Arslan YĠĞĠDĠM. Baki DEMĠREL. Tolga DAĞLAROĞLU ÖZET

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Arslan YĠĞĠDĠM. Baki DEMĠREL. Tolga DAĞLAROĞLU ÖZET"

Oz Terzioğlu
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 GELİŞMİŞ EKONOMİLERDE MALİ BASKINLIK PROBLEMİ VE FİNANSAL İSTİKRARSIZLIK ALTINDA GELENKSEL OLMAYAN PARA POLİTİKASI YENİ PARA POLİTİKASI ARACI OLABİLİR Mİ? Arslan YĠĞĠDĠM Baki DEMĠREL Tolga DAĞLAROĞLU ÖZET Bugün global finansal krizin çıkmasının üzerinden beģ yıl geçmesine rağmen global ekonomik görünüm hala oldukça kırılgan bir görünüm sergilemektedir. Özellikle 2011 yılının sonunda bankacılık sektörüne ve ülkelerin borç sürdürülebilirliğine iliģkin kaygıların zirve yaptığı bir yıl olmuģtur. Global ekonomide görülen zayıflıklar finansal piyasalarda kısır döngünün oluģmasına zemin hazırlamıģtır (IMF,2012: 19-20). Finansal piyasalarda yaģanan bu kısır döngü Ģu Ģekilde karakterize edilebilir: Finansal piyasalarda özellikle kamu borcunun sürdürülebilirliğine iliģkin kaygılar kredi riskinin ve volatilitenin artmasına neden olmuģtur. Krizin baģladığı 2007 yılında sanayileģmiģ ekonomilerde kamu borç stokunun GSYĠH'ya oranı yüzde 75 iken bugün bu oran yüzde 110'a ulaģmıģtır. Yine aynı dönemde ortalama olarak sanayileģmiģ ekonomilerde bütçe açığının GSYĠH'ya oranı yüzde 1.5'dan yüzde 6.5'a çıkmıģtır (BIS, 2012:3-4). Bunun bir yansıması olarak, ülkelerin kredi notları düģürülmüģ not indirimi bazı büyük yatırımcıların bu ülkelerin tahvillerine iliģkin al ve elinde tut davranıģını olarak özetlenebilecek yatırım stratejisini değiģtirmesine neden olmuģtur. Böylece bu ülkelerin Prof. Dr., Gazi Üniversitesi, Ġ.Ġ.B.F., Ġktisat Bölümü, Oda # 113 Posta Kodu: 06500, BeĢevler - Ankara. Telefon: E mail: yigidim@gazi.edu.tr Yrd. Doç.Dr., Gazi Osman PaĢa Üniversitesi, Ġ.Ġ.B.F.,Ġktisat Bölümü Tokat, TaĢlı çiftlik Kampusu. E mail: bakidemirel@gmail.com AraĢtırma Görevlisi, Gazi Üniversitesi Ġ.Ġ.B.F., Ġktisat Bölümü, Oda # 108 Posta Kodu: 06500, BeĢevler - Ankara. Telefon: E mail: tdaglaroglu@gazi.edu.tr veya t.daglaroglu@superonline.com 1

Özellikle 2011 yılının sonunda bankacılık sektörüne ve ülkelerin borç sürdürülebilirliğine iliģkin kaygıların zirve yaptığı bir yıl olmuģtur.

2 menkul kıymetleri finansal piyasalar açısından artık bir kıyas (benchmark) olma görevini kaybetmiģtir. Artan volatilite para piyasalarında özellikle kısa vadeli repo piyasasında teminat olarak kabul edilen ülke bonolarının / menkul kıymetlerin teminat oranlarının (margin-call) artmasına neden olmuģtur. Bu birbirini besleyen olumsuz geliģmeler beli baģlı merkez bankalarının harekete geçmesine neden olmuģtur. Merkez bankaları finansal sistemi desteklemek ve bankaların tekrar aracılık fonksiyonlarını sorunsuz bir Ģekilde yerine getirmelerini sağlamak amacıyla bilanço politikası (balance sheet) ve geleneksel olmayan para politikası (unconventional monetary policy) olarak adlandırılan bir dizi uygulamayı hayata geçirmiģtir. Geleneksel olmayan para politikası olarak da ifade edilen bu politikalardan beklenen yarar finansal kriz ile birlikte risk primlerinde meydana gelen artıģın önüne geçilmesidir. 1 Merkez bankalarının aldıkları önlemlerden ilki faiz oranlarında çıktı ve enflasyondaki geliģmelerin çok da ötesinde bu büyüklükleri destekleyici / uyumlaģtırıcı bir Ģekilde para politikası faiz oranlarında indirime gitmek ve bilançolarını büyütmek 1 Merkez bankalarının bilanço büyüklüğü olarak da adlandırılan geleneksel olmayan para politikası uygulamaları iki grupta toplanmaktadır. Ġlki kredi gevģeme politikası (credit easing) ve ikincisi ise niceliksel / miktarsal gevģeme (quantitative easing) politikasıdır. Temelde merkez bankalarının bilanço politikaları birbirine çok benzemekle birlikte temel olarak bir noktada farklılaģmaktadır. Özellikle faiz oranları sıfıra yaklaģtığı durumda geleneksel olmayan para politikası olarak adlandırılan Saf niceliksel gevģeme politikasında merkez bankaları tamamıyla bankaların serbest /atıl rezervlerinin seviyesine odaklanmaktadır. Yani bir diğer ifade ile bu politika ile merkez bankasının bilançosunun pasif tarafı etkilenmektedir. Niceliksel gevģeme politikasında merkez bankası piyasalardan uzun vadeli kamu menkul kıymet alımına gitmesi, özel sektöre ait menkul kıymetleri satın alması veya bu varlıkların satın alması için merkez bankası tarafından yatırımcılara kredi sağlamasını içermektedir. Kredi gevģe politikası ise, merkez bankasının bilançosunun aktif tarafında meydana gelen değiģimi yansıtmaktadır. Bu politikaya örnek finansal kurumlara likidite desteğinin sağlanması veya kredi piyasalarında geniģ bir yatırımcı grubuna likidite desteği verilmesidir (Bernanke, 2009: 4-5 ; Hannoun, 2009: 4; Klyuev et al.,2009; Meier, 2009; Stone, Fujita ve Ishi,

Bu birbirini besleyen olumsuz geliģmeler beli baģlı merkez bankalarının harekete geçmesine neden olmuģtur.

3 olmuģtur. Küresel kriz sırasında merkez bankalarının aldıkları belli baģlı kararlara örnek ABD merkez bankası Eylül 2007 de politika faiz oranında 325 baz puanlık indirime gitmesi verilebilir. Yakın zamanda ise bu eylemlere örnek, ABD merkez bankası 30 Kasım 2011'de Avrupa Merkez Bankası da dahil beli baģlı merkez bankaları ile gerçekleģtirdiği swap iģlemlerinin maliyetini düģürmesidir. Bu kararla özellikle Avrupa'daki bankaların kısa vadeli dolar cinsinden fonlama maliyetinin düģürülmesi amaçlanmıģtır. 8 Aralık 2011 de Avrupa Merkez Bankası politika faiz oranını 0.25 baz puan düģürerek yüzde 1'e çekmiģtir. Aynı zamanda finansal kurumlar için zorunlu rezerv oranlarını yüzde 2'den yüzde 1'e düģürmüģtür. Son dönemde bu kararlar içerisinde en dikkat çekeni ise, Avrupa Merkez Bankasının 3 yıllık uzun vadeli yeniden finansman ihtiyacı kapsamında bankalara teminat karģılığında sınırsız kredi kullanma imkanı sağlamasıdır. Ġlk etapta 523 banka Avrupa Merkez Bankasından 489 milyar euro borçlanmıģ daha sonra yaklaģık 800 banka orta vadeli finansman ihtiyacının önemli bir kısmını Avrupa Merkez Bankasından 529 milyar Euro borçlanarak karģılamıģtır (IMF, 2012: 20) Yukarıda belirttiğimiz gibi özellikle son bir yılda geliģmiģ ekonomilerin merkez bankalarının bankacılık sistemine likidite sağlamak amacıyla piyasadan büyük çaplı kamu menkul kıymet alımlarına devam etmiģ kimi merkez bankaları ise alım tutarını geniģletmiģtir. ġu anda geliģmiģ ekonomilerin merkez bankalarının geleneksel olmayan para politikası yoluyla bankacılık sistemine sağladıkları likiditenin boyutu 18 trilyon ABD dolarına ulaģmıģtır. Bir baģka ifade ile merkez bankalarının bilançolarının aktifi dünyanın GSYĠH'nın yüzde 30 ulaģmıģtır. Son on yıl ile karģılaģtırdığımızda tam iki katlık bir artıģ söz konusudur (BIS, 2012: 2). Günümüzde geleneksel olmayan para politikası son derece az sayıda kredibilitesi yüksek merkez bankası tarafından finansal istikrarı ve makro istikrarı sağlamaya yönelik 3

Bu kararla özellikle Avrupa'daki bankaların kısa vadeli dolar cinsinden fonlama maliyetinin düģürülmesi amaçlanmıģtır. 8 Aralık 2011 de Avrupa Merkez Bankası politika faiz oranını 0.

4 uygulanan politikalar olmaktadır (Ghosh.,et al.,2009; Stone, Fujita ve Ishi, 2011 ve BIS, 2012). Fakat ister geleneksel olsun isterse geleneksel olmayan uyumlaģtırıcı para politikası uygulamaları palyatif çözümler olarak görülmektedir. Günümüzde merkez bankalarının bilançolarını büyüterek yapısal olan ekonomik ve finansal sorunları çözebileceği düģüncesi yanlıģ bir düģüncedir (BIS, 2012). Çünkü geliģmiģ ekonomilerde kısaca özetlemeye çalıģtığımız finansal ve kırılgan mali yapı para politikasının uygulanmasında anlamında yeni ve karmaģık bir yapının ortaya çıkmasına neden olmuģtur. ÇalıĢmamız da bu anlamda yanıtını arayacağımız soru böyle bir ortamda geleneksel olmayan para politikasının merkez bankası açısından para politikası araçları arasına dahil edilebilecek bir politika seçeneği olup olmadığıdır. Bu kapsamda çalıģmamız üç bölümden oluģmaktadır. Ġlk bölümde belli baģlı merkez bankaları tarafından kriz süresince finansal istikrar ve makro ekonomik istikrara yönelik geleneksel olmayan para politikası uygulamalarına değinilecektir. Ġkinci bölümde ise ülke deneyimlerine yer verilecektir. Son bölümde ise para politikası aracı olarak geleneksel olmayan para politikasının bir para politikası aracı sınırları hem geliģmiģ ülkeler hem de geliģmekte olan ülkeler açısından tartıģılacaktır. 4

Günümüzde merkez bankalarının bilançolarını büyüterek yapısal olan ekonomik ve finansal sorunları çözebileceği düģüncesi yanlıģ bir düģüncedir (BIS, 2012).

5 REFERANSLAR: Bank for International Settlements. (2012), "82 nd Annual Report: 1 April March 2012" 24 June 2012 (Basel: Bank for International Settlements, June 2012 ). Bernanke Ben S.,(2009), The Crisis and the Policy Response At the Stamp Lecture, London School of Economics, London, England, January 13, 2009 Hannoun, Hervé.,(2009), Long-term Sustainability versus Short-term Stimulus: Is There a trade-off? at the 44th SEACEN Governors Conference on Preserving Monetary and Financial Stability in the New Global Financial Environment, Kuala Lumpur, 7 February International Monetary Fund., (2012), Global Financial Stability Report The Quest for Lasting Stability in Sovereigns, Banks, and Emerging Markets: Detailed Analysis and Policies, April 2012 (Washington DC: International Monetary Fund, April 2012). Klyuev, Vladimir., Phil De Imus., Krishna Srinivasan., (2009), Unconventional Choices for Unconventional Times Credit and Quantitative Easing in Advanced Economies, IMF Staff Position Note No.09/27 ; November 4, 2009 (Washington DC: International Monetary Fund, November 2009). Meier, André.,(2009), Panacea, Curse, or Nonevent? Unconventional Monetary Policy in the United Kingdom, IMF Working Paper No.09/163, August 2009 (Washington DC: International Monetary Fund, August 2009). Spilimbergo, Antonio, Steve Symansky, Olivier Blanchard, Carlo Cottarelli.,(2008), Fiscal Policy for the Crisis IMF Staff Position Note SPN/08/01, December 29, 2008 (Washington: International Monetary Fund, December 2008). 5

,(2009), Long-term Sustainability versus Short-term Stimulus: Is There a trade-off?

6 Stone, Mark, Kenji Fujita, Kotaro Ishi., (2011), "Should Unconventional Balance Sheet Policies be Added to the Central Bank Toolkit? A Review of the Experience So Far"IMF Working Paper No.11/145, June 2011 (Washington DC: International Monetary Fund, June 2011). 6

Benzer belgeler

Merkez in 2016 Para ve Kur Politikası..! Kararlı para politikası duruşu enflasyonu düşürmekte temel belirleyici olmuştur..!

Merkez in 2016 Para ve Kur Politikası..! Kararlı para politikası duruşu enflasyonu düşürmekte temel belirleyici olmuştur..! TCMB Mevcut Duruşu: Enflasyon görünümüne karşı sıkı Döviz likiditesinde dengeleyici Finansal istikrarı destekleyici niteliğini korumaktadır. Kararlı para politikası duruşu enflasyonu düşürmekte temel belirleyici