Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi GENEL JEOLOJİ

Transkript

1 Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi GENEL JEOLOJİ

2 K A Y A Ç L A R - Tanımı - Türleri - Magmatik - Çökel ( tortul = sedimenter ) - Metamorfik Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi

3 Atomdan Kayaçlara Oluşum Düzeni Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi

4 Kayaçların anlamı Sedimenter Kayaçlar Yeryüzünün eski durumunun (ortamsal ve yaşamsal) kayıtlarını gösterir Kıta kabuğunun bozulup bozulmadığını anlatır. Magmatik Kayaçlar Kabuksal bozulmayı gösterir Kabuk ve mantodaki alışılmadık ısıyı açıklar. Metamorfik Kayaçlar Kabuksal bozulmayı gösterir Kabuğun yükselmesini ve erozyon tarihini anlatır Orojenik (dağ oluşum) olaylarını anlatır

5 KAYAÇLAR BİZE NE ANLATIR? Kayacın Tipi Nasıl sınıflanır? Bize ne anlatır? Magmatik Bileşim Tektonik ortam Doku Soğuma tarihi Sedimenter Kimyasal Bileşim Yüzeydeki ortamı Tane Boyu Ortam enerjisi Bileşim Orijinal Kayaç Türü Metamorfik Mineral durumu Sıcaklık, Basınç Doku Değişim derecesi

6 Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi

7 ÇÖKEL KAYAÇLAR Sediment ya da Tortul kayaçlar da denir. Tabakalı, genellikle fosilli olup kendine özgü dokuya sahiptir. KAYAÇLAR (Mineral topluluklarından oluşur) MAGMATİK KAYAÇLAR Genellikle tabakasız, fosilsizsiz olup kendine özgü dokulara sahiptir. Soğuma ve katılaşmasına göre; derinlik (plütonik), yüzey (volkanik) ve da mar (porfirik) olmak üzere 3 e ayrılır. METAMORF KAYAÇLAR Başkalaşarak yapraklanma,klivaj gibi düzlemler ve yeni mineraller gelişebilir. Genellikle fosil içermez. Kendine özgü dokuları vardır. Yapraklanmadan önce (mineral taneleri rasgele dizilmiş) Yapraklanmadan sonra (mine raller paralel dizilmiş) Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi

8 Doğada Bulunan Kayaçların Yüzdeleri HACIMSAL ALANSAL Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi

9 Magmatik kayaçların yeryüzündeki dağılımı Yeşil : Manto konveksiyonu üzerinde Rift ve akma Bazaltları Mavi: Geçmişteki ya da günümüzdeki dalma kuşakları üzerindeki kayaçlar. Kırmızı : Sıcak noktalar ve dalma kuşaklarının üzerinde oluşan kayaçlar

10 JEOTERMAL GRADYANT Silisçe zengin kayaçlar düşük sıcaklıklarda erir. Eriyikler viskozdur Silisçe fakir kayaçlar yüksek sıcaklıklarda erir. Eriyikler çok akıcıdır Manto kayaçları, İçinde fazlaca Fe ve Mg Olan ultramafik kayaçlardır

11 Mağmatik kayaçları oluşturan jeolojik ortamlar Rift bölgelerinde Magmatik kayaçlar oluşur Dalma bölgelerinin üzerinde Magmatik kayaçlar oluşur

12 Okyanus ortası sırt bazaltları Levha ortası sıcak nokta üzerinde okyanus ortası ada bazaltları Dalma-Batma kuşağı Bazalt ve andezitleri 3_24 Continental mid-plate Kıta içi rift basalt Rift bazaltları Sığ Manto kaynağı Sıcak nokta haznesi Derin manto kaynağı Dalma-batma kuşağı Derin manto kaynakları bu şekilde Yer almamıştır Sığ manto kaynağı sığ manto kaynağı

13 magmanın özelliği Erimiş kayacın genel özelliği Magmatikler kayaçlar, magmanın katılaşmasıyla oluşur. Derinlerde soğuyarak kristalleşen kayaçlara (sokulum) intrüzif, plütonik ya da derinlik kayaçları adı verilir Yüzeye çıkan lavların soğumasıyla oluşanlara ekstrüzif, volkanik ya da yüzey kayacı adı verilir Çatlak gibi süreksizlik yüzeylerinde soğuyarak kristalleşenlere de damar kayaçları adı verilir

14 Magmatik kayaçlar erimiş kayaçların soğumasıyla oluşur Volkanik yeryüzüne akan Plutonik yerin derinliğinde katılaşan İri tane boyu»»»» Yavaş soğuma Volkanik Kayaçlar -- İnce taneli Plutonik Kayaçlar Kaba taneli Porfirik doku : İnce taneli bir eriyik içinde iri taneli kristaller gelişir

15 Magmatik mineraller nasıl oluşur? Mineraller magma odasındaki soğuma ile oluşabilir

16 Magma odasındaki farklılaşmada oluşan mineralleşme

17 Yüzeydeki magmatik kayaçlar - Lav (Hawaii)

18 Volkanik ya da yüzey kayaçları Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi

19 Derinlik (=İntrüzif = Plütonik Kayaç Örneği GRANİT Granit kayası Kuvars (Mineral) Biyotit (mineral) Feldispat (mineral)

20 Gabro Derinlik (Plütonik) Kayaçları Diyorit Ağır ağır soğuduklarından taneli dokuya sahiptir Granit

21

22 Hornblend

23 Plajioklas

24 YÜZEY (volkanik) KAYAÇLARI Hızlı soğurlar, camsı ya da gözenekli olurlar Volkan bombası Bazalt Mikro dokusu

25 Obsidyen Pumis Riyolitik tüf Skorya YÜZEY KAYAÇLARI - VOLKANİKLER Tüf ve mineralleri Volkanik Breş

26 Damar Kayaçları Pegmatit damarı

27 Piroksen

28 Peridotit Genellikle olivin minerali egemen

29 Gabro- Piroksen ve Olivin

30 Olivin

31 Obsidyen

32 Pumis

33 Bazalt (Skorya)

34 İzlanda sütun bazaltları

35

36 Horst ve Graben Oluşumu (İZLANDA) ATLANTİK OKYANUSU

37 Pilov Lavları

38 Yastık (=Pilow) Lavları (BASALT)

39 Andezit

40 Kül ve pumis tabakaları

41 Figure 4.2B Faneritik (kaba taneli) doku Kaba taneli doku (=texture) yavaş soğuma iri, gözle görülebilir kristaller

42 Faneritik (kaba Taneli) doku Kaba taneli doku yavaş soğuma iri, gözle görülebilir kristaller

43 Afanitik (İnce taneli) doku Hızlı soğuma Mikroskopik kristaller Gaz kabarcıklarının deliklerini içerebilir

44 Mineraller farklı sıcaklıklarda oluşur İri kristaller (fenokristaller) küçük kristallerden oluşan bir ara madde içinde gömülmüş durumdadır. Porfirik doku

45 Bu kayacın dokusu nedir?

46 Camsı Doku Çok hızlı soğuyan lav Son kayaç Obsidyen olarak adlanır

47 Gözenekli (Vesiküler) Doku Genelde Afanitik kayaçlarda yaygın Vesiküller magmadaki gaz kabarcıklarının gerilerinde bıraktığı boşluklardır Genellikle soğuma sırasında gazların kapandığı tabakanın en üst kısmında yer alır.

48 Piroklastik Doku Şiddetli volkanik püskürmelerle oluştuğundan taneli kaba görünüşlüdür. Sık sık çökel (sedimenter) kayaçlarla karıştırılır.

49 Pegmatitik Doku Son derece kaba tanelidir. Pegmatitler granitik magmasının son kristalleşme evresinde oluşur. Su ve uçucu (volatile) maddeler bakımdan zengin magmadır. Bileşimi aynı granit gibidir Ortoklas (feldispat) Kuvars

50 Magmatİk Kayaçların Bileşimi Granit Faneritik dokulu Kuvars % 25 fazla, feldspat yaklaşık % 65 ya da daha fazla Çok bol sık sık dağ oluşumuyla ilgilidir. Granit terimi geniş bir mineral grubu oluşturur.

51 Granit kayası Kuvars (Mineral) Biyotit (mineral) Feldispat (mineral)

52 Granitin yüzey kayacı eşdeğeridir Cam parçaları ve boşluklar içerebilir. Afanitik dokulu Granitten hacim olarak daha az bulunur. Riyolit

53 Obsidyen Diğer Granitik Kayaçlar Koyu renkli Camsı dokulu Pumis Volkanik kökenli Camsı dokulu Çok gözenekli görünümlüdür

54 Andezit Andezit porfir yakından

55 Diyorit

56 Bazaltik Kayaçlar Bazalt Volkanik kökenli Afanitik dokulu Başlıca piroksen ve Ca ca zengin plajioklaz feldispattan oluşur En yaygın volkanik kayaçtır

57 Bazaltik Kayaçlar Gabro Bazaltların plütonik karşılığıdır. Faneritik dokulu piroksen ve (Ca) ca zengin plajioklastan oluşur Okyanus kabuğunun önemli bir bölümünü oluşturur.

58 Erozyonla ortaya Çıkmış Batolit Diskordan, Konkordan Sill Ksenolit Batolit Dayk Sedimenter Kayaç tabakaları Batolit: oldukça büyük, diskordan, genellikle granitik

59 Çökel kayaçlar

60 Çökel kayaçlar Binlerce yıldır, hatta milyonlarca yıldan beri yeryüzünden küçük parçalar rüzgarın ve suyun etkisiyle aşınmasına neden olur. Aşınan bu küçük parçalar göllerde, okyanuslarda, birikmek için akarsular tarafından taşınır. Aşınan her tabaka birikmiş diğer tabakanın üzerine birikir. Bu tabakalar zaman içinde zaman içinde sıkışır. Alttaki tabakalar yavaş yavaş kayaca dönüşür. geri

61 Sedimenter İşlemler 1. ayrışma ve erozyon 2) ve 3) Çökeller taşınır ve birikir 4 Gömülme ve taşlaşma

62 Fosiller Sedimenter Kayaçlardaki Ortamsal İp Uçları Tuzlu su - Mercanlar, Ekinodermler Tatlı Su - Böcekler, Sürüngenler Karasal - Yapraklar, Karasal hayvanlar Renk ve Kimya Kırmızı tabakalar Daha çok karasal Siyah şeyil oksijence fakir, daha çok derin deniz Evaporitler Kurak iklimler

63 ÇÖKEL KAYAÇLAR VE GENEL ÖZELLİKLERİ - Bileşenler, tane boyu, tane şekli, tane dizilimi - Sıkışma (kompaksiyon), çimentolanma - Küresellik, yuvarlaklık - Boylanma, derecelenme - Fasiyes ve Ortamları - Türleri - Kırıntılı (Klastik) Çökel Kayaçlar - Organik (biyokimyasal) Çökel Kayaçlar - Kimyasal Çökel Kayaçları

64 Çökel tipleri Kırıntılı mineral ve kayaç parçaları Kimyasal sudan çökelen Tuz = halit (NaCl) kristalleri Biyokimyasal, organik organizma kabukları kalsitten (CaCO 3 ) yapılmıştır

65 Taşlaşma çökelden çökel kayaya değişim Çamurun kompaksiyonu Basınç Gözenek Basıncını azaltır İşlemler : kompaksiyon, çimentolanma, rekristalizasyon Su Yeni minerallerin çökelmesi Ya da yenilerine eklenmesi Su Yuvarlak yüzeylerde Kristalleşen kuvarslar Tipik çimentolar kalsit, silis ve hematit Gevşek yuvarlak kum Gözenekte Gelişen Kaolinit kristali Çimentolu kumtaşları

66 Çimentolar Kimyasal ayrışmada olanları hatırlayalım. Solüsyondaki iyonların bazıları ortamdan uzaklaşır. İşte pek çok çökel kayaç bu solüsyonla çimentolanır. Karbonat (kalsit), silikat (kuvars), ya da kil mineralleri çok yaygın çimentolama ajanslarından biridir.

67 C Çimentolanma Kompaksiyon + Çimentolanma = Taşlaşma kuvars feldispat gömülme Gözenek boşluğu A Birikme sonrası Çimento B Kompaksiyon

68

69 Diyajenez : Çökelden kayaca Çökel biriktiğinde hemen kayaç oluşmaz. Başlangıçta sadece konsolide olmamış çökeldir. Çökel gömüldükten sonra kompaksiyona uğrar yani sıkışır. Kompaksiyon kayacın içindeki suyun atılmasıdır ve ilk kez bir kayacın taşlaşmasından yani çökelden sediment kayaca geçişten söz edilebilir : Kompaksiyon tek başına taneleri bir araya getirmeye yetmez: Taneler çimentolandıktan sonra taşlaşmadan söz edilir. Çimento nedir ve nereden geliyor?

70 Wentworth Tane Boyu sınıflaması (Size Scale) Kocataş (Boulder) Blok (Cobble) > 256 mm mm Konglomera (Conglomerate) Çakıl (Pebble) 2-64 mm Kum (Sand) 1/16-2 mm Kumtaşı (Sandstone) Silt 1/256-1/16 mm Silttaşı (Siltstone) Kil (Clay) < 1/256 mm Şeyil (Shale)

71 Enerji ve Birikme Ortamı Dağlar akarsu Ova Çakıl Kum Silt ve Kil

72 Boylanma Çökelme zamanındaki koşuların tekdüze olduğunu gösterir 1) İyi boylanmış, köşeli 2) Kötü boylanmış, yuvarlak Yuvarlaklık suyun türbülansını ve taşınma mesafesini gösterir

73 Yuvarlak ve Küreselleşmiş Çakıllar

74 Yuvarlak Ve Yassılaşmış Çakıllar

75 Boylanma kötü orta iyi Bir kumtaşında İyi boylanmış ve iyi yuvarlaklaşmış kuvars taneleri

76

77 Derecelenme

78 Yuvarlaklık Taşınma uzaklığı kısa orta uzun köşeli orta yuvarlak

79 Köşeli kuvars tanesi

80 Kocataş (Boulder)

81 Kaba taneli Çökeller Breşlerdeki tüm taneler köşelidir. Konglomeralar bazen köşeli, genellikle de yuvarlak tanelerden oluşur..

82 konglomeralar

83 Kırıntılı Çökeller ve kırıntılı çökel kayaçlar A. çökeller B. Çökel kayaçlar

84 Volkanik kökenli kaba taneli çökeller

85 Brian J. Skinner Tillit (Buzul Çökeli)

86 Vadi buzulu ve Buzul çökelleri

87 Buzul çökelleri ve moren

88 Vadi buzulu ve Buzul çökelleri

89 Kumtaşları çeşitlidir Kuvars arenit =kuvars kumtaşı : hemen hemen hepsi kuvars; çok olgun kumtaşı Arkoz : kuvars, feldispat, mika mineralleri ile kayaç parçaları, genellikle köşeli, kötü boylanmış tanelerden oluşuyor. Granitik kayaçların aşınması sonucu oluşan olgun olmayan çökeldir. Grovak ya da litik kumtaşı : kuvars, feldspat ve kayaç parçalarından oluşmaktadır. Tüm taneler köşeli, ara madde (matriks) kilden oluşur. Volkanikçe zengin bölgelerden aşınan olgun olmayan çökel

90 Kumtaşlarının Ortamsal Yorumu Kuvars arenit =Kuvars kumtaşı Birikme ortamında uzun zamanda Tektonik olarak duraylı bir durum Sığ su ortamı

91 Kumtaşlarının Ortamsal Yorumu Arkoz Birikme ortamında kısa zaman Hızlı aşınma Kurak iklim Tektonik olarak aktif

92 ARKOZ

93 Kumtaşlarının Ortamsal Yorumu Grovak Tektonik olarak aktif kaynak ve havza Hızlı aşınma Kıta yamacından kayan kütleler Türbid akıntısı Denizaltı kanyonu metamorfik Grovak Magma

94 Çökel kaynak alanı, volkanik ve metamorfik kayaçlar Bulantı (Türbid) akıntısı Asılı çökel maddeler türbid akıntıları kıta yokuşları boyunca

95 Kumtaşlarının Ortamsal Yorumu Litik kumtaşı Deltaik kıyı ovaları Kıyı önü denizel ortamlar bataklık

96 Kumtaşı plajioklas piroksen volkanik kaya parçası Karbonat çimentolu kumtaşı.

97 Şeyil oluşumu Islak Çamur Yeni sediment ağırlığı Yarılma yüzeyleri Su Kaybı Sıkışmış sediment Çimentolandıktan Su Kaybı sonraki şeyil

98 Şeyil Şeyil kilden meydana gelen çökel bir kayaçtır.

99 Kimyasal ve Biyokimyasal (Biyojenik = Organik) Sedimenter Kayaçlar Kireçtaşı (genellikle biyojenik, ama evaporitik yoldan da oluşabilir) Evaporitler (tuz) Çört (silis birikimleri) Bandlı Demir Oluşumları genelde, bu kayaçlar suların Ca 2+, Na +, Cl -, vd. gibi eriyebilir iyonlarından oluşur

100 Kireçtaşı Kireçtaşı esas olarak kimyasal/biyokimyasal çökel bir kayaçtır. Kireçtaşı biyoklastikte olabilir. Kireçtaşı kalsitten yapılmıştır. Omurgasız kalsitli hayvan kabuklarından yapılma çok fazla kireçtaşı bulunmaktadır. Biyo-klastik kireçtaşı : Kıyıya yakın yüksek enerjili ortamda hayvan kabuk parçalarından oluşan bir kayaçtır. Sözgelimi istanbuldaki mactralı kireçtaşı gibi Kristalin kireçtaşı : Ya resif çatılı ya da derin deniz ortamını yansıtır. inorganik kireçtaşı : Evaporitik işlemlerle mağara ve sıcak su kaynaklarında birikir (traverten, tüf)

101 Biyoklastik Kireçtaşı

102 Fosilli Kireçtaşı

103 Fosilce zengin kireçtaşı - kokina

104 İnce taneli kireçtaşı Derin deniz kireçtaşında fosiller görülmez. Çünkü, Foraminifer gibi çok küçük hayvan kabukları vardır. Bu tür elektron mikroskobunda 100 mikron uzunluğunda (0.1 millimetre) bir organizma resmi.

105 Oolitik kireçtaşı Oos = latincede balık yumurtası demektir

106 Ooidlerin kökeni Ooidler laminalı kalsiyum karbonattan oluşan, küçük, iç içe geçmiş kürelerden oluşur. Ooidler sıcak, sığ ve çalkantılı denizlerde oluşmaktadır. Sözgelimi, Sedir adası (Gökova körfezi) ooidleri

107 Konkresyon GEOL 325 Lecture 14: Carbonate Depositional Systems Kendall Photo

108 Büyük konkresyon yapıları

109 ince taneli kireçtaşı İnce taneli kireçtaşı keza göllerde de oluşabilir. Lisan Formasyonu, Ölü Deniz

110 Marn/Tebeşir (Ooze organizmaların Birikimi) Sığ ya da derin deniz tanınmış örnek: Dover in Beyaz kireçtaşı falezleri

111 Tüf Tüf, yüzey sularının karışık olduğu yerde kalsitten oluşur. Sütun, masif yumrular vb şekillerde oluşur. Mono Lake, CA Bu resim ise su şelalesi, mağara ve sıcak su kaynağı gibi yerlerde birikmiş kalsitli oluşum olan traverten e benzemektedir.

112 Sarkıt (stalaktit)-dikit (stalakmit)

113 Evaporitler Kalsit, halit (tuz) ve Jips kurak iklimlerde kuruyan göllerden direk çökelen çok yaygın çökel kayaçlardır. Beyaz olan halit (tuz) dur. Kırmızı ise aşk tuzu denilen bakteridir. Owens Vadisi, Kaliforniya

114 Martin G. Miller Evaporitler (Death Valley)

115 S. C. Porter Evaporit karot örnekleri (Searles Gölü, Kaliforniya)

116 Çört bazı mikroorganizmalar gizli silis kabukludur. Bunlar derin okyanus tabanında biriktiğinde taşlaşır ve mikro kristalli kuvars kayası oluşur. Buna çört adı verilir. Diatoma ve radyolarya

117 Bandlı demir oluşumu Negaunee demir oluşumu (Ishpeming, Michigan) İçinde bol silis ve % 15 den fazla demir içeren ince laminalı kimyasal çökel. Demir oksitler hem hematit ve hem de magnetit içerir. Deniz içerisinde oluşan bu tür tabakaların yaşı genellikle 2 milyar yıldan fazladır. Endüstri için önemli demir yataklarını oluşturur.

118 Bandlı demir oluşumu Avustralya Brian J. Skinner

119 Kömür ve Petrol Kömürler biyokimyasal ve organik çökel kayaçların olgunlaşmamış petrol ürünleridir. Kömür organikçe zengin (karbon) özellikle bitkilerden oluşan maddelerin diyajenezi sırasında oluşur. Diyajenezin devamında petrol oluşur. Gömülme sırasında ortaya çıkan enerjiye bağlı olarak kömür tipleri arasında : turba (peat) az miktarda karbon, yumuşak kömür linyit oluşturur. Diyajenez derecesi yükseldiğinde ise antrasit oluşur. Orta Appalaş (ABD) dağlarında çok yaygındır.

120 Turba (Peat) kömürü

121 KÖMÜR KARALARDAKİ BİTKİLERDEN OLUŞUR Kıtasal platform alanlarında denizel bitki ve hayvanların kalıntıları birikir, çökel içinde gömülür ve petrol ve gaz oluşur.

122 Brian J. Skinner Green River petrollü şeyili (Colorado)

123 KIRINTILI ÇÖKEL KAYAÇLAR Tane boylarına göre sınıflanması Konglomera Breş Kumtaşı Şeyil

124 Kimyasal ve biyokimyasal çökel kayaçlar Traverten Kireçtaşı Kalsit bileşimli Kokina Tebeşir

125 Kimyasal Çökel Kayaçlar EVAPORİT ÇÖRT (silis) JİPS ÇAKMAKTAŞI KAYA TUZU AGAT

126 Kömür Delta, kıtasal ortamlar karbonlaşmış ağaç Materyal fosilleşmiş ağaç ve yapraklar

127 Çökel Kayaçların Oranları Şeyil Kumtaşı Silttaşı Konglomera Kireçtaşı

128 O R T A M L A R BİRİKME ORTAMLARI AŞINMA ORTAMLARI

129 Sedimenter Fasiyes Ortam içindeki daha küçük bir bölümdür. Fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri bakımından farklılık gösterir kıta kenarı ya da şelfi üzerinde, kum birikebilir. Yüksek enerjili bir kıyı önü ortamında bir yandan kum birikirken aynı zamanda düşük enerjili kıyı ötesi ortamlarda çamur ve karbonat birikebilir

130 Çökelme ortamları karasal, kıyı ve deniz her biri kendi çökel yapısal özelliğine sahiptir

131 Çökel kayaçların çökelme ortamları

132 Çökel kayaçların büyük ölçekli özellikleri 1) Tabakalanma her çökel tabakası çökelin biriktiği ortam türünü gösterir.

133 Büyük ölçekli özellikler Dereceli tabakalanma 2) Dereceli tabakalanma kaba tanelerin altta daha küçük tabakaların ise üstte biriktiği tabakalanmadır

134 ALT Tabaklanma (Stratification) Genellikle çökel kayaçların bir özelliğidir. Orijinal olarak yataydır Daha sonra yer kuvvetleriyle eğikleşir Birikme koşulları değişimler Tabaka kalınlığı genellikle Cm Mikroskobikten 50 metreye kadar değişir. ÜST -Tabakalanma ve - L a m i n a l a n m a T A B A K A

135 Çökel tabakalar

136 Tabakalı Kayaçların Özellikleri

137

138 Tabaka içi oluşum Dereceli tabakalanma

139 Tabaka içi oluşum Çapraz tabakalanma Cross Bedding

140 ÇAPRAZ TABAKALANMA

141 Tabaka içi oluşum Cut & Fill structure Oygu ve dolgu yapısı

142 Tabaka içi oluşum Fosil Stramatoliter

143 Güncel Stramatoliter

144 Tabaka içi oluşum Imbrication Çakıl Bindirme yapısı

145 Tabaka içi oluşum V o l k a n i k L a v l a r

146 Tabaka üstü oluşum

147 Tabaka üstü oluşum Ripples marks Dalga ve akıntı izleri

148 Ripıl Mark (dalga izi) Modeli simetrik asimetrik

149 Gelgit Düzlüğü Ripılları Akıntı yönü

150 Tabaka üstü Oluşum Yağmur izleri

151 T A B A K A A L T I O L U Ş U M Y ü k k a l ı p l a r ı

152 T A B A K A A L T I O L U Ş U M Y ü k k a l ı p l a r ı

153 T A B A K A A L T I O L U Ş U M Flute cast Kaval yapısı

154 T A B A K A Ü S T Ü V E İ Ç İ O L U Ş U M Ç a m u r ç a t l a k l a r ı

155 Metamorfik (Başkalaşım) Kayaçları

156 Metamorfik Kayaçlar geri Metamorfik kayaçlar kayaç türünün bir başkasına dönüşmesiyle oluşur. Bu kayaçlar başlangıçta sedimenter ya da magmatiktir veyahut ta metamorfiktir. Sedimenter ve magmatik kayaçlar nasıl değişir? Kayaçlar tonlarca basınç ve ısı altındadır ve bu onları değiştirmeye yeter. Eğer metamorfik kayaçları yakından incelersek, kayaç içindeki tanelerin nasıl yassılaştığını görürüz.

157 METAMORFİK (BAŞKALAŞIM) KAYAÇLARI Isı + Basınç + Gerilim Metamorfizma Metamorfik kayaçlar

158 Metamorfizma sonucu neler olur? Mineraller yeni minerallere dönüşür Mineraller şekil değişikliği yaratır. Yeni materyaller eklenir (Metasomatizma) Solüsyondaki Mineraller = maden kütleleri Rekristallizasyon

159 Isı ve Basınç Nereden Geliyor? Isı : Potasyum-40, Thoryum ve Uranyum radyoaktif maddelerin bozuşmasıyla oluşur. Basınç : Üsteki kayaçların ağırlığı Hava Basıncı = 14 P.s.i. (1 Atmosfer ya da 100 Kpa) = 10 m su = 3.5 m kayaç Okyanusun en derin yerindeki basınç = 1000 Atmosfer = 100 Mpa = 3.5 km kayaç

160 Sıcaklık derinliğe doğru artar 0 km Sedimenter kayaç Metamorfik kayaç Sediment sokulum kayası 10 km ~200ºC Sedimenter kayaç Metamorfizma Metamorfizma yerin 1- ile 50 km derinliğinde oluşur. 50 km ~800ºC Erime

161

162 Kıta Kabuğunda Metamorfizma Türleri Ve Yerleri KÖKENLERİNE GÖRE TÜRLERİ - Kataklastik (Dinamo) metamorfizma - Bölgesel Metamorfizma - Kontak Metamorfizma Yüksek sıcaklık Alçak basınç metamorfizması Ada yayı Alçak sıcaklık Yüksek basınç metamorfizması Kıtasal kabuk Yükselen magma Dalan Okyanusal kabuk

163 Metamorfizma Tipleri Kontak Magmatik sokulum çevresi Sığ : 0-6 Km Düşük basınç Yersel Bölgesel Geniş alanlar 5-20 Km, bazı zamanlar 30+ Yüksek basınç Genellikle deformasyonla sonuçlanır.