Uzm.Dr. A.Engin DEMİR. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hava ve Uzay Hekimliği AD

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Uzm.Dr. A.Engin DEMİR. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hava ve Uzay Hekimliği AD"

Aysu Uysal
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Uzm.Dr. A.Engin DEMİR Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hava ve Uzay Hekimliği AD

2 DURUMSAL FARKINDALIK (Situational Awareness-SA) Kişinin kendisini ve kullandığı hava aracını uçuşun, uçuştaki tehditlerin ve icra edilen görevin dinamik etkenlerinin etkisi altında devamlı ve bilinçli bir şekilde izlemesi, ardından bunlarla ilgili hükümlere varması, öngörülerde bulunması ve yapılması gereken en doğru hamleleri belirleyip bunları uçuş faaliyetinin tüm safhalarında (kalkış öncesi, kalkış, uçuş iniş ve iniş sonrası) idame ettirebilmesidir.

3 DURUMSAL FARKINDALIK (Situational Awareness-SA) Pilotun herhangi bir zaman diliminde uçuşu, hava aracını ve kendisini etkileyen faktörleri dikkatli bir şekilde algılama, anlama, tahmin etme ve bunlara zamanında ve doğru bir şekilde reaksiyon gösterme yeteneğidir.

4 SA Seviyeleri Seviye 1: Algılama (hava aracı, uçuş ortamı, meteoroloji, kule, kokpit ortamı,vb.) Seviye 2: Anlama/ Kavrama/ Sentez Seviye 3: Bir sonraki durum tahmini ve uygulama

5 Durumsal Farkındalığın Bileşenleri Durumsal Farkındalık (Situational Awareness-SA) Uzaysal Farkındalık (Spatial Awareness) Görev Farkındalığı (Task Awareness) Sistem Farkındalığı (System Awareness) Bireysel Farkındalık (Personal Awareness) 5

farkında olması Uzaysal Uyum (Spatial Orientation) Uzaysal Uyumsuzluk veya Oryantasyon Bozulması (Spatial

6 Uzaysal Farkındalık (Spatial Awareness) Uçucunun, kendisinin ve uçağının görevlerin icra edildiği üç boyutlu hava ortamındaki pozisyonunun, hareketinin, durumunun ve coğrafik gibi diğer uzaysal faktörlerin farkında olması Uzaysal Uyum (Spatial Orientation) Uzaysal Uyumsuzluk veya Oryantasyon Bozulması (Spatial Disorientation) Coğrafik Uyum (Geographical Orientation) Coğrafik Disoryantasyon (Geographical Disorientation)

görüş mesafesindeki bir başka hava aracına göre doğru olarak

7 SPATIAL DISORIENTATION (SD) Uçucunun kendisinin veya kullandığı hava aracının hareketini, durumunu ve konumunu yerküre düzlemine göre veya görüş mesafesindeki bir başka hava aracına göre doğru olarak algılayamamasına Spatial Disorientation (Konumsal-Uzaysal Dezoryantasyon) denir.

gelecekteki durumlarına ilişkin öngörüsünü kaybetmesini

10 SD? LSA? Pilotun, zaman ve mekan bağlamında, uçuş ortamını oluşturan bileşenlere ilişkin algısını, bu bileşenlerin ne anlama geldiğine dair kavrayışını ve yakın gelecekteki durumlarına ilişkin öngörüsünü kaybetmesini ifade etmekte olup, SD den daha geniş bir kavramdır. Spatial Disorientation (SD) Loss of Situational Awareness (LSA)

11 Her LSA yaşayan SD de yaşamış sayılır mı dayı? Bilakis yeğen, yaşanan her SD aynı zamanda bir LSA dır; ama her LSA bir SD değildir!

12 Sistem Farkındalığı (System Awareness) Uçucunun, uçuş görevinde kullandığı uçak ve uçağın sahip olduğu kabiliyetler ile kullanabileceği ekipman ve varsa- mühimmatın nitelik ve kabiliyetlerinin farkında olmasıdır. Uçurulan hava aracının performansı, aviyonik kabiliyetleri, sahip olduğu radar ve kullanım modları, Başka hava araçlarına göre üstün/zayıf yönleri Hava aracının limitleri vb.

13 Görev Farkındalığı (Task Awareness) Uçucunun, icra edeceği görevle ilgili faktörlerin farkında olmasıdır. Taktik arenanın ve harekatın farkında olma İcra edilecek görevin ve bu görevdeki rolünün farkında olma Havadan/yerden gelebilecek tehditler Koldaki uçakların pozisyonu Görev senaryosu vb

14 Bireysel Farkındalık (Personel Awareness) Uçucunun, kendisiyle ilgili fiziksel, fizyolojik ve psikolojik faktörlerin farkında olmasıdır.

15 LSA SEBEPLERİ Deneyimsizlik Kokpit içi disiplinsizlik Önyargı Dikkatsizlik His yanılgıları ve illüzyonlar Anksiyete Görev doygunluğu Hırs Olumsuz transfer Uykusuzluk Dalgınlık Stres Bitkinlik Aşırı rahatlık Motivasyon eksikliği Zaman algısı bozukluğu Alışkanlık kazanma Fascination Zaman algısının bozulması

16 Fascination Pilotun bütün dikkatini tek bir şeyde (kokpit içinde herhangi bir gösterge, lamba, arıza, kol uçuşunda lider uçak/ helikopter, vurulacak hedefe ya da iniş yapılacak piste, varılacak yere kilitlenme, vb ) toplaması sonucu hedefe, hedef zannettiği yere veya meşgul olduğu şeye fikse olup hava aracının konumunu unutmasına büyülenme (fascination) denir. Hedef büyülenmesi veya self imposed stresler nedeniyle oluşan, kısa süreli bütün his algılarının durması şeklinde olabilmektedir.

17 ATR-72 uçağının Fransa da yapılan ilk eğitimleri sırasında öğretmen pilotla birlikte gündüz VFR şartlarda tek motor pas geçme eğitimi esnasında acil durum usullerini uygularken acil durum maddelerinin uygulanmasına konsantre oldum. Bu yüzden uçak minimum hızın altına düştü. Öğretmen pilotun ikazıyla durumu düzelttim. İniş ya da pas geçme gibi uçuşun en kritik safhalarında böyle bir durumun yaşanmasının kaza ile sonuçlanabileceğini düşünüyorum.

18 Olumsuz Transfer Uçak tipi değişiklikleri, pist değişiklikleri,vb. Alışkanlık çatışması Alışkanlık Çok sık tekrarlanan bir referansa, göreve,vs. zamanla verilen dikkat ve önemin azalması Bilinçli olarak yaklaşılması gereken uyarımların bilinçaltı işlem görmesi Rutinde sorun yaratmasa da kritik durumlarda potansiyel hata kaynağı

19 Durumsal Farkındalığı Sağlayan ve İdame Ettiren Faktörler Görevle İlgili Kural ve Talimatlar Ekip ruhu Dikkat Sağlıklı iletişim Kokpit içi disiplin Kişisel Disiplin Eğitim ve Tecrübe

National Transportation Safety Board (Ulusal Ulaşım Güvenlik Kurulu) verilerine göre ABD de 2008-2014 yılları arasında meydana gelen ve toplam 1210 kişinin ölümüyle sonuçlanan genel

20 National Transportation Safety Board (Ulusal Ulaşım Güvenlik Kurulu) verilerine göre ABD de yılları arasında meydana gelen ve toplam 1210 kişinin ölümüyle sonuçlanan genel havacılık kazalarının %47 sinde LSA birincil neden olarak tespit edilmiştir yılları arasında >%40 ında LSA birincil neden

anlaşmazlık AFİS ile iletişimin seyrüseferciye bırakılması, seyrüsefercinin aşırı iş yükü Değişen iniş

21 Vnukovo Airlines, Flight VK2801 Tupolev TU 154 Moskova Svalbard, Norveç 29 ağustos 1996, saat 10:22 civarı 141 ölü, 1 ağır yaralı (yardımcı pilot) Ekibin yetersiz yabancı dil hakimiyeti ve AFİS ile anlaşmazlık AFİS ile iletişimin seyrüseferciye bırakılması, seyrüsefercinin aşırı iş yükü Değişen iniş rotasının tam anlaşılmaması Göstergelerin yanlış okunması, planın göz önünde olmaması ve ekip içinde anlaşmazlık sonucu LSA

Comair, Flight 5191 Bombardier CL600 Blue Grass Airport, Kentucky 27 ağustos 2006, saat 06:06 civarı 49 ölü, 1 ağır yaralı (yardımcı pilot) Gece görüş şartları baskın

22 Comair, Flight 5191 Bombardier CL600 Blue Grass Airport, Kentucky 27 ağustos 2006, saat 06:06 civarı 49 ölü, 1 ağır yaralı (yardımcı pilot) Gece görüş şartları baskın Ekibin Steril Kokpit Kuralları ihlali pist yön ve ikaz işaretlerini yetersiz değerlendirmesi 1 ATC (Başka işlerle meşgul) 22 no lu pist yerine 26 no lu pistten kalkış

Colgan Air, Flight 3407 Bombardier DHC-8-400 Newark, New Jersey Buffalo, New York 12 Şubat 2009, saat 20:17 civarı 50 ölü Aerodinamik

23 Colgan Air, Flight 3407 Bombardier DHC Newark, New Jersey Buffalo, New York 12 Şubat 2009, saat 20:17 civarı 50 ölü Aerodinamik stall, stick shaker uyarısı Yanlış manevra Stick pusher ihmali Düşük hız uyarısının fark edilmemesi Ekibin Steril Kokpit Kuralları ihlali

Deneyimsizlik Kokpit içi disiplinsizlik Alışkanlık

algısı bozukluğu His yanılgıları ve illüzyonlar

Dalgınlık Hırs Uykusuzluk Stres Motivasyon

Görevle İlgili Kural ve Talimatlar Dikkat Sağlıklı

24 Deneyimsizlik Kokpit içi disiplinsizlik Alışkanlık kazanma Olumsuz transfer Dikkatsizlik Önyargı Zaman algısı bozukluğu His yanılgıları ve illüzyonlar Anksiyete Görev doygunluğu Fascination Bitkinlik Dalgınlık Hırs Uykusuzluk Stres Motivasyon eksikliği Aşırı rahatlık Situational Awareness Görevle İlgili Kural ve Talimatlar Dikkat Sağlıklı iletişim Kişisel Disiplin Eğitim ve Tecrübe Ekip ruhu Kokpit içi disiplin

25 Sabrınız için teşekkürler..

Benzer belgeler

TATCA TURKISH AIR TRAFFIC CONTROLLER ASSOSIATION

TATCA TURKISH AIR TRAFFIC CONTROLLER ASSOSIATION SUNUM AKIŞI Dernek tanıtımı Sivil Havacılığın Ülkemizdeki Durumu Hava Trafik Kontrol Nedir? Hava Trafik Kontrolörlüğü Nedir? Nasıl Hava Trafik Kontrolörü