TÜRK MÛSİKÎSİNDE DUÂNÂME FORMU VE ESERLERİ

Transkript

1 Yrd. Doç. Dr. Mehmet TIRAŞCI 295 TÜRK MÛSİKÎSİNDE DUÂNÂME FORMU VE ESERLERİ Mehmet TIRAŞCI Özet Duânâme, Osmanlı Devleti nin son dönemlerinde ortaya çıkan bir mûsikî formudur. İsminden de anlaşılacağı gibi güftesi, dönemin Padişahı için dua sözlerinden oluşur. Sözleri ta zîm ve yüceltme içerecek şekilde hamasî duygular barındırır. Nağme örgüsü olarak dönemin karakteristik özelliklerini yansıtır. Bu makalemizde günümüzde hakkında bir bilgi bulunmayan bu duânâme formunu tanıtacağız. Ayrıca tespit ettiğimiz eski nota ve yazı üslubu ile elimize ulaşan on yedi eseri de günümüz nota ve yazı sistemi ile tekrardan oluşturacağız. Böylece bu eserleri Türk mûsikîsi repertuarına kazandırmayı amaçlıyoruz. Anahtar Kelimeler: Duânâme, Türk Mûsikîsi, Türk Mûsikîsi Tarihi, Türk Din Mûsikîsi. *** Duaname Form in Turkish Music and it s Compositions Abstract Duaname is compositions in the last period of the Ottoman Empire. As the name suggests, it consists of prayer and supplication to the Sultan. Lyrics to contain glorification includes epic feelings. It reflects the characteristics of the period as tune. In this article, we introduce such information are not about today. We also determined that we get our Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Türk Din Mûsikîsi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Sivas, Türkiye, mtirasci@hotmail.com

2 296 Türk Mûsikîsinde Duânâme Formu ve Eserleri hands on the old notes and writing style of the seventeen works by the contemporary music and writing system will build again. Thus, we aim to bring these compositions to the repertoire of Turkish music. Key Words: Duaname, II. Abdulhamid, Turkish music, History of Turkish Music, Turkish Religion Music. Giriş Dua kelimesi, Arapça da çağırmak, davet etmek, niyazda bulunmak anlamına gelen de-a-ve kökünden gelir ve Allah a yalvarma, yakarma gibi manalarda kullanılır. 1 Name ise, iki kişinin birbirine yazdığı mektup, risale, kitap, mecmua ve birbirini seven kimselerin arasındaki yazışma demektir. 2 Askeri mûsikî ile alakalı devam eden kitap çalışmamız sırasında incelediğimiz notalar arasında, bazılarının üzerinde Duânâme-i Cenâb-ı Şehriyâri, Duânâme-i Hazreti Şehriyâri, Duânâme-i Hazreti Tâc-dâri, Duânâme-i Hilâfet-i Penâhî, Duânâme-i Cenâb-ı Pâdişâh gibi ifadelere rastladık. Münferit örnekler olabileceğini de düşünerek bu minvalde başka eserler var mı diye yaptığımız taramalar sonucunda benzer yirmi bir esere ulaştık. Bu da bize duânâme formunun bir tesadüfî veya ferdî bir örnek olmadığını düşündürdü. Ayrıca repertuarımızda da bu eserler form olarak aynı isimle kaydolunmuştu. Günümüzde hakkında bir bilgi bulunmayan bu form ve örnek eserlerin incelemesi aşağıda verilecektir. A. Duânâme Üzerine Bir Değerlendirme Duânâme formu hakkında kaynaklarımızda bir bilgi bulunmadığını daha evvel ifade etmiştik. Bu sebeple duânâme türüne dair bilgilere ancak eldeki eserleri inceleyecek ulaşabiliyoruz. duânâme türünün, devlet reisi için kaleme alınmış şiirlerin 1 Serdar Mutçalı, Arapça Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınları, İstanbul 1995, s Şemseddin Sami, Kâmûs-i Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 2010, s. 1452; İsmail Parlatır, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınları, Ankara 2006, s

3 Yrd. Doç. Dr. Mehmet TIRAŞCI 297 bestelenmesi ile oluşan bir çeşit methiye 3 ve dua 4 olduğunu ifade edebiliriz. Methiye hemen herkes için bestelenebilirken duânâme, yalnızca padişaha mahsus bir form olarak görünmektedir. Duânâmelerin elimize ulaşan örneklerinde geçmişinin çok da eskiye gitmediği görülmektedir. Ulaştığımız yirmi bir eserin tümü Sultan II. Abdülhamid ( ) devrinde bestelenmiştir. Hatta bu eserlerden bazılarında Hünkâr bizzat ismi ile anılmakta, hükümdarlığının devam etmesi ve devletin bekâsı için dua edilmektedir. a. Bir Form Olarak Duânâme Kanaatimizce duânâme formu, Osmanlının son döneminde ortaya çıkması ve çok fazla yaygınlaşamaması neticesinde nazariyat kitaplarımızda kendine yer edinecek kadar şöhrete ulaşamamıştır. Eserlerin sayıca az olması ise hâlihazırda var olan methiye türünün bu görevi yerine getirmesi ve Osmanlının son dönemini yaşamasına bağlanabilir. 5 Duânâme ismine ilk defa Aytaç Ergen in katkıları ile A1 Takımı Bilgisayar tarafından hazırlanan Notam 1 isimli repertuar programında rastladık. 6 Bu eserleri incelememiz sırasında İsmail Hakkı Bey e ait Mahûr makamındaki Ey Şehenşâh-ı Cihân Sultan Hamid Han isimli eserde Cüneyd Kosal tarafından şu notun yazıldığını gördük: Muallim İsmail Hakkı Bey in TRT deki 3 Edebiyatımızda kasidenin ana bölümüdür. Çünkü kaside övmek, methetmek maksadıyla yazılır. Bu bölümde şair bütün edebî kabiliyetini kullanarak ilgili kişinin olan ve bazen de olmayan vasıflarını ifade ederek bir yüceltme de bulunur. Hatta teşbih sanatı en çok burada kullanılır. Bkz. H. İbrahim Şener, Âlim Yıldız, Türk İslam Edebiyatı, Rağbet Yayınları, İstanbul 2011, s Kasidenin son bölümüdür. Birkaç beyitten oluşan dua kısmıdır. Bu bölümde şair, övdüğü kişinin ömrünün uzun olması, başarısının devam etmesi ve talihinin açık olması kabilinden temennilerde bulunur. Bkz. Şener, Yıldız, a.g.e., s Elimizdeki tüm duânâme eserlerinin Sultan II. Abdülhamid e ithafen yazıldığı düşünülürse en erken örneklerinin padişahın tahta çıktığı 1876 da olması gerekir. 6 Bu eserlere T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı nın resmî internet sitesi adresinden de ulaşılabilir.

4 298 Türk Mûsikîsinde Duânâme Formu ve Eserleri koleksiyonundan yazıldı. Bunun üzerine bu nüshaya ulaştığımızda diğer tüm eserlerin aynı yazımı dikkatimizi çekti. Dolayısıyla duânâme formundaki tüm eserlerin çoğunun İsmail Hakkı Bey in koleksiyonunda bulunduğunu gördük. Bunlar halen TRT Müzik Dairesi Müzik Arşivi nde bulunmaktadır 7 ve zikrettiğimiz gibi çoğu da halen günümüz yazımı ile kayıt altına alınmamıştır. Peki İsmail Hakkı Bey in öncesindeki kaynaklarımızda duânâme ve benzeri bir form bulunuyor muydu? Safiyyüddin Urmevî (ö. 1294) Risâle-i Şerefiyye sinde beste yapma tekniklerinden ve nağmelerin beste sırasındaki diziliminden bahsetmiştir. Fakat ortaya çıkan besteleri formları ve biçimlerine göre tasnif etmemiştir. 8 Formlara ait önemli örnek ve açıklamalar bir asır sonrasında Merağî nin eserlerinde rastlanır. Merağî, günümüzde isimleri ve şekilleri değişen on dört formu farklı eserlerinde oldukça ayrıntılı olarak tasnif etmiştir. 9 Bunların arasında duânâmeye kaynaklık teşkil edecek bir forma ise rastlanmaz. Merağî den sonraki eserlerde ise bu formlar çeşitlenerek gelişmiştir. Fakat yaptığımız taramalarda yine duânâme isminde bir forma rastlayamadık. 10 Bu manada eldeki eserleri de temel alarak duânâme formunun, II. Abdülhamit öncesinde var olmadığını ifade edebiliriz. 7 İsmail Hakkı Bey in koleksiyonu için bkz. M. Nazmi Özalp, Türk Mûsikîsi Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 2000, I, 279; Nermin Kaygusuz, Muallim İsmail Hakkı Bey ve Mûsikî Tekâmül Dersleri, İTÜ Vakfı Yayınları, İstanbul 2006, s Fazlı Arslan, Safiyyüddîn-i Urmevî ve Şerefiyye Risâlesi, Akm Yayını, Ankara 2007, s Murat Bardakçı, Maragalı Abdülkadir, Pan Yayınları, İstanbul 1986, s Merağî den sonra yazılan eserlerden tarananlar için bkz. Ahmet Çakır, Alişah b. Hacı Büke nin Mukaddimetü l-usûl Adlı Eseri, MÜSBE Neşredilmemiş Doktora Tezi, İstanbul 1999, s ; Osman Yıldız, XV. Yüzyıla Ait Anonim Güfte Mecmuasının İncelenmesi, AÜSBE Neşredilmemiş Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2011, s. 7-12; M. Hakan Cevher, Ali Ufkî Bey ve Hâzâ Mecmû a-ı Sâz ü Söz, EÜSBE Neşredilmemiş Doktora Tezi, İzmir 1995, s ; Hilal Konya, XIX. Yüzyılda Yazılmış Olan Vâsıf Bey in Güfte Mecmuasının İncelenmesi, MÜSBE Neşredilmemiş Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013, s. 19.

5 Yrd. Doç. Dr. Mehmet TIRAŞCI 299 Padişahlara övgü veçhiyle bestelenen eserlere ise öncesinde rastlanmaktadır. Örneğin, Haşim Bey in Acem Kürdî makamında Fürûğ-i Şevketinden Mihr-i Âlem Müstenir Olsun 11, Dede Efendi nin Suzidil makamında Ey Pâdişâhım Şâd Ol Efendim, 12 Rahmi Bey in Rast Ey Pâdişâh-ı Saltanat-ârâ-yı Yegâne isimli eserleri bunlardandır. Fakat bunlara duânâme ismi verilmez. Peki, dunamenin kökeni nerede aranmalıdır? Öncelikle şunu ifade edebiliriz ki, duânâme Türk askerî mûsikîsi ve Türk din mûsikîsinin ortak bir formudur. Nağme örgülerinin ve sözlerin coşkulu, yürük, kahramanlık duyguları içeren tarzı yansıtması askerî mûsikîyi, güftelerin dua içermesi ve bizzat hükümdar için Allah a bir yakarışta bulunulması ise dinî mûsikîyi akla getirmektedir. Fakat hem askerî mûsikî kaynaklarımızda hem de dinî mûsikî formlarına ait kaynaklarımızda bu türe ait bilgi bulunmamaktadır. 13 b. Duânâmelerde Müzikal Yapı Mehterhâne, Yeniçeri ocağı ile birlikte var olan askerî bir örgüttü. Dolayısıyla II. Mahmud'un ( ), 1826'da Yeniçeri Ocağı'nı lağvetmesi ile ömrünü tamamlamıştır. Bu tarihten sonra Kaynaklarımızda bu eser şarkı formunda ifade edilir. Bkz. Etem Ruhi Üngör, Türk Mûsikîsi Güfteler Antolojisi, Eren Yayınları, İstanbul 1981, I, Form ismi şarkı olarak kaydolunmuştur. Bkz. Üngör, a.g.e., II, Bu kaynaklardan bazıları için bkz. Haydar Sanal, Mehter Mûsikîsi, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1964; Mehmet Ali Sanlıkol, Çalıcı Mehterler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011; M. Ekrem Karadeniz, Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2013; İsmail Hakkı Özkan, Türk Mûsikîsi Nazariye ve Usûlleri, Ötüken Yayınları, İstanbul 2006; M. Nazmi Özalp, Türk Mûsikîsi Tarihi, MEB Yayınları, İstanbul 2000, c. I; İsmail Baha Sürelsan, Dinî Türk Mûsikîsine Giriş, TRT Merkez Müzik Dairesi Yayınları, Ankara 1972; Nuri Özcan, Türk Din Mûsikîsi Ders Notları, MÜİF Neşredilmemiş Ders Notları, İstanbul 2001; Bayram Akdoğan, Türk Din Mûsikîsi Dersleri, Bilge Ajans, Ankara 2010; da mehterhânenin ortadan kalkması, ani bir şekilde olmamıştır. Bu tarih bir başlangıçtır ve daha sonraki yıllarda peyder pey mehter son bulmuştur. Zira mehterden geçimini sağlayan ve yalnız bu işle meşgul olan kişiler bulunuyordu. Ayrıca Osmanlı gibi geniş bir coğrafyada İstanbul dan başlayan uygulama yavaş yavaş diğer vilayetlere yayılıyordu. Nitekim Evliya Çelebi nin ifade ettiği gibi

6 300 Türk Mûsikîsinde Duânâme Formu ve Eserleri mehterin yerini Batı tarzında kurulan bando takımları almıştır. Daha sonraki dönemlerde mehteri tekrar canlandırmak için bazı çalışmalar yapılsa da, bir daha mehter eski dönemlerdeki konumuna erişememiştir. 15 Bu tarihten sonra kurulan Muzıka-yı (Mûsîkâ-yı) 16 Hümâyûn ile birlikte Osmanlı sarayında Batı mûsikîsinin etkisi iyiden iyiye hissedilir olmuştur. Bunda, bahsedilen bando takımına Batı ülkelerinden getirilen hocaların da etkisi olmuştur. 17 Osmanlı devletinde, devlet mûsikîsi ve askerî mûsikî birbirinden ayrı değildir. Dolayısıyla bu tarihten sonra devlet büyükleri için bestelenecek olan duânâme gibi eserlerde de velev ki Türk mûsikîşinaslar 18 tarafından Romanya da mehterin son bulması 1838 lerde gerçekleşmiştir. Fakat 1840 lardan sonra mehtere ait kayıtların görülememesi artık bu tarihlerden sonra mehterin son bulduğunu düşündürebilir. Bilgi için bkz. Mahmut Ragıp Gazimihal, Türk Askerî Muzıkaları Tarihi, Maarif Basımevi, İstanbul 1955, s Mehterin XIX. yüzyılın ilk çeyreğindeki durumu ve sazları için bkz. Gazimihal, a.g.e., s Bu bando takımı için kaynaklarda iki isim de kulanılmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Hikmet Toker, Osmanlı Devleti nin Son Döneminde Yayınlanmış İki Mûsikâ-yı Hümâyûn Nizamnâmesi, âmesi, Akademik Bakış Dergisi, Celalabat- Kırgızistan 2015, sa. 48, s Bu hocalar için bkz. Gazimihal, a.g.e., s. 83; Cemal Anadol, Nazile Abbaslı, Fazile Abbasova, Türk Kültür ve Medeniyeti, Bilge Karınca Yayınları, İstanbul 2007, s Osmanlı sarayında Fasl-ı Cedîd ile birlikte Batı'nın majör ve minör dizilerine yakın olan makamlardaki peşrevler, saz semâîleri, şarkılar, köçekçeler ve oyun havaları icra edilmeye başlandı. Bu sebeple devrin önemli mûsikîşinaslarından olan Hammâmizâde İsmail Dede Efendi, Dellâlzâde İsmail Efendi, Şâkir Ağa, Çilingirzâde Ahmed Ağa, Kömürcüzâde Hâfız Mehmed Efendi, Basmacı Abdi Efendi, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Said Efendi, Rıza Efendi, Kemanî Ali Ağa, Mustafa Ağa, Nûman Ağa, Zeki Mehmed Ağa, Keçi Arif Ağa, Necip Ağa gibi kimseler de kendi mûsikîlerini sürdürmekle beraber Batı mûsikîsini tanımaya başladılar. Örneğin; bunlardan Dede Efendi Kâr-ı Nev, Yine Neş'eyi Muhabbet, Ey Büt'i Nev Edâ, Yine Bir Gülnihal gibi Batı mûsikîsinin bir takım unsurlarının hâkim olduğu eserler meydana getirmeye başladı. Aynı şekilde nazarî çalışmalarda da bu tarza dair açıklamalar yer almaya başladı. Haşim Bey tarafından kaleme alınan Mecmûâ-i Hâşim'de târif edilen doksana yakın makama, Batı mûsikîsinin karşılığı sayılabilecek tonların da eklenmesi bunun bir göstergesi sayılmaktadır. Bkz. Gülçin Yahya Kaçar, Türk Mûsikîsi Üzerine Görüşler (Analiz ve Yorumlar), Maya Akademi, Ankara 2009, s. 41.

7 Yrd. Doç. Dr. Mehmet TIRAŞCI 301 olsun Batı tavrı ve tarzı görülmüştür. İşte duânâme yapı olarak devrinin bu karakterini yansıtmaktadır. Nağme örgüsü açısından bu eserler marş türüne benzemektedir. Oldukça hamasî ve kahramanlık duyguları ile yazılmış güftelerin yine cesaret ve azamet belirtici nağmelerle bestelenmesi ile meydana gelmişlerdir. Güfteleri genelde ikişer mısralık iki beyitten oluşurlar. Usûl açısından incelendiğinde, Nim Sofyan, Semâî, Sofyan, Yürük Semâî, Devr-i Hindî ve Aksak gibi küçük usullerle ölçülendirildikleri görülür. Duânâme türündeki eserlerde bu şekilde Türk mûsikîsi makamlarının, dönemin modern gördüğü anlayışla işlendiğini görüyoruz. Aynı şekilde Semâî (3/4) gibi Batı menşeili usullerin, notalarını vereceğimiz eserlerde tercih edildiği görülecektir. Hatta bunlardan Hafız Hakkı Bey in Nur Alır Gözler Cemâlinden Şehâ isimli eserinde yazan Mazurka ifadesi dikkat çekmektedir. 19 Bu form, Batı mûsikîsinde; çiftlerin daire oluşturarak yaptığı Polonya halk dansı ve buna ait bir müziktir. Elimize ulaşan duânâme örnekleri biçim olarak incelendiğinde, melodik yapı beste veya şarkı formunun karakterini yansıtır. Bu yapı A-B-C-B şeklinde sıralanır. 20 A zemin yani giriş, B aranağme olarak da kullanılabilen her bölümün sonunda tekrarlanan aynı melodik yapı, C meyan, B aynı terennümle eserin nihayete ermesi. Fakat biz oldukça basit nağme örgülerinden oluşması ve küçük eserlerden meydana gelmesi sebebiyle daha çok şarkı formuna benzer olduğuna kanaat ettik. Bu biçimin askerî mûsikîde zaten kullanılıyor olması duânâme formunun yeni bir melodik örgü biçimi ortaya koymadığını gösterir. 19 Ayrıca mazurka ifadesinin nota nüshasında yazılı olması duânâmenin askeri bir mûsikî formu olduğunu güçlendirmektedir. Çünkü o devirde bu formlar Muzıka-yı Hümâyûn un ve devamında ortaya çıkan mûsikî anlayışının neticesinde askerî mûsikîye yansımasını oluşturur. 20 M. Nazmi Özalp, Türk Mûsikîsi Beste Formları, TRT Genel Sekreterlik Basın ve Yayın, Ankara 1992, s

8 302 Türk Mûsikîsinde Duânâme Formu ve Eserleri B. Repertuarımızda Bulunmayan Duânâme Türündeki Eserlerin Notalarından Birkaçı Tespit ettiğimiz yirmi bir duânâmenin sekiz tanesi Muallim İsmail Hakkı Bey e (ö. 1927), üç tanesi Rıf at Bey e (ö. 1888), üç tanesi Ahmed İzzet Bey e, üç tanesi Sermüezzin Hafız Hakkı Bey e, birer tanesi ise Ömer Lütfi Dede, Raşid Efendi, Mehmed Beyumî ve Müderriszâde Hakkı Bey e aittir. Duânâme türündeki eserlerin eldeki notaların ancak dört kadarı repertuarımızda bulunmaktadır. Bunlar şöyledir: - Muallim İsmail Hakkı Bey, Şahenşeh-i (Şahınşehi) Mihr-i Vefâ, Hâkân-ı Şevket İhtivâ, Ferahnâk, Sofyan, Repertuar numarası: Muallim İsmail Hakkı Bey, Ey Şehenşâh-ı Cihân Sultan Hamid-i Kâmrân, Mahur, Yürük Semâî, Repertuar numarası: Sermüezzin Hafız Hakkı Bey, Böyle Âdil Bi-Muâdil Şâh-ı Kutsî Hasleti, Nihavend, Yürük Semâî, Repertuar numarası: (Eski nota sistemi ile bulunmaktadır.) - Rıf at Bey, Ey Şehenşâh-ı Cihân Adliyle Etmiş Lem-Yezel, Suzinak, Nim Sofyan, Repertuar numarası: Yukarıda zikrettiğimiz dört eserden başka on yedi duânâme örneği daha tespit ettik. Repertuvarda bulunmayan 25 bu eserler aynı zamanda eski nota sistemi ile yazılmış olup, güfte metinleri de eski yazı ile kayıt altına alınmıştır. Biz, makalemizde duânâme türünü 21 Tarık Kip, TRT Türk Sanat Mûsikîsi Sözlü Eserler Repertuarı, TRT Müzik Dairesi Yayınları, Ankara 1989, s Kip, a.g.e., s Kip, a.g.e., s Kip, a.g.e., s Repertuarımızda bulunmayan bu eserlere T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı nın ilgili resmî internet sitesi adresinden ulaşılabilir.

9 Yrd. Doç. Dr. Mehmet TIRAŞCI 303 tanıtmayı amaçlamış olmakla birlikte aynı zamanda bu eserleri de günümüz nota ve yazı sistemi ile tekrardan oluşturarak repertuvarımıza kazandırmayı amaçlıyoruz. Notalara geçmezden önce bu eserleri bir tablo ile göstermek istiyoruz. Bestekârı Eser İsmi Makamı Usûlü Ahmed İzzet Gıpta Eyler Acemaşîrân Aksak Bey Şöhret-i İkbâline Arz u Semâ Müderriszâde Gıpta Eylerse Hicaz Aşîrân Devr-i Hakkı Bey Becâ Şevk-i (Râhatü l-ervâh) Hindî Cihâna Âsumân Sermüezzin Gidelim Hicazkâr Semâî Hafız Hakkı Bey Mektebe Tahsîl-i Kemâlât Edelim Ömer Lütfî Dede Server-i Şâhân-ı Hicazkâr Nim Âlem Sofyan Muallim İsmail Ey Vekîl-i Fahr- Hüseynî Semâî Hakkı Bey i Âlem Muallim İsmail Adâlet Şâhı Kürdîlihicazkâr Nim Hakkı Bey Sultân Büyük Sofyan Abdülhamid Hân Muallim İsmail Ey Şehinşâh-ı Kürdîlihicazkâr Semâî

10 304 Türk Mûsikîsinde Duânâme Formu ve Eserleri Hakkı Bey Adâlet Ahmed İzzet Bârekallah Ey Mahur Devr-i Bey Mülûk-i Hindî Kâinâtın Rehberi Rıf at Bey Ey Şehinşâh-ı Mahur Nim Cihân Kılsın Sofyan Hüdâ Ömrün Füzûn Sermüezzin Nur Alır Gözler Mahur Semâî Hafız Hakkı Bey Cemâlinden Şehâ Muallim İsmail Hazreti Sultan Nihavend Semâî Hakkı Bey Hamid Han Mefhar-i Osmâniyân Muallim İsmail Ey Vekîl-i Fahr- Rast Semâî Hakkı Bey i Âlem Mehmed Hüsnü'l-Vefâ Rast Semâî Beyumî min Bed'inâ Raşid Efendi Safder-i Gazi Rast Sofyan Hamîd Handır Şeh-i Âgâhımız Muallim İsmail Ey Pâdişâh-ı Sûzidil Nim Hakkı Bey Âlî Şân Adlin Sofyan İle Doldu Cihân Ahmed İzzet Öyle Bir Şâh Şeddaraban Semâî

11 Yrd. Doç. Dr. Mehmet TIRAŞCI 305 Bey Eylemiş İhsân Hüdâ-yı Müsteân Rıf at Bey Ey Şeh-i Mâh-ı Münîr-i Burc-i Uşşak Semâî Şevket-i Pür Vefâ

12 306 Türk Mûsikîsinde Duânâme Formu ve Eserleri

13 Yrd. Doç. Dr. Mehmet TIRAŞCI 307

29 Yrd. Doç. Dr. Mehmet TIRAŞCI 323 Sonuç Duânâme formuna bu isim bizzat döneminde verilmiştir. Günümüzde de bu eserler repertuarımızda form olarak aynı isimle anılmaktadır. Esasen duânâmelerin bestelendiği Sultan II. Abdülhamid döneminden önce ve sonrasında da padişahlar için övgü sözleri içeren eserler bestelenmiş, hatta bunlar form olarak methiye ismi ile anılmıştır. Methiye formunun övgü içermesine rağmen, şiirlerde (kaside türünde) dua bölümün ayrı olması ve bu kısmın özellikle dua diye isimlendirilmesi, ayrı bir formun doğmasına sebep olmuş olabilir. Ayrıca elimizdeki duânâme eserleri, isminden de anlaşılacağı gibi dua sözleri içerdiğinden, bu isimlendirme bizce daha isabetli olmuştur. Duânâme formundaki eserler melodik açıdan değerlendirildiğinde, his olarak marş diyebileceğimiz askerî mûsikî türüne, nağme örgüsü ve dizilimi açısından ise klasik mûsikîmizde var olan beste ve şarkı formuna benzemektedir. Ayrıca duânâmenin dönemin askerî mûsikîsi açısından da örnek teşkil ettiğini düşünmekteyiz. Çünkü Osmanlıda devlet mûsikîsi ve askerî mûsikî birbirinden ayrı değildir. İncelememiz neticesinde duânâme formunun askerî mûsikî türüne ait olmasının daha uygun olduğunu düşünmekle beraber, güfte metinlerinde dua sözleri içermesi sebebiyle ikincil olarak bir dinî mûsikî formu da sayılabilir. Son olarak şunu ifade etmek istiyoruz: Duânâme formu biçim olarak mûsikî dünyamıza bir yenilik katmamaktadır. Çünkü yukarıda açıkladığımız gibi biçim açısından başka formları örnek alır. Fakat anlayış açısından -methiye formuna benzerlikleri bulunmakla birlikte- tamamen bir başka formla özdeşleştiremiyoruz. Dolayısıyla kaynaklarımızda yer almayan duânâme, kendine münhasır, ayrı bir form olarak zikredilmeli, mûsikî tür, form ve biçimlerine dair yazılacak eserlerde yer almalıdır.

30 324 Türk Mûsikîsinde Duânâme Formu ve Eserleri Kaynaklar Anadol, Cemal, Abbaslı, Nazile, Abbasova, Fazile, Türk Kültür ve Medeniyeti, Bilge Karınca Yayınları, İstanbul Arslan, Fazlı, Safiyyüddîn-i Urmevî ve Şerefiyye Risâlesi, Akm Yayını, Ankara Bardakçı, Murat, Maragalı Abdülkadir, Pan Yayınları, İstanbul Gazimihal, Mahmut Ragıp, Türk Askerî Muzıkaları Tarihi, Maarif Basımevi, İstanbul Kaçar, Gülçin Yahya, Türk Mûsikîsi Üzerine Görüşler (Analiz ve Yorumlar), Maya Akademi, Ankara Kaygusuz, Nermin, Muallim İsmail Hakkı Bey ve Mûsikî Tekâmül Dersleri, İTÜ Vakfı Yayınları, İstanbul Kip, Tarık, TRT Türk Sanat Mûsikîsi Sözlü Eserler Repertuarı, TRT Müzik Dairesi Yayınları, Ankara Mutçalı, Serdar, Arapça Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınları, İstanbul Özalp, M. Nazmi, Türk Mûsikîsi Beste Formları, TRT Genel Sekreterlik Basın ve Yayın, Ankara 1992., Türk Mûsikîsi Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 2000, c. I. Parlatır, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınları, Ankara Şemseddin Sami, Kâmûs-i Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul Şener, H. İbrahim, Yıldız, Âlim, Türk İslam Edebiyatı, Rağbet Yayınları, İstanbul 2011.

31 Yrd. Doç. Dr. Mehmet TIRAŞCI 325 Toker, Hikmet, Osmanlı Devleti nin Son Döneminde Yayınlanmış İki Mûsikâ-yı Hümâyûn Nizamnâmesi, Akademik Bakış Dergisi, Celalabat-Kırgızistan 2015, sa. 48, s ( ) Üngör, Etem Ruhi, Türk Mûsikîsi Güfteler Antolojisi, Eren Yayınları, İstanbul 1981, 2 Cilt. Yahya Kaçar, Gülçin, Türk Mûsikîsi Üzerine Görüşler (Analiz ve Yorumlar), Maya Akademi, Ankara 2009.