ÇEVRE MÜHENDĠSLĠĞĠNE GĠRĠġ (ÇMG) DERSĠ

Transkript

1 KONYA ÜNĠVERSĠTESĠ ÇEVRE MÜHENDĠSLĠĞĠNE GĠRĠġ (ÇMG) DERSĠ Doç. Dr. Mehmet Emin AYDIN Necmettin Erbakan Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü

2 GÜRÜLTÜ Gürültü, arzu edilmeyen seslerin atmosfere yayılması şeklinde tariflenebilir. Gürültü, istenmeyen veya devamına tahammül edilemeyen seslerdir. Son zamanlarda iş yerlerindeki makineleşme, oto yolların yaygınlaşması ve trafik yükünün artması, hava yolu taşımacılığının artması gürültüyü çevre kirlenmesi ve korunması ile ilgili önemli bir problem haline getirmiştir. 2

3 GÜRÜLTÜ KĠRLĠLĠĞĠ Ses ve gürültü arasındaki ayırım kişilere göre değişebilir. Bazı insanlar kulağına müzik olarak gelen bir takım sesler, diğer insanlar için rahatsız edici olabilir ve gürültü olarak algılanır. Rahatsızlık duyma sınırı da insandan insana faklılık gösterebilir. Ancak gürültünün insan sağlığını ve rahatını bozduğu, olumsuz psikolojik etkiler yaptığı ve kaza tehlikesini artırdığı bir gerçektir. 3

4 Gürültü Kaynaklarının Tipleri: a. Nokta kaynak: Nokta kaynakta meydana gelen ses enerjisi bütün yönlerde eşit olarak dağılır. Sanayi kuruluşları, hava alanları gibi. b. Çizgi kaynak: Türbülanslı bir akışkanı taşıyan boru veya ara mesafeleri yakın olan bir dizi nokta kaynağın tamamı olarak düşünülebilir. Otoyollar, demiryolları gibi. 4

5 Gürültünün Atmosferde Yayılması: Atmosferde yayılan gürültünün şiddeti mesafe ile azalır. Bunun yanın da rüzgar, sıcaklık, kaynakla gürültüye maruz kalanlar arasındaki engeller dolayısıyla meydana gelen absorbsiyon ve yansımalar gürültünün yayılmasında önemlidir. 5

6 Gürültünün Ġnsanlar Üzerindeki Etkisi Sağlık üzerine etkisi duyu kaybı olarak görülmektedir. Fiziksel Etkisi: İnsanların fiziksel ve ruhsal sağlığı için uykunun bozulmaması çok önemlidir ve kronik uyku rahatsızlıkları çeşitli hastalıkların kaynağı olabilmektedir. Gürültü nedeniyle uykunun kalite ve kantite yönünden bozulması durumu uzun yıllardan beri araştırılmaktadır. Uyku sırasında gürültü nedenli ani uyanmalar ortaya çıkabilir. Uyku sonrası gürültü etkileri ise, uyanma sırasındaki ruhsal durum değişimi, dinlenememiş olma duygusu, yorgunluk baş ağrıları ve genel olarak insan performansının düşmesi şeklinde görülebilir. 6

7 Gürültünün Ġnsanlar Üzerindeki Etkisi Fizyolojik Etkisi: Ġnsan vücudu, ani ve yüksek seslere karşı otomatik ve bilinçsiz olarak tepki göstermektedir. Gürültü ile kardiovasküler hastalıklar arasında ilişkiler konusunda sürdürülen çalışmalar ve deneyler, gürültünün; Yüksek kan basıncına (hipertansiyon), Hızlı kalp atışına, Adrenalin yükselmesine, Solunumun hızlanmasına, Adale gerilmesine, Ġrkilmelere neden olabildiğini kanıtlamıştır. Bu etkiler uyku sırasında daha belirgindir. 7

8 Gürültünün Ġnsanlar Üzerindeki Etkisi Psikolojik Etkisi: Bilimsel araştırmalarda gürültüye maruz kalmış kişilerin hemen hemen tümünde psikolojik rahatsızlıklar bulunmuştur. Gürültülü yerlerde yaşamanın en belirgin karşılığı sıkıntı ve gerilim duygusudur. 8

9 Gürültünün Ġnsanlar Üzerindeki Etkisi Psikolojik Etkisi: Gürültü yeteri kadar yüksekse ve kaynağı belirsiz ise veya neden olduğu gerilim yeteri kadar fazla ise aşağıdaki davranış bozuklukları görülmektedir: Rahatsızlık, aşırı tepkilere ve davranışlara dönüşebilir: Ani parlamalar, öfkeye hakim olamama ve kendini kaybetme gibi. Kızgınlık ve öfkenin içe yöneltilmesi: Kendini suçlama ve aşırı sessizlik ve içe kapanma. Kızgınlık ve öfkenin dışa vurumu: Tartışmacı ve karamsar olma durumu. Sakinleştirici kullanımı: Uyku hapı tüketiminin artması. Hoşgörünün azalması. Yardım isteğinin azalması. Davranış bozuklukları Öfkelenme Rahatsızlık duygusu Sıkılma Diğer tepkiler: penceresini kapatma, dışarıda az zaman geçirme veya şikayetini bildiren yazılar yazma gibi. 9

10 Gürültünün Ġnsanlar Üzerindeki Etkisi Performans Üzerine Etkileri: İnsanların evlerinde, işyerlerinde ve çeşitli aktiviteleri sırasında maruz kaldıkları gürültünün performanslarını ne yönde etkilediği araştırılmıştır. En önemli performans etkileri şunlardır: a) Karşılıklı konuşmanın etkilenmesi Dinleme ve anlama güçlüğü ortaya çıkar. Konuşma kesintiye uğrar. Yüksek sesli konuşmak gerekir. Ġnsan iletişimi bozulur. Telefon konuşmaları etkilenir. Radyo, TV ve müzik dinleme etkilenir. 10

11 Gürültünün Ġnsanlar Üzerindeki Etkisi b) Okuma ve öğrenmenin olumsuz etkilenmesi: Dikkat gerektirici, hafıza ve sözcüklerle ilgili çalışma ve öğrenimler gürültü ile olumsuz etkilenirler. Arka plandaki bir sözlü müzik, kelime hafızasını bozucu etki yapar. Okul çağında çocuğun öğrenme sağlığı ve düşünsel aktiviteleri ile çakışmayacak bir çevre gerekir. Okullarda 2 tür etkilenme gözlenmektedir. Konsantrasyonun etkilenmesi. Öğretmenlerin etkilenmesi. 11

12 Gürültünün Ġnsanlar Üzerindeki Etkisi c) Ġş performansının etkilenmesi: Çalışma hayatında yüksek düzeyli ve ani veya kesikli gürültüler iş verimini çeşitli biçimlerde etkileyebilir: Ġşin zamanında yapılması, Ġşin doğru olarak yapılması, Ġş kazaları 12

13 Gürültü ve Ekonomi Gürültülü ve sakin hastanelerde yatan hastalarda, dahili ve dışardan gürültüye maruz kalan hastalar üzerinde yapılan araştırmada gürültüye maruz kalan hastaların tedavi süresi uzamaktadır. Uyku haplarının kullanılması, Binaların izolasyon maliyetleri, İnsanların hayat standardı üzerindeki etkilerin maliyeti ölçülememektedir. 13

14 Desibel Nedir? Sesin şiddeti desibel (dba) olarak ölçülür. dba düzeyi Ölçü 0 İnsan kulağının duyabileceği en düşük ses 30 Fısıldama sessiz kütüphane ortamı 60 Normal konuşma, daktilo, dikiş makinesi 90 Çimen biçme makinesi, kamyon trafiği (günlük 8 saat maksimum maruz kalma süresidir.) 100 Demir testeresi, havalı delici,kar aracı (korumasız maksimum 2 saat maruz kalma süresidir.) 115 Rock konseri, oto kornası (korumasız maksimum 15 dakika maruz kalma süresidir.) 140 Jet motoru (gürültü ağrı yaratır ve geçici sağırlık oluşturur) 14

15 Bazı Gürültü Türlerinin Desibel Dereceleri ve Psikolojik Etkileri Gürültü Türü dba Psikolojik Etkisi Uzay Roketleri 170 Kulak ağrısı, sinir hücrelerinin bozulması Canavar Düdükleri 150 Kulak ağrısı, sinir hücrelerinin bozulması Kulak dayanma sınırı 140 Kulak ağrısı, sinir hücrelerinin bozulması Makineli delici 120 Sinirsel ve psikolojik bozukluklar Motosiklet 110 Sinirsel ve psikolojik bozukluklar Kabare Müziği 100 Sinirsel ve psikolojik bozukluklar Metro gürültüsü 90 Psikolojik belirtiler Tehlikeli bölge 85 Psikolojik belirtiler Çalar Saat 80 Psikolojik belirtiler Telefon zili 70 Psikolojik belirtiler İnsan sesi 60 Psikolojik belirtiler Uyku gürültüsü 30 Psikolojik belirtiler 15

16 Gürültünün Kontrolü 3 seviyede yapılabilir. i. Meydana getirilen gürültünün azaltılması, ii. iii. Gürültünün maruz kalanlara ulaşmasının önlenmesi, Maruz kalanların korunması, 16

17 Gürültünün Kontrolü Sanayide Gürültünün Kontrolü: Gürültünün yüksek seviyede olması işitme duyusuna zarar verebilir. Grup halindeki çalışmalarda karşılıklı anlaşmanın güçleşmesi, İrtibatın kaybı veya yorgunluk dolayısıyla randımanın düşmesi, Rahatsız olmak, Gürültü meydana getiren makine veya teçhizatın, gürültüsüz olanlarla değiştirilmesi, Gürültülü kısımlarda meydana gelen gürültünün çevreye yayılmasının önlenmesi (motor veya makinanın etrafı ses geçirmez malzeme ile kaplanır), Fabrikada çalışanlara kulaklık verilmesi, 17

18 Gürültünün Kontrolü Trafik Gürültüsünün Kaynakları: Eksoz gürültüleri, Tekerlek gürültüsü, Motor gürültüleri, Hızlanma ve fren yapma, Trafik Gürültüsü Kontrolü: Herbir nakil vasıtasının gürültüsünün azaltılması, Bölgelere ayırarak ve yol planlaması yaparak hassas bölgelerdeki trafik yüklerinin dağıtılması, Trafik akışı düzenlenmesi için tek yönlü trafik gibi tedbirlerin alınması, 18

19 Gürültünün Kontrolü Otoyoldan Gelen Gürültünün Kontrolü: Daha az gürültülü taşıt yapılması, Otoyolun meskun bölgeden uzakta inşası, Otoyol kenarına duvar veya başka tip siperlerin yapılması, Otoyol kalitesinin artırılması, Yeşil alanların arıtılması, 19

20 Gürültünün Kontrolü Ġnşaat Gürültüsünün Kontrolü: Bölgedeki kanuni otoriteler tarafından kontrol edilir. Kompresör gibi aletlere susturucu takılması, Ġnşaat alanının etrafı gürültü perdeleri ile çevrilebilir. 20

21 Gürültüyü Azaltmak Ġçin Alınacak Tedbirler Hava alanlarının, endüstri ve sanayi bölgelerinin yerleşim bölgelerinden uzak yerlerde kurulması, Motorlu taşıtların gereksiz korna çalmalarının önlenmesi, Kamuoyuna açık olan yerler ile yerleşim alanlarında elektronik olarak sesi yükseltilen müzik aletlerinin çevreyi rahatsız edecek seviyede olmasının önlenmesi yada konut alanlarında bu tür faaliyetlere izin verilmesinin yasaklanması, Ġşyerlerinde çalışanların maruz kalacağı gürültü seviyesinin en aza indirilmesi, Yerleşim yerlerinde ve binaların içinde gürültü rahatsızlığını önlemek için yeni inşa edilen yapılarda ses yalıtımı sağlanması, 21

22 Gürültüyü Azaltmak Ġçin Alınacak Tedbirler Trafikte ki gürültüyü azaltmak için bireysel araç kullanımı yerine toplu taşımanın yaygınlaştırılmasının sağlanması, bu durum aynı zamanda hava kirliliğinin azalmasına katkı sağlayacaktır. Motorlu taşıtlarda ses yalıtımlarının yapılması sağlanmalı, özellikle küçük motor bisiklet türü araçlarda susturucuların kullanılmasının sağlanması gerekmektedir. Gürültü ile mücadele çalışmaları ve gürültü seviyelerinin çevreye olumsuz etkilerinin azaltılması kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşlarının ortak çalışmaları ile önlenebilir. 22

23 Yönetmelikte getirilen sınırlandırmalara ve yasaklamaları uyulması konusunda yine yönetmelikte yetki verilen kurumların üzerine düşeni eksiksiz yapması gerekmektedir. Sivil toplum kuruluşları halkı bilgilendirerek kamu kurumları ve halk arasında iletişimi ve denetimi sağlamalıdır. Özellikle belediyeler yeni oluşturan kentsel bölgelerde daha düzenli imar planların oluşturulmalarını sağlamalıdırlar. Trafik gürültülerinin azaltılması için konut ve yollar arasında mesafelerin artırılması ve yeşillendirme çalışmaların yapılması birinci öncelik olmalıdır. Çok yoğun olan yollarda (otoban, çevre yolu) görüntü kirliliği oluşturmayacak perdeleme çalışmaların yapılması sağlanmalıdır. İmar planları kapsamında yeni yapılacak konutlarda daireler arasında ve konutlar ile dış ortamlar arsasında TSE standartlarına uygun gerekli izolasyonların yapılması zorunlu hale getirilmelidir. Bu konutlarda izolasyon işlemlerinin TSE standartlarında olup olmadığı yetkili kurumlarca denetlenip ve gerekli ölçümler yapıldıktan sonra iskan verilmelidir. 23

24 Önemli ölçüde gürültü azalması sağlamak amacıyla yol ile alıcı arasındaki uzaklığın m olması öngörülmektedir. Taşıt hızıyla birlikte artan trafik hacmi de alıcıda hissedilen gürültüyü arttırmaktadır. Taşıt hızı ve sayısı gibi etkilerin yanında yolun alçakta veya yüksekte olması da gürültü düzeyini etkilemektedir. Yolun düzgün bir örtme tabakası ile kaplı olduğu yüzeylerde normal asfalt veya beton yüzeye göre gürültü daha az olmaktadır. Yol eğiminin dikliği de özellikle ağır taşıtların dik eğimleri çıkarken yaratacakları gürültünün artması nedeniyle önem kazanmaktadır. 24