Farklı Toprak İşleme Yöntemleri Kullanılarak Yeşil Gübrelemenin Mısırdaki Çıkış Oranı ve Bazı Toprak Özelliklerine Etkisi

Transkript

1 Farklı Toprak İşleme Yöntemleri Kullanılarak Yeşil Gübrelemenin Mısırdaki Çıkış Oranı ve Bazı Toprak Özelliklerine Etkisi Songül GÜRSOY 1, Betül KOLAY 2, Abdullah SESSİZ 1 1 Dicle Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Diyarbakır 2 GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi, Diyarbakır songulgursoy@hotmail.com Özet: Toprakların verimliliklerini arttırmak amacıyla uygulanan işlemlerden birisi de yeşil gübrelemedir. Yeşil gübrenin toprağa kazandırılmasında kullanılan yöntemler, yeşil gübrelemeden beklenen yararın sağlanmasında etkili olan önemli faktörlerden birisidir. Bu çalışmada, farklı toprak işleme yöntemleri kullanılarak yeşil gübrelemenin mısır tarımında bitki çıkış oranı ve bazı toprak özelliklerine olan etkisi belirlenmiştir. Çalışma sonucunda, bitki çıkış oranının, anıza ekim parsellerinde oldukça düşük olduğu görülmüştür. Anıza ekim parsellerinde görülen karabit (carabidae conjunctae) zararlı yoğunluğunun bu düşüklüğe neden olduğu gözlemlenmiştir. Toprağın 0-15 cm ve derinliğindeki nem içeriği, toprak işlemesiz sırtlara doğrudan ekim, toprak işlemesiz düze ekim ve geleneksel toprak işleme (yeşil gübre olmadan) yöntemlerinde daha yüksek bulunmuştur. Geleneksel ekim yönteminde (yeşil gübreleme olmadan) ölçülen toprağın hacim ağırlığı ve penetrasyon direncinin, diğer ekim yöntemlerinden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Anahtar kelimeler: Yeşil gübre, toprak işleme, çıkış oranı, toprağın fiziksel özellikleri, mısır Effect of Green Manure Application under Different Tillage Systems on Seed Germination of Corn and Soil Physical Properties Abstract: Green manure is one of processes applied to increase soil productivity. Tillage and crop management systems used during green manure have important effect on getting the benefit expected from green manure. In this study, the effect of green manure application under different tillage systems on seed germination rate of corn and soil physical properties was determined. In conclusion of the study, it was determined that seed germination rate was the lowest in no-till planting method. This was resulted from higher carabidae conjunctae in no-till plots than in the other tillage systems. The no-till ridge planting was found to have higher moisture content than all other treatments except no-till flat planting and conventional tillage without green manure at 0-15 cm and cm. The soil penetration resistance and bulk density were higher in conventional tillage without green manure than other tillage methods at all soil depth. Key words: Green manure, tillage, germination rate, soil physical properties, corn Giriş Tarımsal üretimde sürdürülebilirliğin ve verimliliğin sağlanması, toprakların kimyasal, fiziksel ve biyolojik özelliklerinin iyileştirilmesi ile mümkündür. Bu ise, uygun münavebe sistemi, toprak işleme, sulama ve gübreleme işlemleriyle gerçekleştirilebilmektedir. Bilindiği gibi son yıllarda toprak yapısında meydana gelen bozulmalar nedeniyle dünyada korumalı tarım yöntemlerinin geliştirilmesine yönelik çalışmalara büyük önem verilmektedir. GEF, GM, UNCCD, UNEP ve FAO nun yürüttüğü bir çalışmada toprak yapısının bozulmasının nedenleri hakkında kamuoyunun yeterince bilgi sahibi olmadığı vurgulanmış ve toprak bozulmasının 226

2 önlenmesine yönelik yapılacak çalışmalara önem verilmesinin gerektiği belirtilmiştir (FAO, 2003). Yapılan çalışmalarda aşırı toprak işleme, bilinçsizce gübreleme ve toprak yüzeyindeki anız örtüsünün kaldırılmasının toprağın gerek fiziksel gerekse kimyasal ve biyolojik özellikleri üzerinde olumsuz yönde etki ettiğini göstermiştir (FAO,2003). Dünya tarımında dengesiz toprak kullanma sisteminin terk edilip, daha gerçekçi metotlar kullanmak suretiyle yapıcı bir çalışma sisteminin kurulması ihtiyacı gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Tarımsal alanların yanlış kullanımı ve boş bırakılması toprak kaybına neden olmaktadır. Uygulanacak ekim nöbeti sistemi içerisinde baklagil yem bitkilerinin yeşil gübre olarak toprağa kazandırılması, hem toprak yapısını iyileştirmesi hem de erozyonu tehlikesinin azaltılmasına önemli bir katkı sağlayacaktır (FAO, 2000). Bazı araştırıcılar, yeşil gübre uygulamalarının verimde önemli bir artış meydana getirmediğini, kimyasal gübrelerden daha yüksek girdi masraflarına sahip olduğunu, kısa süreli koşullarda ekonomik olmadığını belirtirken, bazı araştırmacılar ise yeşil gübrelemenin toprağın özelliklerini olumlu yönde etkilediği, yeşil gübrenin kullanıldığı ürünlerde verimin daha yüksek olduğunu ifade etmişlerdir (Bioderbeck ve ark., 1998;Yadav ve ark. 2000; Astier ve ark. 2006, Arshad ve Gill, 1997). Çalışmaların yürütüldüğü bölgelerdeki iklim, toprak yapısı ve uygulanan yetiştirme teknikleri gibi faktörler, farklı sonuçların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde sulanabilir alanlarda bir önceki ürünün hasadından sonraki yazlık ürünün ekimine kadar geçen 5 6 aylık süre esnasında toprak yüzeyi boş bırakılarak erozyona maruz bırakılmaktadır. Bu çalışmada, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde farklı toprak işleme yöntemleri kullanılarak baklagil yem bitkisinin yeşil gübre olarak toprağa kazandırılmasının mısırın çıkış oranı ve toprağın bazı fiziksel özellikleri (toprağın nem içeği, hacim ağırlığı, penetrasyon direnci) ne etkisi belirlenmiştir. Ayrıca, yeşil gübrelemenin toprağa sağlayacağı azot miktarının etkisini araştırabilmek için uygulanacak yöntemlerde kimyasal gübre uygulaması (A- kimyasal gübre uygulanmış, B-kimyasal gübre uygulanmamış) da denenmiştir. Materyal ve Yöntem Çalışma, yılları arasında GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi nin deneme alanlarında yürütülmüştür. Deneme alanının toprak yapısı killi-tınlı olup, ph sı 7.80 dır. Deneme kurulmadan önce çalışmanın yürütüleceği alanın 0-10, ve cm derinliğinde alınan toprak örneklerinin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Çizelge 1 de verilmiştir. Çalışmanın yürütüldüğü Diyarbakır ilinde, yıllık ortalama yağış miktarı 491 mm olup, bunun genellikle büyük bir kısmı kış aylarında ve erken ilkbaharda yağmaktadır. Yeşil gübre olarak kullanılacak yem bezelyesinin ekildiği 2009 yılı kasım ayı ile mısır bitkisinin çıkışı olan 2010 yılı Mayıs ayına kadar geçen süre içerisinde (Kasım 2009-Mayıs 2010) 7 aylık yağış miktarları uzun yıllar ile karşılaştırıldığı zaman Aralık ve Ocak aylarındaki toplam yağış miktarları (87.2 ve mm), uzun yıllar ortalamasının üzerinde; Kasım ve Mart aylarındaki (55.6 ve 68.7 mm) uzun yıllar ortalamasına yakın; Şubat, Nisan ve Mayıs aylarındakinin (40.2, 22.4 ve 31.6 mm) ise uzun yıllar ortalamasının oldukça altında olduğu görülmüştür. Araştırmada, yeşil gübre yem bitkisi olarak Selçuk Üniversitesi tarafından tescil edilmiş Özkaynak Yem Bezelyesi ve Sakarya Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından tescil edilmiş ADA-523 mısır çeşidi kullanılmıştır. Özkaynak Yem Bezelyesi çeşidi orta erkenci olup, yeşil ot verimi yüksektir. 227

3 Çizelge 1 Deneme alanının farklı derinliklerindeki toprağın bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri (Laboratuar analiz sonuçları, GATAE., 2009) Derinlik Nem Hacim Ağırlığı Su ile Tuz Kireç Fosfor Organik (cm) (% k.b) (g/cm 3 Ph ) doy (%) % % madde (%) Çalışma, pamuk-yeşil gübre-mısır ürün deseninde tesadüf bloklarında şerit parseller deneme desenine göre kurulmuştur. Denemede yatay parselleri kimyasal gübre uygulaması (A. Kimyasal gübre uygulanmış, B. Kimyasal gübre uygulanmamış), düşey parselleri ise yem bezelyesi ekimi ve yeşil gübre olarak toprağa kazandırılması esnasında kullanılan toprak işleme yöntemleri oluşturmuştur. Düşey parsellerde uygulanan toprak işleme yöntemleri; Mısır (pamuk) saplarını parçalanma+mevcut sırtlara iki sıra halinde toprak işlemesiz yem bezelyesi ekimi ekimi+yem bezelyesinin yeşil gübre amacıyla parçalanması+toprak işlemesiz mısır ekimi (SDE) Mısır (pamuk) saplarını parçalanma+mevcut sırtlara iki sıra halinde toprak işlemesiz yem bezelyesi ekimi+yem bezelyesinin yeşil gübre amacıyla parçalanması+kulaklı pulluk+kültivatör+tapan+mısırın ekimi, (YGE) Mısır (pamuk) saplarının parçalanması sonrası kulaklı pulluk ve kültivatör ile tohum yatağı hazırlığından sonra üniversal ekim makinası yem bezelyesi ekimi+yem bezelyesinin yeşil gübre amacıyla parçalanması+toprak işlemesiz mısırın ekimi, (DE) Mısır (pamuk) saplarının parçalanması sonrası kulaklı pulluk ve kültivatör ile tohum yatağı hazırlığından sonra üniversal ekim makinası yem bezelyesi ekimi+yem bezelyesinin yeşil gübre amacıyla rotorvatör ile parçalanması+mısırın ekimi, (RE) Yeşil Gübrelemenin olmadığı geleneksel ekim (Mısır (pamuk) saplarının parçalanması+sonbaharda kulaklı pulluk+ ilkbaharda kültivatör ve tapan+mısırın ekim) (GE) Deneme konularında belirtilen uygulamalara göre hazırlanan her bir alt parselin boyutu 20x2.8 m olarak ayarlandı. Yem bezelyesi ekim işlemleri, 22 Kasım 2009 tarihinde düze ekimde m 2 ye 110, sırta ekimde ise 60 adet tohum düşecek şekilde gerçekleştirilmiştir. Denemede baklagil yem bitkisi, 05 Nisan 2010 (%10 çiçeklenme) tarihinde sap parçalama makinesi ve rotorvatör ile parçalanarak toprağa kazandırılmıştır. Parçalama esnasındaki metrekaredeki yeşil ot miktarı; sırta ekimde 2100 gm -2, geleneksel ekimde ise 1822 gm -2 olarak belirlenmiştir. Yem bitkisinin parçalaması sonrasında kulaklı pulluğun kullanılacağı parseller pullukla işlenmiştir. Nisan ayındaki yağış miktarının uzun yılların altında olması nedeniyle, 22 Nisan 2010 tarihinde yağmurlama sulama yapılmıştır. 10 Mayıs 2010 tarihinde Sönmezler Ltd. Şti. tarafından imal edilen dört sıralı pünomatik hassas ekim makinası ile ekim yapılmıştır (Şekil 1). Toprak işlemesiz ekim yönteminde tohumun toprak içerisine ekilebilmesini kolaylaştırmak için ekim makinasının ön kısmına dalgalı disk şeklinde çizi açma ünitesi yerleştirilmiştir. Ekim makinasının ekici ayaklarrı çift diskli olup, arkasında ekilen tohumun kapatılmasında çift disk tohum kapatıcı kullanılmıştır. Toprak tavında olmadığı için ekim sonrası 13 Mayıs 2010 tarihinde yağmurlama sulama yapılmıştır. Özellikle toprak işlemesiz doğrudan ekim yöntemlerinin uygulandığı parsellerde karabit familyasında olan zararlı türünün mısır alanındaki bitkilerin ise %50 dan fazlasına zarar verdikleri tespit edilmiştir. Diyarbakır Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü tarafından zararlı türü kontrol edilerek, Gamasiharotina ile deneme alanı ilaçlanmıştır. Buna rağmen deneme alanındaki zarar oranı önlenememiştir. 228

4 Şekil 1 Denemede kullanılan pnömatik hassas ekim makinası Mısırın çıkış oranı ve toprağın fiziksel özellikleri (nem içeriği, hacim ağırlığı, penetrasyon direnci) ne ait gözlemler ekimden on gün sonra alınmıştır. Mısırın çıkış oranı, her parselin tesadüfi olarak seçilen üç yerinden 1 metrede çıkan bitki sayısı, ekilen tohum sayısına oranlanarak belirlenmiştir. Toprağın nem içeriği ve hacim ağırlığını belirlemek amacıyla 0-15 ve cm toprak derinliklerinde alınan bozulmamış toprak örnekleri, 105 C ve 24 saat fırında bekletilmiş; toprağın nem içeriği gravimetrik yönteme göre topraktaki buharlaştırılan suyun toprağın fırın kuru ağırlığına oranı olarak hesaplanmıştır. Toprağın hacim ağırlığı ise toprak kuru fırın ağırlığının örnek hacmine oranıyla belirlenmiştir. Toprağın penetrasyon direncini belirlemek amacıyla tabanı 1 cm 2 ve 60 konik uca sahip el penetrometre cihazı kullanılarak 0-20, ve cm toprak derinliğinde ölçümler yapılmıştır. Denemedeki ölçümler sonucunda elde edilen veriler, JMP istatistik paket programı kullanılarak varyans analizine tabi tutulmuş ve istatiksel anlamda önemli bulunan değişkenlerin ortalamaları LSD testi ile 0.05 önem seviyesinde karşılaştırılmıştır. Araştırma Bulguları Çıkış Oranı Baklagil yem bitkisinin ekimi ve yeşil gübre olarak toprağa kazandırılmasında kullanılan toprak işleme yöntemleri uygulandıktan sonra ekimi yapılan mısır bitkisinin çıkış oranına yönelik elde verilere uygulanan varyans analizi sonuçları ve ortalamalar arasındaki farklar Çizelge 2 de gösterilmiştir. Uygulanan varyans analizi sonuçlarına göre, toprak işleme yöntemlerinin çıkış oranına etkisi istatiksel olarak %1 seviyesinde önemli olurken, kimyasal gübre uygulamaları ve toprak işleme x kimyasal gübre uygulama interaksiyonu önemsiz bulunmuştur. Sırta ekim yöntemine göre ekilen yem bezelyesinin parçalanmasından sonra mevcut sırtlara toprak işlemesiz mısırın ekildiği 1. yöntem ile geleneksel yöntem uygulanarak ekilen yem bezelyesinin parçalanmasından sonra toprak işlemesiz mısırın ekildiği 2. Yöntemdeki çıkış oranlarının, diğer uygulamalardan daha düşük olduğu belirlenmiştir. Bu uygulamalardaki karabit yoğunluğunun daha fazla olması, çıkış oranında azalışa neden olduğu gözlenmiştir. Ayrıca, ekim makinasının gömücü ayaklarının çalışma performansının çok düşük olduğu ve açıkta kalan tohum miktarının yüksekliğinden dolayı, çimlenme oranı düşük olmuştur. Kimyasal gübre uygulanmış ve uygulanmamış parsellerdeki çıkış oranları arasında istatiksel anlamda önemli bir farklılık görülmemiştir. 229

5 Çizelge 2 Denemede kullanılan toprak işleme ve kimyasal gübre uygulamalarının mısırın çıkış oranı (%) na etkisi Toprak işleme yöntemi K. Gübre Uygulanmış K. Gübre Uygulanmamış Ortalama SDE b a YGE a DE b RE a GE a Ortalama D.K. b (%) 9.22 AÖF c 0.05 Gübre Ö.D. d AÖF 0.05 toprakişleme AÖF 0.05 İnt. 6.93** e a Aynı sütunda ayrı harfle isaretlenen ortalamalar birbirinden %5 seviyesinde farklıdır, b Değişim katsayısı, c Asgari önemli fark, d önemli değil, e p=0.01 düzeyinde önemli Toprağın Bazı Fiziksel Özellikleri Mısır bitkisinin ekiminden on gün sonra belirlenen toprağın nem içeriğine yönelik elde edilen verilere uygulanan varyans analiz sonuçları Çizelge 3 te verilmiştir. Yeşil gübre yem bitkisinin ekimi ve toprağa kazandırılması esnasında uygulanan toprak işleme yöntemlerinin toprağın hem 0-15 hem de cm derinliğindeki nem içeriğine etkisi 0.05 düzeyinde önemli olurken, kimyasal gübre uygulamaları ve toprak işleme x kimyasal gübre interaksiyonunun önemsiz olduğu görülmüştür. Toprağın 0-15 cm ve derinliğindeki nem içeriği, toprak işlemesiz sırtlara doğrudan ekim, toprak işlemesiz düze ekim ve geleneksel toprak işleme (yeşil gübre olmadan) yöntemlerinde daha yüksek bulunmuştur. Toprağın hacim ağırlığına yönelik elde edilen verilere uygulanan varyans analizi sonuçları Çizelge 4 te verilmiştir. Uygulanan toprak işleme yöntemlerinin 0-15 cm derinlikteki toprağın hacim ağırlığına etkisi 0.01 seviyesinde önemli olurken, cm derinlikte 0.05 düzeyinde önemli olmuştur. Kimyasal gübre uygulamaları ve toprak işleme x gübre uygulaması interaksiyonunun hacim ağırlığına etkisi önemli olmamıştır. Geleneksel toprak işleme (yeşil gübreleme olmadan) yöntemindeki hacim ağırlığı değerleri toprağın hem 0-15 hem de cm derinliklerinde en yüksek, cm derinliğinde toprak işlemesiz sırta ekim yönteminin en düşük değere sahip olduğu belirlenmiştir. Diğer toprak işleme yöntemleri arasında önemli farklılık görülmemiştir. Çizelge 3 Denemede kullanılan toprak işleme ve kimyasal gübre uygulamalarının toprağın nem oranı (k.a.%) na etkisi Toprak işleme 0-15 cm cm yöntemi A a B b Ort. A a B b Ort. SDE 23,03 24,12 23,56 a c 24,26 24,06 24,16 a YGE 21,47 20,25 20,86 b 21,64 21,98 21,81 b DE 22,32 23,67 22,99ab 24,26 24,07 24,16 a RE 21,70 20,04 20,87 b 21,20 22,30 21,75 b GE 21,41 22,39 21,91ab 22,72 22,42 22,57ab Ort D. K. d (%) AÖF e 0.05 Gübre Ö.D. f Ö.D. AÖF 0.05 toprakişleme 2.14* g 2.21 AÖF 0.05 İnt. Ö.D. Ö.D. a Kimyasal gübre uygulanmış, b Kimyasal gübre uygulanmamış, c Aynı sütunda ayrı harfle isaretlenen ortalamalar birbirinden %5 seviyesinde farklıdır, d Değişim katsayısı, e Asgari önemli fark, f önemli değil, g p=0.05 düzeyinde önemli Ö.D. 230

6 Toprak işleme ve kimyasal gübre uygulamalarının penetrasyon direncine etkisine yönelik varyans analiz sonuçları ve ortalamalar arasındaki farklar Çizelge 5 te gösterilmiştir. Uygulanan toprak işleme yöntemlerinin 0-10 ve cm derinlikteki toprağın penetrasyon direncine etkisi 0.05 seviyesinde önemli olurken, cm derinlikte 0.01 düzeyinde önemli olmuştur. Kimyasal gübre uygulamaları ve toprak işleme x gübre uygulaması interaksiyonunun penetrasyon direncine etkisi önemli olmamıştır. Geleneksel toprak işleme (yeşil gübreleme olmadan) yöntemindeki toprağın penetrasyon direnci, ölçümün yapıldığı tüm derinliklerde en yüksek olarak belirlenmiştir. Toprağın 0-10 ve10-20 cm derinliklerindeki penetrasyon direnci değerleri yönünden Geleneksel toprak işleme (yeşil gübreleme olmadan), sırta toprak işlemesiz ekim ve düze toprak işlemesiz ekim yöntemleri fark istatiksel olarak önemsiz olmuştur. Çizelge 4 Denemede kullanılan toprak işleme ve kimyasal gübre uygulamalarının toprağın hacim ağırlığı (g/cm 3 ) na etkisi Toprak işleme 0-15 cm cm yöntemi A a B b Ort. A a B b Ort. SDE 1,16 1,15 1,15 b c 1,13 1,12 1,13 c YGE 1,21 1,16 1,19 b 1,33 1,35 1,34 ab DE 1,25 1,14 1,20 b 1,19 1,26 1,23 b RE 1,19 1,25 1,22 b 1,30 1,19 1,25 b GE 1,30 1,44 1,37 a 1,34 1,41 1,38 a Ort D. K. d (%) AÖF e 0.05 Gübre Ö.D. f Ö.D. AÖF 0.05 toprakişleme 0.088** g 0.13* h AÖF 0.05 İnt. Ö.D. Ö.D. a Kimyasal gübre uygulanmış, b Kimyasal gübre uygulanmamış, c Aynı sütunda ayrı harfle isaretlenen ortalamalar birbirinden %5 seviyesinde farklıdır, d Değişim katsayısı, e Asgari önemli fark, f önemli değil, g p=0.01 düzeyinde önemli, h p=0.05 düzeyinde önemli Çizelge 5 Denemede kullanılan toprak işleme ve kimyasal gübre uygulamalarının toprağın penetrasyon direnci (kpa) ne etkisi Toprak işleme 0-10 cm cm cm yöntemi A a B b Ort. A B Ort. A B Ort. SDE abc c ab b YGE c b b DE ab ab b RE bc b b GE a a a Ort D. K. d (%) AÖF e 0.05 Gübre Ö.D. f Ö.D. Ö.D. AÖF 0.05 toprakişleme 23.09* g 28.11* 20.32** h AÖF 0.05İnt. Ö.D. Ö.D. Ö.D. a Kimyasal gübre uygulanmış, b Kimyasal gübre uygulanmamış, c Aynı sütunda ayrı harfle isaretlenen ortalamalar birbirinden %5 seviyesinde farklıdır, d Değişim katsayısı, e Asgari önemli fark, f önemli değil, g p=0.05 düzeyinde önemli, h p=0.01 düzeyinde önemli Tartışma ve Sonuç Farklı toprak işleme yöntemleri kullanılarak baklagil yem bitkisinin ekimi ve toprağa yeşil gübre olarak kazandırılmasından sonra ekimi yapılan mısırın çıkış oranının, %30 ile %60 arasında olduğu saptanmıştır. Deneme alanında görülen karabit zararlısının bu azalışa neden olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca, kullanılan ekim makinasının gömücü ayaklarının tohumu 231

7 istenilen derinliğe bırakmadaki performanslarının düşük olması, çıkış oranındaki düşüklüğe neden olmuştur. Baklagil yem bitkisinin ekimi ve toprağa yeşil gübre olarak kazandırılmasında uygulanan toprak işleme yöntemlerinin toprağın 0-15 ve cm derinliklerindeki nem içeriğine yönelik alınan gözlemler sonucunda, toprak işlemesiz sırtlara ekim yöntemindeki nem oranının en yüksek olduğu ve toprak işlemesiz düze ekim ve geleneksel toprak işleme (yeşil gübre olmadan) yöntemleriyle arasındaki farkın istatiksel anlamda önemli olmadığı saptanmıştır. Toprak işlemesiz ekim yöntemlerindeki toprak nem oranının daha yüksek olması, yüzeydeki anızdan dolayı buharlaşmayla nem kaybının azalmasından kaynaklamış olabilir (Daniel ve ark. 1999; Stipešević ve Kladivko, 2005). Ama yem bitkisinin gelişim döneminde topraktaki suyu kullanması, yem bitkisinin ekilmediği geleneksel torak işleme yöntemindeki nem içeriğinin diğer yöntemlere göre daha yüksek olmasına neden olmuştur (Wyland ve ark.,1996). Toprağın 0-15 cm derinliğinde hacim ağırlığı değerinin geleneksel toprak işleme yönteminde en yüksek olduğu ve diğer toprak işleme yöntemleri arasında farkın istatiksel anlamda önemli olmadığı saptanmıştır. Toprağın cm derinliğinde geleneksel toprak işleme yönteminin uygulandığı hem yem bitkisinin olduğu hem de olmadığı parsellerdeki hacim ağırlığının diğer yöntemlere göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Geleneksel toprak işleme yönteminde kullanılmış olan alet ve ekipmanlar toprağın sıkıştırılmış olmasına neden olmuş olabilirler. Çalışmamızda genel anlamda yem bitkisinin yeşil gübre amacıyla kullanılmasının, toprağın sıkışıklığını azaltmaya katkıda bulunduğunu söyleyebiliriz. Bereket ve Akbolat (2005) toprak yüzeyinde anızın korunmasının, toprak hacim ağırlığını azalttığını ifade etmişlerdir. Ölçümlerin yapıldığı tüm derinliklerde penetrasyon direnci değerleri, geleneksel toprak işleme (yeşil gübreleme olmadan) yönteminde en yüksek olurken, toprağın 0-10 ve 0-20 cm derinliklerinde Geleneksel toprak işleme (yeşil gübreleme olmadan), sırta toprak işlemesiz ekim ve düze toprak işlemesiz ekim yöntemleri arasındaki fark istatiksel olarak önemsiz olmuştur. Çalışmamızda penetrasyon direncine ait elde edilen sonuçlar, toprak işlemesiz ve geleneksel toprak işleme yöntemlerindeki penetrasyon direnci değerlerinin uyguladıkları diğer yöntemlere göre daha yüksek olarak belirlediklerini ifade eden Raper ve ark. (2000) ın sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. Toprağın hava ve su hareketi bakımından bitki kök büyümesini engellememesi için toprağın cm derinliğindeki penetrasyon direnci değerinin 2000 kpa dan fazla olması istenmemektedir (Atwell, 1993; Ishaq ve ark. 2002). Sonuç olarak, Diyarbakır ekolojik koşullarında baklagil yem bitkisinin toprağa kazandırılmasında toprak işlemesiz ekim yönteminin kullanılmasının toprağın nem içeriğinin korunması ve sıkışıklığının azaltılmasında olumlu yönde katkı sağlamasına rağmen, karabit zararlı türünden dolayı çıkış oranında önemli oranda azalışın meydana geldiği saptanmıştır. Teşekkür Bu yayında araştırılan parametreler, Tarımsal Araştırmalar ve Politakalar Genel Müdürlüğü tarafından desteklenen Diyarbakır İli Koşullarında Farklı Toprak İşleme Yöntemleri Kullanılarak Yeşil Gübrelemenin Ana Ürün Pamuk ve Mısırda Verim, verim Unsurları ile Toprak Özelliklerine Etkisinin Belirlenmesi isimli proje bünyesinde çalışılmıştır. Literatür Listesi Arshad, M.A., K.S. Gill, Barley, Canola and Wheat Production in Different Tillage-Fallow-Green Manure Combinations on a Clay Soil in Cold, Semiarid Climate. Soil and Tillage Research 43 (3-4):

8 Astier, M., J.M. Maass, J.D. Etchevers, J.J. Pena, F.D.L. Gonzalez, Short-term Green Manure and Tillage Management Effects on Maize Yield and Soil Quality in Andisol. Soil and Tillage Research 88(1-2): Atwell, B.J Response of Roots to Mechanical Impedance. Environ Exp Bot. 33: Bioderbeck, V.O., C.A. Bamplell, V. Rasiah, R.P. Zentner, G. Wen, Soil Quality Attributes as Influenced by Annual Legumes Used as Gren Manure. Soil Biology and Biochemistry. 30(8-9): Daniel, J.B., A.O. Abaye, M.M. Alley, C.W. Adcock, J.C. Maitland, Winter Annual Cover Crops in a Virginia No-till Cotton Production System: II.Cover Crop and Tillage Effects on Soil Moisture, Cotton Yield, and Cotton Quality. The Journal of Cotton Science 3:84-91 FAO Guidelines and reference material on integrated soil and nutrient management and conservation for farmer field schools. 164 pp.fao 2003 Land Degradation Indicators. World Soil Resources Reports # 100. FAO, Rome. Ishaq, M., M. Ibrahim, R. Lal, Tillage Effects on Soil Properties at Different Levels of Fertilizer Application in Punjab, Pakistan. Soil and Tillage Research 68(2): Raper, R.L., D.W. Reeves, C.H. Burmester, E.B. Schwab, Tillage Depth, Tillage Timing, and Cover Crop Effects on Cotton Yield, Soil Strength, and Tillage Energy Requirements. Applied Engineering in Agriculture 16(4): Stipešević, B., E.J. Kladivko, Effects of Winter Wheat Cover Crop Desiccation Timeson Soil Moisture, Temperature and Early Maize Growth. PLANT SOIL ENVIRON., 51(6): Wyland, L.J.,L.E. Jackson, W..E. Chaney, K. Klonsky, S.T. Koike, B. Kimple, Winter Cover Crops in a Vegetable Cropping System: Impact on Nitrate Leaching, Soil Water, Crop Yield, Pests and Management Costs. Agricultural Ecosystem of Environment, 59: Yadav, R.L., B.S. Dwivedi, P.S. Pandey, Rice-Wheat Cropping System: Assessment of Sustainability under Green Manuring and Chemical Fertilizer Inputs. Field Crops Research 65(1):