda geçirmekte ve buralarda yağışlardan dolayı meydana gelen su birikintisi zararlıların yaşamlarını güçleştirmekte, yeterli şekilde beslenmeleri engellenerek populasyonları azalmaktadır (8). Trafik kontrolü: lar ve sıralar her yıl aynı yerde bulunduğundan, tekerlek trafiğinin neden olabileceği sıkışma, sadece sıralarda meydana gelmektedir. Bu çalışmada, ülkemizde ve dünyada önemli bir endüstri bitkisi durumunda olan pamuk ile ilgili olarak yukarıda anlatılan önemli üstünlükleri nedeniyle sırta ekime uygun toprak hazırlığının belirlenmesi ve toprak hazırlığının çimlenme ve çıkış parametreleri üzerindeki etkilerinin toprak mekaniği ve toprak işleme mekanizasyonu yönünden incelenmesi amaçlanmıştır. 2 MATERYAL VE YÖNTEM 2.1 Materyal Pamuk Çalışmada kullanılan pamuk bitkisi Carolina Queen (Gospyum Hirsutum) çeşididir Toprak Özellikleri Çalışmanın yapıldığı arazideki toprağa ilişkin bünye analizi Ç.Ü.Ziraat Fakültesi, Toprak Bölümü, Toprak Fiziği Laboratuvarında hidrometre yöntemi ile yapılmıştır ve analiz sonuçları Çizelge 1 de verilmektedir. Çizelge 1. Deneme Alanına Ait Toprağın Mekanik Analizi Derinlik (cm) %Kum %Silt %Kil Bünye Sınıfı Killi tın Killi tın Killi tın Buna göre toprak killi-tınlı bünyeye sahip ağır toprak grubunda yer almaktadır Kullanılan Alet ve Makinalar Tohum yatağı hazırlığı ve ekim işlemleri sırasında kullanılan belli başlı alet ve makinalar yörede yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu alet ve makinalar aşağıda sıralanmıştır: yapıcı (lister), tapanı,

4 PARSEL 1 PARSEL 2 PARSEL 3 PARSEL 1 PARSEL 2 PARSEL 3 PARSEL 1 PARSEL 2 PARSEL 3 PARSEL 1 PARSEL 2 PARSEL Ekim makinası. Diğerlerinden farklı olarak düz ve sırt tapanına ait teknik ölçüler ve ayrıntılar Şekil 2 de verilmiştir. Tapanların en önemli karakteristiklerinden olan ağırlıkları ilave ağırlıkları da dahil olmak üzere düz tapan için 3 kn, sırt tapanı için ise 5 kn dur. Şekil 2. ve düz tapana ait genel ölçüler Çalışmada sırt ve düze ekim için yapılan toprak hazırlığı uygulamalarında deneme parsellerinin penetrasyon dirençlerini belirlemek amacıyla bellekli (Bush marka) konik toprak penetrometresi kullanılmıştır. 2.2 Yöntem Deneme Deseni Deneme; tesadüf parselleri deneme planına göre içiçe sınıflama esas alınarak oluşturulmuştur (Şekil 3). Tapan uygulaması sırasında ağırlıkları dikkate alınarak sırtlarda 1 ve 2 kez, düze ekimde ise 2 ve 4 kez olarak 2 seviyeli yapılmıştır. SIRT DÜZ 1 TAPAN 2 TAPAN 2 TAPAN 4 TAPAN Şekil 3. Araştırmanın deneme deseni içindeki yerleşimi Deneme parsellerinde sırt uygulaması ile normal düze ekim için toprak özelliklerini karşılaştırmak amacıyla her alt parselden tesadüfi olarak seçilen noktalarda,üç derinlik aralığında (0-10, ve cm) toprak örnekleri alınmış, nem içeriği ve hacimsel kütle değerleri belirlenmiştir. Ayrıca bu noktalarda toprağın

5 Nem içeriği (%) 350 penetrasyon direncini saptamak için 0-35 cm derinlik aralığında penetrometre okumaları yapılmıştır. 3 BULGULAR VE TARTIŞMA 3.1 Toprak Özellikleri Denemede sırt şeklinde ve normal düz olarak hazırlanmış parsellerin gerek ayrı ayrı gerekse tapan uygulaması etkilerinin nem içeriği (kuru baza göre), hacimsel kütle (g/cm 3 ) ve koni indeksi (kn/m 2 ) değerleri üzerinde önemli olup olmadığı yapılan varyans analizi ile ortaya konulmuştur. Ölçümler sonucunda en fazla iki tapan uygulamasının yapıldığı düz olarak hazırlanmış parselde nem içeriği en yüksek (%24), iki tapan uygulamasının yapıldığı sırt şeklinde hazırlanan parselde ise nem içeriğinin en düşük (%17) olduğı saptanmıştır. Yapılan varyans analizlerine göre aşağıdaki genel yargılara ulaşılabilir: 1) Toprak işleme sistemlerinin, toprağın nem içeriği üzerinde %5 önem düzeyinde etkisi önemlidir. Alt uygulama olan tapan sayısının toprağın nem içeriği üzerindeki etkisi ise önemli bulunmamıştır (Şekil 4). 2) Toprak işleme sistemleri ve tapan sayısı hacimsel kütle üzerinde önemli bir farklılık meydana getirmemektedir. 3) Penetrasyon direnci bakımından ise ne toprak işleme şekli ne de tapan sayısı önemli bir etkiye sahip değildir , ,3 19,4 20, tapan 4 tapan Şekil 4. Toprak işleme sisteminin ve tapan sayısının nem içeriğine etkisi 3.2 Çıkış Özellikleri Pamuğun çıkış yüzdeleri 7, 10, 13 ve 16 ncı gün yapılan ölçümler sonucunda belirlenmiş ve toprak işleme sisteminin ve tapan sayısının çıkış yüzdesine olan etkisi varyans analizleri ile ortaya konulmuştur (Çizelge 2). Çıkış yüzdesi bakımından en düşük %5 olarak düze ekim yapılmış parselde iken, en yüksek çıkış %41 ile sırta ekim yapılan parselde elde edilmiştir. Çizelge 2. Çıkış Yüzdesi İle İlgili Varyans Tablosu Varyasyon Kaynağı KT SD KO F F önem düzeyi A C

6 Çıkış (%) 351 B/A A C B/A C A: Toprak işleme sistemi (sırt, düz) B: Tapan sayısı C: Günler (7, 10, 13 ve 16) Çizelge 2 den de görüldüğü gibi toprak işleme sisteminin, ölçüm yapılan günlerin ve tapan sayısının çıkış yüzdesi üzerindeki etkisi %5 önem düzeyinde önemlidir. Diğer taraftan toprak işleme sistemi ile ölçüm günleri arasındaki etkileşimin çıkış yüzdesi üzerindeki etkisi %1 önem düzeyinde önemlidir (Şekil 5). 3.3 Vejetatif Özellikler Vejatatif özellikler bakımından toprak işleme şeklinin ve tapan sayısının etkileri varyans analizleri ile incelenmiştir. Buna göre aşağıdaki değerlendirmeler yapılabilir: 1) Toprak işleme sistemi, bitki boyu üzerinde %5 önem düzeyinde etkilidir. Toprak işleme sistemi içinde tapan sayısının bitki boyu üzerinde herhangi bir etkisi bulunmamıştır (Şekil 6) gün 10.gün 13.gün 16.gün 1 tapan 4 tapan Şekil 5. Faktörlerin çıkış yüzdesi üzerindeki etkisi

7 İlk koza yüksekliği (cm) Bitki boyu (cm) tapan 4 tapan Şekil 6. Toprak işleme sisteminin ve tapan sayısının bitki boyuna etkisi 2) Koza sayısı, koza ağırlığı, kütlü ağırlığı ve çırçır randımanı yönünden toprak işleme sistemi ve tapan sayısı istatistiksel olarak herhangi bir etkiye sahip değildir. 3) Toprak işleme sisteminin ilk koza yüksekliği üzerinde etkisi önemli değil iken, toprak işleme sistemi içinde tapan sayısı %5 önem düzeyinde önemlidir (Şekil 7). 4) Toprak işleme sisteminin verim üzerinde herhangi bir etkisi yoktur. Toprak işleme sistemi ana faktörü içinde tapan sayısı alt faktörü %1 önem düzeyinde verim üzerinde etkilidir (Şekil 8). En düşük verim kg/ha ile düze ekimde 4 tapan uygulaması yapılan parselde elde edilirken, en yüksek verim kg/ha ile sırtta 1 tapan uygulaması yapılan parselde elde edilmiştir tapan 4 tapan Şekil 7. Toprak işleme sisteminin ve tapan sayısının ilk koza yüksekliğine etkisi Error! Not a valid link.

8 353 Şekil 8. Toprak işleme sisteminin ve tapan sayısının verime etkisi 4 SONUÇLAR ta pamuk üretimi; geleneksel üretim şekli olan düzde üretime göre çıkış yüzdeleri yönünden daha olumlu neticeler vermiştir. Toprak hazırlığı dışındaki uygulamalar aynı kalmasına karşın sırtta daha yüksek verim elde edilmiştir. Özellikle mantar başta olmak üzere pekçok hastalık ve zararlıya yataklık yapabilecek nem düzeyi sırt uygulaması lehine düşük çıkmıştır. Buna göre, nemi veya taban suyu seviyesi yüksek olan pamuk üretim alanlarında, ekim öncesi toprak hazırlığının mutlaka sırt yapma ve bunu muhafaza etmeye yönelik olması gerekir. Diğer taraftan, hiç sıkıştırma yapmamanın (tapan kullanmama) getireceği sonuçların elde edilebileceği yeni araştırmalar çalışmanın uzantısı olarak yürütülmelidir. 5 KAYNAKLAR 1. Wicks, G.A., Substitutes for tillage on the great plains. No-Tillage and Surface-Tillage Agriculture. The Tillage Revolution. pp ASAE, Terminology and definitions for soil tillage and soil-tool relationships; ASAE Standards. Michigan: ASAE. 3. Benjamin, J.G., Ghaffarzadeh, M.G. and R.M. Cruse, Coupled water and heat transport in ridged soils. Soil Sci.Soc.Am.J., 54: Sharratt, B.S., Schwarzer, M.J., Campbell, G.S. and R.J. Papendick, Radiation balance of ridge-tillage with modelling strategies for slope and aspect in the subarctic. Soil Sci.Soc.Am.J., 056: Griffith, D.R., Parsons, S.D. and J. V. Mannering, Mechanics and adaptability of ridge-planting for corn and soy-bean. Soil Tillage and Research 18: Shouse, S. and S. Melvin, Ridge-till systems. Iowa State University Extension Publication, AE-305 ( alınma yılı, 1997) 7. Hake, K., McCharty, W., Hopper, N. and G. Jividen, Seed quality and germination. Cotton Physiology Today, NCC. 8. Guthrie, D., Hutchinson, B., Denton, P., Bradley, J., Banks, J.C., Keeling, W., Guy, C. and C. Burmester, Conservation tillage. Cotton Physiology Today, NCC.