Öğretmen Adaylarının Çalışma Yaprağı Geliştirme ve Kullanma Uygulaması İle Bu Uygulamaya Yönelik Görüşlerinin Değerlendirilmesi

Transkript

1 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 12(1) Kış/Winter Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Öğretmen Adaylarının Çalışma Yaprağı Geliştirme ve Kullanma Uygulaması İle Bu Uygulamaya Yönelik Görüşlerinin Değerlendirilmesi Fatma ŞAŞMAZ ÖREN Celal Bayar Üniversitesi Ümmühan ORMANCI a Celal Bayar Üniversitesi Öz Bu çalışmada; sınıf öğretmeni adaylarının fen ve teknoloji dersine yönelik olarak çalışma yaprağı geliştirmeleri, kullanmaları ve bu uygulamalara yönelik görüşlerinin alınması amaçlanmıştır. Bu amaçla çalışmada, nitel araştırmalardan durum çalışması (case study) modeli kullanılmıştır. Uygulamalar, Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi nde öğretim yılının güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşmiştir. Çalışmada veriler ise; yapılan uygulamalar sonucunda öğretmen adaylarının hazırladıkları çalışma yaprakları, görüş formu ve yarı yapılandırılmış görüşmeler aracılığı ile toplanmıştır. Sınıf öğretmen adaylarının hazırladıkları sunum dosyaları doküman analizi yoluyla incelenmiştir. Ayrıca görüş formundan elde edilen veriler içerik analizi ile incelenirken yarı yapılandırılmış görüşmelerden elde edilen veriler ise betimsel analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgulara göre; öğretmen adaylarının çalışma yapraklarını genel olarak değerlendirme yapma, ön bilgilerin tespiti, etkinlik oluşturma ve deney/etkinlik raporu şeklinde hazırladıkları ve uyguladıkları görülmektedir. Öğretmen adayları çalışma yapraklarının kullanımının kazanımları olarak ise öğrenme düzeylerinin tespiti, ön bilgilerin ortaya çıkarılması, deneyim sağlaması, hazırlamayı öğretmesi ve derse olan ilgiyi arttırması gibi katkılarını belirtmektedirler. Ayrıca katılımcılar çalışma yapraklarını geliştirirken genellikle uygun soru bulmada ve öğrenci seviyesine göre hazırlamada sorun yaşadıklarını ifade etmektedirler. Bu sonuçlardan yola çıkarak çalışma yapraklarının hazırlanması ve uygulanmasına yönelik bazı önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler Çalışma Yaprakları, Sınıf Öğretmen Adayı, Görüş Alma, Fen ve Teknoloji, Uygulama. Günümüzde değişen ve gelişen bilgi teknolojisinde bireylerden; bilgiyi aynen kabul etmek yerine ona ulaşma sürecinde problemi belirleme, araştırma yapma, çözüm bulma gibi becerilerini göstermeleri ve bilgiye kendilerinin ulaşmaları beklenmektedir. Karamustafaoğlu nun (2006) ifade ettiği gibi, bireylerin bilgiyi tek bir kaynaktan almaları ve ezberlemeleri beklenmemekte, aksine bilgiye ulaşma yollarını bilen, bunları kullanabilen ve karşılaştığı sorunlar karşısında bu bilgiyi kullanarak çözüm yöntemlerini a Ümmühan ORMANCI Celal Bayar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü nde yüksek lisans öğrencisidir. İlgi alanları; fen ve teknoloji öğretimi, drama, alternatif ölçme-değerlendirme ve kavram karikatürleridir. İletişim: Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 45900, Demirci-Manisa Elektronik posta: ummuhan45@gmail.com Tel : Fax : oluşturabilen bireylerin yetiştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla eğitim-öğretim programlarında Aydın ve Balım ın (2005) da belirttiği gibi bireylerin kendi bilgilerini kendilerinin oluşturarak daha iyi öğrendikleri yapılandırmacı öğrenme yaklaşımına uygun yöntemlerin kullanılması gerektiği düşünülmektedir. Bireylerin ön bilgilerini kullanarak yeni bilgilerini inşa ettikleri yapılandırmacı anlayışla birlikte farklı yöntem, teknik, strateji ve materyallerin kullanılması, zengin öğrenme ortamları oluşmasına katkı sağlayacaktır. Özellikle çoklu öğrenme ortamlarının oluşmasına katkı sağlayan öğretim materyallerinin kullanılması, öğrencilerin bilgileri yapılandırmaları ve kalıcı öğrenmeleri açısından önemlidir. Öğretim materyalleri, Gürbüz e (2007) göre öğretme ortamlarında soyut kavramları somutlaştırmak ve öğretimi daha etkili bir şekilde gerçekleştirmek için kullanılan araçlardır. Öğretime yardımcı materyaller

2 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ içinde yer alan çalışma yaprakları (Kösa, Karakuş ve Çakıroğlu, 2008) ise, yapılandırmacı anlayış kapsamında önem kazanan yazılı ve görsel araçlar içinde yer almaktadır. Çalışma yaprakları, bir konunun uygulanması aşamasında, öğrencilerin yapacağı etkinliklere yol gösterici açıklamaları içeren kâğıtlar olarak tanımlanabilir (Yağdıran, 2005). Güneş ve Asan (2005) da benzer şekilde bu öğretim materyallerinin öğrencilere yol gösterici açıklamalar içerdiğini ifade etmektedirler. Tan a (2008) göre ise çalışma yaprakları; öğrencinin derse aktif katılımını sağlayan, bilgiye ulaşması için takip etmesi gereken işlem basamaklarından ve bu basamaklarda yapılacak etkinlikleri açıklayan yönergelerden oluşan yazılı ve görsel materyallerdir. Anlaşılacağı gibi çalışma yaprakları, bir konu, kavram, etkinlik ya da deney hakkında yol gösteren, ön bilgileri tespit etme, öğretime yardımcı materyal veya değerlendirme aracı olma gibi farklı amaçlarla kullanılabilen, öğrencilerin ilgi ve dikkatlerini çeken yazılı ve/veya görsel materyallerdir. Çalışma yaprakları genel olarak; kavramla ilgili resim, soru, karikatür gibi uyarıcılardan oluşan dikkat çekme, öğrencilerin etkinlikle ilgili zihinsel-fiziksel olarak çalıştığı, gözlem veya deney bulgularını düzenlediği etkinlik ve kavramla ilgili çeşitli değerlendirme sorularının bulunduğu değerlendirme olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır (Karamustafaoğlu, Yaman ve Karamustafaoğlu, 2005, s. 217). Çalışma yapraklarının istenilen davranışları kazandırabilmesi, öğrenme ortamlarında çoklu yeteneklerin kullanımına fırsat vermesi, sınıf ortamında sıkıcılıktan ve disiplinsizlikten kaynaklanabilecek durumları engelleyebilmesi için bazı ölçütlere sahip olması gerekmektedir (Demircioğlu ve Atasoy, 2006). Bu noktada Dede nin (2010) de belirttiği gibi ancak iyi tasarlanmış çalışma yapraklarının etkili bir öğretim aracı olabileceği söylenebilir. Çalışma yapraklarının ve öğretim materyallerinin iyi tasarlanabilmesi için; bu materyaller hazırlanırken yönergenin bulunması, renklendirmenin yapılması, içeriğe ve öğrenci seviyesine uygun olması gibi görsel, sözel ve içeriksel bazı özelliklerin bulunmasına özen gösterilmelidir. Seferoğlu (2006, s. 21) öğretim materyalleri hazırlanırken, görsel tasarım açısından yazı tipi, stili, harf büyüklüğü ve boyutu, rengi ve boşlukları gibi sözel unsurlara dikkat edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Benzer olarak öğretim materyalleri içinde yer alan çalışma yaprağı hazırlarken; az ve öz bilgi içermesine, bilgi yerleşiminin organize bir biçimde olmasına, öğrencilerin çalıştıkları konuda işlem yapmaları için gerekli alan bırakılmasına, yazı ve şekillerin öğrencilerin gelişim düzeylerine uygun olmasına özen gösterilmelidir (Yağdıran, 2005; Yanpar, 2005, s. 116). Ayrıca çalışma yapraklarında yer alan yönergeler; öğrencileri bir sonraki aşamaya yöneltecek, sonraki görev için onları isteklendirici nitelikte olmalıdır (Çınkı, 2007). Bununla birlikte Kaymakçı ya (2006) göre çalışma yapraklarının dikkat çekici ve derse/ konuya karsı olan ilgiyi artırıcı nitelikte olması gerekmektedir. Anlaşılacağı gibi derslerde çalışma yapraklarını verimli ve etkili olarak kullanılabilmek için, bu görsel araçlar hazırlanırken biçimsel olarak uygun olmasına (sayfa yapısı, yazı puntosu gibi), içeriğinin kazanımlara ve öğrenci seviyesine paralel olmasına, çalışma yapraklarının temel özelliklerini (yönerge bulunması, görselleştirme gibi) taşımasına dikkat edilmelidir. Öğrenenlerin öğrenme yaşantılarını zenginleştiren çalışma yaprakları, amaca göre yöntem ya da öğretimsel iş olarak dersi destekleyebilmektedir (Özdemir, 2006). Bu araçlar genellikle aşamalı olarak hazırlandığı için öğrencilerin her bir bilgi aşamasını sindirip diğer aşamaya geçmesi daha kolay olmakta, aşamalar arasındaki geçişler birbiriyle bağlantılı olduğundan öğrenciler karşılaştıkları problemleri daha kolay algılayarak, çözüme kolayca ulaşabilmektedirler (Bozdoğan, 2007). Tutak ve Birgin in (2008a; 2008b) çalışma yapraklarını, bilgisayar destekli öğretim etkinliklerinin uygulanması sürecinde öğrencilere yol göstermesi, rehberlik etmesi amacıyla geliştirdikleri ve kullandıkları görülmektedir. Bak-Kibar ve Ayas ın (2010a; 2010b) araştırmalarında ise çalışma yaprakları; öğrencilerin öğrenmelerinin sağlanmasında öğrenme-öğretme ortamlarında kullanılan çeşitli materyallerden biri olarak ele alınmıştır. Araştırmacılar çalışmalarının birinde (2010b) fiziksel ve kimyasal değişim kavramlarıyla ilgili bir çalışma yaprağı, diğerinde (2010a) ise ilköğretim fen bilgisi öğretmenliği bölümü öğretmen adaylarıyla bu kavramlar hakkında çoklu zeka kuramına dayalı bir çalışma yaprağı geliştirmişlerdir. Alan yazın incelendiğinde, çalışma yapraklarının farklı amaçlar için kullanımı ve farklı değişkenler (başarı, kalıcılık, motivasyon gibi) üzerine etkilerinin araştırıldığı çeşitli çalışmalara rastlanmaktadır. Çelikler (2009) kimyasal bileşikler konusunda geliştirilen çalışma yapraklarının akademik başarıya ve kalıcılığa olan etkisini incelediği çalışmasında, çalışma yaprakları kullanımı lehine anlamlı düzeyde bir farklılık bulmuştur. Coştu ve Ünal ın (2004) araştırmalarının ise lise 2. sınıf öğrencilerin Le- Chatelier prensibini kavramaları için bir çalışma yaprağı hazırlamak ve bunun öğretim açısından 242

3 ŞAŞMAZ ÖREN, ORMANCI / Öğretmen Adaylarının Çalışma Yaprağı Geliştirme ve Kullanma Uygulaması İle Bu Uygulamaya... etkililiğini değerlendirmek amacıyla gerçekleştirildiği görülmektedir. Çalışmadan elde edilen bulgular incelendiğinde, Le-Chatelier prensibinin öğrencilere kavratılmasında hazırlanan çalışma yaprağının etkili olduğu belirtilmektedir. Demircioğlu, Demircioğlu ve Ayas (2004) sınıf öğretmen adaylarının maddenin tanecikli yapısı kavramı ile ilgili olarak sahip oldukları kavram yanılgılarını gidermek için çalışma yaprakları geliştirdikleri ve uyguladıkları araştırmalarında, çalışma yapraklarının kavram yanılgılarını gidermede etkili olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Kösa (2010) ise araştırmasında, uzay geometrinin bir konusu olan dik izdüşümüne yönelik çalışma yaprakları geliştirmiş, bu çalışma yapraklarının lise öğrencileri (12. sınıf) üzerinde uygulanabilirliğini incelemiş ve bu araçların konuların öğretiminde kolaylık sağladığı, öğrencilere zevkli geldiği, onları derse karşı motive ederek ilgilerini artırdığı sonucuna varmıştır. Lane, Hall ve Lane in (2004) öz yeterlilik ve istatistik performansı arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik üniversite öğrencileri ile gerçekleştirdikleri araştırmalarında ise çalışma yaprakları oluşturulan istatistik modülünde ortaya konan performansa yönelik bir öz değerlendirme aracı olarak kullanılmıştır. Krombaß ve Harms (2008) ise yaş grubu gramer okulu öğrencileriyle bir doğal tarih müzesinde biyoçeşitlilik konusuna yönelik bilgi kazanımında çalışma yapraklarının etkisini araştırmışlardır. Yazarlara göre özellikle kapalı uçlu yöntemin kullanıldığı çalışma yaprakları konunun öğrenilmesinde öğrencilerin ön bilgileriyle birlikte en önemli iki faktörden biri olarak ifade edilmiştir. Mortensen ve Smart (2007) ise ilköğretim öğrencileriyle (3-5, 6-8 ve 9-12 olmak üzere üç farklı sınıf aralığında) yaptıkları çalışmalarında, müze gezilerinde çalışma yapraklarının kullanımını incelemişlerdir. Araştırmalarında Johnson, Wardlow ve Franklin (1997), fiziksel fen prensiplerinin öğrenilmesinde 9. sınıf öğrencilerin bilişsel başarıları ve tutumları üzerine el becerisine dayalı etkinliklerle çalışma yapraklarını karşılaştırmışlardır. Sonuçlara göre bilişsel başarı açısından her iki grup arasında anlamlı bir fark oluşmazken fene yönelik tutum açısından el becerisine dayalı etkinliklerle ders işlenen grubun lehine anlamlı bir farklılık belirlenmiştir. Çalışma yapraklarına ilişkin yapılan çalışmalara bakıldığında; bu araçların genellikle farklı yaklaşım, yöntem veya tekniklerle birlikte kullanıldığı görülmektedir. Başıbüyük ve Çıkılı (2002) coğrafya konularında gerçekleştirdikleri çalışmalarında, ilköğretim düzeyinde çalışma yaprakları ve dilsiz harita kullanımının öğrenci başarısı ve motivasyonu üzerine etkisini araştırmışlardır. Yazarlar tarafından çalışma yaprakları ve dilsiz haritaların öğrencilerin akademik başarıları üzerinde olumlu etkileri olduğu saptanmıştır. Coştu, Karataş ve Ayas (2003) basıncın sıvıların kaynama sıcaklığı üzerine etkisini öğretmede ve Atasoy (2008) Newton un hareket kanunları konusunda yapılandırmacı öğrenme kuramına uygun çalışma yapraklarının kavram yanılgılarını gidermeye etkisini araştırmışlar ve olumlu sonuçlar elde etmişlerdir. Bununla birlikte Bukova-Güzel (2007) üniversite matematik öğrencileriyle limit kavramının öğrenilmesinde yapılandırmacı öğrenme ortamının etkisini incelediği araştırmasında çalışma yapraklarını konuyla ilgili öğrencilerin öğrenmelerinin değerlendirilmesi sürecinde kullanmıştır. İlköğretim okullarına yönelik sınıf dışı bir gözlem etkinliği ortaya koyan Su, Hung, Hwang ve Lin in (2010) araştırmalarında ise çalışma yapraklarının mobil öğrenme etkinliklerinde ekoloji gözlemlerinin değerlendirilmesi amacıyla geliştirilen otomatik bir puanlama sisteminde yer aldığı görülmektedir. Ayrıca Scherr ve Hammer in (2009) üniversite fizik dersinde uyguladıkları araştırmalarında, işbirlikli aktif öğrenme etkinliklerinin gerçekleştirilmesi sürecinde çalışma yaprakları kullanılmıştır. Perkins ve Saris in (2001) araştırmalarında ise çalışma yapraklarının işbirlikli öğrenme içinde yer alan jigsaw tekniğinin uygulanması sürecinde içerisinde problem setlerinin yer aldığı, öğrencilerin aktif ve yaparak öğrenmelerine yardımcı bir araç olarak kullanıldığı görülmektedir. Saka ve Yılmaz (2005) çalışmalarında elektrostatik konusunda bilgisayar destekli çalışma yapraklarına dayalı öğretim materyali geliştirmeyi ve öğrenci başarı düzeyine etkisini belirlemeyi amaçlamışlardır. Araştırmacılar, çalışma yapraklarının konuyla ilgili kavramların öğretilmesinde başarıyı yükselten bir etkiye sahip olduğunu ifade etmektedirler. Vries, Meij ve Lazonder (2008) ise, çalışma yapraklarını ilköğretim düzeyinde bilgisayar laboratuarı dersinde yansıtıcı internet taramasına destek olması amacıyla kullanmışlardır. Alan yazın incelemelerine göre çalışma yapraklarının daha çok farklı öğrenim kademelerinde, araştırılan konulara yönelik rehber materyallerin geliştirilmesi ve bunların öğrencilerin başarıları, bilgilerinin kalıcılığı, motivasyonları üzerindeki etkilerinin tespit edilmesi, kavram yanılgılarının belirlenmesi veya giderilmesi gibi amaçlarla kullanıldığı görülmektedir. Ancak çalışma yapraklarına yönelik uzun süreli uygulama araştırmaları ve bu uygulamalara yönelik öğretmen ya da öğretmen adaylarının görüşlerinin alınmasına ilişkin yeterli sayıda çalışmaya rastlanmamıştır. Bu bağlamda, meslek yaşamlarında yapılandırmacı yaklaşımı uy- 243

4 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ gulayacak olan öğretmen adaylarının çalışma yapraklarına ilişkin uygulamalar gerçekleştirmelerinin, deneyim kazanmalarının ve konuya ilişkin görüşlerinin alınmasının önemli olduğu düşünülmektedir. Araştırmanın Amacı ve Problemi Yapılan geniş katılımlı bu çalışmada, sınıf öğretmeni adaylarından fen ve teknoloji dersine yönelik çalışma yaprakları geliştirmeleri, bunları fen ve teknoloji dersi sunumlarında kullanmaları istenmiş böylece çalışma yaprakları konusunda deneyim kazanmaları ve bu uygulamalarda yer alan çalışma yapraklarına ilişkin görüşlerinin alınması amaçlanmıştır. Bu nedenle araştırma iki temel problem kapsamında ele alınmıştır. Bu problemler; Sınıf öğretmeni adaylarının fen ve teknoloji dersine yönelik çalışma yaprakları geliştirme ve uygulama durumları nelerdir? ve Sınıf öğretmeni adaylarının fen ve teknoloji dersine yönelik geliştirilen çalışma yaprakları uygulamalarına ilişkin görüşleri nelerdir? olarak belirlenmiştir. Yöntem Çalışmanın bu bölümünde; araştırmanın deseni, evren-örneklem, verilerin toplanması ve analizi ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Araştırmanın Deseni Sınıf öğretmen adaylarının çalışma yaprakları geliştirmeleri, uygulamaları ile bu uygulamalara ilişkin görüşlerinin alınması amacıyla yapılan bu çalışma nitel bir araştırmadır. Nitel araştırmaların en temel özellikleri; doğal ortam, doğrudan veri toplama, zengin betimlemelerin yapılması, sürece odaklı oluşu, tümevarımcı veri analizi, katılımcıların bakış açılarını yansıtması ve araştırma desenlerindeki esnekliktir (Büyüköztürk, Kılıç-Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2008, s. 249). Yapılan bu çalışmada nitel araştırmalardan durum çalışması (case study) modeli seçilmiş ve kullanılmıştır. Bu model Karasar (2009, s. 86) tarafından tarama modellerinden biri olarak ele alınmakta ve genel tarama modelleriyle yapılanlara oranla daha ayrıntılı ve gerçeğe yakın bilgiler verdiği ifade edilmektedir. Yıldırım ve Şimşek (2006) e göre durum çalışması, nasıl ve niçin sorularını temel alan, araştırmacının kontrol edemediği bir olgu ya da olayı derinliğine incelemesine olanak veren araştırma yöntemidir. Başka bir ifadeyle durum çalışması; gerçek bağlamlarda etkileri gözlemlemede ve neden-sonuçların etkilerini belirlemede güçlü bir yöntem olarak ifade edilmektedir (Cohen, Manion ve Morrison, 2007, s. 253). Bu çalışmada da sınıf öğretmeni adaylarının; fen ve teknoloji dersine yönelik çalışma yaprakları hazırlamalarından ve kullanmalarından oluşan uygulama süreci ile bu uygulamalara ilişkin görüşlerinin belirlenmesi nitel veri toplamayı içerdiğinden ve bu konuda derinlemesine bilgi edinmek amaçlandığından dolayı durum çalışması kullanılmıştır. Evren-Örneklem Araştırma; öğretim yılı güz ve bahar dönemlerinde, Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesinde ilköğretim sınıf öğretmenliği bölümünde öğrenim görmekte olan 3. sınıf öğrencileri ile gerçekleştirilmiştir. Çalışma yaprağı uygulamaları sözü edilen iki dönemde (28 hafta) yer alan Fen ve Teknoloji Öğretimi I ile Fen ve Teknoloji Öğretimi II derslerinde gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim görmekte olan sınıf öğretmen adaylarının tamamı evreni, bunlar içinden amaçlı örnekleme yöntemleri kullanılarak belirlenen şubeler ise örneklemi oluşturmaktadır. Çalışmanın nitel özellikte olmasından dolayı, evrenin örneklemi temsil etmesiyle ilgili bir amaç güdülmemiştir. Karasar ın (2009, s. 86) belirttiği gibi, durum çalışmasında toplanan bilgiler, yalnızca inceleme konusu ünite için geçerli olup, onun ötesinde bir genelleme amacı güdülmemektedir. Araştırmada genel örneklemin yani çalışma yapraklarının hazırlanması ve uygulanması sürecindeki örneklemin seçiminde amaçlı örnekleme yöntemlerinden kolay ulaşılabilir durum örneklemesi seçilmiştir. Bunun nedeni; çalışmanın derinlemesine ve uzun süreli inceleme gerektiren nitel bir araştırma olma özelliği ve araştırmacılardan birinin aynı zamanda uygulamaların gerçekleştirildiği dersin öğretim elemanı olması olarak açıklanabilir. Uygulamaların gerçekleştirildiği bu örneklem içinden görüş formunun uygulandığı örneklemin seçiminde ise olasılık temelli örnekleme yöntemlerinden küme örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu sürecin sonunda ise gönüllülük esası temel alınarak bu örneklem içinden yarı-yapılandırılmış görüşme yapılacak öğretmen adayları belirlenmiştir. Çalışma yapraklarının geliştirilmesi ve uygulanması sürecinde yer alan öğretmen adaylarına ilişkin örneklemle bu uygulamalar sonunda görüş formu kullanılarak görüşleri alınan öğretmen adayları örneklemi ve yine uygulamalar sonunda bulguların derinleştirilmesi amacıyla karşılıklı görüşme yapılan öğretmen adaylarına ilişkin örneklem sayıları ve cinsiyetlerine ilişkin bilgiler Tablo 1 de verildiği gibidir. 244

5 ŞAŞMAZ ÖREN, ORMANCI / Öğretmen Adaylarının Çalışma Yaprağı Geliştirme ve Kullanma Uygulaması İle Bu Uygulamaya... Tablo 1. Araştırmanın Farklı Aşamalarında Yer Alan Örneklemlere ve Cinsiyete İlişkin Veriler Çalışma yapraklarının uygulama aşamasındaki örneklem Görüş formu örneklemi Yarı-yapılandırılmış görüşme Güz Dönemi Bahar Dönemi I. Öğretim I. Öğretim II. Öğretim I. Öğretim II. Öğretim Odak Grup Görüşmesi Bireysel Görüşme Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek Tablo 1 de görüldüğü gibi, çalışmanın güz dönemindeki uygulamalarına Fen ve Teknoloji Öğretimi I dersi kapsamında, birinci öğretimin farklı şubelerinden (ABCDE) toplam 97 öğrenci katılmıştır. Bahar dönemi uygulamaları ise, Fen ve Teknoloji Öğretimi II dersi kapsamında farklı şubelerden (ABCDE) 90 birinci öğretim programında yer alan öğretmen adayı, 69 ikinci öğretim programında yer alan öğretmen adayı olmak üzere toplamda 159 öğretmen adayının katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Uygulama çalışmalarına katılan öğretmen adaylarının güz döneminde 58 i kız, 39 u erkek, bahar döneminde ise 71 i kız ve 88 i erkektir. Yapılan uygulamalar sonucunda katılımcılar içinden küme örnekleme yöntemiyle seçilen 115 sınıf öğretmen adayına açık uçlu sorulardan oluşan bir görüş formu uygulanmıştır. Bu grupta yer alan katılımcıların 74 ü kız 41 i erkektir. Ayrıca görüş formuna cevap veren öğretmen adayları içinden gönüllülük esası temel alınarak seçilen 4 kişi ile odak grup, 5 kişi ile de bireysel olmak üzere toplam 9 kişiyle yarı-yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Verilerin Toplanması Çalışmada veriler; yapılan uygulamalar sonucunda öğretmen adaylarının hazırladıkları çalışma yaprakları, görüş formu ve yarı yapılandırılmış görüşmeler aracılığı ile toplanmıştır. Bu bağlamda yapılan çalışmada; geçerliliği arttırmak için birden fazla veri toplama aracı kullanılarak veri çeşitlemesine gidilmiştir. Veri çeşitlemesi, araştırma verilerinin toplanmasında birden fazla veri toplama yönteminin kullanılması ve toplanan verilerin birbirlerini destekleyici/teyit edici biçimde sunulması olarak tanımlanabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2006, s. 288). Bu konuda Jick (1979) araştırmacıların, aynı olay/fenomen üzerinde farklı veriler toplayarak kararlarının doğruluğunu arttırabileceklerini ifade etmektedir. Birden fazla yöntemden veya kaynaktan, (örneğin; alan araştırmasıyla birlikte gözlem ve görüşme yöntemlerini de kullanmak) araştırılan yapı veya olguya ilişkin, resmi daha doğru ve gerçekçi bir şekilde ortaya koyabilmek için yararlanma veri çeşitlemesi (üçleme) olarak adlandırılabilir (Şencan, 2005, s. 858). Ayrıca bu yaklaşımın nitel araştırmalarda çalışmanın güvenirliğini arttırdığı da ifade edilebilir. Bu araştırmada öğretmen adaylarının süreç boyunca geliştirdikleri ve uygulamalarında kullandıkları çalışma yapraklarıyla ilgili doküman analizi yoluyla sunum dosyalarından, çalışma yapraklarına ilişkin görüş formundan ve onlarla gerçekleştirilen görüşmelerden yararlanıldığından verilerin toplanması sürecinde veri çeşitlemesinden yararlanıldığı söylenebilir. Bu bağlamda veri toplama süreci; uygulamaların gerçekleştirilmesi ve bu uygulamalara yönelik veri toplama süreci, uygulamalar sonunda görüş formu ile veri toplama süreci ve odak grup ve bireysel görüşmelerle veri toplama süreci olarak üç alt başlıkta ele alınmıştır. Uygulamaların Gerçekleştirilmesi ve Bu Uygulamalara Yönelik Veri Toplama Süreci: Çalışmada veriler ilk olarak, iki dönem boyunca öğretmen adaylarının geliştirdikleri ve uygulamalarda kullandıkları çalışma yapraklarından elde edilmiştir. Uygulamalar öncesi öğretmen adaylarına çalışma yaprakları hakkında teorik bilgi verilmiş, çalışma yapraklarının tanımı, kullanım alanları, özellikleri, avantajları, dezavantajları ve hazırlanırken dikkat edilmesi gereken özellikler iki ders saatinde anlatılmıştır. Bundan sonraki bir ders saatinde ise öğretmen adaylarından fen ve teknoloji dersinin herhangi bir konusuna ilişkin çalışma yaprağı hazırlamaları istenmiş ve bu şekilde katılımcıların çalışma yapraklarına ilişkin bilgi düzeylerinin yeterli olup olmadığı belirlenmiştir. Böylece yapılacak çalışma için öğretmen adaylarıyla kısa süreli bir pilot çalışma uygulaması gerçekleştirilmiştir. Pilot çalışmanın teorik ve uygulama sürecinden sonra öğretmen adaylarının çalışma yapraklarını bildiklerine/hazırlayabildiklerine karar verilmiş ve uygulamalara geçilmiştir. Uygulamaların gerçekleştirildiği Fen ve Teknoloji Öğretimi I ve II dersleri; her hafta ders saatinin yarısı öğretim elemanı tarafından teorik bilgi vermek amacıyla yarısı ise öğretim elemanının bir önceki hafta anlatmış olduğu öğretim yöntemine/ yaklaşımına/ modeline/ tekniğine uygun olarak öğretmen adayları tarafın- 245

6 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ dan sunum yapılması şeklinde sürdürülmüştür. Uygulamalar grup çalışmaları şeklinde gerçekleştirilmiştir. Böylece her iki dönem de sınıftaki tüm öğrenciler kısa süreli de olsa bir sunum yapmışlar ve sunumlarında söz konusu yöntem ve yaklaşımların içinde çalışma yapraklarını kullanmışlardır. Bu uygulamalar sırasında; sunumu hazırlayan öğrenci öğretmen rolünde davranmış ve diğer öğrenciler de konunun yer aldığı seviyeye paralel olarak 4. veya 5. sınıf öğrencileri gibi davranmışlardır. Bu şekilde fen ve teknoloji öğretimi derslerindeki sunumlarda; fen ve teknoloji dersinin değişik konuları hem farklı bir öğrenme-öğretme yöntemine/ yaklaşımına/ modeline/ tekniğine uygun olarak işlenmiş, hem de çalışma yaprakları gerçek öğretim ortamlarında kullanılıyormuş gibi uygulanmıştır. Öğretmen adaylarının yaptıkları sunumlar dersin öğretim elemanı (aynı zamanda çalışmanın yazarlarından biri) tarafından izlenmiş ve uygulamalara ilişkin notlar tutulmuştur. Öğretmen adaylarından uygulamalarda her hafta bir önceki hafta dersin öğretim elemanı tarafından işlenen yaklaşım, yöntem ve tekniği (örneğin; kavram karikatürleri, öğrenme halkası, işbirlikli öğrenme vb.) temel alarak gerçekleştirdikleri sunumlarına ilişkin dosya hazırlamaları istenmiştir. Hazırlanan dosyalar grup olarak teslim edilmiştir ve her dosyada 4-6 öğrencinin yaptığı sunuma ilişkin veriler bulunmaktadır. Ayrıca katılımcılar dosyalarında, yapmış oldukları sunumlar esnasında kullandıkları çalışma yapraklarına da yer vermişlerdir. Çalışma yaprakları, katılımcıların sınıf öğretmenliği programında yer almalarından dolayı ilköğretim fen ve teknoloji dersi 4. ve 5. sınıflara ait üniteleri içermektedir. Öğretmen adayları uygulamaları boyunca çalışma yapraklarını farklı amaçlara (değerlendirme, ön bilgileri yoklama, pekiştirme, etkinlik, deney raporu vb.) yönelik olarak hazırlanmışlardır. Değerlendirme amacıyla hazırlanan çalışma yapraklarında; öz-akran değerlendirme, bulmaca, kavram haritaları ve yapılandırılmış grid gibi yöntem ve teknikler kullanılırken, deney/etkinlik raporu şeklinde hazırlanan çalışma yapraklarında ise; tahmin-gözlem-açıklama formu, Vee diyagramları, gözlem tablosu, proje formu, performans ödevi gibi farklı yöntem, teknik ve araçlar kullanılmıştır. Bununla birlikte uygulanan çalışma yaprakları incelendiğinde; kavram karikatürlerinin öğretmen adayları tarafından dersin farklı aşamalarında değişik amaçlarla (ön bilgilerin tespiti, öğretim stratejisi, alternatif değerlendirme vb.) kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca çalışmada öğretmen adaylarının sunumlarında kullandıkları çalışma yaprakları önceki sunularda belirlenen çalışma yapraklarının geliştirilmesi ve kullanılmasına yönelik eksikliklerin tekrarlanmayacağı şekilde düzenlenmeye çalışılmıştır. Öğretmen adaylarına çalışma yapraklarının yer aldığı sunumlarına yönelik dersin öğretim elemanı tarafından dönütler verilmiş ve konuyla ilgili akranlarının fikirleri alınmıştır. Burada temel amaç öğretmen adaylarının çalışma yapraklarının hazırlanması ve kullanılmasına yönelik bilgi ve becerilerinin nasıl değiştiğinin, gelişim süreçlerinin gözlenmesidir. Bu yönüyle çalışma yaprakları öğretmen adaylarının gerçekleştirmesi beklenen bir performans olarak ele alınmıştır. Süreç sonunda ise öğretmen adaylarının derste kullanarak dosyalarına ekledikleri çalışma yaprakları veri toplama araçlarından biri olarak kullanılmıştır. Öğretmen adaylarının geliştirip uygulamalarında kullandıkları çalışma yapraklarına ilişkin verilere ve bunlardan örneklere (farklı kullanım amaçlarına, eksikliklerine, vb. özelliklerine ilişkin olarak) bulgular kısmında yer verilmiştir. Uygulamalar Sonunda Görüş Formu İle Veri Toplama Süreci: Araştırmada kullanılan bir diğer veri toplama aracı ise görüş formudur. Yapılan çalışmada öğretmen adaylarının çalışma yaprakları geliştirmeleri ve uygulamaları sürecine ilişkin görüşlerinin alınması amaçlandığından veri toplama aracı olarak, nitel araştırmalar içinde sıkça yer verilen görüş formu kullanılmıştır. Görüş formunda araştırmacılar tarafından hazırlanan açık uçlu 5 görüş sorusu yer almaktadır. Balcı nın (2007) da belirttiği gibi görüş soruları, herhangi bir bireyin belirli bir anda ve belirli bir konuya yönelik olarak ne düşündüğünü belirlemeye dönük sorulardır. Yapılan çalışmada görüş formu hazırlanırken, bu konuda yapılan çalışmalar incelenmiş ve çalışmada yer alması düşünülen soruların ilk hali hazırlanmıştır. Hazırlanan sorular; geçerliliğinin sağlanması amacıyla uzman görüşüne sunulmuş, gelen dönütler doğrultusunda bazı sorular formdan çıkarılmış, bazıları ise düzeltilerek formda yer almıştır. Geliştirilen soruların anlaşılabilirliğinin tespiti için, çalışma grubu dışında yer alan aynı düzeydeki 3 öğretmen adayıyla görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Öğretmen adaylarından gelen açıklamalara paralel olarak düzeltmeler yapılmış ve görüş formunun son hali oluşturulmuştur. Odak Grup ve Bireysel Görüşmelerle Veri Toplama Süreci: Çalışmada yer verilen bir diğer veri toplama aracı ise yarı yapılandırılmış görüşmelerdir. Bireylerin herhangi bir konu hakkındaki bilgi, düşünce tutum ve davranışlarının ve bunlara yönelik olası nedenlerin öğrenilmesinde en kestirme yollardan bir olarak kullanılan (Karasar, 2009, s. 166) görüşmeler; Çepni ye (2007, s. 120) göre derinle- 246

7 ŞAŞMAZ ÖREN, ORMANCI / Öğretmen Adaylarının Çalışma Yaprağı Geliştirme ve Kullanma Uygulaması İle Bu Uygulamaya... mesine ve eksiksiz bilgi elde etme, gözlemleme olanağını barındırması, gerektiğinde sorulan soruların sayılarının veya sırasının değiştirilebilir olması gibi özelliklerinden dolayı diğer yöntemlere göre araştırmacılara büyük avantajlar sağlamaktadır. Öğretmen adaylarının çalışma yapraklarına ilişkin derinlemesine görüşlerinin alınmasının amaçlandığı çalışmada, yarı yapılandırılmış görüşmelerde açık uçlu sorular kullanılmıştır. Soruların geliştirilmesi aşamasında, görüş formunda yer alan soruların geliştirilmesine paralel bir yol izlenmiş ve görüş formuna verilen öğretmen adaylarının cevaplarından yararlanılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşmeler çalışma grubu içinden gönüllülük esası temel alınarak ve tesadüfî olarak seçilen öğretmen adaylarına uygulanmıştır. Yapılan görüşmelerde, öğretmen adaylarının isimleri gizli tutulmuş ve A, B, C, I şeklinde kodlarla belirtilmiştir. Görüşmeler öğrencilerin bir kısmı ile bireysel bir kısmıyla ise odak grup görüşmesi şeklinde sürdürülmüş ve görüşme kayıtları araştırmacılar tarafından ses kaydı yapılarak bunun yanı sıra not alınarak gerçekleştirilmiştir. Bireysel görüşmeler ortalama 25 dakika, grup görüşmeleri ise ortalama bir saat sürmüş ve tamamı verilerin analizi için metinleştirilmiştir. Toplanan kayıt verileri Microsoft Word ortamına aktarılarak yazılı metin haline dönüştürülmüş ve ardından araştırmacılar tarafından betimsel olarak analiz edilmiştir. Verilerin Analizi Yapılan çalışmada öncelikle sınıf öğretmen adaylarının hazırladıkları sunum dosyaları içinden rastgele seçilen 15 dosya doküman analizi yoluyla incelenmiştir. Çepni nin (2007, s. 79) de belirttiği gibi doküman analizi, yapılacak olan çalışma ile ilgili mevcut kayıt ve belgeleri toplayıp belirli norm veya sisteme göre kodlayıp inceleme işlemidir. Bu çalışmada da dosyalar içinde yer alan çalışma yaprakları kullanım amaçları da dikkate alınarak analiz edilmiş ve sayısal bilgiler olarak ifade edilmiştir. Bununla birlikte farklı öğretim yaklaşım, yöntem ve tekniklerine dayalı olarak oluşturulan çalışma yaprakları; yönerge, renklendirme, sayfa yapısı, içerik, kimlik bilgileri ve yazı boyutu/stili açısından iki araştırmacı tarafından analiz edilmiştir. Bu analizlerde seçilen dosyalardaki çalışma yaprakları yeterlik düzeyi olarak yüksek, orta ve düşük olmak üzere üç farklı seviyede ele alınarak incelenmiştir. Bu seviyeler incelenen çalışma yaprağındaki her bir değişken için hangi oranda yer aldığını temsil etmektedir. Bir örnekle açıklamak gerekirse; renklendirme değişkeni için incelenen dosyada bir önceki tabloda yer alan çalışma yaprağı sayılarına (örneğin 5. dosyada 18 tane çalışma yaprağı bulunmaktadır: bkz. Tablo 2) uygun olarak seviye belirlemesi gerçekleştirilmiştir. Örnek verilen 5. dosyada yer alan 18 tane çalışma yaprağından 6 veya daha azında renklendirme uygun şekilde yapılmışsa düşük düzey, 7-12 tanesinde uygun şekilde yapılmışsa orta düzey ve 12 den fazlasında uygun şekilde yapılmışsa yüksek düzey olarak seviyesi belirlenmiştir. Diğer tüm dosyalarda da verilen bu örneğe uygun şekilde çalışma yapraklarının seviyeleri tespit edilmiştir. Benzer şekilde Seferoğlu nun (2006, s ) farklı öğretim materyallerinin değerlendirilmesine yönelik önerdiği değerlendirme formlarının da yüksek, orta ve düşük olarak derecelendirildiği görülmektedir. Çalışma yapraklarının incelenmesi sürecinde değişkenlerin belirlenmesinde ise öğretim materyallerinin özelliklerine ilişkin bazı kaynaklar (Kaya, 2006; Seferoğlu, 2006; Yanpar, 2005) ile çalışma yaprakları konusunda yapılan tezler (Çınkı, 2007; Kaymakçı, 2006; Yağdıran, 2005) incelenmiş ve değişkenlerin; yönerge, renklendirme, sayfa yapısı, içerik, kimlik bilgileri ve yazı boyutu/stili olmasına karar verilmiştir. Çalışmada görüş formundan elde edilen verilerin analizinde ise nitel araştırmalarda sıklıkla kullanılan yöntemlerden biri olan içerik analizi kullanılmıştır. Özellikle gözlem ve görüşmelerden elde edilen verilerin analizinde ve sosyal bilimlerde sıklıkla kullanılan içerik analizinde araştırmacılar uygun kategoriler, sınıflamalar ya da işaretler geliştirmek yoluyla incelenen konuyla ilgili karşılaştırmalar yapabilmektedirler (Büyüköztürk ve ark., 2008, s. 263). Elde edilen verilerin derinlemesine incelenmesinin amaçlandığı içerik analizinde, ilk olarak görüş formundan elde edilen veriler araştırmacılar tarafından kodlanmıştır. Bu kodların ortak yönleri bulunarak temalar oluşturulmuş ve kodlar bu temalar altına yerleştirilmiştir. Temalar içinde bulunan ifadelerin frekans ve yüzde değerleri bulunarak tablolaştırılmış ve bulgular kısmında bu sonuçlara yer verilmiştir. İçerik analizinde güvenirliliği belirlemek amacıyla genellikle kodlayıcılar arası tutarlılık hesaplanmaktadır. Bu amaçla çalışmada, Miles ve Huberman (1994) tarafından geliştirilen uyum yüzdesi formülü kullanılmıştır. Çalışmanın her iki araştırmacısı tarafından ayrı ayrı analiz edilen formlar her bir soru için ilgili formül kullanılarak uyum yüzdeleri hesaplanmıştır. Çalışmada kodlamalardaki uyum yüzdesi; birinci soru için 0.78, ikinci soru için 0.86, üçüncü soru için 0.84, dördüncü soru için 0.81, beşinci soru için 0.84 ve toplamda tüm sorular için genel uyum yüzdesi ise 0.83 olarak hesaplanmıştır. Daha sonra uzmanlar bir araya gelerek uyum düzeyinin düşük olduğu değer- 247

8 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ lendirmeler üzerinde konuşarak ortak bir karar ortaya koymuşlardır. Bu bağlamda çalışmanın analiz sürecinde; ilk önce araştırmacılar tarafından veriler analiz edilmiş ve kodlar oluşturulmuştur. Çalışmada kullanılan bir diğer veri toplama aracı olan yarı yapılandırılmış görüşmelerden elde edilen veriler ise betimsel analiz yöntemiyle analiz edilmiş ve bulgular kısmında bu sonuçlara yer verilmiştir. Ekiz e (2007, s. 195) göre eğer bir araştırma incelenecek konuyu daha önceden oluşturulan soru, konu ya da temalar doğrultusunda ve doğrudan alıntılarla desteklemeyi amaçlıyorsa betimsel analiz tercih edilebilir. Yıldırım ve Şimşek e (2006, s. 224) göre betimsel analizde veriler araştırma sorularının ortaya koyduğu temalara göre ya da görüşme veya gözlem sürecinde kullanılan sorulara göre düzenlenerek sunulabilir. Ayrıca yazarlara göre bu analizde görüşülen bireylerin görüşlerini çarpıcı bir şekilde yansıtmak amacıyla sıklıkla doğrudan alıntılara yer verilir. Bu araştırmada betimsel analiz sonuçları; görüşme sürecinde kullanılan sorular temel alınarak ve farklı görüşme (odak grup, bireysel) örneklerini yansıtacak biçimde düzenlenerek sunulmaya çalışılmıştır. Katılımcıların görüşlerine yönelik genel resmi gerçekçi bir biçimde ortaya koyabilmek ve diğer veri toplama araçlarından elde edilen sonuçlarla karşılaştırabilmek için ise direk alıntılara yer verilmiştir. Bulgular ve Yorumlar Çalışmanın bulguları; öğretmen adaylarının geliştirdikleri ve uyguladıkları çalışma yapraklarına ilişkin bulgular, görüş formundan elde edilen bulgular ve yarı yapılandırılmış görüşmelerden elde edilen bulgular olmak üzere üç temel başlıkta ele alınmıştır. Öğretmen Adaylarının Geliştirdikleri ve Uyguladıkları Çalışma Yapraklarına İlişkin Bulgular Bu bölümde ilk olarak ilköğretim sınıf öğretmen adaylarının sunum dosyalarından rastgele seçilen 15 dosyanın doküman analizi yoluyla incelenmesi sonucu elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Dosyalarda yer alan çalışma yaprakları; kullanım amaçları da göz önüne alınarak analiz edilmiş ve her dosyada bulunan çalışma yaprağı sayılarına ilişkin sonuçlar Tablo 2 de yer verilmiştir. Tablo 2 incelendiğinde öğretmen adaylarının geliştirdikleri ve uyguladıkları çalışma yapraklarının kullanım amaçları açısından genel olarak değerlendirme, ön bilgilerin tespiti, etkinlik ve deney/etkinlik raporu şeklinde sınıflandırılabildiği görülmektedir. Yapılan analizler sonucunda değerlendirme amacıyla hazırlanan çalışma yapraklarına, seçilen 15 dosyada da yer verildiği anlaşılmaktadır. Bununla birlikte değerlendirme amacıyla kullanılan çalışma yapraklarının; neredeyse her dosyada en fazla kullanılan materyaller olduğu ifade edilebilir. Ayrıca 3 ve 7 numaralı dosyalarda ön bilgilerin tespiti için geliştirilen çalışma yapraklarına daha fazla yer verilirken; 5, 9 ve 12 numaralı dosyalarda ise etkinlik olarak hazırlanan ve uygulanan çalışma yapraklarının daha fazla bulunduğu belirlenmiştir. Bunların dışında deney/etkinlik raporu olarak geliştirilen ve uygulanan çalışma yapraklarına ise en fazla 1, 8, 10 ve 13 numaralı dosyalarda yer verildiği görülmektedir. Sayısal açıdan incelendiğinde çalışma yapraklarının; en fazla 9, 3, 10, 1, 8 ve 13 numaralı dosyalarda, en az ise 6, 12, 14 ve 15 numaralı dosyalarda yer aldığı anlaşılmaktadır. Farklı öğretim yöntem ve tekniklerine dayalı olarak oluşturulan ve uygulamalarda kullanılan çalışma yapraklarının; yönerge, renklendirme, sayfa yapısı, içerik, kimlik bilgileri ve yazı boyutu/stili açısından yeterlik düzeylerine ilişkin analiz sonuçlarına Tablo 3 te yer verilmektedir. Tablo 3 te görüldüğü gibi çalışma yapraklarının yönerge kısımlarına 7 dosyada yüksek düzeyde ve 8 dosya da ise orta düzeyde yer verildiği görülmektedir. Hazırlanan çalışma yapraklarında kimlik bilgilerine (ad-soyad-grup no vb. bilgiler) ise, 10 dosyada düşük düzeyde, 3 dosyada orta düzeyde ve 2 dosyada yüksek düzeyde yer verildiği anlaşılmaktadır. Genel olarak ifade etmek gerekirse öğretmen adaylarının çalışma yapraklarının içerik, sayfa Tablo 2. Dosyalarda Yer Alan Çalışma Yapraklarına İlişkin Sayısal Bilgiler Dosyalar Temalar Kodlar Değerlendirme Kullanım Ön bilgilerin tespiti amaçları Etkinlik Deney/etkinlik raporu Toplam

9 ŞAŞMAZ ÖREN, ORMANCI / Öğretmen Adaylarının Çalışma Yaprağı Geliştirme ve Kullanma Uygulaması İle Bu Uygulamaya... Tablo 3. Dosyalarda Yer Alan Çalışma Yapraklarının Farklı Değişkenler Açısından Yeterlilik Düzeyleri Dosya No Düzey Değişkenler Yönerge Renklendirme Sayfa Yapısı İçerik Kimlik Bilgileri Yazı Boyutu / Stili Yüksek X X X X Orta X X Düşük Yüksek X Orta X X X X X Düşük Yüksek X X Orta X X X Düşük X Yüksek X X X X X Orta Düşük X Yüksek Orta X X X X Düşük X X Yüksek Orta X X X X X Düşük X Yüksek X X X X X X Orta Düşük Yüksek X X Orta X X X X Düşük Yüksek X X X X X X Orta Düşük Yüksek X X X X Orta Düşük X X Yüksek Orta X X X X Düşük X X Yüksek X X Orta X X X Düşük X Yüksek X Orta X X X Düşük X X Yüksek X X Orta X X X Düşük X Yüksek X X X Orta X X Düşük X yapısı, renklendirme ve yazı boyutu/stili bölümlerinde genellikle sorun yaşamadıkları ancak kimlik bilgileri ve yönergelerin ifade edilmesi boyutlarında bazı sorunlar yaşadıkları söylenebilir. Ayrıca bulguların bu bölümünde sınıf öğretmen adaylarının; fen ve teknoloji eğitiminde kullanılan farklı öğretim yöntem, teknik ve stratejilerine (araştırmaya dayalı öğrenme, işbirlikli öğrenme, analojiler vb.) uy- 249

10 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ gun olarak, farklı amaçlarla (ön bilgileri tespit etme, etkinlik, deney/etkinlik raporu, değerlendirme) geliştirdikleri ve uyguladıkları çalışma yapraklarından örneklere yer verilmiştir. Bulguların bu bölümünde yer verilen çalışma yaprakları örneklerinin, uygulamalar boyunca hazırlanan çalışma yapraklarındaki değişim ve gelişimle birlikte kullanım amacı çeşitliliğini yansıtması amaçlanmıştır. Bu bağlamda öğretmen adayları tarafından geliştirilen ve uygulamalarda kullanılan çalışma yaprakları; ön bilgilerin tespit edilmesi amacıyla geliştirilen ve kullanılan çalışma yapraklarına örnekler, etkinlik olarak geliştirilen ve kullanılan çalışma yapraklarına örnekler, deney/ etkinlik raporu şeklinde geliştirilen ve kullanılan çalışma yapraklarına örnekler ve değerlendirme amacıyla geliştirilen ve kullanılan çalışma yapraklarına örnekler olmak üzere dört farklı alt başlık altında sunulmuştur. Ön Bilgilerin Tespit Edilmesi Amacıyla Geliştirilen ve Kullanılan Çalışma Yapraklarına Örnekler: Resim 1 ve 2 de sınıf öğretmen adaylarının ilköğretim 4. sınıf fen ve teknoloji dersi yaşamamızdaki elektrik ünitesine yönelik olarak geliştirdikleri ve kullandıkları çalışma yapraklarından örnekler verilmiştir. Bununla birlikte fen öğretiminde kullanılan yaklaşım, yöntem ve teknikler açısından değerlendirildiğinde ise Resim 1 de yer alan çalışma yaprağı laboratuar yaklaşımlarına uygun olarak işlenen ve Resim 2 deki çalışma yaprağı ise bireysel farklılıklara göre öğretimin planlandığı bir derste kullanılmıştır. Araştırmacıların yaptığı incelemeler sonucunda; öğretmen adayları tarafından öğrencilerin ünite hakkında sahip oldukları ön bilgileri tespit etmek amacıyla hazırlanan bu çalışma yapraklarının öğrenci seviyesine uygun olarak hazırlandığı sonucuna ulaşılmıştır. Hazırlanan materyaller incelendiğinde; Resim 1 deki çalışma yaprağının renkler ve resimlerle desteklenmiş olmasına rağmen Resim 2 deki çalışma yaprağının neredeyse sadece yazıdan oluştuğu görülmektedir. Bu çalışma yapraklarıyla hem konuya dikkat çekilmesi hem de öğrencilerin ön bilgilerinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu bağlamda bu iki resimde yer alan çalışma yapraklarının; fen ve teknoloji öğretimi derslerinde gerçekleştirilen uygulamalara paralel olarak, öğrenci seviyesine uygunluk ve ilgi çekici olma özelliklerini sağladığı ifade edilebilir. Aynı zamanda Resim 1 ve 2 de yer alan çalışma yapraklarında; konunun içeriğine uygun olarak hazırlanan sorular ve terimlerle öğrencilerin konuya yönlenmeleri beklenmektedir. Ancak çalışma yapraklarında bulunması gereken bireysel veya gruba yönelik kimlik bilgilerinin yazıldığı bölümün (adı soyadı veya grup no gibi) ve yönergenin olmaması, Resim 1 de eksik olan bir nokta iken, Resim 2 de doğru bir şekilde verilmiştir. Etkinlik Olarak Geliştirilen ve Kullanılan Çalışma Yapraklarına Örnekler: Resim 3 ve 4 te öğretmen adaylarının, dersin işlenmesi sürecinde etkinlik olarak geliştirdikleri çalışma yapraklarından örneklere yer verilmiştir. Çalışma yapraklarından; Resim 3 te yer alan çalışma yaprağı ilköğretim 4. sınıf fen ve teknoloji dersi ışık ve ses ünitesine, Resim 4 teki çalışma yaprağı 5. sınıf fen ve teknoloji dersi kuvvet ve hareket ünitesine yönelik olarak geliştirilmiştir. Ayrıca fen öğretiminde kullanılan yaklaşım, yöntem ve teknikler açısından ise Resim 3 te yer alan çalışma yaprağı analoji tekniği temelli, Resim 4 deki çalışma yaprağı Resim 1. Çalışma Yaprağı 1 Resim 2. Çalışma Yaprağı 2 250

11 ŞAŞMAZ ÖREN, ORMANCI / Öğretmen Adaylarının Çalışma Yaprağı Geliştirme ve Kullanma Uygulaması İle Bu Uygulamaya... Resim 3. Çalışma Yaprağı 3 Resim 4. Çalışma Yaprağı 4 bireysel farklılıklar konusu temelli işlenen derslere yönelik olarak geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Öğretmen adayları yaptıkları uygulamalarda bu çalışma yapraklarını; fen öğretimine yönelik dersin teorik bölümünde öğrendikleri farklı yaklaşım, yöntem ve tekniklerin yanında yardımcı materyal olarak ders işleme sürecinde kullanmışlardır. Yapılan materyaller incelendiğinde; ilgi çekici olması, yöneltici soruların bulunması, yazı boyutunun/stilinin ve sayfa yapısının uygun olması ile öğrenci seviyesine göre hazırlanmış olması gibi çalışma yaprağının sahip olması gereken özellikleri taşıdıkları görülmektedir. Ancak bireysel veya gruba ilişkin bilgilerin yazılacağı bölümünün bulunmaması çalışma yapraklarında yer alan eksik yönlerden biridir. Bununla birlikte Resim 3 ve 4 te yer alan materyaller incelendiğinde; çalışma yapraklarında bulunması gereken yönergelerin de olmadığı anlaşılmaktadır. Deney/Etkinlik Raporu Şeklinde Geliştirilen ve Kullanılan Çalışma Yapraklarına Örnekler: Resim 5 ve 6 da katılımcıların; dersin işlenmesi sürecinde deney/etkinlik raporu şeklinde geliştir- Resim 5. Çalışma Yaprağı 5 Resim 6. Çalışma Yaprağı 6 251

12 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ dikleri ve uyguladıkları çalışma yapraklarından örneklere yer verilmiştir. Resim 6 da ilköğretim 4. sınıf fen ve teknoloji dersi vücudumuz bilmecesini çözelim ünitesi, Resim 5 de ise 5. sınıf yaşamımızdaki elektrik ünitesine yönelik geliştirilen çalışma yaprakları bulunmaktadır. Bununla birlikte öğretmen adayları tarafından hazırlanan ve uygulanan çalışma yapraklarından Resim 6 da yer alan işbirlikli öğrenmeye, Resim 5 de yer alan ise Vee diyagramlarına uygun olarak geliştirilmiştir. Hazırlanan materyaller incelendiğinde; genel olarak resimlerin/renklerin ve yöneltici açıklamaların yer alması, yazı boyutunun/stilinin öğrenci seviyesine uygun olması bu çalışma yaprakarın güçlü yönleri arasında yer almaktadır. Bununla birlikte hazırlanan çalışma yapraklarında, kimlik bilgilerinin yazılacağı bölümlerin ve bazılarında da yönergelerin bulunmaması materyallerin sınırlılıkları arasında ifade edilebilir. Değerlendirme Amacıyla Geliştirilen ve Kullanılan Çalışma Yapraklarına Örnekler: Resim 7 ve 8 de sınıf öğretmeni adaylarının, öğrencilerin konuyu öğrenme düzeylerini belirlemek yani değerlendirme yapmak amacıyla geliştirdikleri ve kullandıkları çalışma yapraklarından örneklere yer verilmiştir. Çalışma yapraklarından; Resim 7 de yer alan ilköğretim 4. sınıf fen ve teknoloji dersi yaşamımızdaki elektrik ünitesine, Resim 8 de yer alan 4. sınıf kuvvet ve hareket ünitesine yönelik olarak geliştirilmiştir. Ayrıca hazırlanan çalışma yapraklarından Resim 7 de yer alan bireysel farklılıklar temelli, Resim 8 de yer alan bilimsel süreç becerileri temelli işlenen derslere yönelik olarak geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Yapılan materyaller incelendiğinde; katılımcıların çalışma yapraklarını hazırlarken bulmacalar, eşleştirme, sınıflandırma öz değerlendirme gibi farklı ölçme-değerlendirme yöntem, teknik ve araçlarına yer verdikleri görülmektedir. Resim 7 ve 8 de yer alan çalışma yaprakları incelendiğinde; yazı boyutunun/stilinin ve sayfa düzeninin uygun olduğu, yönergesinin ve kimlik bilgileri bölümünün bulunduğu, öğrenci seviyesine uygun bir şekilde geliştirildiği anlaşılmaktadır. Ancak bu çalışma yapraklarının ilgi çekicilik ve resimlerle desteklenme bölümlerinde bazı eksiklikler olduğu ifade edilebilir. Görüş Formundan Elde Edilen Bulgular Bu bölümde, öğretmen adaylarının görüş formunda yer alan beş açık uçlu soruya verdikleri cevaplara ilişkin içerik analizi sonuçlarına yer verilmiştir. Bulguların değerlendirilmesi sürecinde; görüş formunda yer alan açık uçlu sorulardan elde edilen veriler analiz edilerek tablolaştırılmış, yüzde ve frekans değerleri olarak sunulmuştur. Sınıf öğretmeni adaylarının, Fen ve teknoloji dersinde çalışma yapraklarının kullanılmasından elde edilen kazanımlara yönelik düşünceleriniz nelerdir? sorusuna verdikleri cevaplara ilişkin yüzde ve frekans değerleri Tablo 4 te verilmiştir. Tabloda 115 öğretmen adayından elde edilen 279 veri yer almaktadır. Resim 7. Çalışma Yaprağı 7 Resim 8. Çalışma Yaprağı 8 252

13 ŞAŞMAZ ÖREN, ORMANCI / Öğretmen Adaylarının Çalışma Yaprağı Geliştirme ve Kullanma Uygulaması İle Bu Uygulamaya... Tablo 4. Öğretmen Adaylarının Uygulamalarında Kullandıkları Çalışma Yapraklarının Kazanımlarına İlişkin Görüşleri Temalar Kodlar f % f % Öğrencilerin öğrenme düzeylerini tespit etmesi Öğrencilerin ön bilgilerini ortaya çıkarması Öğrencilerin bilgilerini pekiştirmelerini sağlaması Öğrencilere Katkı Bilgilerini yapılandırmalarına yardımcı olması Öğrencilerin kavram yanılgılarını ortaya çıkarması Kalıcı öğrenme sağlaması Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeylerini belirlemesi Soyut bilgileri somutlaştırması Deneyim sağlaması Konuya hâkimiyeti arttırması Mesleğe katkı/kolaylık sağlaması Dönüt almayı kolaylaştırması Kendini değerlendirmesini sağlaması Öğretmene Katkı Zaman avantajı sağlaması Öğretmene yardımcı bir araç olması Dersin planlı gitmesine yardımcı olması Dersin etkililiğine yardımcı olması Özgüven kazandırmaya katkı sağlaması Tekrar kullanabileceği bir kaynak oluşturması Hazırlamayı öğretmesi Hazırlama alışkanlığı kazandırması Farklı amaçlara göre hazırlayabilmeyi öğretmesi Ne zaman kullanılacağını öğretmesi Hazırlama ve Kullanma Bilgisi Kazanımlara göre hazırlayabilmeyi öğretmesi Öğrenci seviyesine göre hazırlayabilmeyi öğretmesi Çalışma yaprağı hazırlamanın zorluklarını öğretmesi Derslere göre hazırlayabilmeyi öğretmesi Dikkatli ve özenli hazırlamayı öğretmesi Öğrencilerin ilgi alanına göre hazırlamayı öğretmesi Derse olan ilgiyi arttırması Derse aktif katılımı sağlaması Derse zenginlik katması Derse Katkı Dersi verimli hale getirmesi Dersi görselleştirmesi Dersin değerlendirilmesine katkı sağlaması Soru hazırlamayı öğretmesi Çalışma yapraklarının aşamalarını öğretmesi İçerik Bilgisi Sahip olması gereken özellikleri öğretmesi Değişik yöntem ve teknikleri içerebildiğini öğretmesi Farklı soru tiplerini içerebildiğini öğretmesi Tablo 4 te görüldüğü gibi öğretmen adayları, fen ve teknoloji derslerinde çalışma yaprağı kullanmanın birçok kazanıma sahip olduğunu belirtmişlerdir. Katılımcıların çalışma yapraklarının kazanımlarına ilişkin cevapları incelendiğinde; öğrencilere katkı, öğretmene katkı, hazırlama ve kullanma bilgisi, derse katkı ve içerik bilgisi olmak üzere beş tema altında toplandığı görülmektedir. Öğretmen adayları; öğrencilerin öğrenme düzeylerinin tespitinde (f=32, %11.4), ön bilgilerini ortaya çıkarmada (f=17, %6.1) ve bilgilerini pekiştirmede (f=12, %4.3) çalışma yapraklarının yardımcı olduğunu ifade etmektedirler. Bununla birlikte katımcılar çalışma yaprakları sayesinde deneyim kazanıldığını (f=14, %5.0) ve konuya olan hakimiyetlerinin arttığını (f=10, %3.6) belirtmektedirler. Ayrıca 16 (%5.6) öğretmen adayı yapılan uygulamaların çalışma yaprağı hazırlamayı öğrettiği ve 10 (%3.6) öğretmen adayı da bu araçları hazırlama alışkanlığı kazandırdığı yönünde görüş bildirmiştir. Sınıf öğretmen adayları tarafından çalışma yapraklarının; %4.7 (f=13) sıklıkla derse olan ilgiyi arttırdığı ve 253

14 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Tablo 5. Öğretmen Adaylarının Uygulamaları İçin Hazırladıkları Çalışma Yapraklarının Kullanım Amaçlarına İlişkin Görüşleri Temalar Kodlar f % f % Ön bilgileri tespit etmek için Dersin Başında Kavram yanılgılarını belirlemek için Öğrencileri derse güdüleme/istekli hale getirmek için Hazır bulunuşluk düzeylerini belirlemek için Konunun pekiştirilmesi için Etkinlik olarak Öğretim yöntemi olarak Konunun tekrarını sağlamak için Deney sırasında rapor yazmak için Ders İşlemesi Sürecinde Kavram yanılgılarını düzeltmek için Öğrenmeyi kolaylaştırmak için Soru çeşitliliği sağlamak için Kalıcı öğrenmeyi sağlamak için Öğrenme eksikliklerini tamamlamak için Konuyu görselleştirmek/zevkli hale getirmek için Değerlendirme amacıyla Dersin Sonunda Eksik/yanlış öğrenmeleri ortaya çıkarmak/gidermek için Konuyu toparlamak/özetlemek için Ödev aracı olarak %4.3 (f=12) sıklıkla ise derse aktif katılımı sağladığı belirtilmiştir. Bunların dışında bazı öğretmen adaylarının çalışma yapraklarının soru hazırlamayı öğretmesi (f=17, %6.1) açısından etkili olduğu yönünde görüş bildirdikleri görülmektedir. Öğretmen adaylarının görüş formunun ikinci sorusu olan Hazırladığınız çalışma yapraklarını fen ve teknoloji dersinde hangi amaç/amaçlarla kullandınız? sorusuna verdikleri cevaplar Tablo 5 te yüzdefrekans olarak gösterilmektedir. Tabloda 115 öğretmen adayından elde edilen 256 veri yer almaktadır. Yapılan uygulamalarda, öğretmen adaylarının çalışma yapraklarını kullanma amaçlarına ilişkin görüşleri incelendiğinde, genellikle dersin aşamalarına yönelik neden belirterek açıklama yazdıkları görülmüştür. Bu nedenle öğretmen adaylarının bu konudaki görüşleri öncelikle dersin aşamalarına yönelik temalara ayrılarak incelenmiştir. Bulgulara göre katılımcıların cevapları; genel olarak dersin başında (%30.5, f=78), dersin işlenmesi süresince (%23.0, f=59) ve dersin sonunda (%46.5, f=119) şeklinde farklılaşmaktadır. Sınıf öğretmen adaylarının çalışma yapraklarını dersin başında; çoğunlukla ön bilgileri tespit etmek (f=54, %21.0) ve kavram yanılgılarını belirlemek (f=15, %5.9) amacıyla kullanmak istedikleri anlaşılmaktadır. Dersin işlenmesi sürecinde ise öğretmen adayları çalışma yapraklarını; konunun pekiştirilmesi (f=18, %7.0), etkinlik (f=11, %4.3) ve öğretim yöntemi (f=9, %3.5) olarak kullandıklarını ifade etmişlerdir. Katılımcıların büyük çoğunluğu (f=105, %41.0) ise çalışma yapraklarını, değerlendirme amacıyla kullandıkları yönünde görüş bildirmişlerdir. Bununla birlikte 10 (%3.9) öğretmen adayı ise çalışma yapraklarını kullanma amacı olarak öğrencilerin eksik/ yanlış öğrenmelerini ortaya çıkarmak/gidermek olarak belirtmektedir. Görüşme formunun diğer bir sorusu şöyledir: Fen ve teknoloji dersinde gerçekleştirilen uygulamaları göz önüne aldığınızda sizce çalışma yapraklarının en önemli özellikleri nelerdir?. Katılımcıların bu soruya verdikleri cevaplar, yüzde-frekans değerleri şeklinde Tablo 6 da verilmiştir. Tabloda 115 öğretmen adayından elde edilen 229 veri yer almaktadır. Tablo 6 dan anlaşılacağı gibi, öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde gerçekleşen uygulamalar temel alındığında çalışma yapraklarının en önemli özelliklerine ilişkin verdikleri cevaplar araştırmacılar tarafından dersin işlenişine yönelik özellikler, öğrenciye yönelik özellikler ve değerlendirmeye yönelik özellikler olmak üzere üç tema altında toplanmıştır. Öğretmen adaylarının bu soruya genellikle çalışma yapraklarının avantajlarına yönelik görüş bildirerek cevap verdikleri görülmektedir. Katılımcıların bu konudaki düşüncelerine bakıldığında; çalışma yapraklarının en önemli özelliklerinin; konuları pekiştirilmeyi (f=15, %6.6), dönüt vermeyi (f=12, %5.2) ve konu tekrarını/ özetlemeyi sağlaması (f=10, %4.4) olarak görüldüğü gözlenmektedir. Öğrenciye yönelik özellikler incelendiğinde; öğretmen adayları, öğrencilerin ön bilgilerini yoklamasını (f=16, %6.8) 254

15 ŞAŞMAZ ÖREN, ORMANCI / Öğretmen Adaylarının Çalışma Yaprağı Geliştirme ve Kullanma Uygulaması İle Bu Uygulamaya... Tablo 6. Öğretmen Adaylarının Çalışma Yapraklarının En Önemli Özelliklerine İlişkin Görüşleri Temalar Kodlar f % f % Konuları pekiştirmeyi sağlaması Dönüt sağlaması Konu tekrarını/özetlemeyi sağlaması Dersi zevkli hale getirmesi Çok amaçlı kullanılabilir olması İlgi ve dikkat çekici olması Dersin İşlenişine Yönelik Özellikler Öğrenciye Yönelik Özellikler Değerlendirmeye Yönelik Özellikler Eksik ve yanlışları anında düzeltme fırsatı sunması Dersin işlenişini kolaylaştırması Kazanımlara/konuya uygun olarak hazırlanması Kolay hazırlanması/uygulanması Dersin planlı olmasını sağlaması Görselleştirmeyi sağlaması Zaman tasarrufu sağlaması Konunun anlaşılırlığını arttırması Öğrencilerin ön bilgilerini yoklaması Öğrencilerin eksiklerini tespit etmesi Öğrenci seviyesine uygun olarak hazırlanması Öğrencilerin daha iyi kavramasını sağlaması Kalıcı öğrenmeyi sağlaması Öğrenmeyi kolaylaştırması Öğrencinin yaparak öğrenmesini sağlaması Öğrenciye bilgi düzeyine ilişkin fikir vermesi Öğrenciyi düşünmeye sevk etmesi Öğrencilerin kavram yanılgılarını tespit etmesi Öğrencilerin kavram yanılgılarını gidermesi Öğrencilerin bilgilerini değerlendirebilmesi Öğrenci seviyesini tespit edebilmesi Öğrencinin kendini değerlendirebilmesi Eğlenceli bir değerlendirme aracı olması Güvenilir bir ölçme aracı olması ve eksiklerini tespit etmesini (f=12, %5.2), öğrenci seviyesine uygun olarak hazırlanmasını (f=10, %4.4) çalışma yapraklarının en önemli özellikleri arasında ifade etmektedirler. Değerlendirmeye yönelik özelliklere bakıldığında ise öğretmen adaylarının 39 u (%17.0) çalışma yapraklarının öğrencilerin bilgilerini değerlendirebilmesi açısından önemli olduğunu belirtmektedir. Çalışma yapraklarını hazırlarken hangi güçlüklerle karşılaştınız? sorusuna öğretmen adaylarının verdikleri cevaplar analiz edilmiş ve yüzde-frekans değerlerine Tablo 7 te yer verilmiştir. Tabloda 115 öğretmen adayından elde edilen 184 veri yer almaktadır. Tablo 7 de görüldüğü gibi, öğretmen adaylarının büyük çoğunluğunun (f=176, %95.6) çalışma yapraklarını hazırlarken bazı güçlüklerle karşılaştıkları görülmektedir. Katılımcıların çalışma yaprağı hazırlarken karşılaştıkları güçlükler incelendiğinde; sorular, uygunluk, özellikler, şekilsel ve diğer temaları altında toplanabilen bazı problemler yaşadıkları anlaşılmaktadır. Yapılan araştırmada öğretmen adayları çalışma yapraklarının hazırlanması sürecinde; uygun soru bulma/ seçme/ hazırlamada (f=23, %12.5), kazanımlara uygun soru hazırlamada (f=18, %9.8) ve öğrenci seviyesine uygun soru hazırlamada (f=9, %4.9) güçlükler yaşadıklarını belirtmektedirler. Bununla birlikte katılımcıların çalışma yapraklarını; öğrenci seviyesine (f=36, %19.5) ve sınıf düzeyine (f=12, %6.5) uygun olarak hazırlamada zorlandıkları ifade edilebilir. 8 (%4.4) öğretmen adayı da çalışma yapraklarını ilgi çekici ve eğlenceli olarak hazırlamada bazı güçlükler yaşadıklarını belirtmektedirler. Bunların dışında çalışmaya katılan öğretmen adaylarının maddi zorluk- 255

16 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Tablo 7. Öğretmen Adaylarının Çalışma Yapraklarını Hazırlarken Karşılaştıkları Güçlüklere İlişkin Görüşleri Temalar Kodlar f % f % Uygun soru bulma/seçme/ hazırlama Kazanımlara uygun soru hazırlama Öğrenci seviyesine uygun soru hazırlama Sorular Kapsamlı/nitelikli soru hazırlama Açısından Farklı soru tipleri/orijinal soru bulma Konu sınırlı olduğunda soru bulma Sorular arası bağlantı kurma Soruların zorluk derecelerini belirleme Karşılaşma Uygunluk Açısından Özellikler Açısından Şekilsel Açıdan Diğer Öğrenci seviyesine uygun olarak hazırlama Sınıf düzeyine uygun olarak hazırlama Konuya/bilgiye uygun olarak hazırlama İlgi çekici/eğlenceli hazırlama Görselliği sağlama Çeşitlilik sağlama Yaratıcı olması Sayfa yapısı düzenini sağlama Yönergelerin açık, anlaşılır ve net olmasını sağlama Yazımını uygun şekilde yapma Yazı tipi/boyutunu uygun seçme Çizim yapma Maddi sorunlar (renkli/renksiz fotokopi) Çok zaman alması Alan bilgisi eksikliklerinin olması Karşılaşmama lar (f=15, %8.2) ve zaman konusunda (f=9, %4.9) problem yaşadıkları anlaşılmaktadır. Öğretmen adaylarının, görüş formunun son sorusunu oluşturan Çalışma yapraklarının uygulanması sürecinde özellikle nelere dikkat ettiniz? sorusuna verdikleri cevaplar Tablo 8 de sunulmuştur. Tabloda 115 öğretmen adayından elde edilen 204 veri yer almaktadır. Öğretmen adayları, çalışma yapraklarının uygulanması sürecinde bazı hususlara dikkat edilmesi gerektiğini düşünmektedirler. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken konularla ilgili öğretmen adaylarının görüşlerinin farklılaştığı ve uygulama sürecine, içerik yapısına ve kullanım amaçlarına gibi temalara ayrıldığı görülmektedir. Katılımcılar çalışma yapraklarını uygularken özellikle; öğrenci/sınıf seviyesine uygunluğuna (f=17, %8.4), konunun neresinde uygulanacağına (f=12, %5.9) ve konuya uygun olmasına (f=12, %5.9) dikkat ettiklerini belirtmişlerdir. Bununla birlikte 27 (%13.3) öğretmen adayının çalışma yapraklarını uygularken yeterli süre vermeye özen gösterdiğini ifade ettiği görülmektedir. İçerik yapısı temasına bakıldığında ise katılımcıların bazılarının (f=25, %12.4) çalışma yapraklarının bireysel özellikte olmasına bazılarının (f=13, %6.5) ise grup çalışması şeklinde uygulanmasına dikkat ettikleri görülmektedir. Sınıf öğretmen adayları çalışma yapraklarını uygularken; %3.9 (f=8) sıklıkla anlaşılır olmasına, %3.4 (f=7) sıklıkla yazı büyüklüğü/ boyutu/ okunurluğuna ve %2.9 (f=6) sıklıkla yönergenin olmasına dikkat ettikleri yönünde görüş belirtmişlerdir. Ayrıca katılımcıların bazıları (f=6, %2.9) çalışma yapraklarının konuyu pekiştirici özellikte olmasına ve bazıları da (f=5, %2.5) değerlendirme amaçlı konu sonunda kullanmasına dikkat ettiklerini ifade etmişlerdir. Yarı Yapılandırılmış Görüşmelerden Elde Edilen Bulgular Bu bölümde, ilköğretim bölümü sınıf öğretmen adaylarının yarı yapılandırılmış görüşme sorularına verdikleri cevaplara ilişkin betimsel analiz sonuçlarına yer verilmiştir. Betimsel analiz sonuçları; öğretmen adaylarının yaptıkları uygulamalara ve geliştirdikleri çalışma yapraklarına ilişkin görüşlerinin alındığı odak grup ve bireysel görüşme sonuçlarını kapsamaktadır. Görüşme sorularından ilki öğretmen adaylarının çalışma yapraklarından yararlanarak sundukları fen dersleri hakkındaki genel düşüncelerini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Öğretmen adayları ça- 256

17 ŞAŞMAZ ÖREN, ORMANCI / Öğretmen Adaylarının Çalışma Yaprağı Geliştirme ve Kullanma Uygulaması İle Bu Uygulamaya... Tablo 8. Öğretmen Adaylarının Çalışma Yapraklarının Uygulanması Sürecinde Dikkat Ettikleri Noktalara İlişkin Görüşleri Temalar Kodlar f % f % Öğrenci/sınıf seviyesine uygunluğuna Konunun neresinde uygulanacağına Uygunluk Düzeyi Uygulama Süreci İçerik Yapısı Şekilsel Yapı Kullanım Amaçları Konuya uygun olmasına Çalışma yapraklarının amaçlarına uygun olmasına Bireysel veya grup çalışması amacına uygunluğuna Kazanımlara uygunluğuna Konuyu yeterince kapsamasına Yeterli süre vermeye Tüm sınıfa dağıtılmasına Öğrenci katılımına Dönüt vermeye Öğrencilerden gelen cevaplara Özenli/dikkatli cevaplanmasına Değerlendirilmesine Bireysel olmasına Grup çalışması olmasına İlgi çekici olmasına Anlam kargaşası yaratmamasına Somut olmasına Anlaşılır olmasına Yazı büyüklüğü/boyutu/okunurluğuna Yönergenin olmasına Konuyu pekiştirici özellikte olmasına Değerlendirme amaçlı konu sonunda kullanmaya Hazır bulunuşluk seviyelerini tespit etmek için konu öncesinde kullanmaya Kavram yanılgılarını gidermesine lışma yapraklarından yararlanarak sundukları fen derslerinin; farklı bireysel özelliklere sahip öğrencilere hitap etmede, dersi sıkıcılıktan kurtarmada, çalışma yapraklarını farklı amaçlarla kullanmayı öğrenmede, çeşitlilik oluşturmada, kalıcı öğrenmeyi sağlamada, pekiştirme yapmada, öğretmenin dersi daha planlı yürütebilmesinde ve meslek hayatına katkı sağlamada etkili olduğunu belirtmektedirler. Farklı bireysel özelliklere, öğrenme biçimlerine sahip öğrencilere ulaşmada çalışma yapraklarının etkili olduğunu düşünen öğretmen adaylarından biri bu konudaki görüşünü şu şekilde açıklamaktadır: Çalışma yapraklarını çok fazla alanda kullandığımız için, çok fazla öğrenciye hitap edebileceğimizi düşünüyorum. Yani çeşitli etkinliklerin yer alması onlara daha fazla ulaşmayı sağladı. (Odak Grup Görüşmesi: A öğretmen adayı). Odak grup görüşmelerinde görüşme yapılan öğretmen adaylarının neredeyse tamamının (f=3) fen derslerinde kullanılan çalışma yapraklarının öğrencilerin derse olan dikkatlerini ve ilgilerini çekmede etkili oldukları yönünde görüş bildirdikleri ancak bunun nedenlerine ilişkin açıklamalarında farklı düşüncelere sahip oldukları görülmektedir. Örneğin öğretmen adaylarından biri bu konudaki görüşünü şu şekilde açıklarken; Bence öğrencilerin dikkatini çektiği için onların daha çok derse ilgili olmasını sağladı, daha çok teşvik etti derse. (Odak Grup Görüşmesi: C öğretmen adayı), bir diğeri;...farklı araçlarla birlikte çalışma yapraklarını kullandık, çeşitliliği sağladık, bu da onların hoşuna gitti, ilgi çekici oldu... şeklinde görüş bildirmektedir. Öğretmen adayları çalışma yaprakları temelli uygulamalarına yönelik görüşlerini açıklarken bu materyallerin ön bilgilerin tespitini sağlama, pekiştirme yapma, dersin farklı aşamalarında kullanılabilme gibi birçok yararından söz etmektedirler. Bu görüşlere birkaç örnek olarak şunlar verilebilir: Çalışma yapraklarının; değerlendirme, ders esnasında pekiştirme, ön bilgileri ortaya çıkarma açısından çok yararlı olduğunu düşünüyorum. (Odak Grup Görüşmesi: B öğretmen adayı), Dersin girişinde, gelişme sürecinde ve değerlendirme aşamasında öğrencinin hazır bulunuşluluğunu; kavram yanılgılarını belirlemede, eksik ve yanlış bilgilerin düzeltilmesi hususunda önemli bir ders aracıdır. (Bireysel Görüşme: I öğretmen adayı), Dersin kalıcı olmasını ve pekiştirmeyi sağlıyor. (Odak Grup Görüşmesi: D öğretmen adayı). Öğ- 257

18 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ retmen adaylarından bir kısmı ise daha çok çalışma yapraklarının yer aldığı sunumların yararlarına odaklanarak görüş bildirmişler ve mesleki katkıya vurgu yapmışlardır. Bu konudaki görüşlerden ikisi şöyledir: Teori kısmını gördükten sonra uygulama izlemek bizi deneyim sahibi yaptı. Her hafta farklı çalışma yaprağı örneği gördük. Bunları meslek hayatımda kullanacağımı biliyorum ve bunların bize bir artı olarak döneceğinden kuşkum yok. (Bireysel Görüşme: F öğretmen adayı), Bu şekilde işlenen fen dersi beni öğretmenliğe hazırladı (Bireysel Görüşme: H öğretmen adayı). Katılımcılar; çalışma yapraklarının, öğrencilerin ön bilgini ve kavram yanılgılarını belirlemede ya da gidermede kullanılması gerektiğini düşünmektedirler. Odak grup veya bireysel görüşme yapılan bütün öğretmen adayları, çalışma yapraklarını dersin başında ön bilgilerinin veya kavram yanılgılarının belirlenmesi amacıyla kullanılması gerektiğini ifade etmişlerdir. Bu konudaki öğretmen adaylarının görüşlerine birkaç örnek olarak şunlar verilebilir: Derse başladığımızda öğrencilerin ön bilgilerini çalışma yapraklarıyla ortaya çıkarabiliriz. Derse başladıktan sonra kontrol amaçlı olabilir. Etkinlikler var onlarla öğrenebiliriz. Mesela çalışma yaprakları şeklinde hazırlanmış kavram karikatürleri, onlar kavram yanılgılarını ortaya çıkarmada çok etkili bence. Yani çalışma yapraklarıyla, çocukların ön bilgi ve kavram yanılgılarını ortaya çıkarabiliriz. (Odak Grup Görüşmesi: B öğretmen adayı), Öğrencilerin ön bilgilerini tespit etmek amacıyla çalışma yaprakları konu öncesinde kullanılabilir. Kavram yanılgılarının belirlenmesinde ve giderilmesinde ise kelime ilişkilendirme ve çizim yolu kullanarak çalışma yaprakları hazırlanabilir.. (Bireysel Görüşme: G öğretmen adayı), Çalışma yaprakları dersin girişinde öğrencilerin hazır bulunuşluluğunu tespit etmede ve ders işleme sürecinde de kavram yanılgılarını belirlemede önemli bir ders aracıdır. (Bireysel Görüşme: I öğretmen adayı). Sınıf öğretmen adayları ayrıca fen derslerinde çalışma yapraklarından yararlanmanın diğer derslerle ilişki kurmada ya da bütünleşmeyi sağlamada etkili olacağını düşünmektedirler. Bu konuda katılımcıların görüşleri şöyledir: En başta Türkçe dersi ile ilişkilendirme olur. İçinde kurduğumuz cümleler, yazılan kelimeler, onların kurdukları. Mesela bir hikaye yazdırıyoruz onlara, hikaye yazarken hayal güçlerini kullanıyorlar, hem cümle kurma, noktalama işaretlerini kullanma becerilerini görüyoruz. (Odak Grup Görüşmesi: C öğretmen adayı), Çalışma yaprağını hazırlarken ister istemez diğer derslerden de yardım alıyoruz. Diğer kaynakları taramamız diğer dersler ile bu dersin bütünleştirilmesini sağlıyor. (Bireysel Görüşme: H öğretmen adayı) Yarı yapılandırılmış görüşmelerin bir diğer sorusu, Çalışma yaprakları fen dersleri ile günlük yaşamı ilişkilendirme konusunda faydalı mıdır? Nasıl? şeklindedir. Öğretmen adayları çalışma yapraklarının fen dersleri ile günlük yaşamı ilişkilendirmede etkili olduğunu ifade etmişler ve bu durumu farklı örneklerle açıklamışlardır: Biz zaten çalışma yapraklarını deney raporu şeklinde de kullandık. Örneğin, kimya ile ilgili tuz atıldığında kaynama noktasını geciktirir. Çocuk bunu günlük yaşamında nasıl uygulayabilir? Makarna yapıyor, önce suyu kaynatır sonra tuzu atar. Bunu çalışma yaprağı ile yaptığı deney ile öğrenirse, daha kalıcı olmasını sağlar, günlük yaşamında bilgisini kullanmış olur. (Odak Grup Görüşmesi: A öğretmen adayı), Mesela bizim ünitemizde çalışma yaprağıyla öğrenilen ısı ve madde konusu şekillerle açıklanmıştır. Çalışma yaprağında; metallerin ısısı, şekli ve bilgisine sahip olmuştur. Öğrenci bu bilgiyi günlük hayatında kullanabilir, metal kepçeyi veya maşayı tutarken ısı iletimiyle elinin yanabileceği aklına gelir. (Bireysel Görüşme: F öğretmen adayı), Örneğin, yağmur oluşumu ile ilgili bir görselden yararlanarak bir çalışma yaprağı hazırlayabiliriz. Öğrencilerden bu etkinlik üzerine çözümlemeler yapması istenebilir. Bulutlu havalarda yağmurun yağabileceğini çocuk tahmin edebilir. (Bireysel Görüşme: I öğretmen adayı). Görüşme yapılan sınıf öğretmeni adaylarından büyük çoğunluğu çalışma yapraklarının aynı zamanda yapılandırmacı öğrenme anlayışına uygun olduğunu ifade etmektedirler. Öğretmen adaylarının bu düşüncelerini yansıtan görüşlerinden bazı örnekler şöyledir: Çalışma yaprakları yapılandırmacı anlayışa uygundur. Çünkü ön bilgileri harekete geçirmek için kullanılabileceği gibi, yeni bilgi ile eski bilgilerin kıyaslayarak onlar arasında ilişki kuracak ve yapılandıracaktır. Daha sonra bu bilgilerin yorumunu yapacak ve uygulamaya koyacak. Önemli olan çalışma yapraklarındaki soruların doğru ve konuya uygun hazırlanmış olmasıdır. (Bireysel Görüşme: F öğretmen adayı), Çalışma yaprakları yapılandırmacı anlayışı yansıtır. Çünkü öğretmen tamamıyla öğrenciye bırakıyor. Öğrenci kendi bilgi ve becerileri ile çalışmasını yapıyor. (Bireysel Görüşme: H öğretmen adayı) Yapılan yarı yapılandırılmış görüşmeler sonucunda öğretmen adayları, çalışma yapraklarının tüm öğrenme-öğretme yaklaşımları için uygun olabileceğini ifade etmektedirler. Ancak katılımcılar, bazı yaklaşımlar için çalışma yaprağı hazırlamanın çok kolay olmasına rağmen, bazıları için çok uğraştırıcı olabileceği düşüncesindedirler. Bu görüşleri yansıtan düşüncelerden birkaç örnek şöyledir: Çalışma 258

19 ŞAŞMAZ ÖREN, ORMANCI / Öğretmen Adaylarının Çalışma Yaprağı Geliştirme ve Kullanma Uygulaması İle Bu Uygulamaya... yaprakları tüm öğrenme-öğretme yaklaşımlarını kapsayabiliyor aslında ama bazı eksikler de oluyor. Bence hepsinde kullanılmasında yarar var, ben çalışma yapraklarının çok amaçlı olduğunu düşünüyorum. En çok yapılandırmacı yaklaşıma uygun olduğunu düşünüyorum. (Odak Grup Görüşmesi: B öğretmen adayı), Uygun olduğunu düşünüyorum. Hangi öğrenme-öğretme yaklaşımı olursa olsun öğrenciden dönüt almak gerekecektir. Keza bilginin pekiştirilmesi, yanlış ve eksik bilgilerin düzeltilmesi bütün öğrenme-öğretme yaklaşımları için gereklidir. (Bireysel Görüşme: I öğretmen adayı). Öğretmen adaylarıyla gerçekleştirilen yarı yapılandırılmış görüşmelerde son olarak uygulamalarında kullandıkları çalışma yapraklarını yeniden hazırlama ve sunma imkânları olsaydı ne gibi değişiklikler yapmayı düşündüklerine ilişkin görüşleri alınmıştır. Öğretmen adaylarının bu konudaki görüşleri incelendiğinde genellikle çalışma yapraklarının geliştirilmesi ve kullanılması aşamasında yapmış oldukları bazı hatalar üzerinde durdukları ve bunları değiştirmeye yönelik görüş bildirdikleri görülmektedir. Konuyla ilgili öğretmen adaylarının bazı görüşleri şöyledir: Cümle kurarken, soru sorarken, yönergelerde bazı hatalar yapmışım. Bunları değiştirmek isterdim. (Odak Grup Görüşmesi: B öğretmen adayı), Öğrenci seviyeleri bazen düşük olabiliyor, onun için biraz daha dikkatli davranırdım, soruların seviyelerini öğrenciye göre hazırlardım, öğrenci düzeylerini daha çok dikkate alırdım. (Odak Grup Görüşmesi: D öğretmen adayı). Bazı öğretmen adayları ise bu soruya yönelik olarak özellikle çalışma yapraklarının içerisinde yer alan soruların niteliği, kapsamı ve yeterliliğine yönelik görüş bildirmişlerdir. Bu konuda görüş bildiren öğretmen adaylarının bazılarının çalışma yapraklarının içerdiği soru sayısının artmasının, materyalin gücünü arttıracağına inandıkları görülmektedir. Bu düşünceyi yansıtan iki öğretmen adayının görüşü şöyledir: Özellikle daha uzun, daha fazla soru koyardım ve böylece çalışma yaprağım daha kapsamlı olurdu. (Bireysel Görüşme: E öğretmen adayı), Çalışma yapraklarımı bilginin görselleştirilmesine önem vererek hazırladım. Ancak bilgisayarda hazırlasaydım daha fazla soru sorabilir, böylelikle daha fazla kazanımı yoklayabilirdim. (Bireysel Görüşme: I öğretmen adayı) Tartışma Yapılan çalışmada; öğretmen adaylarının çalışma yapraklarını genel olarak değerlendirme yapma, ön bilgilerin tespiti, etkinlik oluşturma ve deney/etkinlik raporu şeklinde hazırladıkları ve uyguladıkları görülmektedir. Katılımcılar tarafından hazırlanan uygulama sonuçlarını içeren sunum dosyaları incelendiğinde; çalışma yapraklarının en fazla değerlendirme amacıyla hazırlandığı ve kullanıldığı görülmektedir. Bu durumun; öğretmen adaylarının yapılandırmacı yaklaşıma ilişkin teorik bilgileri öğrenmiş ve uygulamalarını görmüş olsalar da, geleneksel öğretim ve değerlendirme yaklaşımlarını daha fazla benimsemiş olmalarından ya da farklı değerlendirme tekniklerini çalışma yapraklarıyla sunmanın kolay olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Bununla birlikte çalışma yapraklarının değerlendirme aracı olarak kullanılmasının; hem öğretmenler hem de öğrenciler açısından, konunun ne kadar öğrenildiğini görmek ve öğrenci seviyelerini tespit etmek bakımından yararlı olacağı düşünülmektedir. Ayrıca yapılan çalışmada fen ve teknoloji öğretimi dersindeki uygulamalara yönelik hazırlanan sunum dosyalarında yer alan çalışma yaprakları incelendiğinde; yönerge, sayfa yapısı, içerik ve yazı boyutu/stilinin genel olarak iyi düzeyde olduğu görülmektedir. Bununla birlikte öğretmen adayları hazırladıkları çalışma yapraklarını, içeriğe uygun ve yeterli bir düzeyde oluşturmuşlardır. Ancak çalışma yapraklarında renklendirmenin bazı dosyalarda yüksek düzeyde bazılarında ise daha düşük düzeyde olduğu görülmektedir. Bununla birlikte incelenen dosyalarda yer alan çalışma yapraklarındaki en büyük sorunun kimlik bilgileri kısmına yeterince yer verilmemesi olduğu anlaşılmaktadır. Öğretmen adaylarının hazırladıkları sunum dosyalarından verilen örnekler de bu durumu destekler niteliktedir. Bu çalışmada yer alan tüm çalışma yaprakları fen ve teknoloji öğretiminde kullanılan farklı öğretim yaklaşım, yöntem ve tekniklerine dayalı olarak hazırlanmıştır. Alan yazın incelendiğinde farklı yaklaşım, yöntem ve teknikler temel alınarak hazırlanan çalışma yapraklarının oluşturulduğu ve bunların etkilerine yönelik bazı değişkenlerin araştırıldığı çalışmalara rastlanmaktadır. Ancak öğretmen adaylarının çalışma yapraklarını kendilerinin hazırladıkları ve bunların incelendiği uzun süreçli bir çalışmaya rastlanmamıştır. Literatürde; Saka, Akdeniz ve Enginar (2002) ile Özay-Köse nin (2010) duyularımız konusunda, Coştu ve arkadaşlarının (2003) dış basınçkaynama sıcaklığı ilişkisi konusunda, Demircioğlu ve arkadaşlarının (2004) maddenin tanecikli yapısı konusunda, Özdemir in (2006) üreme konusunda, Bozdoğan ın (2007) basınç konusunda ve Dede nin (2010) atom konusunda çalışma yaprakları hazırladıkları görülmektedir. Yapılan bazı araştırmalarda ise çalışma yapraklarının başka bazı yöntemlerle bir arada kullanıldıkları anlaşılmaktadır. Çınkı nın (2007) fen bilgisi dersine ait deneylerde Vee diyagramları ve çalışma yapraklarını, Aydın ve Balım ın 259

20 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ (2005) yapılandırmacı yaklaşıma dayalı etkinliklerde çalışma yapraklarını ve Burhan ın (2008) da kavram karikatürleriyle zenginleştirilmiş çalışma yapraklarını kullandıkları görülmektedir. Bununla birlikte Tarim ve Akdeniz in (2007) matematik başarısı ve tutumuna ilişkin etkinin belirlenmesine yönelik olarak ilköğretim öğrencileriyle gerçekleştirdikleri araştırmalarında çalışma yaprakları, işbirlikli öğrenmeye dayalı iki farklı tekniğin uygulanması sürecinde kullanılmıştır. Akgün, Gönen ve Yılmaz ın (2009) araştırmalarında ise buhar basıncı ve kaynama noktası arasındaki ilişki konusunda öğrencilerin bilgi eksikliklerinin ve kavram yanılgılarının belirlenmesinde veri toplama aracı olarak çalışma yapraklarının kullanıldığı görülmektedir. Çalışma yaprakları Bulu ve Pedersen in (2010) araştırmasında ise, problem temelli öğrenme ortamının oluşturulması sürecinde problem çözme etkinliklerinin sunumu amacıyla kullanılmıştır. Anlaşılacağı üzere literatürde çalışma yapraklarının geliştirilip kullanılması ve öğrenciler üzerinde farklı değişkenler açısından etkisinin incelendiği çalışmalar yer almaktadır. Alan yazında yer alan söz konusu çalışmalar incelendiğinde çalışma yapraklarının; bu çalışmada olduğu gibi, farklı öğretim yöntemine/ yaklaşımına/ modeline/ tekniğine uygun olarak hazırlandıkları anlaşılmaktadır. Literatürde yer alan araştırmalarda; çalışma yapraklarının rehber materyal olarak geliştirildiği veya farklı öğretim kademelerinde deneysel olarak uygulandığı ve katılımcıların başarıları, tutumları ve öğrenilenlerin kalıcılığı gibi değişkenler açısından incelendiği görülmektedir. Ancak yapılan bu çalışmada, öğretmen adayları ilköğretim 4. ve 5. sınıf fen ve teknoloji dersine yönelik çalışma yaprakları hazırlamışlar, fen ve teknoloji öğretimi I ve II derslerinde sınıf ortamında bu çalışma yapraklarını uygulamışlardır. Öğretmen adayları tarafından geliştirilen çalışma yaprakları farklı özellikler açısından incelenmiş ve çalışma yaprağı özelliklerine uygunluk bakımından analiz edilmiştir. Tüm bu uygulamaların ardından öğretmen adaylarının görüşlerine başvurulmuştur. Dolayısıyla çalışma yaprakları bu araştırmada boylamsal bir bakış açısıyla ele alınmış ve derinlemesine incelenmiştir. Bu bağlamda yapılan çalışmanın alan yazın açısından önemli olacağı düşünülmektedir. Yapılan araştırmada; fen ve teknoloji öğretimi dersinde gerçekleştirilen uygulamalar sonunda öğretmen adayları, fen derslerinde çalışma yaprağı kullanmanın birçok kazanım sağladığını belirtmişlerdir. Katılımcılar çalışma yapraklarının öğrencilerin öğrenme düzeylerinin belirlenmesinde etkili olduğunu ifade etmektedirler. Bununla birlikte sunum dosyası incelemeleri ve görüş formu analizleri sonucunda öğretmen adaylarının; çalışma yapraklarını en fazla değerlendirme amacıyla dersin sonunda kullanmayı tercih ettikleri anlaşılmaktadır. Ayrıca sınıf öğretmen adayları tarafından görüş formuna verilen cevaplarda; çalışma yapraklarının en önemli özellikleri arasında öğrencilerin bilgilerini değerlendirebilmeyi sağlamasının yer aldığı görülmektedir. Yapılan yarı yapılandırılmış görüşmeler de bu durumu destekler niteliktedir. Çalışmada yer alan veri toplama araçlarından elde edilen bulgulara paralel olarak Bozdoğan (2007) ölçme amaçlı hazırlanan çalışma yapraklarının, ünite veya konu sonlarında öğrencilerin öğrenme düzeylerini belirlemek, hedeflenen amaçlara ne kadar ulaşıldığını tespit etmek amacıyla uygulandığını ve en fazla bu tip çalışma yapraklarının kullanıldığını ifade etmektedir. Bununla birlikte Hung, Lin ve Hwang ın (2010) bilgisayar ve mobil teknolojiden yararlanarak biçimlendirici değerlendirme deseni oluşturdukları araştırmalarına göre; çalışma yaprakları etkinlikleri, hedeflenen görevlerle ilgili sınıf dışı öğrenmelerine odaklanmalarında öğrencilere başarılı bir şekilde yardımcı olmaktadır. Sınıf öğretmen adaylarıyla gerçekleştirilen bu çalışmada; katılımcılar öğretim dersindeki uygulamalarında çalışma yapraklarını dersin başında öğrencilerin ön bilgilerini ortaya çıkarmak ve kavram yanılgılarını belirlemek amacıyla kullandıklarını belirtmişlerdir. Benzer olarak diğer bir görüş sorusunda öğretmen adayları, çalışma yapraklarının kazanımları ve en önemli özellikleri arasında öğrencilerin ön bilgilerini ortaya çıkarmanın yer aldığını ifade etmektedirler. Öğretmen adayları tarafından hazırlanan ve uygulamalarda kullanılarak sunum dosyalarında yer alan çalışma yaprakları incelendiğinde, öğrencilerin ön bilgilerinin tespit edilmesi ve kavram yanılgıların belirlenmesi üzerine yapılan materyallerin içerik, yönerge gibi farklı boyutlar açısından ele alındığında genellikle yeterli düzeyde olduğu görülmektedir. Ayrıca yarı yapılandırılmış görüşmelere göre de öğretmen adayları, ön bilgilerin ortaya çıkarılmasında, kavram yanılgılarının belirlenmesinde ve giderilmesinde çalışma yapraklarının kullanılması gerektiğini düşünmektedirler. Bu bağlamda çalışmada elde edilen veriler birbirini destekler niteliktedir. Alan yazın incelendiğinde de, çalışma yapraklarının ön bilgilerin ve kavram yanılgılarının tespit edilmesinde kullanılması üzerine bazı araştırmaların yer aldığı görülmektedir. Akgün ve Gönen (2004), öğrencilerin çözünme ve fiziksel değişim ilişkisi konusundaki kavram yanılgılarını ve öğrenme eksikliklerini belirleme/gidermede çalışma yapraklarının uygulanabilirliğinin ve öneminin tartışıldığı çalışmalarında; bu materyallerin, öğrencileri hem yönlendirmede hem de kavram 260