ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE HĠDROELEKTRĠK SANTRAL PROJESĠ (2,80 MWm)

Transkript

1 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE HĠDROELEKTRĠK SANTRAL PROJESĠ (2,80 MWm) MUĞLA ĠLĠ, MERKEZ ĠLÇESĠ, SARHOġ ÇAYI Kılıçaslan Mah. Sivas Bulvarı Adalet Apt. No:46/4 Melikgazi-KAYSERİ Telefon: Faks: ÇED Raporu Nihai ÇED Raporu MUĞLA /2013 I

2 PROJE SAHĠBĠNĠN ADI ADRESĠ TELEFON VE FAKS NUMARALARI ŞAH ENERJİ ÜRETİM LTD.ŞTİ. Fevzipaşa Mahallesi Rüzgarlı Caddesi Eser İşhanı No:14/171 Ulus/Ankara Tel-Fax : 0 (312) / PROJENĠN ADI PROJE BEDELĠ PROJE ĠÇĠN SEÇĠLEN YERĠN AÇIK ADRESĠ (ĠLĠ, ĠLÇESĠ, MEVKĠĠ) Göktepe Regülâtörü Ve Hidroelektrik Santral Projesi TL Muğla İli, Merkez İlçesi, Sarhoş Çayı PROJE ĠÇĠN SEÇĠLEN YERĠN KOORDĠNATLARI, ZONE PROJENĠN TANIMI VE GAYESĠ PROJENĠN ÇED YÖNETMELĠĞĠ KAPSAMINDAKĠ YERĠ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) RAPORU HAZIRLAYAN KURULUġUN/ ÇALIġMA GRUBUNUN ADI RAPORU HAZIRLAYAN KURULUġUN/ ÇALIġMA GRUBUNUN ADRESĠ, TELEFON VE FAKS NUMARALARI Proje kapsamındaki yerlerin koordinatları takip eden sayfada verilmiştir. Göktepe Regülatörü ve HES projesi, Sarhoş Çayı nın 540 m ve 400 m kotları arasının hidroelektrik enerjisi açısından değerlendirerek, 2,80 MWm kurulu güç (yılda toplam 7,325 GWh elektrik üretimi) değerinde elektrik üretmek ve dolayısıyla ülke gelişimine katkı sağlamak üzere planlanmıştır. (Ek-2/32) Kurulu gücü 0-25 MWm arasında olan nehir tipi santraller. ÇED Yönetmeliği nin 24. maddesinin b "Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğine tabi olmayan veya Seçme Eleme Kriterlerine tabi projelere kredi almak ve benzeri finansal nedenlerle proje sahibinin talebi üzerine Bakanlığın uygun gördüğü projeler" bendine istinaden ÇED Raporu hazırlanmıştır. HABİTAT Müh. Müş. İnş. Taah. Tic. Ltd. Şti. HABİTAT MÜH. MÜŞ. İNŞ.TAAH.TİC.LTD.ŞTİ. Kılıçaslan Mah. Sivas Bulvarı Adalet Apt. No:46/4 Melikgazi-KAYSERİ Telefon :(0352) Faks :(0352) ) Rapor Sunum Tarihi TEMMUZ 2013 II

3 Proje alanı koordinatları ED-50 UTM Regülatör ve Çökeltim Havuzu WGS 84 COĞRAFĠK Regülatör ve Çökeltim Havuzu , Proje alanı koordinatları ED-50 UTM WGS 84 COĞRAFĠK Ġletim Kanalı -1 Ġletim Kanalı ED-50 UTM WGS 84 COĞRAFĠK III

4 ED-50 UTM WGS 84 COĞRAFĠK Proje alanı koordinatları Ġletim Kanalı -2 Ġletim Kanalı -2 ED-50 UTM WGS 84 COĞRAFĠK IV

5 ED-50 UTM WGS 84 COĞRAFĠK Proje alanı koordinatları Yükleme Havuzu ED-50 UTM Yükleme Havuzu WGS 84 COĞRAFĠK Proje alanı koordinatları Cebri Boru ED-50 UTM Cebri Boru WGS 84 COĞRAFĠK Proje alanı koordinatları Santral Binası ED-50 UTM Santral Binası WGS 84 COĞRAFĠK Proje alanı koordinatları Hafriyat alanı ve bitkisel toprak depo alanı koordinatları ED-50 UTM Hafriyat alanı ve bitkisel toprak depo alanı koordinatları WGS 84 COĞRAFĠK , ,821 37, , , ,914 37, , , ,910 37, , , ,023 37, , , ,680 37, , , ,146 37, , , ,835 37, , , ,209 37, , , ,229 37, , , ,654 37, , , ,254 37, , , ,254 37, , , ,821 37, , V

6 Proje alanı koordinatları ġantiye Binası ED-50 UTM ġantiye Binası WGS 84 COĞRAFĠK VI

7 İÇİNDEKİLER ĠÇĠNDEKĠLER TABLOLAR DĠZĠNĠ ġekġller DĠZĠNĠ FOTOĞRAFLAR DĠZĠNĠ EKLER LĠSTESĠ BÖLÜM I. PROJENĠN TANIMI, AMACI 2 Proje konusu faaliyetin, proje kapsamındaki tüm ünitelerin, proje karakteristiklerinin tanımı, proje ömrü, hizmet amaçları, pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri (Rapor hazırlanırken proje kapsamındaki tüm işlemlerin DSİ tarafından onaylanmış olan Fizibilite Raporuna uygun olarak hareket edilmesi ve buna ilişkin bilgi ve su kullanma anlaşması hakkında bilgi) BÖLÜM II : PROJE ĠÇĠN SEÇĠLEN YERĠN KONUMU 9 II.1. Faaliyet Yeri (Proje yerinin ilgili İdaresince onanmış 1/ ya da 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı, Nazım İmar Planı, Uygulama İmar Planı üzerinde gösterimi, lejandları ve plan notlarıyla birlikte sunulması, proje sahası ve yakın çevresinin ölçekli harita veya kroki üzerinde gösterimi, proje sahası ve yakın çevresinde bulunan yerleşimlerin harita üzerinde gösterilmesi, mesafelerin belirtilmesi, proje alanının hangi bölgesinde olduğu, etrafındaki tesislerin isim, yön ve uzaklıkları, tesise ulaşım için kullanılacak yol güzergahları (Varsa 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı, 1/5.000 ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1.000 ölçekli Uygulama İmar Planının lejand ve plan notlarıyla birlikte sunulması, ayrıca söz konusu planda... tarih ve... sayılı karar ile... tarafından onaylanmıştır ve Aslının Aynıdır damgalarının bulunması) belirtilmelidir.) II.2. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik altyapı ünitelerinin varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının, hafriyat alanlarının koordinatları ile birlikte ve varsa memba ve mansabındaki diğer projelerle birlikte vaziyet planı üzerinde gösterimi, Planlanan tesisin mevcut yapılar ile olan ilişkisi ve alana ve yakın çevresine ait 1/ ölçekli topografik haritanın eklenmesi, bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, binaların kat adetleri ve yükseklikleri, temsili resmi, koordinatların harita üzerine işlenmesi) BÖLÜM III : PROJENĠN EKONOMĠK VE SOSYAL BOYUTLARI 20 III.1. Projenin gerçekleşmesi ile ilgili yatırım programı ve finans kaynakları, 20 III.2. Projenin gerçekleşmesi ile ilgili iş akım şeması veya zamanlama tablosu, 22 III.3. Projenin fayda-maliyet analizi 25 III.4. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşmesine bağlı olarak, proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleştirilmesi tasarlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı projeleri III.5. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşebilmesi için zaruri olan ve proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleştirilmesi planlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı projeleri III.6. Kamulaştırma, yeniden yerleşimin nasıl yapılacağı 27 III.7. Diğer hususlar 28 BÖLÜM IV :PROJE KAPSAMINDA ETKĠLENECEK ALANIN BELĠRLENMESĠ VE BU ALAN ĠÇĠNDEKĠ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLĠKLERĠN AÇIKLANMASI IV.1. Projeden etkilenecek alanın belirlenmesi, (etki alanının nasıl ve neye göre belirlendiği açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek) IV.2. Etki Alanı İçerisindeki Fiziksel ve biyolojik çevrenin özellikleri ve doğal kaynakların kullanımı IV.2.1. Meteorolojik ve iklimsel özellikler; bölgenin genel iklim şartları, basınç, sıcaklık, yağış dağılımı, ortalama nispi nem, sayılı günler dağılımı, maksimum kar kalınlığı, buharlaşma, rüzgar dağılımı, (meteorolojik verilerin güncelleştirilmiş ve uzun yıllar gözlem kayıtları, meteorolojik parametrelerin dağılımlarının tablo, grafikler, detaylı anlatımı) IV.2.2. Jeolojik özellikler 53 IV Bölgesel jeoloji, sahanın 1/ ölçekli genel jeoloji haritası, stratigrafik kolon kesitleri 53 VII Sayfa No VII XIII XV XVII XVIII

8 IV Proje alanı jeolojisi, inceleme alanına ait büyük ölçekli (1/5000 ya da varsa 1/1000 ölçekli) jeoloji haritası ile proje kapsamındaki ünitelerin kesitleri, harita ölçekleri ve lejantları metindekine uygun olmalı, yapılan büyütme ya da küçültmeler çizgisel ölçekte gösterilmeli, jeolojik harita ve kesitlerin harita 54 alma tekniğine uygun olarak hazırlanması jeolojik bilgilerin formata uygun olarak detaylandırılması) IV Kitle hareketleri (heyelan/moloz akması), duyarlılık analizi, heyelan risk haritası, heyelan yağı ilişkisi 56 IV Proje sınırları içindeki alan için yamaç stabilitesi, yamaçlardaki kayma hareketlerini gösteren harita, kayma analizi (hafriyat atığı olması durumunda da uygulanmalıdır) 60 IV Depremsellik ve doğal afet potansiyeli 60 IV Jeolojik-Jeoteknik etüt raporu (proje kapsamındaki tüm ünitelerin detaylı jeoteknik etütleri) 62 IV.2.3. Hidrojeolojik özellikler (yer altı su seviyeleri; halen mevcut her türlü keson, derin, artezyen vb. kuyu; emniyetli çekim değeri; suyun fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik özellikleri; 63 yeraltı suyunun mevcut ve planlanan kullanımı, debileri, proje alanına mesafeleri) IV.2.4. Hidrolojik özellikler (yüzeysel su kaynaklarından, göl, dalyan akarsu ve diğer sulak alanların fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özellikleri, bu kapsamda akarsuların debisi ve mevsimlik değişimleri, su toplama havzası oligotrofik, mezotrofik, ötrofik, distrofik olarak sınıflandırılması, sedimantasyon, drenaj, tüm su kaynaklarının kıyı ekosistemleri), projenin kurulacağı su kaynağının/kaynaklarının uzun yıllara ait 63 aylık ortalama değerleri (m3/sn), akım gözlem istasyonları ve regülatör yerlerini temsil eden uzun yıllara ait aylık akım değerlerinin, ilgili kurum (bu verilerin temin edildiği kurum) onayı alınarak sunulması, projenin üzerinde gerçekleştirilen suyun herhangi bir göl ekosistemini besleyip beslemediği hakkında bilgi IV.2.5. Yüzeysel su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı, varsa havza özelliği (içme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri üretiminde ürün çeşidi ve üretim miktarları), proje alanının içme ve kullanma suyu temin edilen kıta içi yüzeysel su havzasında kalıp kalmadığı, söz konusu derenin herhangi bir içme suyu kaynağını 69 besleyip beslemediği, içme suyu kaynaklarına mesafeleri, söz konusu dereden içme ve kullanma suyu alınıp alınmadığı IV.2.6. Toprak özellikleri ve kullanım durumu (toprak yapısı, arazi kullanım kabiliyeti, sınıflaması, taşıma kapasitesi, toprak işleri için kullanımı, doğal bitki örtüsü olarak kullanılan 70 mera, çayır vb.) IV.2.7. Tarım alanları (tarımsal gelişim proje alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, üründesenleri ve bunların yıllık üretim miktarları, ürünlerin ülke tarımındaki yeri ve ekonomik 70 değeri) IV.2.8. Orman Alanları (ağaç türleri ve miktarları (m2), kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/ ölçekli Meşcere 72 haritası) IV.2.9. Koruma alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu kapsamındaki alanlar, Projenin 73 korunan alanlara uzaklıklarının 1/ lik ölçekli haritada gösterilmesi) IV Flora ve Fauna (türler, endemik özellikle lokal endemik bitki türleri, alanda doğal olarak yaşayan hayvan türleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler, nadir ve nesli tehlikeye düşmüş türler ve bunların alandaki bulunuş yerleri, bölgedeki dağılımları, endemizm durumları, bolluk miktarları, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bunlar için alınan Merkez Av Komisyonu Kararları) Her bir türün kim tarafından ve ne zaman, hangi yöntemle (literatür gözlem vs.) tespit edildiği, Collins Bird Guide, Türkiye nin Önemli Kuş Alanları Kitabı, Türkiye nin Önemli Doğa Alanları Kitabı, IUCN, Bern Sözleşmesi, MAK Kararları, CITES gibi uluslararası anlaşmalara göre durumu, türlerin projeden ne şekilde etkileneceği, proje alanındaki vejetasyon tiplerinin bir harita üzerinde gösterilmesi. Projeden ve çalışmalardan etkilenecek canlılar için alınması gereken koruma önlemleri (inşaat ve işletme aşamasında). Arazide yapılacak flora çalışmalarının vejetasyon döneminde gerçekleştirilmesi ve bu dönemin belirtilmesi, flora için Türkiye Bitkileri Veri Servisi (TUBİVES) kullanılarak kontrol yapılması,(arazi çalışmaları yapılarak belirlenmeli, literatür çalışmaları ile doğrulanmalı) IV Sucul flora ve fauna, iç sulardaki (göl, akarsu) canlı türleri (bu türlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; bunların üreme, beslenme, VIII

9 sığınma ve yaşama ortamları; bu ortamlar için belirlenen koruma kararları) IV Endemik, hassas, nesli tehlike altındaki balık türleri için gerekli optimum su yükseklikleri, miktarları, çözünmüş oksijen miktarı, su hızı gibi parametrelerin incelenerek, 76 projenin bu türler üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi, alınacak tedbirlerin belirtilmesi IV Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları (rezerv miktarları, mevcut ve planlanan işletilme durumları, yıllık üretimleri ve bunun ülke veya yerel kullanımlar için önemi ve ekonomik 77 değerleri) IV Hayvancılık (türleri, beslenme alanları, yıllık üretim miktarları, bu ürünlerin ülke 79 ekonomisindeki yeri ve değeri) IV Peyzaj değeri yüksek yerler ve rekreasyon alanları 79 IV Devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan araziler (Askeri Yasak 79 Bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, vb.) IV Proje yeri ve etki alanının mevcut kirlilik yükü 80 IV Diğer özellikler 80 IV.3. Sosyo - Ekonomik Çevrenin Özellikleri 80 IV.3.1. Ekonomik özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler, yöresel işgücünün bu sektörlere dağılımı, sektörlerdeki mal ve hizmet üretiminin yöre ve ülke ekonomisi içindeki yeri ve öne mi, diğer bilgiler ) IV.3.2. Nüfus (yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfus hareketleri; göçler, nüfus artış oranları, ortalama hane halkı nüfusu, diğer bilgiler 81 IV.3.3. Gelir (yöredeki gelirin işkollarına dağılımı, işkolları itibariyle kişi başına düşen maksimum, minimum ve ortalama gelir) 84 IV.3.4. İşsizlik (yöredeki işsiz nüfus ve faal nüfusa oranı) 85 IV.3.5. Yöredeki sosyal altyapı hizmetleri (eğitim, sağlık, kültür hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumu) 85 IV.3.6. Kentsel ve kırsal arazi kullanımları (yerleşme alanlarının dağılımı, mevcut ve planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, konutlar, turizm alanları vb.) 86 IV.3.7. Diğer özellikler 87 BÖLÜM V: PROJENĠN BÖLÜM IV DE TANIMLANAN ALAN ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ VE ALINACAK ÖNLEMLER (Bu bölümde; projenin fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri, bu etkileri önlemek, en aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik önlemler V.1 ve V.2 başlıkları için ayrı ayrı ve ayrıntılı bir şekilde açıklanır) V.1. Arazinin hazırlanması, inşaat ve tesis aşamasındaki projeler, fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri ve alınacak önlemler V.1.1. Arazinin hazırlanması için yapılacak işler kapsamında nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat miktarı, hafriyat sırasında kullanılacak malzemeler, patlayıcı maddeler, varsa patlatma ile ilgili bilgiler, etkiler ve alınacak önlemler, hafriyat artığı toprak, taş, kum vb maddelerin nerelere taşınacakları, nerelerde depolanacakları veya hangi amaçlar için 89 kullanılacakları, hafriyat döküm alanlarının koordinatları, özellikleri ve 1/1000 ölçekli plan ve kesit görünüşleri ile birlikte hafriyat malzemesi düzenleme ve restorasyon planı, alınacak önlemler, alınacak izinler, görüşler V.1.2. Arazinin hazırlanması sırasında ve ayrıca ünitelerin inşasında kullanılacak maddelerden parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli, toksin ve kimyasal olanların taşınışları, depolanmaları ve 90 kullanımları, bu işler için kullanılacak aletler ve makineler V.1.3. Proje kapsamında varsa hazır beton tesisi, kırma-eleme tesisinin kapasitesi, üniteler ile 91 ilgili bilgi, teknolojisi, iş-akım şeması, teknolojisi V.1.4. Proje kapsamındaki ulaşım altyapısı planı, proje alanının karayollarına uzaklıkları, karayoluna bağlantı yolları, ulaşım için kullanılacak mevcut yolların zarar görmemesi için alınacak tedbirler ile trafik güvenliği açısından alınacak önlemler, ulaştırma altyapının inşası ile ilgili işlemler, yeni yapılacak yolların özellikleri, kullanılacak malzemeler, kimyasal maddeler, 91 araçlar, makineler; altyapının inşası sırasında kırma öğütme, taşıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik işlemler, araç yükü, cinsi ve sayısı, artışın hesaplanması, haritası (bu kapsamda alınacak görüşler, izinler) V.1.5. Zemin emniyetinin sağlanması için yapılacak işlemler 94 V.1.6. Proje alanının taşkın etüdü, taşkın önleme ve drenaj ile ilgili işlemlerin nerelerde 94 ve nasıl yapılacağı, projeye ait sanat yapılarının taşkından korunması için alınacak önlemler V.1.7. Proje alanı içindeki su ortamlarında herhangi bir amaçla gerçekleştirilecek kazı, dip 95 taraması, vb. işlemler nedeni ile çıkarılacak taş, kum, çakıl ve benzeri maddelerin miktarları, IX

10 nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları, dere yatağında yapılacak olan çalışmaların etkileri (bulanıklık, suyun debisi vb) V.1.8. Derivasyon (regülatör inşaat alanının kuru tutulabilmesi için akarsu güzergahının geçici olarak değiştirilmesi) amacıyla veya diğer nedenlerle akarsu havzasında yapılacak her türlü doldurma, kazıklar üzerine inşaat ve benzeri işlemler ile bunların nerelerde ne kadar alanı kaplayacağı ve kullanılacak malzemeler, araç ve makineler V.1.9. Olabilecek heyelanlara karşı alınacak önlemler 95 V Arazinin hazırlanması döneminde flora ve faunaya (kara-su) olabilecek etkiler 96 V Yeraltı suyuna etkiler 100 V Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla, elden çıkarılacak tarım alanlarının büyüklüğü, bunların arazi kullanım kabiliyetleri ve tarım ürün türleri, tarım arazilerinin tarım dışı amaçla kullanımı ile ilgili bilgiler, mera alanları, projenin 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu, 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu, 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanun kapsamında değerlendirilmesi, olası etkilerin değerlendirilmesi, alınacak tedbirler V Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla kesilecek ağaçların tür ve sayıları, meşcere tipi, kapalılığı, kesilecek ağaçların bölgedeki orman ekosistemi üzerine etkileri, gerekli izinler, görüşler, projenin ya da bir kısmının orman alanı dışında olması halinde orman alanlarına mesafesi, etkilerin değerlendirilmesi, alınacak tedbirler V Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına kadar yapılacak işlerde kullanılacak yakıtların türleri, özellikleri, oluşacak emisyonlar V Su temini sistemi planı, nereden temin edileceği, suyun arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek işlemler sonucu meydana getirilecek atık suların cins ve miktarları, bertaraf yöntemleri, deşarj edileceği ortamlar, bir kroki üzerinde atıksu hatları ile varsa arıtma tesisi yerinin gösterilmesi, atıksuların biriktirilmesi halinde fosseptik planının Rapora eklenmesi, mevcut su kalitesini korumaya yönelik alınacak tedbirler, (projenin memba ve mansabı dikkate alınarak su kalitesinin ilgili mevzuat kapsamında bir defaya mahsus çevre iznine esas ölçüm ve değerlendirmesinin yapılması, analiz sonuçlarının rapora eklenmesi), (alınacak gerekli görüşler, izinler) V Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek meydana gelecek katı atıkların cins ve miktarları, bu atıkların nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları V Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yapılacak işler nedeni ile meydana gelecek vibrasyon, gürültünün kaynakları ve seviyesi, kümülatif değerler V Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek işlerde çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği V Çevre ve Sağlık, arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek sürdürülecek işlerden, insan sağlığı ve çevre için riskli ve tehlikeli olanlar, sağlık koruma bandı mesafesi, V Proje alanında, peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar ve/veya yeşil alan düzenlemeleri vb.) ne kadar alanda, nasıl yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri V Yeraltı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına (geleneksel kentsel dokuya, 119 arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) olabilecek etkilerin belirlenmesi V Diğer özellikler 119 V.2. Projenin işletme aşamasındaki projeler, fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri ve alınacak 120 önlemler V.2.1.Proje kapsamındaki tüm ünitelerin özellikleri, hangi faaliyetlerin hangi ünitelerde gerçekleştirileceği, kapasiteleri, ünitelerde üretilecek mal ve/veya hizmetler, nihai ve yan ürünlerin üretim miktarları V.2.2. Su kaynağına ait varsa diğer kullanım şekilleri ve etkileri, projenin memba ve mansap kısmında yer alan projeler ile birlikte değerlendirilmesi V.2.3. Mansaba bırakılacak su hesabı (havza özellikleri, yatak ve kesit durumu, yağışakış ilişkisi, ekolojik potansiyel ve ekosistem unsurlarının ihtiyaçları, varsa ulusal ve uluslar arası mevzuatla korunan balık türleri ve muhtemel ihtiyaçları, su hakları savaklanan sular ve periyotları dikkate alınmalı), doğal akımlar ile çizilen debi süreklilik eğrileri ile uzun dönemli akımları gösteren tablo-şekiller, (Doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas alınan son 10 yıllık ortalama akımın en az %10 u olacaktır. ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne alındığında bu miktarın yeterli olmayacağının belirlenmesi X

11 durumunda miktar arttırılabilecektir. Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü nün tarih ve sayılı yazısı uyarınca HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Ekosistem Değerlendirme Raporu Formatı doğrultusunda hazırlanacak Raporun, ÇED Raporu ekinde sunulması, Raporda belirlenen miktara mansaptaki diğer teessüs etmiş su hakları ayrıca ilave edilecek ve kesin proje çalışmaları belirlenen toplam bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Akımın son 10 yıllık ortalamanın % 10 undan az olması halinde tamamı bırakılacaktır. Havzada teessüs etmiş su hakları (içme suyu, sulama suyu tahsisleri, su değirmeni, balık çiftlikleri vs.) rapor içerisinde yer almalıdır. İlgili kurum ve kuruluşlar ile irtibata geçilerek ve arazide gerekli çalışmalar/araştırmalar yapılarak Su Hakları Raporunun hazırlanması ve ilgili bölgesine müracaat edilerek Raporun onaylatılması.) [havzanın hidrolojik karakteri, ekolojik potansiyeli ile havzada önerilen diğer tesislerde alınan çevre koruma tedbirlerinin yanına bırakılan miktarın enerji üretimine etkisinin dikkate alınması] V.2.4. Suyun temin edileceği kaynağın kullanılması sonucu su kalitesine ve su ortamındaki canlılara (Can suyunun bırakılacağı güzergahtaki canlı türleri ve ekolojik envanteri) olabilecek 125 etkiler, alınacak izinler, proje için tespit edilen balık türlerine ait geçiş sistemleri ile asansörleri ile ilgili bilgi ve buna ait çizim, mansap can suyu çıkış yerinin gösterildiği çizim V.2.5. Kati proje aşamasında; doğal hayatın devamlılığının sağlanabilmesi için dere yatağına bırakılacak su miktarı ölçümleri, Akım Gözlem İstasyonu yerlerinin (AGİ) istasyon kurulmasına uygun olarak dizayn edilmesi, AGİ kurulma aşamasında ilgili DSİ Bölge Müdürlüğüne 131 müracaat edilmesi ve söz konusu istasyonun ilgili firma tarafından GPRS modemli cihazla donatılması ile ilgili işlemler V.2.6. Ulusal ve uluslararası mevzuatla korunması gereken alanlar üzerine etkiler 131 V.2.7. Yeraltı ve yüzeysel su kaynaklarına olabilecek etkiler 132 V.2.8. Orman alanlarına olabilecek etki ve bu etkilere karşı alınacak tedbirlerin tanımlanması 133 V.2.9. Proje ünitelerinin işletilmesi sırasında oluşacak gürültünün kaynakları ve kontrolü için 133 alınacak önlemler V Projenin işletilmesi sırasında çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut 133 ve diğer sosyal/teknik altyapı ihtiyaçlarının nerelerde, nasıl temin edileceği V İdari ve sosyal ünitelerde içme ve kullanma amaçlı suların kullanımı sonrasında oluşacak atık suların arıtılması için uygulanacak arıtma tesisi karakteristiği prosesinin detaylandırılması ve 133 arıtılan atık suların hangi alıcı ortamlara, ne miktarlarda, nasıl verileceği V İdari ve sosyal tesislerden oluşacak katı atık miktar ve özellikleri, bu atıkların nerelere 134 ve nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için ve ne şekilde değerlendirileceği V Projenin işletilmesi aşamasındaki faaliyetlerden insan sağlığı ve çevre açısından riskli ve 134 tehlikeli olanlar V Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha 136 düzenlemeleri V Diğer özellikler 136 V.3. Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri 136 V.3.1. Proje ile gerçekleşmesi beklenen gelir artışları; yaratılacak istihdam imkanları, nüfus hareketleri, göçler, eğitim, sağlık, kültür, diğer sosyal ve teknik altyapı hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumlarında değişiklikler vb. (Projenin yapımı dolayısıyla etkilenecek yöre halkı ile görüşmeler yapılarak sosyolojik etkinin ortaya konulması) V.3.2. Çevresel fayda-maliyet analizi 136 V.3.3. Projenin gerçekleşmesine bağlı olarak sosyal etkilerin değerlendirilmesi.( Proje Alanı ve Etki Alanındaki tarım, hayvancılık, balıkçılık, arıcılık vb. faaliyetlere etkileri, projenin inşası ve işletmesi aşamasında çalışacak insanlar ile yerel halk ilişkileri, bunların insan 137 yaşamı üzerine etkileri ve Sosyo- Ekonomik Açıdan Analizi, uygulamaya geçirilecek sosyal sorumluluk projeleri) BÖLÜM VI : ĠġLETME PROJE KAPANDIKTAN SONRA OLABĠLECEK VE SÜREN ETKĠLER VE BU ETKĠLERE KARġI ALINACAK ÖNLEMLER 138 V1.1. Arazi ıslahı ve Reklamasyon Çalışmaları 139 V1.2. Mevcut su kaynaklarına etkiler 139 VI.3. Olabilecek hava emisyonları 139 BÖLÜM VII : PROJENĠN ALTERNATĠFLERĠ (Bu bölümde yer seçimi, teknoloji, alınacak önlemler, alternatiflerin karşılaştırılması ve tercih sıralaması belirtilecektir.) BÖLÜM VIII: ĠZLEME PROGRAMI 143 VIII.1. Faaliyetin inşaatı için önerilen izleme programı, faaliyetin işletmesi ve işletme sonrası için 144 XI

12 önerilen izleme programı ve acil müdahale planı, Çevre Yönetim ekibi VIII.2. ÇED O l u m l u B e l g e s i n i n v e r i l m e s i d u r u m u n d a, Yeterlik T e b l i ğ i n d e Yeterlik B e l g e s i a l a n kurum/kuruluşların yükümlülükleri başlığı altında belirtilen hususların 147 gerçekleştirilmesi ile ilgili program BÖLÜM IX: YUKARIDAKĠ BAġLIKLAR ALTINDA VERĠLEN BĠLGĠLERĠN TEKNĠK OLMAYAN BĠR ÖZETĠ (Projenin inşaat ve işletme aşamalarında yapılması planlanan tüm çalışmaların ve çevresel 149 etkiler için alınması öngörülen tüm önlemlerin, mümkün olduğunca basit, teknik terim içermeyecek şekilde ve halkın anlayabileceği sadelikte anlatılması,) BÖLÜM X: HALKIN KATILIMI (Projeden etkilenmesi muhtemel yöre halkının nasıl ve hangi yöntemlerle bilgilendirildiği, 152 proje ile ilgili halkın görüşlerinin ve konu ile ilgili açıklamalar) BÖLÜM XI: SONUÇLAR (Yapılan tüm açıklamaların özeti, projenin önemli çevresel etkilerinin sıralandığı ve projenin gerçekleşmesi halinde olumsuz çevresel etkilerin önlenmesinde ne ölçüde başarı 154 sağlanabileceğinin belirtildiği genel bir değerlendirme, proje kapsamında alternatifler arası seçimler ve bu seçimlerin nedenleri ) KAYNAKLAR 158 EKLER RAPORU HAZIRLAYAN ÇALIġMA GRUBUNUN TANITIMI XII

13 TABLOLAR DĠZĠNĠ Tablo 1. Türkiye deki Elektrik Enerjisi Talebi 8 Tablo 2. Faaliyet alanına yakın yerleşim yerleri 11 Tablo 3. Proje alanı koordinatları 14 Tablo 4. Yatırımın Yıllara Göre Dağılımı 22 Tablo 5. Zamanlama tablosu 24 Tablo 6. Gelir/Gider Oranı 25 Tablo 7. Basınç Değerleri 32 Tablo 8. Sıcaklık Değerleri 33 Tablo 9. Ortalama Buhar Basıncı Değerleri 34 Tablo 10. Ortalama Nem (%) Değerleri 35 Tablo 11. Ortalama Bulutluluk Değerleri 36 Tablo 12. Ortalama Açık Günler Sayısı 37 Tablo 13. Ortalama Bulutlu Günler Sayısı 38 Tablo 14. Ortalama Kapalı Günler Sayısı 39 Tablo 15. Toplam Yağış Ortalaması (mm) 40 Tablo 16. Kar Yağışlı Günler Sayısı 41 Tablo 17. Kar Örtülü Günler Sayısı 42 Tablo 18. Maksimum Kar Kalınlığı (cm) 43 Tablo 19. Sisli Günler Sayısı Ortalama Değerleri 44 Tablo 20. Dolulu Günler Sayısı Ortalama Değerleri 45 Tablo 21. Kırağılı Günler Sayısı Ortalama Değerleri 46 Tablo 22. Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalama Değerleri 47 Tablo 23. Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Değerleri 48 Tablo 24. Ortalama Açık Yüzey Buharlaşma Değerleri 49 Tablo 25. Ortalama Günlük Toplam Güneşlenme Süresi (sa-da) 50 Tablo 26. Ortalama Global Güneşlenme Şiddeti (cal cm²) 51 Tablo 27. Maksimum Rüzgâr Hızı ( m_sec ) ve Yönü 52 Tablo 28. Göktepe Regülâtörü ve HES Memba ve Mansap Su Kullanımları 69 Tablo 29. Muğla İli Toprak Kullanım Durumu 71 Tablo 30. Muğla İli Ürün Deseni 71 Tablo 31. Ürünlerin Ülke Tarımındaki Yeri Ve Ekonomik Değeri 71 Tablo 32. Tablo 33. Sarhoş çayında yakalanan ve literatür bilgilerine göre bölgede olan balık türlerinin ekolojik özellikleri Regülatör Yeri Aylık Doğal Akım Değerleri Ortalması (m3/s), Can Suyu Değerleri (m3/s), Mansap Su Kullanım Hakları (m3/s) Tablo yılına Muğla ili PM10( µg/m3) değerleri 80 Tablo 35. Nüfus bilgileri 81 Tablo 36. Nüfus yoğunluğu 82 Tablo 37. Göç İstatistikleri 82 Sayfa No XIII

14 Tablo 38. Dokuzçam Köyü Nüfus Tablosu 82 Tablo 39. Göktepe Köyü Nüfus Tablosu 83 Tablo 40. Muğla Merkez ilçesi sosyo-ekonomik göstergeler 84 Tablo 41. Muğla Merkez ilçesi işsizlik göstergeleri 85 Tablo 42. İlçelere Göre ilköğretim Okulları Okul-Öğrenci Sayıları 85 Tablo 43. Muğla İli Sağlık Kuruluşları 86 Tablo 44. Hafriyat Miktarı 89 Tablo 45. Hafriyat alanı ve bitkisel toprak depo alanı koordinatları 90 Tablo 46. Göktepe Regülatörü taşkın debileri mukayese tablosu (m 3 /s) 94 Tablo 47. Heyelanları önlemek için uygulanan yöntemler 96 Tablo 48. Dizel yakıtının genel özellikleri 103 Tablo 49. Arazi Hazırlık ve İnşaat Çalışmalarında Kullanılacak Araçlar 103 Tablo 50. Diesel araçlardan yayılan kirlenmenin yayın faktörleri (kg/t) 103 Tablo 51. Diesel araçlardan kaynaklanması beklenen kirletici tahmin değerleri (kg/h) 104 Tablo 52. Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri 105 Tablo 53. Hafriyat Miktarları 105 Tablo 54. UVS ve KVS Sınır Değerleri 107 Tablo 55. Hafriyat İşlemi Sonucu Oluşan Çöken Toz Modeli Çalışmaları ile elde edilen PM ve Çöken Toz değerleri Tablo 56. Arazi Hazırlık ve İnşaat Çalışmalarında Kullanılacak Araçların Gürültü Düzeyleri 113 Tablo 57. Arazi Hazırlık ve İnşaat Çalışmalarında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı, Tablo 58. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 118 Sayfa No XIV

15 ġekġller DĠZĠNĠ Sayfa No ġekil 1. Proje sahası ve yakın çevresinin harita üzerinde gösterimi, 10 ġekil 2. Faaliyet alanına yakın yerleşim yerleri 11 ġekil 3. Çevre düzeni planı kesiti (ölçeksiz) 12 ġekil 4. Tipik bir hidroelektrik Santral 13 ġekil 5. Proje alanı genel görünümü 18 ġekil 6. Proje alanı genel görünümü 18 ġekil 7. Proje alanı genel görünümü 19 ġekil 8. Tesis Etki Alanı 30 ġekil 9. Bölgenin Basınç Dağılımı 32 ġekil 10. Bölgenin Sıcaklık Dağılımı 33 ġekil 11. Aylık Ortalama Buhar Basıncı 34 ġekil 12. Aylık Ortalama Bağıl Nem 35 ġekil 13. Aylık Ortalama Bulutluluk 36 ġekil 14. Aylık Ortalama Açık Günler Sayısı 37 ġekil 15. Aylık Ortalama Bulutlu Günler Sayısı 38 ġekil 16. Aylık Ortalama Kapalı Günler Sayısı 39 ġekil 17. Aylık Ortalama Toplam Yağış Miktarı 40 ġekil 18. Aylık Ortalama Kar Yağışlı Günler Sayısı 41 ġekil 19. Aylık Ortalama Kar Örtülü Günler Sayısı 42 ġekil 20. En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı 43 ġekil 21. Aylık Ortalama Sisli Günler Sayısı 44 ġekil 22. Aylık Ortalama Dolulu Günler Sayısı 45 ġekil 23. Aylık Ortalama Kırağılı Günler Sayısı 46 ġekil 24. Aylık Ortalama Orajlı Günler Sayısı 47 ġekil 25. Aylık Ortalama Rüzgar Hızı 48 ġekil 26. Aylık Ortalama Buharlaşma 49 ġekil 27. Günlük Ortalama Güneşlenme Süresi 50 ġekil 28. Günlük Ortalama Güneşlenme Şiddeti 51 ġekil 29. En Hızlı Rüzgar Yön ve Hızı 52 ġekil 30. Muğla ve Çevresinin Genelleştirilmiş Dikme Kesiti 53 ġekil 31. İnceleme Alanının Topoğrafik Yapısı 58 ġekil 32. Taşkın Tehlike Haritası 59 ġekil 33. Türkiye Genelinde Çığ Tehlike Haritası 60 ġekil 34. Türkiye deprem haritası 60 ġekil 35. Muğla İli Deprem Haritası 61 ġekil den Güzümüze Türkiye deki depremler(ölçeksiz) 62 ġekil 37. Göktepe Hes projesi alanına ait havza alanı 64 XV

16 Göktepe regülatörü kesit alanında yılları arasında gözlenen ġekil 38. aylık debi değerinin zamana göre değişimi (Kaynak: Ekosistem Değerlendirme 65 Raporu) ġekil 39. Şarhoş Çayının proje alanı ve proje alanı dışındaki gösterimi 68 ġekil 40. Kemer Barajı Özellikleri 69 ġekil 41. Muğla Arazi Varlığı Haritası(ölçeksiz) 70 ġekil 42. Çevre düzeni planı(ölçeksiz) 72 ġekil 43. Faaliyet alanını gösterir maden haritası 78 ġekil 44. Muğla İli Hayvancılık Miktarları 79 ġekil 45. Muğla İli Hayvancılık Ürünleri Miktarları 79 ġekil 46. Proje Alanı Ve Çevresini Gösterir Trafik Hacim Haritası 92 ġekil 47. Hafriyat İşlemi Sonrası Çöken Toz Modeli 108 ġekil 48. ġekil 49. ġekil 50. ġekil 51. Arazi Hazırlık ve İnşaat Çalışmalarında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği Klasik havuzlu geçit (boy kesit ve havuz yapısı--balık geçitleri, tasarım, boyutlandırma ve izleme, DSİ Tercümesi Havuzlu geçitler (üstten görünüş-balık geçitleri, tasarım, boyutlandırma ve izleme, DSİ Tercümesi Bir havuzlu geçidin boy kesiti (Balık geçitleri, tasarım, boyutlandırma ve izleme, DSİ Tercümesi) ġekil 52. Acil müdahale planı 135 ġekil 53. Acil müdahale planı XVI

17 FOTOĞRAFLAR DĠZĠNĠ SAYFA NO Fotoğraf 1. Kaya düşmesine örnek bir fotoğraf 57 Fotoğraf 2. Sarhoş Çayından fotoğraflar 66 Fotoğraf 3. Sarhoş Çayından fotoğraflar 66 Fotoğraf 4. Proje alanında yapılan çeşitli çalışmalardan örnek 74 Fotoğraf 5. Proje alanından bitki örneklerinden Rosa canina (kuşburnu). 75 Fotoğraf 6. Proje alanında bir şahin (Buteo buteo). 75 Fotoğraf 7. Halkın Katılımı Fotoğrafları 151 XVII

18 EKLER LĠSTESĠ EK 1 EK 2 EK 3 EK 4 EK 5 EK 6 EK 7 EK 8 EK 9 EK 10 EK 11 EK 12 EK 13 EK 14 EK 15 EK 16 EK 17 EK 18 EK 19 EK 20 EK 21 EK 22 EK 23 EK 24 EK 25 EK 26 EK 27 EK 28 ÇED Rapor Formatı Projeye Ait Plan, Çizim, Paftalar Çevre Düzeni Planı Arazi Varlığı Haritası Proje Alanı Heyelan Tehlike Haritası Meşcere Haritası Mansap Su Kullanım Hakları Raporu ve Onay Yazısı Ekosistem Değerlendirme Raporu Fosseptik Planı Hava Kalitesi Model Raporu 1/ Ölçekli Topoğrafik Harita Onaylı (aslı gibidir kaşeli) Fizibilite Onay Yazısı, Yönetici Bilgilendirme Formu Uydu Fotoğrafları Sosyolog Çalışması Jeolojik Çizimler 1/ Ölçekli Korunan Alanlar Haritası Muğla ili Meteorolojik Veriler Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Kapsamındaki Regülâtör Su Analiz Raporu Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Kapsamındaki Santral Su Analiz Raporu Uzun Yıllara Ait Aylık Ortalama Değerleri (m 3 /sn) Kurum Görüşleri Muğla Orman Bölge Müdürlüğü ÇED İnceleme Değerlendirme Formu Doğa Koruma Ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yazısı Ve Madenciliği Geliştirme Daire Çed inceleme değerlendirme formu Başkanlığı yazısı Dsi 21.Bölge Müdürlüğü Hafriyat Alanı Görüş Yazısı Muğla Çevre Ve Şehircilik Müdürlüğü Tabiat Varlıkları Görüş Yazısı Diri Fay Haritası Habitat Mühendislik Müş. inş. Taah. Tic. Ltd. Şti. ÇED Yetki Belgesi ve Büro Tescil Belgesi Projeyi Hazırlayan Gruba Ait İmzalar, Diplomalar Ve Özgeçmişler XVIII

19 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE BÖLÜM I PROJENĠN TANIMI VE AMACI 1

20 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE BÖLÜM 1:PROJENĠN TANIMI VE AMACI Proje konusu faaliyetin, proje kapsamındaki tüm ünitelerin, proje karakteristiklerinin tanımı, proje ömrü, hizmet amaçları, pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri (Rapor hazırlanırken proje kapsamındaki tüm iģlemlerin DSĠ tarafından onaylanmıģ olan Fizibilite Raporuna uygun olarak hareket edilmesi ve buna iliģkin bilgi ve su kullanma anlaģması hakkında bilgi) Proje konusu faaliyetin ülkemizin içinde bulunduğu enerji açığının karģılanması amacıyla; ġah Enerji Üretim Ltd. ġti. tarafından, Muğla ili, Merkez Ġlçesi, Göktepe Köyü nün yaklaģık 2 km Güneybatısından akıģı olan Akçay ın kollarından biri olan SarhoĢ Çayı üzerinde 7,325 GWh enerji üretimi yapılması için Hidroelektrik Santral kurulması planlanmaktadır. Söz konusu Göktepe Regülatörü ve HES projesi ile ilgili olarak, ġah Enerji Üretim Ltd. ġti. tarafından hazırlanan Su Kullanım Hakkı Raporu ( Bkz. Ek-7 ) ile Yapılabilirlik (Fizibilite) Raporu DSĠ 21. Bölge Müdürlüğü tarafından onaylanmıģtır (Bkz. Ek-12). Göktepe Regülatörü ve HES projesi, SarhoĢ Çayı nın 540 m ve 400 m kotları arasının hidroelektrik enerjisi açısından değerlendirerek, 2,80 MWm kurulu güç ile yılda toplam 7,325 GWh elektrik üretimi ile ulusal geliģime katkı sağlamak üzere planlanmıģtır. Proje kapsamında regülatör, balık geçidi, çakıl geçidi, iletim yapısı (kanal), yükleme havuzu, sifon, cebri boru, santral binası gibi tesislerin inģa edilmesi planlanmaktadır. SarhoĢ Çayı üzerinde 540 m talveg kotunda Göktepe Regülâtörü ile toplanan suyun toplam m uzunluğundaki iletim yapısı ile yükleme havuzuna alınması ve burada toplanan suyun 295,5 m uzunluğundaki cebri boru ile 400 m kuyruksuyu kotundaki santral binasına alınmasıyla enerji üretimi yapılması planlanmaktadır. Göktepe Regülatörü ve HES projesi Muğla Ġli sınırları içerisinde tesis edilecek olup SarhoĢ Çayı nın m. ile m. kotları arasındaki düģünün değerlendirilmesi amacıyla planlanmıģtır. Su Alma Yapılarının Karakteristikleri Proje kapsamında enerji su alma yapılarının karakteristikleri aģağıda verilmektedir. 1. Regülâtör ve Çökeltim Havuzu SarhoĢ Çayı üzerinde serbest akıģlı inģa edilecek olan regülatör, Q 100 taģkın pikine göre boyutlandırılmıģtır. Regülatör talveg kotu m, kret kotu ise m dir. Regülâtör ile ilgili plan ve kesitler eklerde gösterilmiģtir (Bkz. Ek-2). Regülatör gövdesi önünde borulanma olmaması için 10.0 m uzunluğunda beton kaplama yapılacaktır. Proje debisini emniyetli Ģekilde geçirecek iki adet su alma yapısı planlanmıģtır. Su alma yapısı önünde sediment birikimi olmaması için 2.00 m geniģliğinde dalgıç perdeli bir çakıl geçidi düģünülmüģtür. Regülatöre bitiģik olarak inģa edilecek olan çökeltim havuzu, yük kaybı minimum olacak Ģekilde boyutlandırılmıģ, çökelecek dane çapına bağlı olarak yapılan hesaplamalar neticesinde, yüksekliği 4.3 m, geniģliği m, uzunluğu ise m olarak bulunmuģtur. Çökeltim havuzu ile ilgili plan ve kesitler eklerde verilmiģtir(bkz. Ek-2). 2

21 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE Regülâtör ve Çökeltim Havuzu karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir. 1.1 Regülâtör Karakteristikleri Tipi Talveg kotu Kret kotu Talvegden yüksekliği Maksimum su kotu Su alma yapısı yeri Çakıl geçidi yeri Çakıl geçidi boyutları : Kapaksız Beton Gövdeli : m : m : 8.00 m : m : Sol sahil : Sol sahil : 2.00 m x 2.00 m 1.2 Çökeltim Havuzu Karakteristikleri Tipi : Dik Duvarlı Çökeltim havuzu uzunluğu : m Çökeltim havuzu geniģliği : m Çökeltim havuzu yüksekliği : 4.30 m Su yüksekliği : 3.80 m 2. Ġletim Yapıları Göktepe HES Projesi nde, çökeltim havuzundan yükleme havuzuna su iletimi kapalı dikdörtgen kesitli kanal ve sifon ile sağlanacaktır. Çökeltim havuzundan sonra su doğrudan iletim kanalına alınacaktır. Ġletim kanalı dikdörtgen kesitli, m. ebatlarında ve m. uzunluğundadır. Ġletim yapıları eklerde gösterilmiģtir(bkz. Ek- 2). Ġletim Yapıları karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir. 2.1 Ġletim Kanalı-I Karakteristikleri Yeri : Sol Sahil Tipi : Kapalı Dikdörtgen Kesit GiriĢ kotu : m. ÇıkıĢ kotu : m. Uzunluğu : m. Boyutları : 1.90 m x m. Eğimi : m/m 2.2 Sifon Karakteristikleri Yeri : Sol Sahil Tipi : Beton Boru GiriĢ kotu : m. ÇıkıĢ kotu : m. Uzunluğu : m Çapı : 0.95 m 2.3 Ġletim Kanalı-II Karakteristikleri Yeri Tipi GiriĢ kotu : m. ÇıkıĢ kotu : m. Uzunluğu : m. : Sol Sahil : Kapalı Dikdörtgen Kesit Boyutları : 1.90 m. x 1.45 m. Eğimi : m/m 3

22 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE 3. Yükleme Havuzu Yükleme Havuzu, türbinler ani kapandığında oluģacak basınç dalgalarını dengeleyecek ve türbinler ilk yüke alındığında gerekli su ihtiyacını karģılayacak Ģekilde projelendirilmiģtir. Yükleme havuzu ve ilgili yapıları sağlam zemin üzerine oturtulmuģtur. Tesislerin inģaat, montaj ve iģletme dönemleri düģünülerek yükleme havuzu yerine ulaģım sağlanmıģtır. Yükleme havuzu plan ve kesitleri eklerde gösterilmiģtir(bkz. Ek-2). Yükleme Havuzu karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir. 3.1 Yükleme Havuzu Karakteristikleri GeniĢliği : m. Boyu : m. Yüksekliği : 5.95 m Su yüzü kotu : m Aktif hacmi : m 3 4. Cebri Boru Göktepe HES projesinde cebri boru optimizasyonu; üretilecek enerji, cebri boru boyu, düģü yüksekliği, standart çelik sac üretimi, et kalınlığı ve kayıplar dikkate alınarak yapılmıģtır. Yapılan bu hesaplamalar neticesinde cebri boru et kalınlığı 8.00 mm ile mm arasında, çapı 0,90 m. ve uzunluğu ise m. olarak projelendirilmiģtir. Cebri boru güzergahı, topoğrafik ve jeolojik Ģartların en uygun olduğu yerden geçirilmiģtir. Arazi yapısından dolayı oluģan kurblarda mesnet kütleleri inģa edilecek ve araya genleģme contaları konacaktır. Mesnet kütleleri sağlam zemine oturtulacaktır. Mesnet kütleleri arasına her 10 m. de bir kayıcı mesnetler yerleģtirilecektir. Cebri boru santrale girmeden önce branģmanla ikiye ayrılacak ve kütle beton içine gömülecektir. Cebri boru profili ve kesiti eklerde gösterilmiģtir(bkz. Ek-2). Cebri Boru karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir. 4.1 Cebri Boru Karakteristikleri Çapı : 0.90 m Uzunluğu : m Et Kalınlığı :8-12 mm 5. Santral Binası Ve Kuyruksuyu Kanalı Göktepe HES, SarhoĢ Çayı nin sol sahilinde yer almakta olup 2 adet yatay eksenli Francis türbiniyle donatılmıģtır. Santral binası sağlam zemin üzerine oturtulmuģ ve yüzeysel alüvyon tamamen kaldırılmıģtır. Çevre kotu 100 yıllık taģkın seviyesinden etkilenmeyecek güvenli bir yükseklikte seçilmiģtir. Tesislerin inģaat, montaj ve iģletme dönemleri düģünülerek santral yerine ulaģım sağlanmıģtır. Göktepe santral binası plan ve kesitleri eklerde paftalarda gösterilmiģtir(bkz. Ek-2). Santral boyutları m, santral yüksekliği ise m dir. Santralden türbinlenen sular kısa bir kuyruk suyu kanalından sonra SarhoĢ Çayı na bağlanacaktır. Santral kuyruk suyu kotu m, çevre kotu ise m dir. Santral montaj sahası m. kotunda planlanmıģtır. 4

23 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE Santal binası ve kuyruksuyu karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir Santral Binası Karakteristikleri Çevre Kotu : m. Montaj Sahası Kotu : m. Generatör Katı Kotu : m. Eni : m. Boyu : m. Temelden Yüksekliği : m. Ünite Bloğundan Yüksekliği : m Kuyruksuyu Kanalı Karakteristikleri Kuyruksuyu Su Kotu : m. EĢik Kotu : m. 5.3 Türbin Tipi, Ünite Gücü Ve Adedi Adedi : Ġki (2) Tipi : Yatay Eksenli Francis Türbin Nominal gücü : 2 x 1400 kw Maksimum türbin debisi : 2 x 1.10 m 3 /sn Dizayn net düģüsü : m. Senkron hızı : 750 d/dak 6.Genaratör Tipi Ve Kapasitesi Adedi : Ġki (2) Tipi : Yatay Eksenli Senkron Generatör ÇalıĢma Ģekli : Devamlı Nominal gücü : 2 x 1650 kva Anma Gerilimi : 6.3 Kv Güç Faktörü : 0,85 Frekansı : 50 Hz Devir Sayısı : 750 d/d Ġkaz ġekli : Fırçasız Döner Diyotlu Kısa Devre Oranı :1.0 den büyük 7.Transformatör Adedi Ve tipi 7.1 Ana Transformatörler; Sayısı :Ġki(2) Tipi :Harici, üç fazlı yağlı tip Normal Gücü :2 x 1650 kva Frekansı :50 Hz Bağlantı Vektör Grubu :YNd 5 Soğutma ġekli :ONAN 7.2. Ġç Ġhtiyaç Transformatörü; Sayısı :Bir (1) Tipi :Dahili, üç fazlı, kuru tip Normal Gücü :100 kva Frekansı :50 Hz Bağlantı Vektör Grubu :Dzn5 Soğutma ġekli :AN 5

24 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE 7.3. Dizel Generatör Grubu: Sayısı :Bir (1) Tipi :Dört zamanlı düģey silindirli Normal Gücü :30 Kva Frekansı :50 Hz Güç Faktörü :0,80 Devir Sayısı :1500 d/d Soğutma ġekli :Radyatör, kapalı devre su soğutmalı Santralda üretilecek enerji çıkıģ hatlarına konacak 0.5S doğruluk sınıflı aktif ve reaktif enerji değerlerini dört kadranda ve çift yönlü alarak ölçebilen, gerçek zaman senkronizasyonunu gerçekleģtirebilen nümerik sayaçlarla yapılacaktır. Sayaçlar bir asıl ve bir yedekli olarak teçhiz edilecektir. Santral kontrol kumanda ve izleme sistemi PLC / SCADA ile sağlanacak. Bununla ilgili teçhizat (bilgisayar, monitör ve yazıcı v.b) kontrol odasında teçhiz edilecektir. 8. ġalt Sahası Göktepe HES projesinde Ģalt sahası santral binası içinde kapalı olarak inģa edilecektir. Senkron generatörlerden 6.3 kv gerilim seviyesinde üretilen enerji, ünite transformatörleri vasıtası ile 31.5 kv gerilim seviyesine yükseltildikten sonra 31.5 kv kapalı Ģalt donanımına aktarılacaktır. ġalt sahası karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir ġalt Sahası Karakteristikleri Tipi : Kapalı Bara Gerilimi : 31.5 kv 9. Enerji Ġletimi Göktepe HES tesislerinde üretilecek enerji yaklaģık 10 km uzunluğundaki 31.5 Kv enerji nakil hattı ile MenteĢe Dağıtım Merkezi ne bağlanacaktır. Tesislerin özet tek hat Ģeması ve tek hat Ģeması ise eklerde gösterilmiģtir(bkz. Ek-2). Ġletim hattı karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir Ġletim Hattı Karakteristikleri Ġletken Kesiti : 3/0 AWG Ġletken Uzunluğu : 10 km. 10. UlaĢım Yolları Proje yerine en yakın yerleģim birimi olan Göktepe Köyünden proje sahasına mevcut yayla yolları iyileģtirilerek ulaģım sağlanacaktır. Hizmet amaçları: Ülkemiz hızlı bir sanayileģmenin gereği olarak artan enerji açığının kapatılabilmesi için termik santrallerin yanında hidroelektrik santrallerinde öncelikli olarak yapılması, kendini yenileyebilir hidroelektrik potansiyelin değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle öncelikle yerli enerji kaynaklarından yararlanılarak projeler geliģtirmeli ve gerekli yatırımlar yapılmalıdır. Türkiye ye yağan yağıģ miktarı yurt genelinde ortalama mm veya 501 milyar m 3 tür. Bu yağıģtan akıģa geçen elektrik enerjisi üretilebilecek kısmının ekonomik olarak değerlendirilmesi ile yılda üretilebilecek elektrik enerjisi miktarı GWh dır. Hızlı bir Ģekilde sanayileģen ve buna bağlı olarak enerji ihtiyacı da hızlı artan ülkemizde bu hidroelektrik enerji potansiyelinin olabildiğince kullanılması gerekmektedir. 6

25 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE Elektrik enerji üretiminde fosil ve nükleer yakıtlı termik ve doğal gazlı santraller yanında hidroelektrik santrallerin yenilenebilir ve puant çalıģma gibi iki önemli özelliği mevcuttur. Ayrıca hidroelektrik santrallerin ilk yatırım maliyetleri yüksek fakat iģletme maliyetleri düģük olmaktadır. Elektrik enerjisi tüketimi ekonomik geliģmenin ve sosyal refahın en önemli göstergelerinden biridir. Bir ülkede kiģi baģına düģen elektrik enerjisi üretimi ve/veya tüketimi o ülkedeki hayat standardını yansıtması bakımından büyük önem arz etmektedir. Avrupa ülkelerinde kiģi baģına elektrik tüketimi kwh düzeyinde olmasına karģın bu miktarın ülkemizde brüt 1900 kwh, net 1500 kwh düzeyinde ve çok düģük olduğu görülmektedir. Cumhuriyetimizin kuruluģundan bugüne kadar yapılan gelmiģ enerji projeleri ile ilgili yatırımların tarihi geliģimine bakıldığı zaman önemli mesafelerin alınmıģ olduğu görülmekle birlikte, Türkiye elektrik enerjisi üretimi ve tüketim açısından geliģmiģ ülkelerle karģılaģtırıldığında son sıralardadır. Bu nedenle ülkemizin geliģmiģ ülkeler düzeyine eriģebilmesi için bütün olanaklarını kullanarak genelde enerji arzını artırması için her türlü çabayı göstermesi, özetle elektrik enerjisi ihtiyacını karģılamak için ekonomik yapılabilirliği olan büyük-küçük tüm hidroelektrik kaynaklarını hizmete sunması gerekmektedir. Bu fizibilite raporu ile olabildiğince ayrıntılı olarak incelenmiģ ve ekonomik olarak yapılırlığı belirlenmiģ olan Göktepe HES projesinin devreye girmesi ile yerli ve yenilenebilir bir kaynak olan hidrolik potansiyelimizin bir parçası daha elektrik enerjisi üretimine ve ülke ekonomisine kazandırılmıģ olacaktır. Hidroelektrik Potansiyelin Gelecek Yıllardaki GeliĢimi: Ülkemizde son yıllarda ekonomik kalkınmanın bir sonucu olarak sanayileģme sektöründe büyük çaba gösterilmektedir. Tüm bu çabalara paralel olarak enerji tüketimide her geçen gün hızla artmaktadır. Ülkemizin son 30 yıllık gayri safi milli hasıla ve enerji tüketim verileri incelendiğinde, gayri safi milli hasılada % 6,45 lik bir artıģın sağlanabilmesi için genel enerji tüketiminin de %5,2 oranında artması gerektiği anlaģılmaktadır. Ülkemizde her geçen gün hızla artmakta olan tüketimin tüketime paralel olarak enerji üretim tesisleri devreye sokulması gerekmektedir. Aksi takdirde gelecekte enerji açığı ile karģılaģmamız kaçınılmazdır. Tablo 1 de önümüzdeki 2020 yılına kadar elektrik ihtiyacı tahminleri verilmiģtir. Bu tahminlere göre 2020 yılında brüt elektrik enerjisi talebi GWh olarak gözükmektedir (Kaynak: Fizibilite Raporu). 7

26 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE Tablo 1: Türkiye deki Elektrik Enerjisi Talebi NET TALEBĠN SEKTÖREL DAĞILIMI YILLAR BRÜT TALEP ARTIġ % NET TALEP SANAYĠ KONUT ULAġTIRMA TARIM KĠġĠ BAġINA TÜKETĠM ( kwh/yıl ) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Kaynak: Fizibilite Raporu Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya Ġl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri: Proje sahasında mevcut enerji tesisi bulunmamaktadır. Göktepe Regülatörü ve HES projesi sadece enerji üretimini amaçlayan bir proje olup söz konusu proje kapsamında; SarhoĢ Çayı üzerinde 548,00 m kret kotunda Göktepe Regülatörü, Enerji Su Alma Yapısı, yaklaģık m uzunluğundaki Ġletim Yapısı, kanal sonunda bir Yükleme Odası, m uzunluğunda Cebri Boru ve Santral Binası ünitelerinden oluģan tesisler önerilmiģtir. Ayrıca, santrallerde üretilecek elektriğin enterkonnekte sisteme bağlanması için yapılacak olan bir Enerji Nakil Hattı da proje kapsamında yer almaktadır. Göktepe HES in iģletilmesi, Türkiye ekonomisine ve enerji pazarına katkıda bulunacağı gibi projenin yapılacağı yörede enerji potansiyeli ile ilgili yeni imkânlar yaratacaktır. ÇalıĢacak personel bölgeden sağlanacağından hem istihdam sağlanmıģ olacak hem de il ve bölge ekonomisine katkı sağlayacaktır. SarhoĢ Çayı üzerinde yapımı önerilen Göktepe Regülâtörü ve HES projesi için 2 yıllık bir inģaat ve deneme çalıģması süresi planlanmıģtır. Bu süre sonunda sistemin devreye girmesiyle Göktepe HES den 2,80 MWm kurulu güçle tamamı sekonder enerji olmak üzere yılda toplam GWh lık enerji üretilecektir. Proje ömrü 50 yıl olarak belirlenmiģtir. 8

27 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE BÖLÜM II PROJE ĠÇĠN SEÇĠLEN YERĠN KONUMU 9

28 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE BÖLÜM II. PROJE ĠÇĠN SEÇĠLEN YERĠN KONUMU II.1. Faaliyet Yeri (Proje yerinin ilgili Ġdaresince onanmıģ 1/ ya da 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı, Nazım Ġmar Planı, Uygulama Ġmar Planı üzerinde gösterimi, lejandları ve plan notlarıyla birlikte sunulması, proje sahası ve yakın çevresinin ölçekli harita veya kroki üzerinde gösterimi, proje sahası ve yakın çevresinde bulunan yerleģimlerin harita üzerinde gösterilmesi, mesafelerin belirtilmesi, proje alanının hangi bölgesinde olduğu, etrafındaki tesislerin isim, yön ve uzaklıkları, tesise ulaģım için kullanılacak yol güzergahları (Varsa 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı, 1/5.000 ölçekli Nazım Ġmar Planı ve 1/1.000 ölçekli Uygulama Ġmar Planının lejand ve plan notlarıyla birlikte sunulması, ayrıca söz konusu planda... tarih ve... sayılı karar ile... tarafından onaylanmıģtır ve Aslının Aynıdır damgalarının bulunması) belirtilmelidir.) Kati proje aģamasında Santral binasının bulunduğu alan ve diğer ruhsata tabi alanlar için ilgili kurum görüģleri doğrultusunda 1/5000 ölçekli Nazım ve 1/1000 ölçekli Uygulama Ġmar Planları hazırlatılacaktır. Proje alanı, Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından tarihinde onaylanan ve tarihinde revize edilen Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı dahilinde olup, Lejand ve Plan Notları eklerde verilmiģtir(bkz. Ek-3). Söz konusu plana göre proje alanının tamamı orman alanı içerisinde kalmakta olup, Göktepe Regülâtörü ve HES projesi güzergâhında ve kullanılacak alanlar içerisinde herhangi bir planlı alan yer almamaktadır. Göktepe Regülatörü ve HES projesi güzergahında ve kullanılacak alanlar içerisinde herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Proje yerine, en yakın yerleģim birimi olan Göktepe Köyünden, mevcut yayla yolları iyileģtirilerek ulaģım sağlanacaktır. ÇED prosedürünü takiben inģaat aģaması öncesinde Proje kapsamında planlanacak alanlar için 3194, 3621 sayılı kanunlar ile 7269 sayılı kanun hükümleri tarih ve sayılı Mülga Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı(Afet ĠĢleri Genel Müdürlüğü) Genelgesi ve gün ve sayılı Makam Oluru doğrultusunda Plana Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporları Format 3 e göre hazırlatılacak olup Çevre ve ġehircilik Bakanlığına onaylatılacaktır. ġekil 1. Proje sahası ve yakın çevresinin harita üzerinde gösterimi, 10

29 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE ġekil 2. Faaliyet alanına yakın yerleģim yerleri Tablo 2. Faaliyet alanına yakın yerleģim yerleri YerleĢim Yeri En Yakın Olduğu Ünite Üniteye Göre Konumu Mesafesi (m) Göktepe Köyü ġantiye Binası Doğu 625 m Dokuzçam Köyü Regülâtör Güneybatı 1250 m Çavdar Mah Ġletim Hattı Güney 1550 m AktaĢ Mah. Hafriyat Alanı Kuzey 500 m Kaynak: 1/ Ölçekli Topoğrafik Harita 11

30 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE ġekil 3. Çevre düzeni planı kesiti (ölçeksiz) II.2. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik alt yapı ünitelerinin varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının, hafriyat alanlarının koordinatları ile birlikte ve varsa memba ve mansabındaki diğer projelerle birlikte vaziyet planı üzerinde gösterimi, Planlanan tesisin mevcut yapılar ile olan iliģkisi ve alana ve yakın çevresine ait 1/ ölçekli topografik haritanın eklenmesi, bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, binaların kat adetleri ve yükseklikleri, temsili resmi, koordinatların harita üzerine iģlenmesi) Göktepe Regülâtörü ve HES projesi; Muğla Ġlinin merkez ilçesine bağlı Göktepe köyünün yaklaģık 2 km. güneybatısında Akçay ın kollarından SarhoĢ Çayı üzerinde yer almaktadır. Göktepe köyü Muğla-Aydın-Denizli illeri sınırında, bağlı olduğu Muğla merkezine 55 km, Aydın Bozdoğan ilçesine 35 km,denizli Kale ilçesine 40 km. uzaklıkta bir köydür. Proje sahasını, proje birimlerini ve yakın çevresini gösterir genel vaziyet planı eklerde verilmiģtir(bkz. Ek-2). Proje sahasında mevcut enerji üretimi amaçlı herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Proje alanına ait 1/ ölçekli Çevre Düzen Planı eklerde yer almaktadır(bkz. Ek-3). Proje ünitelerine ait koordinatlar UTM ED 50 ve Coğrafik WGS 84 olarak tablo 3 de verilmektedir. 1/ ölçekli Topografik Harita eklerde verilmiģtir(bkz. Ek-11). Sadece santral binası 3 katlı olup katlardan bir tanesi yer seviyesi altındadır. Proje ait birimlerin kesitleri eklerde verilmiģtir(bkz. Ek 2). Binaların yükseklikleri bölüm 1 su alma yapılarının karakteristikleri alt baģlığında detaylı verilmiģtir. 12

31 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE ġekil 4. Tipik bir hidroelektrik Santral ġekil 4-a. Nehir Tipi Santral Ġçin Türbinlenme 13

32 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE ġekil 4-b. Tipik Nehir Tipi HES Yapısı Tablo.3. Proje alanı koordinatları ED-50 UTM Regülatör ve Çökeltim Havuzu WGS 84 COĞRAFĠK Regülatör ve Çökeltim Havuzu , Tablo.3-a. Proje alanı koordinatları ED-50 UTM WGS 84 COĞRAFĠK Ġletim Kanalı -1 Ġletim Kanalı

33 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE ED-50 UTM WGS 84 COĞRAFĠK ED-50 UTM WGS 84 COĞRAFĠK

34 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE Tablo.3-b. Proje alanı koordinatları Ġletim Kanalı -2 Ġletim Kanalı -2 ED-50 UTM WGS 84 COĞRAFĠK ED-50 UTM WGS 84 COĞRAFĠK Tablo.3-c. Proje alanı koordinatları Yükleme Havuzu ED-50 UTM Yükleme Havuzu WGS 84 COĞRAFĠK Tablo.3-d. Proje alanı koordinatları Cebri Boru ED-50 UTM Cebri Boru WGS 84 COĞRAFĠK

35 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE Tablo.3-e. Proje alanı koordinatları Santral Binası ED-50 UTM Santral Binası WGS 84 COĞRAFĠK Tablo.3-f. Proje alanı koordinatları Hafriyat alanı ve bitkisel toprak depo alanı koordinatları ED-50 UTM Hafriyat alanı ve bitkisel toprak depo alanı koordinatları WGS 84 COĞRAFĠK , ,821 37, , , ,914 37, , , ,910 37, , , ,023 37, , , ,680 37, , , ,146 37, , , ,835 37, , , ,209 37, , , ,229 37, , , ,654 37, , , ,254 37, , , ,254 37, , , ,821 37, , Tablo.3-g. Proje alanı koordinatları ġantiye Binası ED-50 UTM ġantiye Binası WGS 84 COĞRAFĠK

36 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE ġekil 5. Proje alanı genel görünümü ġekil 6. Proje alanı genel görünümü 18

37 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE ġekil 7. Proje alanı genel görünümü 19

38 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE BÖLÜM III PROJENĠN EKONOMĠK VE SOSYAL BOYUTLARI 20

39 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE BÖLÜM III. PROJENĠN EKONOMĠK VE SOSYAL BOYUTLARI III.1. Projenin gerçekleģmesi ile ilgili yatırım programı ve finans kaynakları, KeĢif, Tesis, Proje Ve Yatırım Bedeli 1-KeĢif Bedeli Göktepe HES projesinde keģif bedeli tenzilatsız TL ( $), inģaat ve mekanik imalatlarda birim fiyatlar üzerinden %30 tenzilat yapıldığında ise TL ( $) hesaplanmıģtır. 2-Tesis Bedeli KeĢif bedeline %10 bilinmeyen giderler eklenerek Göktepe HES projesinde tesis bedeli tenzilatsız TL ( $), inģaat ve mekanik imalatlarda birim fiyatlar üzerinden %30 tenzilat yapıldığında ise TL ( $) hesaplanmıģtır. 3-Proje Bedeli Tesis bedeline kamulaģtırma ve mühendislik hizmetleri giderleri eklenerek Göktepe HES projesinde proje bedeli tenzilatsız TL ( $), inģaat ve mekanik imalatlarda birim fiyatlar üzerinden %30 tenzilat yapıldığında ise TL ( $) hesaplanmıģtır. 4-Yatırım Bedeli Proje bedeline, DSĠ kriterlerine göre enerji projeleri için %9.5 olarak dikkate alınan faiz değeri ile hesaplanan inģaat süresi faizlerinin eklenmesi ile Göktepe HES projesinde yatırım bedeli tenzilatsız TL ( $), inģaat ve mekanik imalatlarda birim fiyatlar üzerinden %30 tenzilat yapıldığında ise TL ( $) hesaplanmıģtır. YATIRIM PROGRAMI Göktepe Regülâtörü ve HES tesisleri inģaatının 2 yılda tamamlanması düģünülmektedir. Projeye ait yatırım programı Tablo 4 de verilmiģtir. FĠNANS KAYNAĞI Projenin yatırım kapsamındaki tüm ünitelerin inģaat ve iģletme ile alakalı finansörlüğü firma tarafından sağlanacaktır. ÇED Olumlu Kararı sonrasında firma tarafından banka kredileri araģtırılarak uygun bir kredi bulunabilmesi halinde kredi de kullanılabilecektir. 21

40 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE Tablo.4 Yatırımın Yıllara Göre Dağılımı Toplam 1. "6 Ay" 2. "6 Ay" 3. "6 Ay" 4. "6 Ay" ($) ($) ($) ($) ($) Regülatör ve Çakıl Geçidi 1,090, , , ,373 0 Su Alma Yapısı ve Çökeltim Havuzu 328, , ,176 0 Su Ġletim Yapıları 2,238, , , ,706 1,343,118 Yükleme Havuzu 243, , ,814 0 Cebri Boru 395, , ,932 0 Santral Binası ve Kuyruksuyu Kanalı 594, , , , ,340 Yol ĠĢleri 316, , ġantiye Tesisleri 105, , Hidromekanik Donatı 132, ,133 79,699 Enerji Nakil Hattı 200, ,000 Elektromekanik Donatı 967, , ,181 KeĢif Bedeli 6,614, ,260 1,295,598 1,859,971 2,478,338 Bilinmeyen Giderler (%10) 661,417 98, , , ,834 Tesis Bedeli 7,275,585 1,078,286 1,425,158 2,045,969 2,726,172 KamulaĢtırma 100, , Etüd, Proje ve Kontrollük Bedeli 1,091, , , , ,834 Proje Bedeli 8,466,922 1,505,687 1,588,859 2,373,370 2,999,006 ĠnĢaat Süresince Faiz 1,163,831 69, , , ,877 Dönem Kümülatif Borcu 9,630,754 1,575,585 1,739,801 2,719,485 3,595,884 Yatırım Bedeli 9,630,754 1,575,585 1,739,801 2,719,485 3,595,884 22

41 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE III.2. Projenin gerçekleģmesi ile ilgili iģ akım Ģeması veya zamanlama tablosu, Göktepe HES Projesinin iģletmeye geçiģ süreci 24 aydır. Zamanlama Tablosu tablo 5 te verilmiģtir. Zamanlama tablosu, ÇED Olumlu Kararı sonrasında yapılacak iģlemlerle ilgilidir. 23

42 ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD. ġtġ. GÖKTEPE REGÜLÂTÖRÜ VE Tablo.5. Zamanlama tablosu 1.YIL 2.YIL NO YATIRIM KALEMLERĠ KATĠ PROJELERĠN HAZIRLANMASI 1.1 ĠnĢaat Kati Projelerinin Hazırlanması 1.2 Hidromekanik Kati Projelerin Hazırlanması 1.3 Elektrik Kati Projelerinin Hazırlanması 2 UYGULAMA PROJELERĠ HAZIRLANMASI 2.1 ĠnĢaat Uygulama Projelerinin Hazırlanması 2.2 Hidromekanik Uygulama Projelerinin Hazırlanması 2.3 Elektrik Uygulama Projelerinin Hazırlanması 3 ĠNġAAT VE MEKANĠK ĠġLERĠ 3.1 ĠĢletme, ġantiye Tesislerinin Yapımı 3.2 UlaĢım Yollarının Yapımı 3.3 ġantiye Enerji Hattının ve Tesislerinin Yapımı 3.4 Regülatör ve Çakıl Geçidi Tesislerinin Yapımı 3.5 Su Alma Yapısı ve Çökeltim Havuzu Tesislerinin Yapımı 3.6 Ġletim Yapılarının ĠnĢası 3.7 Yükleme Havuzu Tesislerinin Yapımı 3.8 Cebri Boru Tesislerinin Yapımı 3.9 Santral Binası ve Kuyruksuyu Kanallarının Yapımı 4 ELEKTROMEKANĠK TEÇHĠZAT 4.1 SipariĢlerin Bağlanması 4.2 Türbin/ Jeneratör/ Daimi Teçhizatların Tesisi 4.3 Trafoların Tesisi 4.4 Enerji Nakil Hatları 4.5 Testler 4.6 Deneme ĠĢletmesi 24

43 III.3. Projenin fayda-maliyet analizi, Tesise ait Gelir/Gider Oranı tablo 6 da verilmiģtir. Milli Ekonomi Açısından Proje Ekonomisi Yatırım Bedeli : $ Proje Rantabilitesi : Ġç Karlılık Oranı : - ġirket Açısından Proje Ekonomisi Yatırım Bedeli : $ Proje Rantabilitesi : Ġç Karlılık Oranı : % Tablo 6. Gelir/Gider Oranı Yıl Giderler Gelirler Bugünkü Değer Proje Bedeli ĠĢletme Bakım Toplam Giderler Gelirler $ $ $ $ $ $ 1 3,094, ,094, ,826, ,372, ,372, ,480, ,793 71, ,735 54, , ,793 71, ,735 49, , ,793 71, ,735 45, , ,793 71, ,735 41, , ,793 71, ,735 38, , ,793 71, ,735 34, , ,793 71, ,735 31, , ,793 71, ,735 28,969 97, ,793 71, ,735 26,456 89, ,793 71, ,735 24,161 81, ,793 71, ,735 22,065 74, ,793 71, ,735 20,150 67, ,793 71, ,735 18,402 61, ,793 71, ,735 16,806 56, ,793 71, ,735 15,348 51, ,793 71, ,735 14,016 47, ,793 71, ,735 12,800 43, ,793 71, ,735 11,690 39,360 25

44 Yıl Tablo 6.a Gelir/Gider Oranı Devamı Giderler Gelirler Bugünkü Değer Proje Bedeli ĠĢletme Bakım Toplam Giderler Gelirler $ $ $ $ $ $ ,793 71, ,735 10,675 35, ,793 71, ,735 9,749 32, ,793 71, ,735 8,903 29, ,793 71, ,735 8,131 27, ,793 71, ,735 7,426 25, ,793 71, ,735 6,781 22, ,793 71, ,735 6,193 20, ,793 71, ,735 5,656 19,043 Yıl Tablo 6.b Gelir/Gider Oranı Devamı Giderler Bugünkü Değer Gelirler Proje Bedeli ĠĢletme Bakım Toplam Giderler Gelirler $ $ $ $ $ $ ,793 71, ,735 5,165 17, ,793 71, ,735 4,717 15, ,793 71, ,735 4,308 14, ,793 71, ,735 3,934 13, ,793 71, ,735 3,593 12, ,793 71, ,735 3,281 11, ,793 71, ,735 2,996 10, ,793 71, ,735 2,736 9, , , ,735 19,336 8, ,793 71, ,735 2,282 7, ,793 71, ,735 2,084 7, ,793 71, ,735 1,903 6, ,793 71, ,735 1,738 5, ,793 71, ,735 1,587 5,345 Kaynak:Fizibilite Raporu 26

45 Yıl Tablo 6.c Gelir/Gider Oranı Devamı Giderler Gelirler Bugünkü Değer Proje Bedeli ĠĢletme Bakım Toplam Giderler Gelirler $ $ $ $ $ $ ,793 71, ,735 1,450 4, ,793 71, ,735 1,324 4, ,793 71, ,735 1,209 4, ,793 71, ,735 1,104 3, ,793 71, ,735 1,008 3, ,793 71, , , ,793 71, , , ,793 71, , , ,793 71, , , ,793 71, , ,157 Toplam - 7,947,056 2,099,506 - Gelir/Gider Kaynak: Fizibilite Raporu III.4. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleģmesine bağlı olarak, proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleģtirilmesi tasarlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı projeleri, Projenin kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleģmesine bağlı olarak, proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleģtirilmesi planlanan faaliyet yoktur. III.5. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleģebilmesi için zaruri olan ve proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleģtirilmesi planlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı projeleri, Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleģebilmesi için zaruri olan ve faaliyet sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleģtirilmesi planlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı projeleri yoktur. III.6. KamulaĢtırma, yeniden yerleģimin nasıl yapılacağı, Proje kapsamında regülatör, iletim boru hattı, yükleme havuzu, cebri boru, santral binası ve Ģantiye yerinin inģasında arazi kullanımı söz konusudur. Proje sahasında çaya paralel olarak ulaģım yolu yer almakta olup iletim yapısı olarak bu yolun sınırına CTP basınçlı boruları döģenerek suyun iletilmesi planlanmaktadır. Proje orman arazileri ile ilgili olarak kamulaģtırma söz konusu değildir sayılı Orman Kanunu'nun 17.Maddesi kapsamında gerekli izinler alınacaktır. 27

46 Projenin tesis edileceği alanlar, 4342 sayılı Mera Kanunu kapsamında olan yerlerden değildir. Ayrıca 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu'nun 7.maddesinde "Genel, katma ve özel bütçeli idareler ile Devletin ve kamu iktisadi teģebbüslerinin hüküm ve tasarrufu altında bulunana su ürünleri üreme ve istihsal yerlerinin doldurulması, kurutulması, kısmen veya tamamen Ģeklinin değiģtirilmesi veya buralardan kum, çakıl, taģ çıkarılması taģ toprak moloz ve benzeri maddelerin dökülmesi gibi üreme ve istihsale olumsuz tesir edebilecek teģebbüslerde bulunulmadan önce Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nın mütalaasına dayalı olarak ilgili mercilerden izin alınması zorunludur" hükmü gereği öncelikli olarak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'ndan izinler alınacaktır. Yapılacak çalıģmalar yeniden yerleģimi gerektirmeyecektir. III.7. Diğer hususlar. Bu bölümde değerlendirilmesi gereken baģka bir husus bulunmamaktadır. 28

47 Bölüm IV Proje Kapsamında Etkilenecek Alanın Belirlenmesi ve Bu Alan Ġçindeki Mevcut Çevresel Özelliklerin Açıklanması 29

48 Bölüm IV. Proje Kapsamında Etkilenecek Alanın Belirlenmesi ve Bu Alan Ġçindeki Mevcut Çevresel Özelliklerin Açıklanması IV.1. Projeden etkilenecek alanın belirlenmesi, (etki alanının nasıl ve neye göre belirlendiği açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek) Çevresel etki bir projenin hazırlık, inģaat ve iģletme sırasında ya da iģletme sonrasında, çevre unsurlarında doğrudan ya da dolaylı olarak kısa veya uzun dönemde geçici ya da kalıcı olumlu ya da olumsuz yönde ortaya çıkması ihtimali olan değiģikliklerdir. Etki alanı gerçekleģtirilmesi planlanan bir projenin iģletme öncesi, iģletme sırası ve iģletme sonrasında çevre unsurları olarak olumlu veya olumsuz yönde etkilediği alandır. Bu çalıģma sırasında etki alanındaki toprak, hava, su insan, flora-fauna ve sosyo ekonomik unsurlar etkilenecektir. Proje kapsamındaki inceleme ve etki alanı bir alınmıģ olup inģaat alanından itibaren her yönden yaklaģık m lik alan kabul edilmiģtir. Bu alanlardan kaynaklanacak toz, gürültü ve vibrasyon en kötü koģullarda m lik alanı etkileyecektir. Ġletim kanalları inģaatında etki alanı 500 m kabul edilmiģtir. Projenin inģaat aģamasında belirlenen etki alanı topoğrafik harita üzerinde iģaretlenmiģ olup Ģekil 8 de verilmiģtir. ġekil.8 Tesis Etki Alanı(ölçeksiz) 30

49 IV.2. Etki Alanı Ġçerisindeki Fiziksel ve biyolojik çevrenin özellikleri ve doğal kaynakların kullanımı, IV.2.1. Meteorolojik ve iklimsel özellikler; bölgenin genel iklim Ģartları, basınç, sıcaklık, yağıģ dağılımı, ortalama nispi nem, sayılı günler dağılımı, maksimum kar kalınlığı, buharlaģma, rüzgar dağılımı, (meteorolojik verilerin güncelleģtirilmiģ ve uzun yıllar gözlem kayıtları, meteorolojik parametrelerin dağılımlarının tablo, grafikler, detaylı anlatımı), Muğla ve çevresi, ülkemizin nemlilik Ģartlarına göre ayrılmıģ bulunan morfoklimatik bölgelerinden, Akdeniz Morfoklimatik bölgesi içerisinde yer almaktadır. Buna göre Ģekillenmede kurak ve nemli devrelerin münavebesi ile sağnak yağıģlar önemli olup, nemli dönemde aģınım faaliyetleri çok fazladır. Kimyasal aģınım orta derecede ve kuvvetlice, fiziksel aģınım zayıftır. ÇalıĢma alanının yer aldığı Güney Batı Anadolu da iklim ve hava koģullarını Akdeniz havzasında egemen olan sirkülasyon Ģartları düzenler. Coğrafi konuma bağlı olarak Akdeniz havzası, batı rüzgârları kuģağının subtropikal yüksek basınçlara doğru olan sınırında, 30. ve 40. enlemleri arasında, yazın subtropikal yüksek basınçların, kıģın batı rüzgârlarının etkisinde kalır. Muğla ili Akdeniz iklimi etkisinde kalmaktadır. Ġklim üzerinde deniz etkisi ve yükseltinin yanı sıra, yer Ģekillerinin uzanıģı da büyük rol oynar. 800 m. yüksekliğe kadar olan alanlarda Asıl Akdeniz Ġklimi, daha yüksek alanlarda ise Akdeniz Dağ Ġklimi hissedilir. Proje alanına ait grafikler yıllarına ait meteorolojik veriler ile yapılmıģ olup aģağıdaki Ģekillerde verilmiģtir. Muğla ili meteorolojik bülten eklerde verilmiģtir.(bkz. Ek-17) 31

50 Enlem 37 Boylam 28 Tablo.7.Basınç Değerleri Yükseklik MUGLA Rasat S. Parametre (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Basınç (hpa) Maksimum Basınç (hpa) Minimum Basınç (hpa) ġekil.9 Bölgenin Basınç Dağılımı 32

51 Tablo.8 Sıcaklık Değerleri Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Sıcaklık ( C) Maksimum Sıcaklıkların Ortalaması ( C) Minimum Sıcaklıkların Ortalaması ( C) ġekil.10 Bölgenin Sıcaklık Dağılımı 33

52 Tablo.9 Ortalama Buhar Basıncı Değerleri Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Buhar Basıncı (hpa) ġekil.11 Aylık Ortalama Buhar Basıncı 34

53 Tablo.10 Ortalama Nem (%) Değerleri Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Nem (%) ġekil.12 Aylık Ortalama Bağıl Nem 35

54 Tablo.11 Ortalama Bulutluluk Değerleri Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Bulutluluk ġekil.13 Aylık Ortalama Bulutluluk 36

55 Tablo.12 Ortalama Açık Günler Sayısı Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Açık Günler Sayısı ġekil.14 Aylık Ortalama Açık Günler Sayısı 37

56 Tablo.13 Ortalama Bulutlu Günler Sayısı Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Bulutlu Günler Sayısı ġekil.15 Aylık Ortalama Bulutlu Günler Sayısı 38

57 Tablo.14 Ortalama Kapalı Günler Sayısı Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Kapalı Günler Sayısı ġekil.16 Aylık Ortalama Kapalı Günler Sayısı 39

58 Tablo.15 Toplam YağıĢ Ortalaması (mm) Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam YağıĢ Ortalaması (mm) ġekil.17 Aylık Ortalama Toplam YağıĢ Miktarı 40

59 Tablo.16 Kar YağıĢlı Günler Sayısı Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Kar YağıĢlı Günler Sayısı ġekil.18 Aylık Ortalama Kar YağıĢlı Günler Sayısı 41

60 Parametre Tablo.17 Kar Örtülü Günler Sayısı Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Kar Örtülü Günler Sayısı ġekil.19 Aylık Ortalama Kar Örtülü Günler Sayısı 42

61 Tablo.18 Maksimum Kar Kalınlığı (cm) Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Maksimum Kar Kalınlığı (cm) ġekil.20 En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı 43

62 Tablo.19 Sisli Günler Sayısı Ortalama Değerleri Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Sisli Günler Sayısı Ortalaması ġekil.21 Aylık Ortalama Sisli Günler Sayısı 44

63 Tablo.20 Dolulu Günler Sayısı Ortalama Değerleri Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Dolulu Günler Sayısı Ortalaması ġekil.22 Aylık Ortalama Dolulu Günler Sayısı 45

64 Tablo.21 Kırağılı Günler Sayısı Ortalama Değerleri Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması ġekil.23 Aylık Ortalama Kırağılı Günler Sayısı 46

65 Tablo.22 Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalama Değerleri Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması ġekil.24 Aylık Ortalama Orajlı Günler Sayısı 47

66 Tablo.23 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Değerleri Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) ġekil.25 Aylık Ortalama Rüzgar Hızı 48

67 Tablo.24 Ortalama Açık Yüzey BuharlaĢma Değerleri Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Açık Yüzey BuharlaĢması (mm) ġekil.26 Aylık Ortalama BuharlaĢma 49

68 Tablo.25 Ortalama Günlük Toplam GüneĢlenme Süresi (sa-da) Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Günlük Toplam GüneĢlenme Süresi (sa-da) ġekil.27 Günlük Ortalama GüneĢlenme Süresi 50

69 Tablo.26 Ortalama Global GüneĢlenme ġiddeti (cal cm²) Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Global GüneĢlenme ġiddeti (cal cm²) ġekil.28 Günlük Ortalama GüneĢlenme ġiddeti 51

70 Tablo.27 Maksimum Rüzgâr Hızı ( m_sec ) ve Yönü Parametre Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Maksimum Rüzgar Hızı ( m_sec ) Yönü NE NNE NE NNE S NNE NNE NE NNE WNW ENE W ġekil.29 En Hızlı Rüzgâr Yön ve Hızı 52

71 IV.2.2. Jeolojik özellikler IV Bölgesel jeoloji, sahanın 1/ ölçekli genel jeoloji haritası, stratigrafik kolon kesitleri, Sahanın 1/ ölçekli jeoloji haritası eklerde yer almaktadır(bkz. Ek-15). Muğla ili Muğla ve Çevresinin GenelleĢtirilmiĢ Dikme Kesiti Ģekil 30 de verilmiģtir. ġekil.30: Muğla ve Çevresinin GenelleĢtirilmiĢ Dikme Kesiti 53

72 IV Proje alanı jeolojisi, inceleme alanına ait büyük ölçekli (1/5000 ya da varsa 1/1000 ölçekli) jeoloji haritası ile proje kapsamındaki ünitelerin kesitleri, harita ölçekleri ve lejantları metindekine uygun olmalı, yapılan büyütme ya da küçültmeler çizgisel ölçekte gösterilmeli, jeolojik harita ve kesitlerin harita alma tekniğine uygun olarak hazırlanması jeolojik bilgilerin formata uygun olarak detaylandırılması), 15 ). Ġnceleme alanına ait büyük ölçekli 1/5.000 ölçekli jeolojik ekler verilmiģtir(bkz. Ek- Yapı Yerlerinin Mühendislik Jeolojisi Özellikleri Regülâtör Yeri ve Çökeltim Havuzu Jeolojisi Göktepe regülâtörünün bir kısmı kuvaterner yaģlı killi-siltli, kum ve çakıllardan oluģan alüvyon birimi içerisinde yer almaktadır. Yüzey gözlemlerine göre Regülâtör yerinde alüvyon kalınlığı 1.00 m. civarındadır. Regülâtör yeri jeoloji haritası ve jeolojik en kesiti ekte sunulmuģtur(bkz. Ek-15). Çökeltim havuz çevresinde de Göktepe ġistleri yer almaktadır. Birim genellikle koyu kahve, koyu yeģil, gri ve bordomsu renklerde yüzlek veren; klorit, kloritoid, serisit, muskovit minerallerinden yapılıdır. GeniĢ bir yayılım gösteren birimde, klivaj sistemi çok iyi geliģmiģtir. ġistlerin kırıklarında damarlar Ģeklinde yer alan kuvarsitler daha çok çatlak aralarında gözlenmekle beraber, çalıģma alanı kuzeyinde oldukça yaygın bir Ģekilde yer almaktadır ve tabakalanmaya paralel olarak geliģmiģtir. Beyaz, pembemsi-beyaz renklerde gözlenen kuvarsitler son derece serttir. Bununla birlikte sahada Ģistler içerisinde beyaz-gri, beyaz mermer mercekleri de tespit edilmiģtir. Çökeltim havuz bölgesinde de alüvyon geliģmemiģtir. Daha ziyade kalınlığı metre arasında değiģen yamaç molozu mevcuttur. Regülâtör yerinde ve Çökeltim havuzu yerinde bulunan kayaçların mühendislik özelliklerini (alüvyon kalınlığı, yamaç molozu kalınlığı, YAS derinliği, Geçirimlilik durumu ve Kayacın ayrıģma zon kalınlığının tespiti için) ortaya çıkarmak için temel araģtırmaları yapılacaktır. Ayrıca yerinde deneyler (SPT, Pressiyometre, Permeabilite ve BST; gibi) yapılarak kayacın jeoteknik parametreleri tespit edilecektir. Yapılan arazi gözlemlerinden elde edilen sonuçlara göre; Göktepe regülatör yerinde; yaklaģık 1.00 m derinliğinde alüvyon kazısı yapılacağı ve bu kazılardan sonra, regülatör yapısının alterasyona uğramamıģ (taze) özellikteki Göktepe ġistleri üzerine inģası öngörülmektedir. Regülâtör yeri çökeltim havuzu yakın çevresinde yamaç duraylılığı açısından herhangi bir sorun gözlenmemiģtir. Bu alanda yaygın litoloji olan ġistler taģıma gücü ve temel olma açısından uygundur. Göktepe Regülatör ve HES Projesi Kati Proje aģamasında regülatör yerinde açılacak sondaj kuyularından elde edilecek verilerle kayaçların jeomekanik özelliklerinin ortaya konulması sağlanacaktır. Regülâtör yeri ve çökeltim havuz yerinde yer alan Göktepe ġistleri jeolojik olarak az geçirimli özelliktedir. Ancak araģtırmalar sırasında birimin özelliklerini ortaya çıkaracak araģtırmalar yapılacaktır. Bunun için regülatör yerinde en az 3 adet, çökeltim havuz yerinde 2 adet temel sondaj çalıģması ve yerinde deneyler yapılacaktır. Regülâtör yeri ve çökeltim havuz yerindeki Ģistler duraylılık yönünden sorunsuz görülmektedir. Kazı çalıģmaları esnasında bu tip kayaçlarda 1 yatay, 1 düģey Ģev uygulanması yapılacaktır. 54

73 Ġletim Kanalı Güzergâhı Jeolojisi SarhoĢ Çayı sol sahilinde ve 4600 m uzunluğundaki iletim kanalının 800 m.lik kısmı Ģist; 3800 m.lik kısmı da kireçtaģları üzerinde yer alacaktır. Ġletim kanalının ilk 800 m.lik kısmının yer alacağı Kavaklıdere grubu (Göktepe ġistleri) jeolojik özellikleri regülatör yeri ve çökelim havuzu jeolojisi bölümünde belirtilmiģtir. Güzergâh boyunca yamaç duraylılığı açısından herhangi bir sorun bulunmamaktadır m.lik kısmın yer alacağı alanda Marçal grubu kireçtaģı, dolomitik kireçtaģından oluģmaktadır. KireçtaĢları genelde orta sert ve sert yapılı olup tabakalı durumdadır. KireçtaĢları Ģistler ile son metamorfizmayı beraber geçirdiklerinden metamorfizmanın izlerini taģırlar ve yarı mermer görünümünü kazanmıģlardır. Birim genelde duraylı ve masif yapıdadır. Ġletim kanalı güzergahı jeolojik en kesiti ekte sunulmuģtur(bkz Ek-16). Ġletim kanalı güzergâhı boyunca yüzlek veren kireçtaģlarının temel olma ve taģıma gücü açısından herhangi bir sorun teģkil etmeyeceği düģünülmektedir. Kanal güzergâhı boyunca yer alan yamaçlarda yamaç duraylılığı açısından da herhangi bir olumsuzluk beklenmemektedir. Ancak, firmamız tarafından kesin proje aģamasında iletim kanalı güzergâhında planlanacak sondajlı vb. araģtırma programının uygulanması, kanal güzergâhı boyunca aflore eden değiģik yaģ ve litolojideki kaya türlerinin ayrıntılı jeomekanik özelliklerinin ortaya konulmasını sağlayacaktır. Kazı çalıģmaları, gerekse Ģev uygulamalarında yukarıda özellikleri anlatılan jeolojik kayaçların sorunsuz olacağını göstermektedir. Ancak birimde de yer alan çeģitli yönlerde geliģmiģ eklem ve kırıklar kısmen de olsa olumsuzluklara sebep olmaktadır. Dolayısı ile iletim kanalı boyunca yapılacak yüzey çalıģmaları detaylandırılacak, kayacın üzerinde kalınlığı fazla olabileceğini tespit ettiğimiz bölgelerde araģtırma çukurları veya temel sondaj çalıģmaları yapılacaktır. Yükleme Havuzu, Cebri Boru Güzergâhı ve Santral Yeri Jeolojisi Göktepe regülâtörü yükleme havuzunun tesis edileceği alanda kireçtaģları yüzlek vermektedir. KireçtaĢları az-orta derecede ayrıģmıģ, orta derece dayanımlı, sık eklemlidir. Birim genelde duraylı ve masif yapıdadır. Yükleme havuzu ve yakın çevresinde herhangi bir stabilite sorunu gözlenmemiģtir. Bu alandaki Ģev oranları; destekleme olmaksızın 2 Y: 3 D, desteklemeli durumda 1 Y: 2 D olarak uygulanacaktır. Yükleme havuzu yerinde uygulanacak kazı klasının ise; % 20 yumuģak toprak, % 30 küskü ve % 50 sert kaya Ģeklinde değiģeceği beklenmektedir. Yükleme havuzu yeri jeoloji haritası ve enerji yapıları jeolojik en kesiti ekte sunulmuģtur(bkz. Ek-15). Yükleme havuzundan itibaren cebri boru yamacının tamamı kireçtaģları içerisinde yer alacaktır. KireçtaĢları az-orta derecede ayrıģmıģ, orta derece dayanımlı, sık eklemlidir. Birim genelde duraylı ve masif yapıdadır. KireçtaĢlarının altere kısmı (~ m) sıyrılarak, yapı ana kaya üzerine oturtulacaktır. Cebri boru yamacı boyunca gerçekleģtirilecek kazılarda; % 20 toprak, % 30 küskü ve % 50 sert kaya Ģeklinde değiģecek bir kazı klası beklenmektedir. Bu alanda yapılan yüzeysel gözlemlere dayanılarak, cebri boru yamacı boyunca herhangi bir stabilite sorunu ile karģılaģılmayacağı öngörülmektedir. Cebri boru güzergâhında yer alan jeolojik birim üzerindeki yamaç molozu kalınlığının tespiti, taģıma gücünün belirlenmesi ve temel kayanın derinliğinin tespiti için güzergâh boyunca yeter sayıda araģtırma çukuru açılacaktır. AraĢtırma çukurunun cevap vermediği bölgelerde temel sondaj yapılacaktır. Yapılacak çalıģmalarla sıyırma kazısı derinliği, varsa YAS derinliği ve birimin temel olma Ģartları araģtırılacaktır. 55

74 Göktepe santral yerinde kireçtaģları yüzlek vermektedir. KireçtaĢları az-orta derecede ayrıģmıģ, orta derece dayanımlı, sık eklemlidir. Birim genelde duraylı ve masif yapıdadır. Göktepe santralı, feyezan kotunun üzerinde tesis edileceğinden, santral yerinde yapılacak kazılarda ana kaya özelliğindeki kireçtaģlarının yaklaģık m civarında değiģen alterasyon yüzeyi de sıyrılacak ve santral binası taze özellikteki ana kaya üzerine oturtulacaktır. Bu alandaki kazı klâsının; % 20 toprak, % 30 küskü, % 50 sert kaya Ģeklinde değiģeceği beklenmektedir. Santral yerinde yapılacak kazılarda önerilen Ģev oranları; desteklemesiz 2 Y: 3 D, desteklemeli durumda ise 1 Y: 2 D dir. Santral yeri ve yakın çevresinde yamaç duraylılığı açısından herhangi bir sorun gözlenmemiģtir. Bu alanda yaygın litoloji olan kireçtaģları taģıma gücü ve temel olma açısından uygundur. Ancak, kesin proje çalıģmaları esnasında; tüm yapı yerlerinde önerildiği gibi, santral yeri için de sondajlı araģtırma programı uygulanarak, yüzeysel gözlemlerin yerinde ve laboratuar deneyleri ile korele edilmesi sağlanacaktır. Santral yerinde bulunan alüvyon ve jeolojik Formasyonunun mühendislik ve jeoteknik özelliklerinin ortaya konulması, YAS seviyesinin tespit edilmesi, alüvyon kalınlığının ve taģıma gücünün tespit edilmesi için ileriki aģamalarda santral yerinde detaylı genel jeoloji ve temel araģtırması yapılacaktır. Santral yerinin temel özelliklerinin ortaya konulması için en az 3 adet temel sondaj kuyusu açtırılarak, numuneler alınacak ve alınan numuneler üzerinde gerekli deneyler yaptırılacaktır. Elde edilecek verilere göre hangi önlemlerin alınacağı önceden belirlenecektir. Birimin basınç dayanımı ve elastik parametreleri ortaya konulmak için gerekli araģtırmalar yapılacaktır. IV Kitle hareketleri (heyelan/moloz akması), duyarlılık analizi, heyelan risk haritası, heyelan yağıģ iliģkisi, Bölgede kitle hareketleri; kaya düģmesi ve heyelanlar Ģeklinde incelenmiģtir. Kaya DüĢmesi; Kaya düģmesi; dik kıyılarda, plato alanında derince yarılmıģ V tipi kertik vadilerde, boğazlarda, korniģlerde mostra veren kaya bloklarında, yol yarmalarında ve özellikle Ģev stabilitesi hesaplanmadan oluģturulan Ģevlerde geliģmektedir. 56

75 Fotoğraf 1. Kaya düģmesine örnek bir fotoğraf Heyelanlar; Muğla Ġli, yaģlı dağlar grubunda değerlendirilen Hisardağı ve Kızıldağ eteklerinde kurulmuģ olup, bu yaģlı dağlarda zaman zaman kopma, göçme ve kaymalar olmaktadır. Muğla Ġli sınırları içerisinde lokal olarak oluģan heyelan Dalaman Ġlçesi (ġerefler Köyü), Marmaris Ġlçesi(Turunç Belediyesi), Merkez Ġlçe (Bozarmut Belediyesi, YemiĢendere Köyü)de görülmüģ olup, yollarda hasar meydana getirmiģ, genel hayatı etkileyen boyutta değildir. Marmaris Ġlçesi, Söğüt Köyü nde kaya düģmesine maruz bölgede kaya ıslahı ihalesi yapılarak, bölge ıslah edilmiģtir. 57

76 ġekil 31.Ġnceleme Alanının Topoğrafik Yapısı 58

77 Muğla ili heyelan haritası eklerde verilmiģtir(bkz. Ek-5). Türkiye geneli taģkın tehlike haritası ġekil.32 verilmiģtir. ġekil 32. TaĢkın Tehlike Haritası Proje alanı bölgesi özellikle bahar aylarında yüksek miktarda yağıģ almaktadır. Bu dönemlerde heyelan ve kayma riski artmaktadır. ġekil 33 te verilen Türkiye çığ haritasına göre Muğla Ġlinde Çığ tehlikesi yoktur. ġekil 33. Türkiye Genelinde Çığ Tehlike Haritası 7269 Sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun hükümlerine uyulacaktır. 59

78 IV Proje sınırları içindeki alan için yamaç stabilitesi, yamaçlardaki kayma hareketlerini gösteren harita, kayma analizi (hafriyat atığı olması durumunda da uygulanmalıdır), Proje sınırları içindeki alan için yamaç stabilitesi, yamaçlardaki kayma hareketlerini gösteren harita, kayma analizi kati proje aģamasında hazırlatılacak olup ilgili kuruma gönderilecektir. IV Depremsellik ve doğal afet potansiyeli, DEPREMSELLĠK Mülga T.C Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı Afet ĠĢleri Genel Müdürlüğü Deprem AraĢtırma Dairesi tarafından hazırlanan Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası na (1996) göre; proje alanına en yakın yerleģim merkezi olan Muğla Ġli I. derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Proje kapsamında, "Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik" esasları ve "Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkındaki Yönetmelik" hükümlerine titizlikle uyulacaktır. ġekil 34. Türkiye deprem haritası. 60

79 ġekil 35.Muğla Ġli Deprem Haritası FAALĠYET ALANI Muğla ve dolaylarını etkileyecek olan depremler; Muğla-Yatağan fay zonunu oluģturan faylardan (segment), Ula-Ören fay zonunu oluģturan faylardan ve Karova-Milas fay zonunu oluģturan faylardan beklenebilir. Muğla-Yatağan fay zonu yaklaģık 60 km. boyunda olup uzunlukları 4 20 km. arasında değiģen çok sayıda faydan (segment) oluģmuģtur. Normal fay niteliğinde olan bu segmentler yer yer Muğla'nın içinden geçen fayda da olduğu gibi sağ yanal doğrultu atım bileģenide gösterirler. Karova-Milas fay zonu yaklaģık 50 km. boyunda olup çok sayıda segmentten oluģmuģtur. Ula-Ören fay zonu da yaklaģık 70 km.lik bir sahayı kat etmektedir. GeçmiĢte çok sayıda depremlere neden olan ve yukarıda adları verilen fay zonlarını oluģturan fay parçaları (segment) gelecekte de depremlere neden olacaklardır. Olasılı büyük depremlere neden olacak olan fay parçalarının (segment) uzunluğu ile depremin Ģiddeti (magnitüdü) arasında doğru orantılı bir bağıntının varlığı kabul edilmektedir. Bu kuram doğrultu atımlı faylar ile normal faylar için geçerlidir. T.C. BaĢbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi BaĢkanlığı/Deprem Dairesi BaĢkanlığı verilerine göre 1990 den Güzümüze Türkiye deki depremler ġekil 36 da sunulmuģtur. 61

80 ġekil den Güzümüze Türkiye deki depremler Deprem Riski: Muğla Ġli, 1. dereceden deprem bölgesi içerisinde kalmaktadır. Muğla ve dolaylarındaki diri fayları gösterir harita ekte verilmiģtir(bkz. Ek 26). Faaliyet alanında bulunan birimlerin Göktepe Fay Hattına uzaklıkları Ģöyledir; Regülâtör Binası 3 km, yükleme havuzu 200 m, santral binası 50 m uzaklıktadır. Faaliyet alanın 1 derece deprem bölgesinde yer almaktadır. IV Jeolojik-Jeoteknik etüt raporu (proje kapsamındaki tüm ünitelerin detaylı jeoteknik etütleri), Çevresel etki değerlendirme prosedürünü takiben inģaat öncesinde proje alanı içerisinde yapılacak yapılar için tarih ve sayılı Mülga Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı Afet ĠĢleri genel Müdürlüğü Genelgesi doğrultusunda imar planına esas Jeolojik-Jeoteknik etüt raporu hazırlatılacak ve değerlendirilmek üzere ilgili kuruma gönderilecektir. Jeolojik-jeoteknik etüt raporunda açılan sondaj, kuyu lokasyonlarının yer ve kotları ile geçilen litolojik özellikleri, jeomekanik özellikler ile birlikte kütlesel geçirgenlik değerleri, zeminin fiziksel ve mekanik özellikleri kapsamında SPT (Standart Penetrasyon) deneyi sonuçları, taģıma kapasitesi hesabı vb. bilgi ve haritaları içerir jeolojik-jeoteknik etüt raporu detaylı olarak hazırlatılacaktır. 62

81 IV.2.3. Hidrojeolojik özellikler (yer altı su seviyeleri; halen mevcut her türlü keson, derin, artezyen vb. kuyu; emniyetli çekim değeri; suyun fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik özellikleri; yeraltı suyunun mevcut ve planlanan kullanımı, debileri, proje alanına mesafeleri), Konuyla ilgili bilgiler proje alanı ve çevresi ekosistem değerlendirme çalıģmaları Yard. Doç. Dr. Feriha Yıldırım, Prof. Dr. Nuray AKBULUT, Yrd. Doç.Dr. Erkan DĠġLĠ tarafından arazi çalıģmaları yapılmıģ Ekosistem Değerlendirme Raporu Ek-8 de verilmiģtir. IV.2.4. Hidrolojik özellikler (yüzeysel su kaynaklarından, göl, dalyan akarsu ve diğer sulak alanların fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özellikleri, bu kapsamda akarsuların debisi ve mevsimlik değiģimleri, su toplama havzası oligotrofik, mezotrofik, ötrofik, distrofik olarak sınıflandırılması, sedimantasyon, drenaj, tüm su kaynaklarının kıyı ekosistemleri), projenin kurulacağı su kaynağının/kaynaklarının uzun yıllara ait aylık ortalama değerleri (m 3 /sn), akım gözlem istasyonları ve regülatör yerlerini temsil eden uzun yıllara ait aylık akım değerlerinin, ilgili kurum (bu verilerin temin edildiği kurum) onayı alınarak sunulması, projenin üzerinde gerçekleģtirilen suyun herhangi bir göl ekosistemini besleyip beslemediği hakkında bilgi, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında proje inģa iģlemleri baģlamadan önce Ek-2 Sulak Alan Faaliyeti Ġzin Belgesi için baģvuru yapılacak olup belgenin alımı sonrası faaliyete baģlanacaktır. EKOSĠTEM DEĞERLENDĠRME RAPORU(HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri Raporu)nda alınması gereken önlemlere uyulacaktır. Drenaj Alanı Proje sahasının en önemli su kaynağı SarhoĢ Çayı dır. SarhoĢ Çayı üzerinde Göktepe Hes ve Regülâtör projesi bulunmaktadır. Göktepe HES projesi SarhoĢ çayının Akçay Deresine karıģtığı noktaya yakın yerde bulunmakta olup regülatör yeri yaklaģık km 2 bir drenaj alanı içerindeki suları boģaltmaktadır. SarhoĢ Çayı genelde bu havza içerisine düģen yağmur-kar gibi yağıģ suları ile birlikte bu yağıģ sularının beslediği küçük alt havzaları boģaltan yan yan kollardan beslenmektedir. 63

82 ġekil 37. Göktepe Hes projesi alanına ait havza alanı SarhoĢ Çayı Göktepe HES in ana su kaynağı Akçay Deresinin yan kollarından biri olan SarhoĢ çayıdır. SarhoĢ Çayı irili ufaklı bir çok sürekli ve mevsimsel derelerinin birleģmesinden oluģmaktadır. SarhoĢ Çayı, Göktepe Regülatör yerindeki drenaj alanı km² dir. Göktepe Regülâtör yerinde SarhoĢ çayının maksimum yüzey akıģı bölge genelinde etkin yağıģların baģlamasına bağlı olarak Aralık-Nisan ayları arasında gözlenmektedir. Aralık- Nisan aylarındaki akıģ rejimi, büyük ölçüde, yüksek kotlarda yer alan karların erimesinden ve kıģ-ilkbahar ayları arasında düģen yağmur sularından etkilenmektedir. 64

83 SarhoĢ Çayı, Göktepe Regülâtör yerindeki, uzun yıllar aylık ortalama debi değerlerine göre akımının en fazla olduğu ay, m 3 /sn ile Ocak, en düģük ay ise akımın m 3 /sn olduğu Ağustos ayıdır. Uzun yıllar aylık ortalama debi değeri ise yaklaģık m 3 / sn dir. Derede ölçülen debi değerindeki değiģim süreci 1-kurak dönem ve 1-yağıĢlı dönemden olmak üzere 2 farklı periyottan oluģan bir salınım süreci göstermektedir. Bu durumda aylık ortalama debi değerine yakın veya yüksek akımın gözlendiği Aralık-Nisan ayları arası yağıģlı, ortalama debi değerden daha düģük akımın gözlendiği Mayıs-Kasım ayları arası ise kurak dönemi göstermektedir. Uzun yıllar aylık ortalama debi değerlerine göre SarhoĢ Çayında maksimum debi miktarı Ocak ayında ( m 3 /sn) ve Haziran-Ekim ayları arasında ise deredeki akımın kuruduğu yani 0 m3/sn ölçülmüģtür. Buradan havzanın litolojik ve jeolojik yapısının, ortalama yıllık yağıģın suyunun yaklaģık yarısı akifere süzdürdüğünü ve hiçbir zaman kurumayacak kadar kararlı bir Ģekilde suyu tuttuğu sonucu çıkartılabilir.(kaynak: Ekosistem Değerlendirme Raporu) ġekil.38 Göktepe Regülatörü kesit alanında yılları arasında gözlenen aylık debi değerinin zamana göre değiģimi (Kaynak: Ekosistem Değerlendirme Raporu) 65

84 Fotoğraf 2. SarhoĢ Çayından fotoğraflar Fotoğraf 3. SarhoĢ Çayından fotoğraflar 66

85 Yüzeysel AkıĢ Katsayısının Hesaplanması Bilindiği gibi yağıģın bir kısmı akarsu yatağına düģer (kanal yağıģı) ve bir kısmı da yeryüzü çukurluklarında toplanır. Bitkiler ve binalar tarafından tutulanlar ile çukurlarda toplanan suyun bir kısmı buharlaģarak atmosfere döner. Çukurlarda toplanan suyun bir kısmı ile yeryüzüne düģen yağıģın bir kısmı süzülür. Geriye kalan ise akıģa geçerek (yüzeysel akım) akarsuya boģalır. Bu akıģ; ya belirli bir yatağa bağlı olarak veya zemini adeta bir örtü gibi kaplamak suretiyle meydana gelir. SüzülmüĢ olan su önce üst zon tarafından tutulur. Bu zonun nem ihtiyacı karģılandıktan sonra yeraltı suyunun beslenme imkânı ortaya çıkar. Ancak süzülmüģ olan suyun tamamı yeraltı suyuna ulaģmaz. Bir kısmı yeraltında su tablasının üstündeki geçirimsiz seviyeler nedeniyle yeraltı suyuna karıģmadan akarsuya boģalır (yeraltı akıģı), süzülmüģ olan suyun arta kalanı ise su tablasına katılır. Üst seviyelerden süzülerek akifere eriģen sular baz akımı oluģturur. Bütün bu evrelerden sonra havzanın boģalım noktasındaki akımlar toplam akım olarak ölçülür. AkıĢ katsayısı aģağıdaki eģitliğine göre hesaplanır [Nazik,1980]. R c = R / V Burada; R c : Yüzeysel akıģ katsayısı, (%) R : Ortalama akım, (m 3 /yıl) V : Drenaj alanına düģen ortalama yıllık yağıģ, (m 3 /yıl) Buradaki (V) aģağıdaki eģitlik ile hesaplanır. V = P x A Burada; V: Drenaj alanına düģen toplam yıllık yağıģ, (m 3 /yıl) P: Drenaj alanına düģen toplam yıllık yağıģ, (m/yıl) A: Drenaj alanı, (km 2 ) ifade etmektedir. Göktepe Regülâtörü için; Ġnceleme alanındaki toplam drenaj alanı km 2, yağıģ alanına düģen ortalama yıllık toplam yağıģ ise mm dir. Buna göre drenaj alanına düģen ortalama yıllık yağıģ; V = x x10 6 = x 10 6 m 3 /y olarak hesaplanır. Yüzeysel akıģ katsayısı Rc ise; Rc =33.92x 10 6 /246.07x 10 6 = (% 14) dir. Bu sonuç drenaj alanına düģen ortalama yıllık yağıģın % 14 inin akıģa geçebildiğini, geriye kalan kısmın büyük bir bölümünün ise süzülerek yeraltı suyunu (baz akımını) oluģturduğunu göstermektedir. Bir baģka ifade ile drenaj alanına düģen her 100 mm yağıģın 14 mm si akıģa geçebilmekte ve havza çıkıģında bu miktar akım ölçülebilmektedir. Buradan havzanın litolojik ve jeolojik yapısının, yağıģları akifere çok az bir bölümünü süzdürdüğünü ve hiçbir zaman kurumayacak kadar kararlı bir Ģekilde suyu tuttuğu sonucu çıkartılabilir(kaynak: Ekosistem Değerlendirme Raporu). Uzun Yıllara ait Aylık Ortalama Değerleri (m 3 /sn) Ek 20 de verilmiģtir. 67

86 Sarhoş Çayı Sarhoş Çayı ġekil.39. ġarhoģ Çayının proje alanı ve proje alanı dıģındaki gösterimi 68

87 V.2.5. Yüzeysel su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı, varsa havza özelliği (içme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri üretiminde ürün çeģidi ve üretim miktarları), proje alanının içme ve kullanma suyu temin edilen kıta içi yüzeysel su havzasında kalıp kalmadığı, söz konusu derenin herhangi bir içme suyu kaynağını besleyip beslemediği, içme suyu kaynaklarına mesafeleri, söz konusu dereden içme ve kullanma suyu alınıp alınmadığı, Tablo.28 Göktepe Regülâtörü ve HES Memba ve Mansap Su Kullanımları Kanal Ġsmi Kanal Kapasitesi (l/s) Suladığı Alan (dekar) Çamlıbel Sulaması ,8 Göktepe Sulaması Dokuzçam Sulaması (Dereden Alınan Kanal + Suçıkan Pınarından Alınan Kanal ) Çavdar Sulaması Etüt sahasında sulamalar salma sulama olarak yapılmaktadır. Proje sahasında yapılan sulamaların tamamı salma sulama ile kaynaklardan ve dereden yapılmaktadır. Proje sahasında, memba ve mansapta tespit edilen kanallar ve tahsis edilen ve ölçülen sular gösterilmiģtir. Yukarıdaki tabloda mevcut kanallar, suladıkları sahalar ve tahsis edilen su miktarı gösterilmiģtir. Göktepe Regülâtörü ve HES projesinin santral mansabında Kemer Barajı bulunmaktadır. Kemer barajı ise aģağıda belirtildiği üzere sulama-enerji-taģkın koruma amacıyla kullanıldığından, barajdan herhangi bir Ģekilde içme suyu amaçlı kullanım olmamaktadır. Kemer Barajı Barajın Yeri Aydın-Bozdoğan Akarsuyu Akçay Amacı Sulama-Enerji-Taşkın Koruma İnşaatın (başlama-bitiş) yılı Gövde dolgu tipi Beton Ağırlık Gövde hacmi 0,74 hm 3 Yükseklik (talvegden) 108,5 m Normal su kotunda göl hacmi 419,2 hm 3 Normal su kotunda göl alanı 12,1 km 2 Sulama alanı ha Güç 48 MW Yıllık Üretim 150 GWh Kaynak: ġekil.40 Kemer Barajı Özellikleri 69

88 IV.2.6. Toprak özellikleri ve kullanım durumu (toprak yapısı, arazi kullanım kabiliyeti, sınıflaması, taģıma kapasitesi, toprak iģleri için kullanımı, doğal bitki örtüsü olarak kullanılan mera, çayır vb.), Muğla arazi varlığı haritasına göre faaliyet alanının Toprak Grubu niteliği Kırmızı Kahverengi Akdeniz Toprak gösterilmektedir(bkz. Ek-4). TaĢlı, Çok sığ(20 cm den küçük) ve 30 0 den daha fazla eğime sahip toprak kombinasyonudur. ġimdiki arazi kullanımı orman niteliğinde ve arazi kullanım kabiliyet sınıfı VII dir. Kırmızı Kahverengi Akdeniz Toprak; Büyük Menderes ve Batı Akdeniz havzalarına giren il alanında dağların yüksek kesimleriyle havza tabanları arasında geniģ yer kaplar. Bu topraklar, bir yandan kırmızı kahverengi Akdeniz topraklarıyla, bir yandan da havza tabanlarına doğru alüvyal ve kalüvyal topraklarla geçiģli olarak yayılır. Toprak genellikle sığ ya da çok sığdır. Kırmızı Akdeniz Topraklarının büyük bölümü ormanlık ve fundalıktır. ġekil.41 Muğla Arazi Varlığı Haritası(ölçeksiz) IV.2.7. Tarım alanları (tarımsal geliģim proje alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları, ürünlerin ülke tarımındaki yeri ve ekonomik değeri), Muğla arazi varlığı haritasına göre faaliyet alanının niteliği VII sınıf olarak gösterilmektedir. 1/ Ölçekli Muğla Arazi Varlığı Haritası eklerde verilmiģtir(bkz. Ek-4). Muğla Ġli toprak kullanım durumunda Ġl alanının % 63,41 i orman ve fundalık arazidir. 70

89 Tablo 29.Muğla Ġli Toprak Kullanım Durumu Toprak Varlığı ve Dağılımı Alanı (Hektar) Payı (%) ĠĢlenebilir Arazi ,97 Çayır-Mera Arazisi ,36 Orman ve Fundalık Arazi ,41 YerleĢim Alanları ve Diğer Alanlar ,26 Sulanan Arazi (Ha) Sulanmayan Arazi (Ha) Tablo 30.Muğla Ġli Ürün Deseni CĠNS EKĠLĠġ (Ha.) ÜRETĠM (Ton) Susam Ġ 6014,4 4544,8 Patates 2045, ,7 Anason Darı 875,3 908,5 Mısır (Dane) 6340, ,0 Bakla (Kuru) 218,8 905,7 Nohut 4034,0 6032,7 Fasulye 1967,0 3063,5 Börülce 305,1 325,4 Yerfıstığı 1067,0 3043,6 Soğan 580,0 948,0 Sarımsak 161,0 861,0 Diğerleri 995, ,5 TOPLAM 24854, ,4 Tablo 31.Ürünlerin Ülke Tarımındaki Yeri Ve Ekonomik Değeri Zeytin % 13 Örtüaltı Domates % 15 Limon % 7 Badem % 14 Bal % 12 Kültür Balıkçılığı % 65 71

90 IV.2.8. Orman Alanları (ağaç türleri ve miktarları (m 2 ), kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/ ölçekli MeĢcere haritası), Proje ünitelerinin inģasında kullanılacak tüm alanlar 6831 sayılı orman kanununa göre orman sayılan yerlerdendir. Orman Mescere haritası eklerde verilmiģtir(bkz. Ek-6). ġekil.42. Çevre düzeni planı(ölçeksiz) GÖKTEPE HES projesi kapsamında hazırlanan "ÇED Ġnceleme ve Değerlendirme Formuna" göre projenin orman alanlarıyla olan iliģkisi belirlenmiģtir (Bkz. Ek-22). Buna göre; MeĢçere tipi; Bçz-T,Çzd2,Çzcd1,Çzd1, Çzc21, BÇz,Çzc2,ÇzaO Orman sayılan alan; yaklaģık ,03 m 2 Bölgedeki mevcut ağaç türleri kızılçam, meģe ve diğer yapraklı ağaçlardır. Proje etki alanında orman sayılan alan yaklaģık ,03 m 2 dir. Orman sayılmayan alan bulunmamaktadır. Ġlgili arazinin tamamı orman alanı ile kapalıdır. Alanın mevcut kullanım Ģekli Koru dur. Proje sahasının iģlendiği 1/ ölçekli MeĢçere Haritası Ek-6'da verilmiģtir. Proje orman arazileri ile ilgili olarak kamulaģtırma söz konusu değildir sayılı Orman Kanunu'nun 17.Maddesi kapsamında gerekli izinler alınacaktır. 72

91 IV.2.9. Koruma alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu kapsamındaki alanlar, Projenin korunan alanlara uzaklıklarının 1/ lik ölçekli haritada gösterilmesi), Mevzuatta olabilecek değiģiklikler bu bölümün ayrılmaz bir parçasıdır. Faaliyet alanı içerisinde Koruma alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu kapsamındaki alanlar bulunmamaktadır. Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler hakkında ek 3 te verilen çevre düzen planı ve plan hükümleri doğrultusunda faaliyet alanında bahsi geçen alanlar bulunmamaktadır. Ancak Ek 21 de verilen kurum görüģleri yazıları içinde yer alan Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünün, Muğla Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ne yazısı gereği gelecek yazı doğrultusunda hareket edilecektir. Muğla çevre ve Ģehircilik tabiat varlıkları görüģ yazısı eklerde verilmiģtir(bkz. Ek 25). Faaliyet alanını gösterir 1/ ölçekli Korunan Alanlar Haritası eklerde verilmiģtir(bkz. Ek-16). IV Flora ve Fauna (türler, endemik özellikle lokal endemik bitki türleri, alanda doğal olarak yaģayan hayvan türleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler, nadir ve nesli tehlikeye düģmüģ türler ve bunların alandaki bulunuģ yerleri, bölgedeki dağılımları, endemizm durumları, bolluk miktarları, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bunlar için alınan Merkez Av Komisyonu Kararları) Her bir türün kim tarafından ve ne zaman, hangi yöntemle (literatür gözlem vs.) tespit edildiği, Collins Bird Guide, Türkiye nin Önemli KuĢ Alanları Kitabı, Türkiye nin Önemli Doğa Alanları Kitabı, IUCN, Bern SözleĢmesi, MAK Kararları, CITES gibi uluslararası anlaģmalara göre durumu, türlerin projeden ne Ģekilde etkileneceği, proje alanındaki vejetasyon tiplerinin bir harita üzerinde gösterilmesi. Projeden ve çalıģmalardan etkilenecek canlılar için alınması gereken koruma önlemleri (inģaat ve iģletme aģamasında). Arazide yapılacak flora çalıģmalarının vejetasyon döneminde gerçekleģtirilmesi ve bu dönemin belirtilmesi, flora için Türkiye Bitkileri Veri Servisi (TUBĠVES) kullanılarak kontrol yapılması, (arazi çalıģmaları yapılarak belirlenmeli, literatür çalıģmaları ile doğrulanmalı) Proje alanı ve çevresi ekosistem değerlendirme çalıģmaları Yard.Doç.Dr.Feriha Yıldırım, Prof.Dr.Nuray AKBULUT, Yrd. Doç. Dr. Erkan DĠġLĠ tarafından arazi çalıģmaları yapılmıģ ve edinilen bilgiler literatür verileri ile desteklenmiģtir. Karasal biyolojik çeģitliliğin (flora & fauna) belirlenmesi, endemik ve nadir taksonların tehlike kategorilerinin belirlenmesi, habitat çeģitleri, büyüklüğü ve alana yakınlığı, biyolojik çevre üzerine etkileri vb. çalıģmalar Yrd. Doç. Dr. Feriha Yıldırım tarafından yapılmıģ ve yapılan çalıģmalar Ekosistem Değerlendirme Raporunda (Karasal Ekosistem Değerlendirme Raporu) detaylı olarak verilmiģtir. Ekosistem Değerlendirme Raporu Ek-8 de sunulmuģ olup raporda belirtilen hususlara uyulacaktır. 73

92 Fotoğraf 4. Proje alanında yapılan çeģitli çalıģmalardan örnek 74

93 Fotoğraf 5. Proje alanından bitki örneklerinden Rosa canina (kuģburnu). Fotoğraf 6. Proje alanında bir Ģahin (Buteo buteo). 75

94 IV Sucul flora ve fauna, iç sulardaki (göl, akarsu) canlı türleri (bu türlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; bunların üreme, beslenme, sığınma ve yaģama ortamları; bu ortamlar için belirlenen koruma kararları), Proje alanı ve çevresi ekosistem değerlendirme çalıģmaları Yard. Doç. Dr. Feriha Yıldırım, Prof. Dr. Nuray AKBULUT, Yrd. Doç.Dr. Erkan DĠġLĠ tarafından arazi çalıģmaları yapılmıģ ve edinilen bilgiler literatür verileri ile desteklenmiģtir. Karasal biyolojik çeģitliliğin (flora & fauna) belirlenmesi, endemik ve nadir taksonların tehlike kategorilerinin belirlenmesi, habitat çeģitleri, büyüklüğü ve alana yakınlığı, biyolojik çevre üzerine etkileri vb. çalıģmalar Yrd. Doç. Dr. Feriha Yıldırım tarafından yapılmıģ ve yapılan çalıģmalar Ekosistem Değerlendirme Raporunda (Karasal Ekosistem Değerlendirme Raporu) detaylı olarak verilmiģtir. Ekosistem Değerlendirme Raporu Ek-8 de sunulmuģ olup raporda belirtilen hususlara uyulacaktır. IV Endemik, hassas, nesli tehlike altındaki balık türleri için gerekli optimum su yükseklikleri, miktarları, çözünmüģ oksijen miktarı, su hızı gibi parametrelerin incelenerek, projenin bu türler üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi, alınacak tedbirlerin belirtilmesi, Ekolojik, hidrojeolojik ve hidrobiyolojik veriler ve saha gözlemleri temelinde Göktepe regülâtöründen mansaba bırakılması gereken aylık bazdaki çevresel akıģ debilerinin belirlenmesi konusunda tüm uzmanlar tarafından etkileģimli çalıģmaya dayanan ortak bir değerlendirme yapılmıģtır. Konu ile ilgili değerlendirmeler ekteki Ekosistem Değerlendirme Raporundan alıntılarla hazırlanmıģtır(bkz. Ek-8). Hidrojeolog tarafından yapılan hesaplamalarda, balıkların mevcudiyetlerini sürdürebilmesi için gerekli minimum değerler temelinde (minimum derinlik ve minimum akım hızı) bırakılması gerekli can suyu değerleri hesaplanmıģtır. Bu hesaplamalarda, SarhoĢ çayı için minimum su derinliğinin 0.15 m ve minimum akım hızının 0.20 m/s olması için önerilen can suyu değerleri Tablo 33 de verilmiģtir. Söz konusu bu değerler, SarhoĢ çayının sucul canlıları için gerekli minimum koģulların üzerinde olup yaģamlarını sürdürebilecekleri yeterliliktedir. Tablo 32. SarhoĢ çayında yakalanan ve literatür bilgilerine göre bölgede olan balık türlerinin ekolojik özellikleri (Cows and Welcomme, 1998) Balık Türü YaĢayabildiği Minimum Derinlik (m) YaĢayabildiği Minimum Akıntı (m/sn) Squalius cephalus Oxynoemacheilus angorae Luciobarbus escherichii Capoeta bergamae Kaynak: Ekosistem Değerlendirme Raporu ÇalıĢmada uygulanan bilimsel yaklaģımda öncelikle seçilen en kesite ait ıslak çevre hidrolik modeli oluģturulmuģtur. ĠĢletme sırasında oluģacak akıģ değiģiminden öncelikle etkilenecek olan ilk canlılar balıklar olacaktır. Model sonuçlarından hareketle indikatör balık türlerinin su derinliği ve akım hızı gereksinimlerini karģılayan debi değeri belirlenmiģtir. Bulgular, minimum derinlik ve akım hızı kısıtlarını karģılayan debinin ve buna karģılık gelen ıslak çevrenin oldukça küçük olduğunu göstermiģtir. Diğer bir deyiģle, iģletme sırasında yalnızca bu kısıtların karģılanması halinde mansaptaki sucul ve ilgili ekosistemlerin sınırlanacakları anlaģılmaktadır. Bu nedenle özellikle düģük akım dönemleri olan (Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim, Kasım) aylarında istenen kısıtların sağlanabileceği akım değerleri önerilerek, balıklar için gerekli minimum derinlik ve akım hızları sağlanmıģtır. 76

95 Tablo 33. Regülatör Yeri Aylık Doğal Akım Değerleri Ortalması (m3/s), Can Suyu Değerleri (m3/s), Mansap Su Kullanım Hakları (m3/s) Regülatör Yeri Aylık Doğal Akım Değerleri Ortalması (m3/s) Can Suyu Değerleri (m3/s) Ekim Kasım Aralık Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Mansap Su Kullanım Hakları (m3/s) YIL. ORT. Akım değerleri, proje debisinin üzerinde olduğu durumlarda proje debisinin üstündeki debi değerlerinin tamamı yatağa bırakılacaktır. Ayrıca debinin türbinleri çalıģtırmadığı durumlarda da suyun tamamı dere yatağına bırakılacaktır. Doğal hayatın devamlılığı için gerekli su miktarı bırakılacak ve gerekli kontroller rutin olarak yapılacaktır. IV Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları (proje alanında maden ruhsatlarının olup olmadığı, varsa bu ruhsatlarla ilgili kaynak kaybına yol açıp açmayacağı, rezerv miktarları, mevcut ve planlanan iģletilme durumları, yıllık üretimleri ve bunun ülke veya yerel kullanımlar için önemi ve ekonomik değerleri), Proje alanı ER: mermer Ġhalelik, ER: ER: ,ER: sayılı II. Grup ihalelik sahalar bulunmaktadır. Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü-Madenciliği GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı görüģ yazısında belirtildiği üzere ER: sayılı Göktepe Regülâtörü ve HES Özel Ġzin Alanı olarak kayıt altına alınmıģtır(bkz. Ek-23). Faaliyet alanını gösterir maden haritası Ģekil 43 te verilmiģtir. 77

96 FAALĠYET ALANI ġekil. 43 Faaliyet alanını gösterir maden haritası 78

97 IV Hayvancılık (türleri, beslenme alanları, yıllık üretim miktarları, bu ürünlerin ülke ekonomisindeki yeri ve değeri), Muğla ili hayvancılık bilgileri aģağıdaki Ģekillerde verilmiģtir. Kaynak: ġekil. 44 Muğla Ġli Hayvancılık Miktarları Kaynak: ġekil. 45 Muğla Ġli Hayvancılık Ürünleri Miktarları Hayvansal üretimin ekonomiye katkısı TL dir(kaynak: IV Peyzaj değeri yüksek yerler ve rekreasyon alanları, Tabii güzellikler yönünden çok zengin olan il ve ilçelerin her kesiminde doğal mesire alanlarına rastlamak mümkündür. Ancak proje alanında peyzaj değeri yüksek yerler ve rekreasyon alanları bulunmamaktadır. IV Devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan araziler (Askeri Yasak Bölgeler, kamu kurum ve kuruluģlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiģ alanlar, vb.), Proje alanında devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan (Askeri Yasak Bölgeler, kamu kurum ve kuruluģlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiģ alanlar vb.) araziler bulunmamaktadır. 79

98 IV Proje yeri ve etki alanının mevcut kirlilik yükü, Faaliyet alanında herhangi bir kirletici kaynak (sanayi vb.) bulunmamakta olup, mahalleler Ģeklinde yayılmıģ yerleģim alanları bulunmaktadır. Bu nedenle bölgenin tek kirlilik kaynağı; yörede bulunan mahalleler olup, kirletici kaynakları yöre halkının ısınma amaçlı odun yakması sırasında meydana gelen hava emisyonları, yöre halkına ait fosseptikler ve evsel nitelikli katı atıklardır. Bölgede herhangi bir gürültü kaynağı bulunmamaktadır yılına ait Muğla ili PM10( µg/m3) değerleri tablo 34 de verilmiģtir. Tablo yılına Muğla ili PM10( µg/m3) değerleri TARĠH SAAT PM10( µg/m3) TARĠH SAAT PM10 (µg/m3) : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :00 72 Kaynak: ORTALAMA 82 IV Diğer özellikler. Bu bölümde değerlendirilmesi gereken baģkaca bir husus bulunmamaktadır. IV.3. Sosyo - Ekonomik Çevrenin Özellikleri IV.3.1. Ekonomik özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluģturan baģlıca sektörler, yöresel iģgücünün bu sektörlere dağılımı, sektörlerdeki mal ve hizmet üretiminin yöre ve ülke ekonomisi içindeki yeri ve önemi, diğer bilgiler ), Muğla Ġli ekonomik yönden analiz edildiğinde il ekonomisinde genelde hizmetler sektörünün hakim olduğu görülmektedir. Ġlde lokomotif konumda bulunan Turizm sektörünün etkisi hayli hissedilmektedir. Sanayi sektörü ise ilde kamuya ait enerji üretimine yönelik santraller dikkate alındığında yok denecek kadar azdır. Nitekim ilde Ġmalat Sanayi sektörü payı çok düģüktür. Belirli bir bölgenin veya ilin ekonomik yönden kalkınmasının sağlanabilmesi için gerekli olan fiziki Ģartların (Alt yapı imkanları, insan gücü v.b.) büyük bir kısmının mevcut olduğu görülmekle beraber Muğla ilinde henüz sanayileģme açısından bir hareketlenmenin olmadığı dikkati çekmektedir. Dokuzçam Köyünün Sosyo-Ekonomik Nitelikleri Köyün baģlıca geçim kaynağı tarım ve orman iģçiliğidir. Ayrıca köyün gençleri Muğla nın turizm merkezlerinde (özellikle Marmaris, Bodrum ve Fethiye de) turizm sektöründe mevsimlik olarak çalıģmaktadır. Köyde inģaat iģleri için köy dıģında çalıģan yoktur. 80

99 Tarımsal faaliyete konu olan baģlıca ürünler taze fasulye ve mısır olup, temmuz ve ağustos aylarında gerek müstahsilin bizzat pazara sevki gerekse tüccarın yerinde alımı biçiminde pazara arz söz konusudur. Muğla ve Germencik en önemli sevk merkezleridir. Her hanede birer-ikiģer olmak üzere hane ihtiyaçları için (geçimlik düzeyde) büyükbaģ hayvan besiciliği yapılmaktadır. Sadece iki hanede olmak üzere, yüz kadar da küçükbaģ hayvan mevcuttur. KüçükbaĢ hayvan varlığı ise yok denecek kadar azdır. Köyün kendisine mahsus otlağı (merası) yoktur. Otlatma genellikle orman içlerinde yapılmakta ve çaya kadar inilmemektedir. 25 ilâ 30 haneden yurtdıģına çalıģmak üzere gidenler vardır. Ayrıca köyden Ġzmir, Antalya ve Muğla ya ciddi bir göç olmuģtur. Köyde 8 yıllık ilköğretim okulu bulunmaktadır. Bu okulda 98 öğrenci öğrenim görmektedir. ġenyayla ve Akyar köylerinden öğrenciler bu okula taģınmaktadır. Köyde bonservis sahibi olan ve nitelikli iģgücü sayılabilecek iki kiģi bulunmaktadır. Göktepe Köyün Sosyo-Ekonomik Nitelikleri Köyün baģlıca geçim kaynağı tarımdır. Ayrıca köyün gençleri Muğla nın turizm merkezlerinde (özellikle Marmaris, Bodrum ve Fethiye de) turizm sektöründe mevsimlik olarak çalıģmaktadır. Köyde inģaat iģleri için köy dıģında çalıģan yoktur. Tarımsal faaliyete konu olan baģlıca ürünler buğday, zeytin ve mısırdır. Hasat ve toplama dönemi temmuz ayından baģlayarak Ekim ayının sonuna kadar devam etmektedir. Önceki yıllarda en önemli üretim konusu tütün idiyse de, tütün üretimine getirilen kotalar yüzünden köyde tütüncülük tamamen bitmiģtir. ġu anda üretilen ürünler arasında en kıymetli ve revaçta olanı zeytindir. Zeytin toplandıktan sonra zeytin iģleme fabrikalarına verilmektedir. Tarım ve turizm dıģında üçüncü sıradaki geçim etkinliği hayvancılıktır. Köyde toplam 500 kadar büyükbaģ hayvan mevcuttur. KüçükbaĢ hayvan ise yoktur. Köyün kendisine mahsus otlağı (merası) yoktur. Otlatme dağınık biçimde genellikle tarla içlerinde yapılmaktadır. Otlatma faaliyeti zaman zaman çay kenarına kadar yayılmaktadır. Köyde 8 yıllık ilköğretim okulu bulunmaktadır. Bu okul civardaki 5 köye hitap eden taģımalı sistemin odağını oluģturmakta ve sabah ve akģam saatlerinde öğrenciler bu köylerden Göktepe ye ve aksi yönde taģınmaktadır. IV.3.2. Nüfus (yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfus hareketleri; göçler, nüfus artıģ oranları, ortalama hane halkı nüfusu, diğer bilgiler), Nüfus ve VatandaĢlık ĠĢleri Genel Müdürlüğü (NVĠGM) den en alınan, 31 Aralık 2011 itibariyle 27 Ocak 2012 tarihinde açıklanan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre; 2011 nüfus sayımına göre Muğla Ġli nüfusu olmuģtur. Tablo.35 Nüfus bilgileri Ġl/Ġlçe 2010 Nüfusu 2011 Nüfusu Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı 2010 ( ) Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı 2011 ( ) Muğla ,7 25,5 Merkez ,4 23,7 Bodrum ,2 49,4 Dalaman ,7 24,6 Datça ,5 32,1 Fethiye ,3 24,6 Kavaklıdere ,7-12,4 Köyceğiz ,0 15,7 Marmaris ,7 58,4 Milas ,0 10,9 Ortaca ,7 13,1 Ula ,2-13,1 Yatağan ,3-2,1 81

100 Tablo.36 Nüfus yoğunluğu Yüz ölçümü Nüfus Yoğunluğu Ġl/Ġlçe Toplam Ġl/Ġlçe Merkezleri Belde ve Köyler (göl hariç) (km²) Merkez Bodrum Dalaman Datça Fethiye Kavaklıdere Köyceğiz Marmaris Milas Ortaca Ula Yatağan Toplam Göçler: Ġl merkezinde dıģarıya zorunlu kalınmadıkça (tayin, hastalık v.b.) göç olayı yaģamamaktadır. Tablo.37 Göç Ġstatistikleri ĠL TOPLAM NÜFUS ALDIĞI GÖÇ VERDĠĞĠ GÖÇ NET GÖÇ NET GÖÇ HIZI(% 0 ) Muğla ,9 Kaynak: TUĠK DOKUZÇAM KÖYÜ Köyün Coğrafi ve Demografik Durumu 2011 yılına ait Adrese Dayalı Nüfus Sayımı na göre Dokuzçam köyünün nüfusu 565 kiģi olup, toplam köy nüfusunun 293 ü erkek, 272 si kadındır. Köyde 700 civarında hane olmasına karģılık, bunlardan sadece 329 u meskundur. Bu haneler ağırlıklı olarak köy merkezinde bulunmaktadır, köyün 1,5 km. doğusunda bulunan Çavdar Mahallesi nde ise sadece hane mevcuttur. Hem köy merkezi hem de Çavdar Mahallesi SarhoĢ Çayı nın sağ sahilinde ve yaklaģık olarak 1 km. güneyindedir. Köyün merkezini belirleyen cami, köyün ilköğretim okulu ve PTT acentası dikkat çekmektedir. Köyde içme suyu Ģebekesi mevcut olup henüz kanalizasyonu yoktur. Köyün haneleri kuzey-güney yönünde kümelenmekte ve toplu bir yapı arz etmektedir. YerleĢimin doğu-batı yönünde geniģlemesini önleyen en önemli etken yörenin engebeli yapısıdır. Yaz aylarında nüfusta belirgin bir artıģ görülmez; yaz aylarında nüfus en fazla kiģi kadar artmaktadır. Dokuzçam köyü, arada yaģanan duraklamalarla beraber, 1965 yılından beri sürekli nüfus kaybetmiģtir. Bu eğilimin süreklilik göstereceği beklenmelidir. Tablo.38 Dokuzçam Köyü Nüfus Tablosu YILLAR KADIN ERKEK TOPLAM

101 GÖKTEPE KÖYÜ Köyün Coğrafi ve Demografik Durumu 2011 yılına ait Adrese Dayalı Nüfus Sayımı na göre Göktepe köyünün nüfusu 483 kiģi olup, toplam köy nüfusunun 232 si erkek, 251 i kadındır. YaklaĢık olarak 350 hanenin bulunduğu köy, toplu bir yerleģim karakteri gösterir. Köy SarhoĢ Çayı nın sağ sahilinde ve yaklaģık olarak 400 metre doğusundadır. Köyde cami, Ġlköğretim okulu, Jandarma karakolu, Sağlık Ocağı, Orman ĠĢletme ġefliği ve Köy Grubu Ziraat Teknisyenliği bulunmaktadır. Nüfusun azalması ve tasarruf tedbirlerinin devreye girmesi nedeniyle mevcut PTT Ģubesi kapatılmıģtır. Göktepe eskiden bir bucak merkeziydi. Bucaklar idarî teģkilâttan çıkarıldıktan sonra köy statüsüne indirilmiģtir. Buna karģın halen merkez köy niteliğini korumaktadır. Bu yüzden yukarıda andığımız kamu kurumları bu köyde varlığını korumuģtur. Halen ilk kademe eğitim hizmeti bakımından 5 köyün merkezi konumundadır. Göktepe bucak merkezi iken nüfus çektiğini ve kalabalık bir nüfus barındırdığını, sonrasında ise nüfusun dramatik bir biçimde düģtüğünü izleyebilmekteyiz. Bu düģüģün en önemli nedeni, verimli bir araziye sahip olmasına karģılık, üç ilin (Muğla, Aydın ve Denizli illerinin) birleģtiği sınır noktasına yakınlığının da gösterdiği gibi, köyün 3. ve 4. kademe merkezlere görece uzak bir noktada bulunuģu ve idarî iģlevler ortadan kalktıktan sonra tarımsal üretim potansiyelinin idarî ve (pazar merkezi oluģu gibi) iktisadî iģlevlerin ĢiĢirdiği nüfusu besleme kabiliyetini giderek kaybetmesidir. Köyde içme suyu Ģebekesi mevcut olup henüz Ģebeke halinde kanalizasyonu yoktur. Köy bir ova yerleģimi olup toplu bir yapı arz etmektedir. Yaz aylarında nüfusta belirgin bir artıģ görülmektedir; yaz aylarında nüfusun kiģi kadar arttığı ifade edilmiģtir. Göktepe köyü, 2000 yılından itibaren dramatik biçimde nüfus kaybetmiģtir. Bu eğilimin süreklilik göstereceği beklenmelidir. Bu dramatki nüfus kaybında, bucak statüsünün ortadan kalkmasının etkilerinin yanısıra, tütün üretimine getirilen kotanın önemli bir gelir kaybına yol açması ve çalıģma çağındaki genç nüfusun truizm sektörüne yönelmesi en önemli etkenler olarak kaydedilebilir. Tablo.39 Göktepe Köyü Nüfus Tablosu YILLAR KADIN ERKEK TOPLAM

102 IV.3.3. Gelir (yöredeki gelirin iģkollarına dağılımı, iģkolları itibariyle kiģi baģına düģen maksimum, minimum ve ortalama gelir), Muğla nın ekonomisi çok yönlü olup, tarıma, turizme, sanâyi ve ticârete dayanır. En çok turist gelen illerden biridir. Turistik tesisler giderek artmaktadır. Orman, turunçgiller ve sanâyi ürünleri bakımından zengindir. Ġlde nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasına oranla düģüktür. Son yıllarda turizmin geliģmesiyle yaz aylarında nüfusta büyük oranlarda artıģ görülmektedir. Tarım önemli gelir kaynakları arasındadır. Halkın baģlıca geçim kaynağı turizm, tarımsal üretim, orman ürünleri, yer altı kaynakları iģletmeciliği, geleneksel el sanatları ve balık üretimidir. Muğla ili dağlık bir arâzi olduğu için ekime müsâit arâzisi azdır. Buna rağmen ülkenin önemli tarım üretim merkezlerinden biridir. Tarımda; gübreleme, sulama, ilâçlama ve modern tarım araçları kullanılmaktadır. Tahıl, turunçgiller ve sanâyi ürünleri (pamuk, tütün) baģta gelir. BaĢlıca tarım ürünleri buğday, arpa, mısır, bakla, pamuk, tütün, susam ve anasondur. Muğla ilinde sanâyi tarıma dayalıdır ve sanâyi kuruluģlarının % 80 ni devlet kuruluģudur. imâlât sanâyii geliģme hâlindedir. Küçük sanâyi iģ yeri 1500 civarındadır. BaĢlıca büyük sanayi kuruluģları SEKA nın Dalaman Kâğıt Fabrikası, ve Prese Atölyeleri, Yatağan Yem Fabrikası, Anadolu Sabun ve Yağ Sanayi T. A.ġ., Ünal Gözlük Sanayi, Peynir ve Tereyağ Fabrikası, KoytaĢ Tarım ve Sanayi Makinaları A.ġ., Mehmet AltaĢ Traktör Römork Sanayi, Kireç Sanayi A.ġ., Aslan Teneke Kutu Sanayi, Yatağan Termik Santralıdır. Tekne, yat ve ağaç balıkçı motoru imalatı geliģmektedir. Tablo 40. Muğla Merkez ilçesi sosyo-ekonomik göstergeler Not:Parantez içerindeki rakamlar Muğla merkezinin 862 ilçe arasındaki durumunu göstermektedir. Kaynak :devlet Planlama teģkilatı/ilçelerin sosyoekomik geliģmiģlik sıralaması 84

103 IV.3.4. ĠĢsizlik (yöredeki iģsiz nüfus ve faal nüfusa oranı), Muğla merkez ilçesi iģsizlik göstergeleri aģağıdaki tabloda verilmiģtir. Tablo 41. Muğla Merkez ilçesi iģsizlik göstergeleri Not:Parantez içerindeki rakamlar muğla merkezinin 862 ilçe arasındaki durumunu göstermektedir. Kaynak :devlet planlam teģkilatı/ilçelerin sosyoekomik geliģmiģlik sıralaması IV.3.5. Yöredeki sosyal altyapı hizmetleri (eğitim, sağlık, kültür hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumu), Eğitim: Tablo 42. Ġlçelere Göre ilköğretim Okulları Okul-Öğrenci Sayıları Ġlçe Adı Okul Sayısı Öğrenci Sayısı Merkez Bodrum Dalaman Datça Fethiye Kavaklıdere Köyceğiz Marmaris Milas Ortaca Yatağan TOPLAM

104 ĠLÇE SAĞ.BAK. HAST.SAY. ÖZEL HAST. SAĞLIK OCAĞI SAYISI SAĞLIK MES.LĠS. VEREM SAV.DĠS. HALK SAĞ.LAB. AÇSAP MERKEZ ġah ENERJĠ ÜRETĠM LTD.ġTĠ. Sağlık Hizmetleri Tablo 43. Muğla Ġli Sağlık KuruluĢları SAĞLIK EVĠ KÖY MERKEZ TOPLAM Merkez Bodrum Dalaman Datça Fethiye Kavaklıdere Köyceğiz Marmaris Milas Ortaca Ula Yatağan TOPLAM Sosyal ve Kültür Hizmetleri Ġl merkezimizde bulunan tesisler; -Ġskender Alper Kültür Merkezi -Kültür Evi -KıĢla Parkı -Karabağlar Yaylası Kahveleri -Kadın DayanıĢma Evi IV.3.6. Kentsel ve kırsal arazi kullanımları (yerleģme alanlarının dağılımı, mevcut ve planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, konutlar, turizm alanları vb.), Doğal Özeliklerin Kent Formuna Etkileri Muğla Merkez de Kentsel Sit Alanı Ev, III. Derece Doğal ve Kentsel Sit Alanları bulunmaktadır. Bu alanlarla ilgili Koruma Amaçlı Ġmar Planları yapılmıģtır. Ġl merkezimizde kentsel yoğunluk genellikle orta yoğun geliģme alanlarından oluģmaktadır. Planlı Kentsel GeliĢme Alanları Ġl merkezindeki planlı kentsel geliģme alanları; -Muğla Merkez Uygulama Ġmar Planı -Ortaköy Uygulama Ġmar Planı -Kötekli-Yeniköy Uygulama Ġmar Planı -Akçaova Uygulama Ġmar Planı 86

105 Kentsel Alanlarda Yoğunluk Ġl merkezinde kentsel yoğunluk genellikle orta yoğun geliģme alanlarından oluģmaktadır. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar Ġl merkezinde; Muğla Merkez, Kentsel Sit Alanı; Karabağlar Yaylası ve Mobolla Kalesi tarihi, kültürel, arkeolojik ve turistik özellikli alanlarımızdır. IV.3.7. Diğer özellikler. Bu bölümde açıklanması gereken baģka husus yoktur. 87

106 Bölüm V Projenin Bölüm IV de Tanımlanan Alan Üzerindeki Etkileri Ve Alınacak Önlemler 88

107 V.1. Arazinin hazırlanması, inģaat ve tesis aģamasındaki projeler, fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri ve alınacak önlemler V.1.1. Arazinin hazırlanması için yapılacak iģler kapsamında nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat miktarı, hafriyat sırasında kullanılacak malzemeler, patlayıcı maddeler, varsa patlatma ile ilgili bilgiler etkiler ve alınacak önlemler, hafriyat artığı toprak, taģ, kum vb maddelerin nerelere taģınacakları, nerelerde depolanacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları, hafriyat döküm alanlarının koordinatları, özellikleri ve 1/1000 ölçekli plan ve kesit görünüģleri ile birlikte hafriyat malzemesi düzenleme ve restorasyon planı, alınacak önlemler, alınacak izinler, görüģler, Faaliyet alanında yapılacak hafriyat miktarları aģağıdaki tabloda verilmiģtir. Tablo.44 Hafriyat Miktarı Regülâtör Ve Çakıl Geçidi Su Alma Yapısı Ve Çökeltim Havuzu Ġletim kanalları Sifon Yükleme havuzu Cebri boru Santral Binası ve Kuyruksuyu Kanalı Toplam Kaynak Fizibilite Raporu/KeĢif-Metraj Tabloları m m m m m m m m Genel toplamda m 3 hafriyat malzemesi oluģması beklenmekte olup, bu malzemeler öncelikle inģaat çalıģmalarında dolgu malzemesi olarak kullanılacaktır. Kullanılmayan veya kullanılamayan kısım ise ekolojik dengeyi bozmayacak Ģekilde kazı fazlası malzeme stok sahalarına yani hafriyat dökün alanlarına götürülerek nihai depolanacaktır. Proje kapsamında oluģacak hafriyat malzemesinin 1/3 ünün dolguda kullanılacağı dolayısıyla herhangi bir taģıma yapılmadan çalıģma alanında değerlendirileceği, kalan 2/3 ünün ise hafriyat alanlarına taģınacağı varsayılmıģtır. Hafriyat iģlemleri sırasında dozer, paletli ve lastikli yükleyiciler, ekskavatör (kırıcı ağızlı dahil), greyder, silindir, damperli kamyon, hava kompresörü, taģınabilir jeneratör, drenaj pompası ve borusu, mobil aydınlatıcı, v.b. kullanılacaktır. Proje kapsamında inģaat faaliyetleri çerçevesinde oluģacak hafriyat; Hafriyat Toprağı, ĠnĢaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde belirlenmiģ olan alanlara depolanacaktır. Söz konusu geçici hafriyat alanları ve geçici bitkisel toprak depo alanlarının gösterildiği 1/1.000 ölçekli plan ve kesitler Ek-2'de verilmiģtir. Hafriyat malzemesi düzenleme ve restorasyon planı yaptırılacaktır. Dere yatağına malzeme dökülmemesi için gerekli tedbirler alınacaktır. 89

108 Depolanacak malzemenin taģkın anında sürüklenmesi engellenecektir. Bu kapsamda yapılacak olan taģkın koruma imalatları DSĠ 213. ġube Müdürlüğü kontrollüğünde yapılacak ve imalata baģlanmadan önce firma tarafından DSĠ 213. ġube Müdürlüğü'ne yazılı olarak bilgi verilecektir. Ayrıca duvarların onarımı inģaat süresince firma tarafından yapılacaktır. Ayrıca depolama iģlemi tamamlandıktan sonra tesviye ve çevre düzenleme iģlemleri yapılarak DSĠ 21. Bölge Müdürlüğüne bilgi verilecektir. Bu kapsamda hafriyat malzemesi ile alanın topoğrafyası, iklimi, toprak ve bitki örtüsü dikkate alınarak rekreasyon çalıģmaları yapılacaktır. Tablo 45'te koordinatları belirtilen depo alanlarının herhangi bir nedenle kullanılamaması durumunda yeni hafriyat alanları belirlenecek ve ilgili kurumlardan izin ve onay alınarak geçici depolama yapılacaktır. "167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun", "Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya KarĢı Korunması Hakkında Yönetmelik" ile "Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği" kapsamında derelere ve akifer alanlarına hiçbir Ģekilde katı ve sıvı atık boģaltılmayacak ve dere yataklarını daraltacak müdahalede bulunulmayacaktır. Hafriyat alanı 21. Bölge müdürlüğü tarafından onaylanmıģ olup eklerde yer almaktadır(bkz. Ek 24). -Söz konusu alana hafriyat depolama aģamasında oluģabilecek her türlü katı atıklar izole edilerek rusubat oluģturmayacak Ģekilde uygun bir biçimde depolanacak, yamaç birimlerini harekete geçirecek rusubat oluģumu olasılığına karģı önlem alınacaktır. -Faaliyet esnasında ve sonrasında ortaya çıkabilecek her türlü pasa malzemesi dere yataklarına kesinlikle atılmayacaktır. -ÇalıĢmalar esnasında ulaģım yolunun dereyi geçtiği yerlerde dere yatağında müdahale edilmeyecek, hafriyat alanı çevresinde yer alan dere yataklarına malzeme taģırılmaması dere yatakları ile ilgili 2006/27 nolu BaĢbakanlık Genelgesi hükümlerine uyulacaktır(bkz. Ek 24). Ġzne tabi kısım dıģındaki alanlar kesinlikle pasa atık veya malzeme depolanmayacaktır. Depo alanlarına ait koordinatlar aģağıdaki tabloda verilmiģtir. Tablo.45. Hafriyat döküm alanı ve bitkisel toprak depo alanı koordinatları Hafriyat alanı ve bitkisel toprak depo alanı koordinatları ED-50 UTM Hafriyat alanı ve bitkisel toprak depo alanı koordinatları WGS 84 COĞRAFĠK , ,821 37, , , ,914 37, , , ,910 37, , , ,023 37, , , ,680 37, , , ,146 37, , , ,835 37, , , ,209 37, , , ,229 37, , , ,654 37, , , ,254 37, , , ,254 37, , , ,821 37, ,

109 V.1.2. Arazinin hazırlanması sırasında ve ayrıca ünitelerin inģasında kullanılacak maddelerden parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli, toksin ve kimyasal olanların taģınıģları, depolanmaları ve kullanımları, bu iģler için kullanılacak aletler ve makineler, ĠnĢaat süresince zeminin durumuna göre iģ makineleri kullanılacaktır. Kazılması güç sert zeminlerde makineyle patlayıcısız kazı yapılacaktır. V.1.3. Proje kapsamında varsa açılacak olan malzeme ocaklarının sayısı, ruhsat hukuku, ruhsat koordinatları, çalıģma alanı koordinatları, alan miktarları, rezerv hesapları (en, boy, kalınlık, ve yoğunluk-görünür, muhtemel), üretim miktarları (gün-ay-yıl), iģ-akım Ģemaları, uygulanacak üretim yöntemleri, basamak yüksekliği, geniģliği, Ģev açısı, basamak sayısı, nakliye güzergahları, ulaģım altyapısı planı, altyapının inģaası ile ilgili iģlemler, ocaklarda yapılacak parlatmaların detaylı açıklaması, kullanılacak makine ekipmanları, Konkasör ve hazır beton tesisi ile ilgili bilgi, alan topografyasına bağlı olarak proje alanının faaliyet sona erdiğinde alacağı Ģekli gösteri son durum temrin planı, ocakların baģlangıç ve nihai durumlarının imalat haritaları üzerinde gösterimi, projenin sona ermesinden sonra yapılacak arazi ıslah ve rehabilitasyon çalıģmaları, proje kapsamında varsa hazır beton tesisi, kırma-eleme tesisinin kapasitesi, üniteler ile ilgili bilgi, teknolojisi, iģ-akım Ģeması, teknolojisi, proje kapsamında bu üniteler yoksa malzemenin nereden temin edileceği ile ilgili bilgi verilmesi, Proje kapsamında hazır beton tesisi ve kırma-eleme tesisi kurulması planlanmamaktadır. V.1.4. Proje kapsamındaki ulaģım altyapısı planı, proje alanının karayollarına uzaklıkları, karayoluna bağlantı yolları, ulaģım için kullanılacak mevcut yolların zarar görmemesi için alınacak tedbirler ile trafik güvenliği açısından alınacak önlemler, ulaģtırma altyapının inģası ile ilgili iģlemler, yeni yapılacak yolların özellikleri, kullanılacak malzemeler, kimyasal maddeler, araçlar, makineler; altyapının inģası sırasında kırma öğütme, taģıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik iģlemler, araç yükü, cinsi ve sayısı, artıģın hesaplanması, haritası (bu kapsamda alınacak görüģler, izinler), Karayolları Genel Müdürlüğü Program ve Ġzleme Dairesi BaĢkanlığı UlaĢım ve Maliyet Etütleri ġubesi Müdürlüğü tarafından gerçekleģtirilen Otoyollar ve Devlet Yolları Trafik Hacim Haritası adlı çalıģma kapsamında Muğla-Kale nolu karayolundaki trafik hacmi; Otomobil: 2033 taģıt/gün Orta Yüklü Ticari TaĢıt: 242 taģıt/gün Otobüs: 70 taģıt/gün Kamyon: 349 taģıt/gün Kamyon+Römork, Çekici+Yan Römork: 67 taģıt/gün Toplam: 2761 taģıt/gün olarak verilmiģtir. Muğla-Kale nolu karayolundaki toplam taģıt hacmi 2761 taģıt/gün olup faaliyet alanlında kullanılacak malzemenin 5 taģıt/gün lük varsayımıyla ilave Muğla-Kale nolu Karayolu nun toplam taģıt hacminin yaklaģık 2766 taģıt/gün olması beklenmektedir. 91

110 ġekil 46. Proje Alanı Ve Çevresini Gösterir Trafik Hacim Haritası(Kaynak: Proje yerine en yakın yerleģim birimi olan Göktepe Köyünden proje sahasına mevcut yayla yolları iyileģtirilerek ulaģım sağlanacaktır. Proje alanında araç sürücüleri yolları kullanırken; -Trafiği düzenleme ve denetlemeye yetkili üniformalı veya özel iģaret taģıyan görevlilerin uyarı ve iģaretlerine, -IĢıklı ve sesli trafik iģaretlerine, -Trafik iģaret levhaları, tertipleri ve yer iģaretlemelerine, -Trafik güvenliği ve düzeni ile ilgili olarak Karayolları Trafik Kanununda ve Karayolları Trafik Yönetmeliğinde gösterilen diğer kural, yasak, zorunluluk ve yükümlülüklere, -Hız kurallarına, -Araçların yüklenmesinde belirlenmiģ ölçü ve esaslara, -Teknik arıza, kayma, yolda ani olarak meydana gelen bir bozukluk veya heyelan, yükün kayması ve düģmesi ve benzeri gibi mecburi hallerin yerleģim birimleri dıģındaki karayolunda taģıt yolu üzerinde meydana geldiği takdirde, araç sürücüleri, bütün imkânları elverdiği ölçüde kullanarak hareket ettirme, itme ve benzeri Ģekil ve surette, araçlarını karayolu dıģına, bu mümkün olmaz ise, bankette, bu da mümkün değilse taģıt yolunun en sağına almak ve her durumda yol, hava ve trafik Ģartları ile gece ve gündüz olmasına göre, gerekli güvenlik ve uyarı tedbirlerini derhal alıp uygulamakla yükümlüdürler. Mevcut yollara zarar verilmesi veya malzemeyle desteklenmesi halinde Karayolları 2.Bölge Müdürlüğü veya Ġl Özel Ġdarenin yollar için isteyeceği her türlü Ģartı yerine getirecek ve çevre arazilere-konutlara verilecek zararlar telafi edilecektir. 92

111 Ayrıca, taģıma ve yükleme faaliyetleri sırasında Karayolu Trafik Kanunu nun aģağıda verilen maddelerine titizlikle uyulacaktır. Madde 34: Motorlu araçların muayenelerinin, yönetmelikte belirtilen süreler içinde yaptırılması zorunludur. Madde 36: Motorlu araçların, sürücü belgesi sahibi olmayan kiģiler tarafından karayollarında sürülmesi ve sürülmesine izin verilmesi yasaktır. Madde 49:Ticari amaçla yük ve yolcu taģıyan motorlu taģıt sürücülerinin, taģıt kullanma sürelerine aykırı olarak taģıt kullanması ve bunlara taģıt kullandırılması yasaktır. Madde 65: Araçların yüklenmesinde yönetmelikte belirtilen ölçü ve esaslara aykırı olarak (DeğiĢik: /1 md.); -TaĢıma sınırı üstünde yük alınması veya taģıma sınırı aģılsın veya aģılmasın dingil ağırlıklarını aģacak Ģekilde yüklenmesi, - Karayolu yapısı ve kapasitesi ile trafik güvenliği bakımından tehlikeli olabilecek tarzda yükleme yapılması, - Tehlikeli ve zararlı maddelerin gerekli izin ve tedbirler alınmadan taģınması, - Gabari dıģı yük yüklenmesi, - Yükün karayoluna değecek, düģecek, dökülecek, saçılacak, sızacak, akacak, kayacak, gürültü çıkaracak Ģekilde yüklenmesi, - Yükün, her çeģit yolda ve yolun her eğiminde dengeyi bozacak, yoldaki bir Ģeye takılacak ve sivri çıkıntılar hasıl edecek Ģekilde yüklenmesi, - Sürücünün görüsüne engel olacak, aracın sürme güvenliğini bozacak ve tescil plakaları, ayırım iģaretleri, dur ve dönüģ ıģıkları ile yansıtıcıları örtecek Ģekilde yüklenmesi yasaktır. Madde 73: Karayolunda araçların kamunun rahat ve huzurunu bozacak veya kiģilere zarar verecek Ģekilde saygısızca sürülmesi, araçlardan bir Ģey atılması veya dökülmesi, seyir halinde sürücülerin, cep ve araç telefonu ile benzer haberleģme cihazlarını kullanması yasaktır. ĠnĢaat aģamasında taģıma faaliyetlerinde 2918 sayılı Karayolları Trafik kanunu, tarih ve sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe giren 4925 sayılı Tasıma Kanunu, tarih ve sayılı ( son değiģiklik: tarih ve sayılı R.G.) Karayolu Tasıma Yönetmeliği, tarih ve sayılı (son değiģiklik: tarih ve sayılı R.G.) Karayolları Trafik Yönetmelik hükümlerine riayet edilecektir. Proje alanında herhangi bir kırma öğütme tesisi kurulmayacaktır. 93

112 V.1.5. Zemin emniyetinin sağlanması için yapılacak iģlemler, Regülatör inģaatı esnasında alüvyon kaldırılıp regülatör yapısı sağlam kayaya oturtulacaktır. Ayrıca regülâtörde oluģabilecek su kaçaklarının engellenmesi amacıyla gereken yerlerde; - Temel kazısının uygun kaya tabakasına kadar yürütülmesi - Yüzeylerin ve birleģim noktalarının özel beton ile kaplanması - Kırık ve boģlukları kapamak için enjeksiyon uygulanarak proje ünitelerinden su kaçağı olması engellenecektir. V.1.6. Proje alanının taģkın etüdü, taģkın önleme ve drenaj ile ilgili iģlemlerin nerelerde ve nasıl yapılacağı, projeye ait sanat yapılarının taģkından korunması için alınacak önlemler, Proje yerine ait çeģitli yöntemlerle hesaplanmıģ olan taģkın yinelenme debileri Tablo 46 da verilmiģtir. Göktepe regülatör yeri için, Mockus(Süperpozesiz) Yöntemin sonuçları esas alınmıģtır. Tablo 46. Göktepe Regülâtörü taģkın debileri mukayese tablosu (m 3 /s) TEKERRÜR (YIL) Q2 Q5 Q10 Q25 Q50 Q100 Noktasal TaĢkın Frekans Analizi Mockus (Süperpozesiz) Yön DSĠ Sentetik Yön Bölgesel Frekans Analizi Kaynak: Fizibilite Raporu Regülatör dolu savağı dolu gövdeli olup Q100 taģkın debisi olan m 3 /s'yi güvenli Ģekilde geçirecek Ģekilde projelendirilmiģtir. Proje debisi ve bunun altında kalan sular sürekli alınacak, fazla sular ise dolu gövde üzerinden çay yatağına atılacaktır. Ayrıca tehlike anında aģağı havzalarda yer alan yerleģimlerin mal ve can güvenliğini emniyet altına alınacaktır. Bu kapsamda tehlike anında aģamalı olarak kapaktaki boģaltma miktarları arttırılacak, aģağı havzalarda yer alan halk uyarılacak ve sızıntı kontrolü gerçekleģtirilecek. 94

113 Ayrıca türbinin yük atması durumunda yükleme havuzunda suyun kabararak kontrolsüz olarak taģmasını engellemek amacıyla taģkın savağı yerleģtirilecektir. TaĢkın savağına alınan su dere yatağına bir kanal vasıtasıyla aktarılacaktır. Proje kapsamında, gün ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģ olan 2006/27 no.lu "Dere Yatakları ve TaĢkınlar adı ile yayınlanan 2006/27 nolu BaĢbakanlık Genelgesi hükümlerine uyulacaktır. Ayrıca proje kapsamında her türlü taģkın riskine karģı alınması gerekli tüm tedbirler, faaliyet sahibi tarafından alınacaktır. V.1.7. Proje alanı içindeki su ortamlarında herhangi bir amaçla gerçekleģtirilecek kazı, dip taraması, vb. iģlemler nedeni ile çıkarılacak taģ, kum, çakıl ve benzeri maddelerin miktarları, nerelere taģınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları, dere yatağında yapılacak olan çalıģmaların etkileri (bulanıklık, suyun debisi vb) Regülâtör gövdesi ve su alma yapısının kuruda inģa edilebilmesi için SarhoĢ çayının derive edilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda öncelikle sağ sahildeki çakıl geçidi kuru kesimde inģa edilecek olup, bu aģamada çay yatağındaki doğal akıģ devam edecektir. Çakıl geçidi inģaatından sonra batardo inģa edilecek ve dere yatağındaki doğal akıģ çakıl geçidine alınarak regülatör gövdesi ve dolu savak inģaatı tamamlanacaktır. Ayrıca proje nehir tipi santral olarak projelendirilmiģtir. Bu nedenle su tutma ve rezervuar yapısı olmayacaktır. Dolayısıyla kazı, dip taraması vb. iģlemler yapılmayacaktır. V.1.8. Derivasyon (regülatör inģaat alanının kuru tutulabilmesi için akarsu güzergahının geçici olarak değiģtirilmesi) amacıyla veya diğer nedenlerle akarsu havzasında yapılacak her türlü doldurma, kazıklar üzerine inģaat ve benzeri iģlemler ile bunların nerelerde ne kadar alanı kaplayacağı ve kullanılacak malzemeler, araç ve makineler, Regülatör gövdesi ve su alma yapısının kuruda inģa edilebilmesi için sarhoģ çayının derive edilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda öncelikle sağ sahildeki çakıl geçidi kuru kesimde inģa edilecek olup, bu aģamada dere yatağındaki doğal akıģ devam edecektir. Çakıl geçidi inģaatından sonra batardo inģa edilecek ve çay yatağındaki doğal akıģ çakıl geçidine alınarak regülatör gövdesi ve dolu savak inģaatı tamamlanacaktır. Bu bağlamda kazıklar üzerine inģaat gibi iģlemler yapılmayacaktır. Regülâtör inģaatında kullanılacak araç ve makineler V.I.17'de detaylı olarak verilmiģtir. V.1.9. Olabilecek heyelanlara karģı alınacak önlemler, Heyelanlar, genellikle ayrıģmıģ ve zayıf çimentolu yada sık çatlaklı kayaçlarda görülürler. Kayma yüzeyleri dairesel, dairesel düzlemsel, dairesel olmayan düzlemsel, kamalı, dil ve kaģık Ģeklinde oluģurlar. Heyelanlar doğal kayaç ve zeminlerde meydana geldiği gibi, insanlar tarafından oluģturulan zeminlerde de meydana gelebilir. Bundan dolayıdır ki kazı ve inģaat yapımından önce saha ve laboratuarda jeoloji ve zemin mekaniği araģtırmalarının yapılması zorunludur. Ülkemizde yamaç ve Ģevlerde stabilitenin sağlanması zorlayıcı nedenler olduğunda uygulanmaktadır. Genelde ise daha pahalı bir yöntem olan heyelanlar oluģtuktan sonra bunlara çareler aranmaktadır. Zorunlu hallerde ise en sık baģvurulan usuller; yamaç eğimi ve yüksekliğini alçaltmak, rijit duvar yapılarından yararlanmak yada yüzey ve yeraltı suyu drenajını sağlamaktır. Heyelanları önlemek için uygulanan yöntemler tablo 47 da verilmiģtir. 95

114 Tablo.47. Heyelanları önlemek için uygulanan yöntemler Kaynak: MTA Genel Müdürlüğü Rize Ġlinin Çevre Jeolojisi (Jeoloji Etüdleri Dairesi; Ocak, Ankara) kaynağından alıntılar yapılmıģtır. V Arazinin hazırlanması döneminde flora ve faunaya (kara-su) olabilecek etkiler, HES projelerinin su kalitesine ve su ortamındaki canlılara olabilecek etkileri, proje karakteristiğine ve özelliğine bağlı olarak değiģmektedir. HES projelerinde, barajda tutulan sular herhangi bir iģlemden geçmeden direk olarak elektrik üretiminde kullanıldıklarından dolayı hava, su, kimyasal ve radyoaktif kirlenmeye maruz kalmamakta, suyun potansiyel enerjisinden faydalanılmaktadır. Bu nedenle bu projenin gerçekleģtirilmesi su kaynakları için (önerilere uyulduğu takdirde) kirlilik tehdidi oluģturmayacaktır. Faaliyetten kaynaklanacak çevresel etkilenmeyi: ĠnĢaat aģaması, ĠĢletme aģaması, ĠĢletme sonrası (tesisin kapatılması) olarak üç aģamada değerlendirmek mümkündür. Tesislerin ileri yıllarda görevleri bitip kapanmasından sonra herhangi bir katı, sıvı ve gaz emisyonu yaratmayacağından çevresel etkilenmeyi inģaat ve iģletme aģamaları itibariyle almak mümkündür. Tesisin inģaat aģamasında çevreye olabilecek etkileri: Mekanik etki Gürültü Sucul sisteme etkiler Emisyonlar Katı ve sıvı atıkları Ģeklinde gruplandırılabilir. 1. Mekanik Etkiler ve Önlemler Rezervuarın, CTP borulu iletim hattının ve cebri borunun yapılacağı kısımlarda ve yol kenarlarındaki toprağın yerinden kaldırılarak alandan uzaklaģtırılması ve baģka bir alana 96

115 taģınması söz konusu olacaktır. Bu mekanik müdahale nedeniyle, proje alanında bulunan çeģitli otsu-odunsu bitki türlerinin ve hayvan türlerinin (özellikle kaçamayacak, hareket edemeyecek durumda olanların) zarar görme ihtimali bulunmaktadır. Rapor kapsamında da görüleceği üzere proje alanı içerisinde kalan türlerin büyük bir kısmı kozmopolit türler olup, geniģ bir yayılıma sahiptirler. Ancak yine de bu tip müdahalelerin yapılacağı zamanın seçilmesi hususunda her yıl yayınlanan Merkez Av Komisyonu Kararlarına mutlaka uyulması gerekmektedir. Ayrıca tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Avrupa nın Yaban Hayatını ve YaĢama Ortamlarını Koruma (Bern) SözleĢmesi hükümlerince Türlerin Korunması ile ilgili maddelere uyulması da zorunludur. Özellikle memeli hayvanların ve kuģların üreme ya da yumurtlama, yavrulama dönemlerine (bu dönemleri belirten listeler Tarih ve sayılı Resmi Gazete de yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararlarında verilmiģtir) dikkat edilmesi ile canlıların zarara uğramasının önüne geçilebilir. Bölgede hakim bitki türü Akdeniz Floristik Bölgesinin karakteristik türü olan Pinus brutia (Kızıl Çam) dır. Bitki dokusunda meydana gelebilecek zararı hafifletmek amacıyla inģaat iģlemi tamamlandıktan sonra, zarar görmüģ kısımlarda bölgenin dokusuna uyumlu yeniden bitkilendirme ve peyzaj çalıģmaları yapılması gerekebilir. Bitkisel elemanların bu doğal alanda devamlılığının olması, zarar gören bitki dokusunun zaman içinde kendini telafi etmesini sağlayacak ve böylece uzun süreli etkisi olabilecek bir ekolojik zarar oluģmayacaktır. Planlanan alanı kullanan birçok hayvan türü için bölgede benzer yapıda geniģ habitatların bulunması yaban hayatı üzerindeki olumsuz etkileri azaltacaktır. Aynı Ģekilde mekanik müdahale sırasında kaçmayı baģaramayan hayvan türlerinin ise, bir süre sonra çevredeki diğer doğal alanlardan buraya gelebilme ihtimali yüksektir. Proje dahilindeki tesisin ve boruların yapım aģamasında ortaya çıkacak olan mekanik müdahalenin baģka bir etkisi de ortamdaki toprağın kazılması ve taģıma iģlemleri sırasında bir miktar erozyon oluģarak bunların (sürüklenerek ya da yağmur sularıyla) aģağıdaki akarsu yatağına akmalarıdır. Bu ise akarsuyun bulanıklığında belli bir dönem artıģa ve alüvyonal birikimin artmasına neden olacaktır. Bu etki sucul alanda yaģamını sürdürmeye çalıģan canlılar (özellikle de balıklar ve fotosentez yapan fitoplankton türü canlılar için) ciddi sıkıntı yaratabileceğinden, kazılan alanlardan hafriyatın kaldırılması sırasında, bunların su sistemine karıģmaması için önlem alınması gerekmektedir. Proje alanında kazılan toprağın eğim nedeniyle akarsu yatağına sürüklenmemesi için ortamdan dikkatlice alınarak taģınması gerekmektedir; ancak bu taģıma ve baģka bir yerde depolama iģlemlerinde de yeni zararların çıkmaması için yetkililer ile temasta olunması ve hafriyatın taģınacağı alanın seçiminde de ekolojik kriterlerin gözetilmesi gerekmektedir. Öte yandan proje alanında 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında gerekli iģlemler yapılarak ve ilgili mevzuata uyulması, yöredeki av hayvanlarının korunması için her yıl yayınlanan Merkez Av Komisyonu Kararlarına ve Bern SözleĢmesi Hükümlerine uyulması esastır. Hidroelektrik santrale ait unsurların yapımı aģamasında yukarıdaki hususlara dikkat edildiği takdirde mekanik etkilerin en aza indirilmesi mümkün olacak ve ekosistem kendisini çok daha hızlı toparlayacaktır. 97

116 2. Gürültü Hem, Göktepe Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali nin yapımı aģamasında hem de iģletim aģamasında oluģabilecek gürültünün kaçırıcı etkisi nedeniyle karasal fauna elemanlarının alandan bir süreliğine ya da daimi olarak uzaklaģma ihtimali yüksektir. Proje alanında tesisin yapımı aģamasında hem araçlar hem de insanlar bir miktar gürültü oluģturacaklardır, ancak bu etki geçicidir. Gürültü, mekanik etkilerle birlikte oluģacağından, hayvanların üreme ve yavrulama dönemlerinin gözetilmesi yönünde alınacak tedbirler gürültü için de çare olacaktır. ĠĢletme aģamasındaki en önemli gürültü kaynağı ise, türbin milinin eksen etrafında dönmesiyle oluģacak mekanik gürültüdür. Ayrıca cebri boru ve su akıģı sırasında çeperlere su vurması sebebiyle de gürültü oluģacaktır. Santraldeki diğer gürültü kaynakları ise bina havalandırmasından kaynaklanan gürültülerdir. Alanda kullanılacak olan türbinler, jeneratörler, motorların kapalı ortamda çalıģacak olması, kesikli olarak çalıģması gibi tedbirlerle proje alanında oluģacak gürültünün çevreye etkisini minimum düzeye indirmek mümkün olabilecektir. Isıtma, havalandırma ve klima sistemleri alana önemli bir gürültü eklemeyecek Ģekilde tasarlanacaktır. Harici monte edilecek ekipmanlar minimum ses düzeylerine göre tasarlanacak ve seçilecektir.. OluĢacak olan gürültünün seviyesini azaltmak amacı ile santral binasında vibrasyon ve ses emici malzeme kullanılacaktır. Faaliyetler sırasında tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ve tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikte belirtilen esasların sağlanması ve ilgili hükümlere uyulması gerekmektedir. Ancak, yine de oluģacak gürültü seviyelerinden etkilenmesi beklenen memeli ve kuģ türlerinin kullanabileceği alternatif habitatlar proje alanının yakın çevresinde mevcuttur. Kaynak noktasında oluģan gürültü düzeyi mesafe arttıkça ters orantılı bir Ģekilde azalmakta olduğundan, hayvanların bir süre sonra bu gürültüye uyumlanmaları da mümkün olabilir. 3. Sucul Sistemde OluĢabilecek Sorunlar Genel anlamı ile bentik tür çeģitliliği, populasyon yoğunlukları ve temiz su indikatör türlerinin fazlalığı, 7 balık türünün bulunması SarhoĢ çayının iyi bir su kalitesine sahip olduğunu ve ekolojik açıdan iyi iģleyen bir sistem olduğunu göstermektedir. Sucul sistem sadece balıklar için önemli olmayıp besin zincirinin diğer halkalarını oluģturan algler (fitoplanktonlar), çeģitli türde omurgasız canlılar (zooplankonlar), böcekler ve larvaları, amfibi türleri ve su ile iliģkisi olan bazı karasal hayvan türleri açısından da çok önemlidir. Sucul sistemin limnolojik analizleri ve Göktepe HES in bu sistemde oluģturabileceği potansiyel ekolojik sorunlar Hidrobiyolojik Ekosistem Değerlendirme Raporunda son derece detaylı biçimde verilmiģ olup, burada özetlenecek olursa en önemli etkiler ve çözüm önerileri: 1) Projenin yapım aģamasında esnasında gerçekleģecek mekanik iģlemler sonucunda su canlıları için zararlı etkiler yapabilecek toprak akıģına ve siltasyona karģı, kazı alanında toprak toplayıcı bir sistem geliģtirilmeli ve oluģan hafriyat alandan uygun yöntemler kullanılarak uzaklaģtırılıp, yine çevre kriterleri bakımından uygun nitelikte bir yere götürülmelidir. 2) Göktepe regülatörünün balık geçiģlerinde bir engel oluģturmaması için, regülatör gövde alanına hidrobiyolog un önerdiği kriterlere sahip olan Balık Geçidi mutlaka 98

117 yapılmalıdır. Ancak bu geçitlerin, balıkların (insanlar ve yırtıcı hayvanlar tarafından) kolayca yakalanabileceği tuzaklara dönüģmemesi için koruyucu önlemler alınmalıdır. 3) Göktepe Çayı nın üzerinde yapılacak santral nedeniyle suyun yaklaģık 6400 km lik (3095 m uzunluğundaki 1.iletim kanalı, 162m sifon, 1365m lik 2. Ġletim kanalı, 295m lik cebri boru, 25 m lik santral binası) bir mesafe boyunca, borular içinden akması nedeniyle, doğal yatağında iyice azalan su miktarının sucul canlılar üzerinde olumsuz etkilerini azaltmak için mansaba bırakılacak CAN SUYU nun miktarı hayati önem taģımaktadır. Bu miktarın ne olacağına iliģkin 3 uzmanın ortak görüģü Ekosistem Değerlendirme Raporunun sonunda verilmiģtir. 4) Özellikle regülatör gövdesinde ve kanala su verilmeden önce yapılmıģ olan dinlendirme havuzlarında biriken sedimanın, canlıların uygun dönemleri gözetilerek belirli dönemlerde sucul sisteme geri verilmesi de önem taģımaktadır. Böylelikle akıģ aģağıdaki balık habitatları ihtiyaç duydukları sedimanı almaya devam edebileceklerdir. 4. Kirletici kimyasallar, katı ve sıvı atıklar Göktepe regülatörü ve santralinin iģletilmesi sırasında evsel katı atıkların dıģında zaman zaman yapılabilecek tamir-bakım vb. iģlemler sırasında az da olsa endüstriyel nitelikli katı veya sıvı atıklar oluģabilir. Bu atıklar asla suya verilmemeli, kaynaklarında ayrı ayrı toplanarak, geri kazanımı ya da yeniden kullanım alternatifleri değerlendirilmelidir. Geri kazanımı mümkün olamayan atıklar, görünüģ, koku, toz, sızdırma ve benzeri faktörler yönünden çevreyi kirletmeyecek Ģekilde kapalı biçimde muhafaza edilmeli ve faaliyet sahibi tarafından Belediye nin göstereceği alanlara götürülmelidir. Katı atıkların yönetimi; 14 Mart 1991 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıklar Kontrolü Yönetmeliği ne, tarih ve sayılı R.G.'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği" ile tarih ve sayılı R.G.'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliği"ne, tarih ve sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe giren "Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği"ne, tarih ve sayılı R.G.'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği"ne, tarih ve sayılı R.G.'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğe", tarih ve sayılı R.G.'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hafriyat Toprağı, ĠnĢaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği"ne, tarih ve sayılı R.G.'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği" ilgili diğer yönetmeliklere göre yapılmalıdır. 5. Emisyonlar ve hava kirliliği ĠĢ makinelerinden kaynaklanan emisyonun, proje mahallinde oluģturduğu kirliliğin (sürekli olmayacağı göz önüne alındığında), mevcut hava kalitesini olumsuz yönde etkilemeyeceği düģünülebilir. Ancak yine de, araçlardan kaynaklanacak egzoz emisyonunu minimuma indirmek için; araçların yakıt sistemleri sürekli kontrol edilmeli, Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yayımlanan tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulmalıdır. Faaliyet alanında inģaat çalıģmaları sırasında toz oluģumunu indirgemek amacıyla 99

118 Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yayımlanan tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek 1 de verilen tüm önlemler alınmak durumundadır. Bu önlemlere uyulduğu takdirde proje kapsamında hava kalitesini menfi yönde etkileyecek bir emisyon beklenmemektedir. 6. Yangın Proje kapsamında yangınlara karģı tedbirler alınmalı, ekipmanlar hazır bulundurulmalı, bölgede olabilecek orman ve diğer yangınlara müdahale etmek için ilgili birimler ile koordineli hareket edilmelidir. V Yeraltı suyuna etkiler, ĠnĢaat faaliyetleri sırasında meydana gelecek atık suların yer altı suyuna olabilecek etkilerini bertaraf etmek için atık sular fosseptikte toplanacaktır (Bkz. Ek-9). Biriken atık sular Muğla Belediyesi kanalizasyon Ģebekesine firma tarafından vidanjör ile boģaltılacaktır. "167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun", "Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya KarĢı Korunması Hakkında Yönetmelik" ile "Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği" kapsamında derelere ve akifer alanlarına hiçbir Ģekilde katı ve sıvı atık boģaltılmayacak ve dere yataklarını daraltacak müdahalede bulunulmayacaktır. OluĢacak atık suların bertarafı sırasında tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği( tarih ve sayılı, tarih ve sayılı, tarih ve sayılı, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik) hükümlerine uyulacaktır tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Lağım Mecrası ĠnĢası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. V Arazinin hazırlanması ve inģaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla, elden çıkarılacak tarım alanlarının büyüklüğü, bunların arazi kullanım kabiliyetleri ve tarım ürün türleri, tarım arazilerinin tarım dıģı amaçla kullanımı ile ilgili bilgiler, mera alanları, projenin 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu, 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu, 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında Kanun kapsamında değerlendirilmesi, olası etkilerin değerlendirilmesi, alınacak tedbirler, Arazinin hazırlanması ve inģaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla, elden çıkarılacak tarım alanları bulunmamaktadır. Arazini tamamı ormandır. GÖKTEPE HES projesi kapsamında hazırlanan "ÇED Ġnceleme ve Değerlendirme Formuna" göre projenin orman alanlarıyla olan iliģkisi belirlenmiģtir (Bkz. Ek-22). Buna göre; MeĢçere tipi; Bçz-T,Çzd2,Çzcd1,Çzd1, Çzc21, BÇz,Çzc2,ÇzaO Orman sayılan alan; yaklaģık ,03 m 2 100

119 Bölgedeki ağaç türleri kızılçam, meģe ve diğer yapraklı ağaçlardır. Proje etki alanında orman sayılan alan yaklaģık ,03 m 2 dir. Proje sahasının iģlendiği 1/ ölçekli MeĢçere haritası Ek-6'da verilmiģtir. Proje orman arazileri ile ilgili olarak kamulaģtırma söz konusu değildir sayılı Orman Kanunu'nun 17.Maddesi kapsamında gerekli izinler alınacaktır. Proje alanında; tarihli ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu 25/2/1998 tarihli ve 4342 sayılı Mera Kanununda belirtilen alanlar bulunmamaktadır. 22/3/1971 tarihli ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri Ġstihsal ve Üreme Sahaları, bulunmamaktadır. 26/1/1939 tarihli ve 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında Kanunda belirtilen alanlar, bulunmamaktadır. Olası etkilerin değerlendirilmesi ve alınacak tedbirler V.I.10 da detaylı olarak verilmiģtir. Ayrıca 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu'nun 7.maddesinde "Genel, katma ve özel bütçeli idareler ile Devletin ve kamu iktisadi teģebbüslerinin hüküm ve tasarrufu altında bulunana su ürünleri üreme ve istihsal yerlerinin doldurulması, kurutulması, kısmen veya tamamen Ģeklinin değiģtirilmesi veya buralardan kum, çakıl, taģ çıkarılması taģ toprak moloz ve benzeri maddelerin dökülmesi gibi üreme ve istihsale olumsuz tesir edebilecek teģebbüslerde bulunulmadan önce Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nın mütalaasına dayalı olarak ilgili mercilerden izin alınması zorunludur" hükmü gereği öncelikli olarak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'ndan izinler alınacaktır. V Arazinin hazırlanması ve inģaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla kesilecek ağaçların tür ve sayıları, meģcere tipi, kapalılığı, kesilecek ağaçların bölgedeki orman ekosistemi üzerine etkileri, gerekli izinler, görüģler, projenin ya da bir kısmının orman alanı dıģında olması halinde orman alanlarına mesafesi, etkilerin değerlendirilmesi, alınacak tedbirler, GÖKTEPE HES projesi kapsamında hazırlanan "ÇED Ġnceleme ve Değerlendirme Formuna" göre projenin orman alanlarıyla olan iliģkisi belirlenmiģtir (Bkz. Ek-22). Buna göre; MeĢçere tipi; Bçz-T,Çzd2,Çzcd1,Çzd1, Çzc21, BÇz,Çzc2,ÇzaO Orman sayılan alan; yaklaģık ,03 m 2 Bölgedeki ağaç türleri kızılçam, meģe ve diğer yapraklı ağaçlardır Proje etki alanında orman sayılan alan yaklaģık ,03 m 2 dir. Proje sahasının iģlendiği 1/ ölçekli meģçere haritası Ek-6'da verilmiģtir. Proje orman arazileri ile ilgili olarak kamulaģtırma söz konusu değildir sayılı Orman Kanunu'nun 17.Maddesi kapsamında gerekli izinler alınacaktır. Bu kapsamda söz konusu orman alanları için kamulaģtırma söz konusu olmayıp 6831 sayılı Orman Kanunu nun 17/3 maddesi gereği gerekli izinler alınacak olup projede kullanılacak orman 101

120 alanı miktarı, kesilecek ağaç miktarı ve ağaç türleri v.s. izin aģamasında hazırlanacak 1/1000 ölçekli ağaç röleve planları ile belirlenecektir. Bununla birlikte ÇED Ġnceleme ve Değerlendirme Formları nda belirtilen hususlara riayet edilecektir. Kullanılacak ormanlık alanda kesilecek ağaç sayısı henüz tespit edilmemiģ olup, kati proje aģamasında kesilecek ağaç sayısı tespit edilecektir. Ancak yaklaģık 250 ağacın kesileceği öngörülmektedir, kesilecek ağaçlar için ilgili Orman Bölge Müdürlüğünden izin-irtifa hakkı alınacaktır. PROJENĠN ORMAN ALANLARINA OLUMSUZ ETKĠLERĠ VE ETKĠ AZALTICI TEDBĠRLER: ĠnĢaat AĢaması; Orman alanlarındaki ağaçların kesilmesi ve orman toprağının ünitelerin inģaatı sırasında kaldırılmasından kaynaklanan kaybı ve özellikle regülatör ve santral yeri temel kazıları yapılırken SarhoĢ Deresinin bulanıklaģması gibi etkiler söz konusu olacaktır. Çıkarılması gereken ağaçlar dalları budandıktan sonra kesilecektir(dalları kesilmeyecek ağaçlara zarar vermemek için). Kesim yapılacak sahada eğim durumuna gerekli Ģevler açılacaktır. ÇalıĢmalar sırasında toprak akmalarını önlemek için ve buradan kaynaklanacak devrikleri önlemek için gerekli tedbirler alınacaktır. ĠĢletme AĢaması; döneminde herhangi bir olumsuz etki olmamaktadır. ORMAN YANGINI Olası orman yangınları için gerekli teçhizat bulundurulacaktır. Özellikle sigara konusunda iģçiler uyarılacak ve yanan sigara kontrolleri bir Ģekilde söndürülecektir. ĠĢçiler orman yangınları konusunda eğitilecek ve Ģantiyede orman yangınları ile ilgili uyarı levhaları, görünür büyüklükte ve görünür yerlere asılacaktır. Orman yangınları ile mücadele kapsamında en önemli konu yangınların çıkmasını önlemektir. Bu nedenle aģağıdaki önlemler alınacaktır: Alanın etrafı tel örgü ile çevrilecektir ve alan koruma altına alınacaktır. Görülebilir yerlere yangın ikaz levhaları konacaktır. ÇalıĢma alanında her ne amaçla olursa olsun kesinlikle odun ateģi yakılmayacaktır. ÇalıĢma esnasında iģçilerin sigara içmeleri önlenecek, verilecek kısa molalarda ve yangına karģı tecrit edilmiģ alanlarda içilecektir. Kamyon Ģoförlerinin orman yollarında seyir halinde iken sigara içmeleri yasaklanacak ve gerekirse bu konuda yaptırım uygulanacaktır. ÇalıĢma alanı çevresine gelen yabancı kiģilerin ateģ yakması durumunda bu kiģiler uyarılacak ve gerekirse en yakın Orman Ġdaresine bildirilecektir. Tüm iģçiler yangın konusunda eğitilecek, alınması gerekli bu önlemler bir Talimatname Ģekline getirilerek Ģantiyede görünen bir yere asılacaktır. Yangın Söndürme: -ÇalıĢma alanında veya görülebilen bir çevrede çıkacak yangınlar en yakın Orman idaresine bildirebilmek için bu idare ile irtibat halinde olunacak, yangınların büyümesi ve iģletme olanakları ile söndürülemediği takdirde, ivedi olarak idareye bildirilecektir. -Orman yangınlarının söndürülmesinde kullanılmak üzere, orman idaresinin talimatları doğrultusunda yeteri kadar araç-gereç bulundurulacaktır. Bu araç gereçler baģka amaçlar için kullanılmayacak ve devamlı bakımları yapılacaktır. -Orman yangınlarında kaybolan veya bulunamayan araç-gereçlerin yerine yenileri konulacaktır. -ĠĢletme, Orman idaresinin görevlendirdiği elemanların kontrolüne açık olacak, alınacak yeni önlem önerileri yerine getirilecektir. 102

121 -Yakın çevrede çıkacak yangınlara Orman idaresinin talimat beklenmeden eldeki araç-gereçlerle müdahale edilecek ve yangının söndürülmesine çalıģılacaktır. -iģçiler orman yangınları söndürme konusunda eğitilecek, bu konuda Orman idaresiyle iletiģim sağlanacaktır. V Arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin açılmasına kadar yapılacak iģlerde kullanılacak yakıtların türleri, özellikleri, oluģacak emisyonlar, Projenin inģaatı sırasında yürütülen faaliyetlerden kaynaklanan hava emisyonları geçici olacaktır. Sahada ekskavatör, dozer, silindir, kompresör, yükleyici vb. ağır iģ makineleri kullanılacaktır. Sahada kullanılan iģ makinelerinde yakıt olarak dizel yakıtı kullanılacaktır, dizel yakıtının genel özellikleri Tablo 48 de verilmektedir. Arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek çalıģan iģçiler için kurulan Ģantiyede, elektrik enerjisinden faydalanılacaktır. Tablo.48 Dizel yakıtının genel özellikleri OZELLĠKLER GARANTĠ METOD Renk, ASTM 3,0 Maks. ASTM D 1500 Yoğunluk, 15 C (kg/l) 0,820-0,85D ASTM D 1298 Akma Noktası U C, ( U F) KıĢ Yaz Destilasyon Geri Kazanma u C, ( U F) % 9 0 Son Nokta -6,7 (20) Maks 357(675) Maks 355 (725) Maks ASTM D 97 ASTM D 86 Kükürt, Ağırlıkça (%) 0,7 Maks ASTM D 129 veya ĠP 356 Karbon Kalıntısı (% destilasyon üzerinden), Ağırlıkça (%) 0,2 Maks ASTM D 524 Vızkozite, 37,8 34,45 ASTM D 88 Korozyon, Bakır ġerit 3 saat 50 D C 3 nolu Ģerit veya daha az ASTM D 130 Kül, Ağırlıkça % 0,01 Maks ASTM D 482 Hesaplanan Setan Ġndeksi 50 Min ASTM D 976 Karbon Artıkları(%) 0,03 Maks ASTM D 2709 Tablo 49. Arazi Hazırlık ve ĠnĢaat ÇalıĢmalarında Kullanılacak Araçlar Araçlar Adet Yükleyici 1 Traktör Yükleyici 1 Ekskavatör 1 Dozer 1 Damperli Kamyon 6 TitreĢimli Silindir 1 Greyder 1 103

122 Sahada çalıģan iģ makineleri için gerekli yakıt ihtiyacı yaklaģık 100 Ġt/h olarak hesaplanmıģtır. Buna göre; Q=100 Ġt/h x 0,835kg/lt = 83,5 kg/h (0,08 t/h) Tablo 50. Diesel araçlardan yayılan kirlenmenin yayın faktörleri (kg/t) KĠRLETĠCĠ DIESEL Karbonmonoksitler 9,7 Hidrokarbonlar 29 Azot Oksitler 36 Kükürt oksitler 6,5 Toz 18 Kaynak: Hava kirliliğinin ve kontrolünün esasları, 1991 Buna göre iģ makinelerinden kaynaklanması beklenen kirletici tahmin değerleri: Tablo 51. Diesel araçlardan kaynaklanması beklenen kirletici tahmin değerleri (kg/h) Karbonmonoksitler :9,7kg/Tx0,08t/h=0,77 kg/h Hidrokarbonlar Azot Oksitler Kükürt oksitler Toz :29kg/Tx0,08/h=2,32 kg/h :36kg/Tx0,08t/h=2,88 kg/h :6,5kg/Tx0,08t/h=0,52 kg/h :18kg/Tx0,08t/h=1,44 kg/h ĠĢ makineleri için hesaplanan kütlesel debi değerleri çok küçük olduğundan mevcut hava kalitesine olumsuz bir etki olmayacaktır. ĠnĢaat aģamasında iģ makinelerinden (ekskavatör, dozer, silindir, kompresör, yükleyici vb.) kaynaklanacak emisyon miktarlarının azaltılması ve verilen sınır değerleri aģmaması için tarihi ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Projenin arazi hazırlık ve inģaat çalıģmaları kapsamında; regülatörde, iletim kanalında, yükleme havuzunda, ulaģım yollarında, santral binasında, kazı fazlası malzeme stok sahalarında ve Ģantiye sahasında malzemenin sökülmesi, yüklenmesi, boģaltılması, taģınması iģlemleri esnasında toz emisyonu oluģması söz konusudur. OluĢabilecek bu toz emisyonlarının hesaplanmasında kullanılan emisyon faktörleri, tarihli sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) Ek-12, Tablo 12.6 da verilen Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri kullanılarak hesaplanmıģ (Hesaplamalarda bütün çalıģmaların kontrollü olarak yapılacağı varsayılarak kontrollü emisyon faktörleri kullanılmıģtır.) ve SKHKKY çerçevesinde değerlendirilmiģtir. Proje kapsamında yapılacak kazı iģlemlerinde öncelikle toprak yüzeyinden yaklaģık 25 cm kalınlığındaki bitkisel toprak sıyrılarak "Hafriyat Toprağı, ĠnĢaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği"nde verilen standartlara göre proje sahası sınırları içerisinde eğimi % 5 ten fazla olmayan bir yerde geçici olarak depolanacak ve inģaat iģlemlerinin tamamlanmasından sonra yapılacak çevre düzenleme iģlemlerindeki yeģil alan oluģturmada veya son örtünün oluģturulmasında kullanılacaktır. Bitkisel toprağın altında kalan hafriyat ise dolgu, arazi tesviye ve peyzaj çalıģmalarında kullanılacaktır. Dolayısıyla hafriyatın proje alanı dıģında baģka bir yere taģınması söz konusu olmayacaktır. 104

123 Hafriyat malzemesi oluģması beklenmekte olup, bu malzemeler öncelikle inģaat çalıģmalarında dolgu malzemesi olarak kullanılacaktır. Kullanılmayan veya kullanılamayan kısım ise ekolojik dengeyi bozmayacak Ģekilde kazı fazlası malzeme stok sahalarına yani hafriyat alanlarına götürülerek nihai depolanacaktır. Proje kapsamında oluģacak hafriyat malzemesinin 1/3 ünün dolguda kullanılacağı dolayısıyla herhangi bir taģıma yapılmadan çalıģma alanında değerlendirileceği, kalan 2/3 ünün ise hafriyat alanlarına taģınacağı varsayılmıģtır. Daha sonra ilgili belediyenin gösterdiği alanlara götürülerek bertaraf edilecektir. Göktepe HES projesi SarhoĢ Çayı vadisinde yaklaģık 4 km mesafe içerisinde, regülatör ve çevresindeki üniteler ile santral ve çevresindeki üniteler, birbirinden etkilenmeyecek farklı bölgelerde yer almaktadır. Ancak toz emisyonunu oluģturacak iģlemlerin aynı bölgede olduğunu düģünülerek hesaplamalar yapılmıģtır. Bu noktada, projenin arazi hazırlık ve inģaat aģamasında oluģacak toz emisyonu, Ģu baģlıklar altında irdelenmiģ olup, hesaplamalar aģağıda sunulmuģtur. Proje kapsamında yapılacak inģaat çalıģmalarının, günde 10 saat, ayda 25 gün çalıģılarak yaklaģık 24 ayda tamamlanması planlanmaktadır. Yapılan toz hesaplamalarında en olumsuz Ģartlar göz önüne alınmıģ ve bütün çalıģmaların aynı anda yapıldığı düģünülmüģtür. Hafriyat çalıģmaları esnasında malzemeleri taģıyan araçların kapasitesinin 25 ton olacağı varsayılmıģ ve malzeme yoğunluğu 1,6 ton/m 3 alınmıģtır. Hafriyat malzemesinin sökülmesi ve araçlara yüklenmesi Hafriyat malzemesinin taģınması Hafriyat malzemesinin boģaltılması ve depolanması, Tablo 52. Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri ĠĢlemler Yükleme-Boşaltma Taşıma Sökme Kontrolsüz 0.01 kg/ton 0.7 kg/km. araç 0,025 kg/ton Emisyon Faktörü Kontrollü kg/ton 0.35 kg/km. araç 0,0125 kg/ton Depolama 5,8 kg toz/ha gün 2,9 kg toz/ha gün Arazinin hazırlanması ve inģaat faaliyetleri süresince geçici olarak toz yayıcı iģlemler gerçekleģtirilecektir. Bunlar; arazinin hazırlanması amacıyla hafriyat, hafriyatın taģınması ve depolama, inģaat sahasına malzeme taģınması vb. olarak sayılabilir. Tesis alanının düzenlenmesi iģlemleri yaklaģık 2 yıl içerisinde tamamlanacaktır 105

124 Tablo.53 Hafriyat Miktarları Regülâtör Ve Çakıl Geçidi m Su Alma Yapısı Ve Çökeltim Havuzu Ġletim kanalları Sifon Yükleme havuzu Cebri boru Santral Binası ve Kuyruksuyu Kanalı Toplam m m m m m m m Kaynak Fizibilite Raporu/KeĢif-MetrajTabloları Hafriyat Malzemesinin Sökülmesi ve Araçlara Yüklenmesi Proje kapsamında toplam m 3 hafriyat malzemesinin açık alanda sökülmesi söz konusu olacaktır. OluĢacak toz emisyonu, bu hafriyat çalıģmalarından kaynaklanacak olup sökülecek toplam hafriyat miktarı ,8 ton (1,6 ton/m 3 x m 3 ) dur. Göktepe Regülatörü ve HES Projesi hafriyat çalıģmaları esnasında meydana gelecek toz emisyonu ile ilgili yapılan hesaplamalar aģağıda verilmiģtir ,8 ton / 2 yıl / 300 gün / 1 yıl = 193,62 ton /gün hafriyat toprağı oluģacaktır. 193,62 ton / gün / 10 saat = 19,36 ton/sa Kontrollü Halde OluĢacak Toz Miktarı; Hafriyat Toprağının Yükleyici Vasıtasıyla Sıyrılması AĢamasında OluĢacak Toz Emisyonu Sökme emisyon faktörü: 0,0125 kg/ton Toz Emisyonu = 19,36 ton/sa * 0,0125 kg/ton = 0,242 kg/sa ( 1 ) Hafriyat Toprağının Yükleyici Vasıtasıyla Kamyona BoĢaltılması AĢamasında OluĢacak Toz Emisyonu Yükleme emisyon faktörü: 0,005 kg/ton Toz Emisyonu = 19,36 ton/sa * 0,005 kg/ton = 0,0968 kg/sa ( 2 ) Hafriyat Toprağının Kamyon ile Bitkisel Toprak Alanına Sevki Sırasında OluĢacak Toz Emisyonu Kamyon taģıma kapasitesi: 25 ton/sefer Sefer sayısı = 19,36 ton/sa/ 25 ton/sefer = 0,77 sefer/sa Toplam alınacak yol = 0,77 sefer /sa * (1,5+1,5) km/sefer = 2,31 km/sa Nakliye emisyon faktörü: 0,35 kg/km-araç Toz Emisyonu = 2,31 km/sa* 0,35 kg/km-araç = 0,81 kg/sa (3) 106

125 Hafriyat Toprağının Kamyonla Bitkisel Toprak Alanına BoĢaltılması AĢamasında OluĢacak Toz Emisyonu BoĢaltma emisyon faktörü: 0,005 kg/ton Toz Emisyonu = 19,36 ton/sa * 0,005 kg/ton = 0,0968 kg/sa ( 4 ) Depolama ĠĢlemi Esnasında OluĢacak Toz Miktarı: Depolama emisyon faktörü: 5,8 kg toz/ha gün ÇalıĢma Sahasına Ait Depolama Sahası: ,5 m 2 ) x (1 ha/ m 2 )= 6,289 ha 2,9 kg toz/ha gün * 6,289 ha = 18,24 kg/gün =18,24 kg/gün / 24 sa/1 gün = 0,76 kg/sa ( 5 ) Toplam Emisyon: (1)+(2)+(3)+(4)+(5) = 0,242 kg/saat +0,0968 kg/saat +0,81 kg/sa +0,0968 kg/saat + 0,76 kg/sa = 2,00 kg/saat Kontrolsüz Halde OluĢacak Toz Miktarı; Hafriyat Toprağının Yükleyici Vasıtasıyla Sıyrılması AĢamasında OluĢacak Toz Emisyonu Sökme emisyon faktörü: 0,025 kg/ton Toz Emisyonu = 19,36 ton/sa * 0,025 kg/ton = 0,484 kg/sa ( 1 ) Hafriyat Toprağının Yükleyici Vasıtasıyla Kamyona BoĢaltılması AĢamasında OluĢacak Toz Emisyonu Yükleme emisyon faktörü: 0,01 kg/ton Toz Emisyonu = 19,36 ton/sa * 0,01 kg/ton = 0,194 kg/sa ( 2 ) Hafriyat Toprağının Kamyon ile Bitkisel Toprak Alanına Sevki Sırasında OluĢacak Toz Emisyonu Kamyon taģıma kapasitesi: 25 ton/sefer Sefer sayısı = 19,36 ton/sa/ 25 ton/sefer = 0,77 sefer/sa Toplam alınacak yol = 0,77 sefer /sa * (1,5+1,5) km/sefer = 2,31 km/sa Nakliye emisyon faktörü: 0,70 kg/km-araç Toz Emisyonu = 2,31 km/sa* 0,70 kg/km-araç = 1,62 kg/sa (3) Hafriyat Toprağının Kamyonla Bitkisel Toprak Alanına BoĢaltılması AĢamasında OluĢacak Toz Emisyonu BoĢaltma emisyon faktörü: 0,01 kg/ton Toz Emisyonu = 19,36 ton/sa * 0,01 kg/ton = 0,194 kg/sa ( 4 ) Depolama ĠĢlemi Esnasında OluĢacak Toz Miktarı: Depolama emisyon faktörü: 5,8 kg toz/ha gün ÇalıĢma Sahasına Ait Depolama Sahası: ,5 m 2 ) x (1 ha/ m 2 )= 6,289 ha 5,8 kg toz/ha gün * 6,289 ha = 36,48 kg/gün 36,48 kg/gün / 24 sa/1 gün = 1,52 kg/sa ( 5 ) Toplam Emisyon: (1)+(2)+(3)+(4)+(5) = 0,484 kg/saat +0,194 kg/saat + 1,62 kg/sa +0,194 kg/saat+ 1,52 kg/sa = 4,01 kg/saat Hesaplanan kontrollü ve kontrolsüz hesaplamalardaki bu değerler Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 de verilen Tablo 2.1 Kütlesel Debiler de sınır değer olarak belirtilen 1 kg/sa değerinden büyük olduğu için hava modellemesi yapılmıģtır. 107

126 Tablo 54. UVS ve KVS Sınır Değerleri Süre Parametre Sınır değer [µg/m 3 ] [CO mg/m 3 ] [Çöken toz mg/m 2 gün] YIL Havada Asılı Partikül Madde (PM 10) KVS UVS 300* * Çöken toz KVS 650* UVS 350* KAYNAK:Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Bu değerler tarihine kadar geçerlidir tarihinden sonra ilgili mevzuata göre tekrar düzenlenecektir. *Sınır değer 2014 yılı hedeflerine ulaģılana kadar yıllık eģit olarak azaltılacaktır. Hava kirliliği modellemesi için tüm dünyada ve ülkemizde de kabul gören US EPA ISTCST3 Model programı kullanılmıģtır. Program için gerekli olan meteorolojik veriler Meteoroloji Genel Müdürlüğü nden elde edilmiģ ve Fortran isimli program yardımı ile ISTCST3 model programına entegre olabilecek hale getirilmiģtir. ISCST3 programının kullandığı meteoroloji verilerinin eldesi amacıyla kullanılan istasyon verileri Ülkemizde bulunan 7 büyük klimadan en yakını olan Ġzmir ve küçük klima için Muğla dır. Bu iki istasyon verisinin dataları kullanılarak hazırlanan Metdata dosyası ile iģlemler yapılmıģtır. Konsantrasyon değerlerinin ve kaynak koordinatlarının ISCST3 programına yüklenmesiyle program çalıģtırılmıģtır. Hava kalitesi model çıktılarından elde edilen değerler Excel programında düzenlenmiģtir. Elde edilen düzenli veriler ile ortalama değerler ve pik değerler (% 95) bulunmuģtur. Bu değerler tablolara yerleģtirilerek yönetmelik sınır değerleriyle karģılaģtırılmıģ ve yorumlanmıģtır. 108

127 ġekil 47. Hafriyat ĠĢlemi Sonrası Çöken Toz Modeli Tablo 55. Hafriyat ĠĢlemi Sonucu OluĢan Çöken Toz Modeli ÇalıĢmaları ile elde edilen PM ve Çöken Toz değerleri Parametre Çöken toz Havada asılı partikül madde (PM10) Sınır değer [µg/m 3 ] [CO mg/m 3 ] [Çöken toz mg/m 2 gün] KVS (saatlik aģılmaması gereken maksimum değer) UVS (Aylık Ortalama değer) KVS (saatlik aģılmaması gereken maksimum değer) UVS (Aylık Ortalama değer) MODELLEME SONUÇLARI 2012 Yılına Ait Sınır Değerler , ,07 78 Üretim faaliyetleri sırasında hafriyat iģlemleri yapılması durumunda toz dağılım modellemesi çalıģması neticesinde elde edilen veriler ıģığında havada asılı kalan toz konsantrasyonun % 95 ine tekabül eden değer 17 µg/m 3 olup, KVS 140 µg/m 3 değerinden küçüktür. Ayrıca yine aynı modelleme çalıģması sonucunda ortalama havada asılı kalan toz konsantrasyonu 3,07 µg/m 3 olup, UVS 78 µg/m 3 değerinden küçüktür. Çöken toz konsantrasyonlarının aģılmaması gereken maksimum aylık ortalama değeri 96 mg/m 2 gün olup, KVS 442 mg/m 2 gün değerinden küçüktür. Ayrıca yine modelleme çalıģması sonucunda ortalama çöken toz 21,79 mg/m 2 gün olup, UVS 238 mg/m 2 gün değerinden küçüktür. 109

128 V Su temini sistemi planı, nereden temin edileceği, suyun arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek iģlemler sonucu meydana getirilecek atık suların cins ve miktarları, bertaraf yöntemleri, deģarj edileceği ortamlar, bir kroki üzerinde atıksu hatları ile varsa arıtma tesisi yerinin gösterilmesi, atıksuların biriktirilmesi halinde fosseptik planının Rapora eklenmesi, mevcut su kalitesini korumaya yönelik alınacak tedbirler, (projenin memba ve mansabı dikkate alınarak su kalitesinin ilgili mevzuat kapsamında bir defaya mahsus çevre iznine esas ölçüm ve değerlendirmesinin yapılması, analiz sonuçlarının rapora eklenmesi), (alınacak gerekli görüģler, izinler), Proje kapsamında inģaat ve iģletme aģamalarında su kullanım miktarları ve temin yöntemi aģağıda verilmektedir. Projesinin inģaat faaliyetleri sırasında toz kontrolü ve personelin günlük kullanımı için su ihtiyacı ortaya çıkacaktır. Ayrıca Ģantiye çalıģanları içinde içme suyuna ihtiyaç duyulacaktır. Projenin inģaat çalıģmaları sırasında 80 kiģinin çalıģacağı düģünülmektedir. KiĢi baģına günlük su tüketim miktarı 150 litre (Kaynak: Su Temini ve Atıksu UzaklaĢtırılması Uygulamaları ĠTÜ , Prof. Dr. Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel EROĞLU) alınarak; Personelin su kullanım miktarı = KiĢi baģına su kullanım miktarı x Personel sayısı Personel su kullanımı miktarı = 150 lt/gün x 80 kiģi = litre/gün olacaktır. ĠnĢaat faaliyetleri sırasında toz oluģumunu engellemek amacıyla spreyleme yapılacak olup, kullanılacak su miktarı litre/gün'dür. Toz oluģumunu engellemek amacıyla kullanılan sudan kaynaklanan bir atıksu oluģmayacaktır. ÇalıĢacak personel için 12 m 3 /gün içme ve kullanma suyuna ihtiyaç olacaktır. Ġhtiyacının tamamının atık su olarak geri döneceği kabulü ile tesiste 12 m 3 /gün evsel atık su oluģacaktır. OluĢacak atık su Ģantiye alanına gömülecek sızdırmasız fosseptik çukurunda depolanacaktır. Fosseptik 2x5x12 metre boyutlarında olacaktır ve belli aralıklarla firma tarafından vidanjör ile alınıp ilgili Belediyesine ait kanalizasyon Ģebekesine boģaltılacaktır. Sızdırmasız Fosseptik Planına iliģkin tip proje Ek-9 da sunulmuģtur. OluĢan evsel nitelikli atık sular, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Lağım Mecrası ĠnĢası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik hükümleri gereğince kapalı sızdırmasız fosseptik de toplanacak olup, biriken atık sular, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve tarih ve sayılı, tarih ve sayılı tarih ve sayılı, tarih ve 28244sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümleri (32. Madde) doğrultusunda belediye atık su altyapı tesisine verilecektir. Belediyeden temin edilen atık su kabul belgeleri 5 yıl süre ile saklanacaktır. OluĢacak sıvı atıkların bertarafı sırasında tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve tarih ve sayılı, tarih ve sayılı, tarih ve sayılı, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümlerine, ayrıca 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu'nun su ürünleri ve su kirliliği ile ilgili hükümlerine uyulacaktır. 110

129 ĠnĢaat ve iģletme aģamalarında içme suyu damacanalarla temin edilecek kullanma suyu ise Muğla Belediyesi'nden bedeli mukabili temin edilecektir. Projenin memba ve mansabı dikkate alınarak Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği kapsamındaki su analiz raporları Ek-18 ve Ek-19 'de verilmiģtir. V Arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin açılmasına dek meydana gelecek katı atıkların cins ve miktarları, bu atıkların nerelere taģınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları, Tesisin inģaat ve montaj aģamasında yaklaģık 80 personel istihdam edilecektir. Bir kiģiden kaynaklanacak günlük katı atık miktarı yaklaģık 1,34 kg/gün-kiģi (Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü, 2005, Ankara) alınarak, 80 kiģilik personelden kaynaklanacak evsel katı atık miktarı; 80 kiģi x 1,34 kg/kiģi/gün = 107,2 kg/gün olarak hesaplanmıģtır. OluĢan katı atıkların bertarafı sırasında tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģ olan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ( tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliği) ne uygun hareket edilecek ve çevre kirliliğini önlemek ve yeniden değerlendirilerek ekonomiye katkıda bulunmak amacıyla ayrı ayrı toplanarak saha içerisinde çöp bidonlarında biriktirilecektir ve çöp bidonları çevrenin sağlığını bozmayacak Ģekilde kapalı olarak muhafaza edilecektir. Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ( tarih ve sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiģ olan ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliği) gereğince her türlü katı atıklar Muğla Belediyesine firma tarafından araç ile taģınacak ve bertaraf edilecektir. Belediyeden temin edilen katı atık kabul belgeleri 5 yıl süre ile saklanacaktır. ĠnĢaat aģamasında oluģacak hafriyat malzemesinin toplam miktarı m 3 Hafriyat öncesinde bitkisel toprak sıyrılacak ve bitkisel toprak depo alanına taģınacaktır. Bitkisel toprağın ardından alt toprak sıyrılacak ve bitkisel toprağın yan tarafında karıģmayacak Ģekilde depolanacaktır. Depolanan malzeme altyapı malzemesi olarak yeniden değerlendirilmesi esasına göre regülatör, yükleme havuzu, santral binası ve diğer ünitelerin dolgularında, ulaģım ve servis yollarının düzenlenmesinde ve peyzaj çalıģmalarında kullanılacaktır. Tesis ekipmanlarının montajı çalıģmaları sırasında; inģaat demiri, demir boru, çelik, sac, profil, lastik, ambalaj malzemesi gibi atıkların oluģması söz konusudur. Bu atıklardan yeniden değerlendirilmesi mümkün olan atıklar Ģantiye alanında üstü kapalı depoda toplanacak ve geri kazanımı sağlanacaktır. Tesisin kurulması için yapılacak çukurların açılması, arazi düzenlenmesi, tesis içi yolların tesviyesi vb. inģaat iģlerinde ekskavatör, kamyon, dozer ve yükleme için de lastik tekerlekli yükleyici kullanılacaktır. ĠnĢaat ve iģletme aģamasında kullanılan ekipman ve araçlardan çıkacak atık lastikler tarih ve sayılı Ömrünü TamamlamıĢ Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği uyarınca bertaraf edilecektir. Proje kapsamında oluģacak atık pil ve akümülatörler tarih ve sayılı Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ( tarih ve sayılı, tarih ve sayılı, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik)uyarınca bertaraf edilecektir. 111

130 Atık piller evsel atıklardan ayrı toplanacaktır. Atık pil oluģması durumunda lisanslı alıcılara verilerek bertaraf edilecektir. Araç akümülatörleri değiģtirilirken eski akümülatörler yenisinin alındığı yere teslim edilecektir. Eski akümülatörler kısa sürede teslim edilemeyecek durumda olursa, atık akümülatörler sızdırmasız alanlarda depolanacak ve en kısa zamanda üretici firmalara teslim edilecektir. Araç ve elektrik motorlarının bakımı sonucunda oluģacak kontamine bez, üstübü eldiven, vb. atıklar ile görevli personelden kaynaklanacak katı atıklar tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik Ek IV. Atık Listesine göre kodlu atık olarak nitelendirilmektedir. Bu atıklar sızdırmasız kaplarda biriktirilecek ve yaptırılacak analiz sonucuna göre tehlikesi belirlendikten sonra tehlikeli olarak sınıflandırılması durumunda tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģ olan ve tarih ve sayılı Resmi Gazete ile değiģikliği yayınlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine göre depolanacak, taģınacak ve bertaraf edilecektir. Hammaddelerden kaynaklı veya faaliyet sırasında oluģacak olan ambalajlar; tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ne göre bertaraf edilecektir. Ayrıca proje kapsamında tıbbi atıklar tarih ve sayılı Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında bertarafı sağlanacaktır. V Arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin açılmasına dek yapılacak iģler nedeni ile meydana gelecek vibrasyon, gürültünün kaynakları ve seviyesi, kümülatif değerler, Projenin arazi hazırlık ve inģaat çalıģmalarında (kazı, dolgu, montaj vb.); regülatör (su alma yapısı), iletim kanalı, cebri boru, yükleme havuzu ve HES binasının inģaatında çalıģacak makine ve ekipmanlardan kaynaklı gürültü oluģumu söz konusu olacaktır. Projenin iģletme aģamasında ise proses gereği herhangi bir gürültü titreģim oluģması beklenmemektedir. Arazi hazırlama ve inģaat çalıģmaları aģamasında kullanılacak makine ve ekipmanların aynı zamanda ve birbirlerine uzak konumda ve dağınık çalıģtığı varsayılarak en olumsuz Ģartlarda ortaya çıkacak toplam ses basınç düzeyi; L pt = 10 Log ( ) formülü yardımıyla hesaplanmaktadır. L pt L pi = Toplam ses basınç düzeyi, = Her bir iģ makinesinden kaynaklanan ses basınç düzeyi Her bir kaynaktan r uzaklıkta, her bir iģ makinesinin yaratacağı ses basınç düzeyi (L pi ) ise aģağıdaki formülle hesaplanmaktadır. L pi = L wi + 10 log (Q/A) A = 4 п r 2 Q =Yönelme katsayısı (Yer düzeyindeki ses kaynağının yarı küresel dağılımı, Q =2) r = Kaynaktan uzaklık (m) = Her bir iģ makinesinin ses gücü düzeyi(db) L wi 112

131 Atmosferin etkisiyle seste azalma (A atm ) kaynağın frekansına ve kaynaktan uzaklığa bağlıdır. ĠĢ makineleri ve karayolu taģıtları için ortalama frekans aralığı Hertz olarak kabul edilmiģtir. Ortalama ses basınç seviyesindeki atmosferik rötuģ nedeniyle meydana gelecek azalma ise aģağıdaki formülle hesaplanmaktadır. A atm = 7.4 x 10-8 x f 2 x r / A atm = Atmosferik rötuģ ile ses basıncı düzeyindeki düģüģ (dba) f = Ġletilen Sesin Frekansı (3500) r = Kaynaktan Uzaklık (m) = Havanın Bağıl Nemi (% 67) ( 1 ) Toplam gürültü seviyesinin hesabı ise toplam ses basınç seviyesinden atmosferik rötuģun çıkarılması ile bulunur. L = L pt - A atm Proje, çizgisel bir proje olduğundan, inģaat çalıģmaları da ardıģık olarak gerçekleģtirilecektir. Ancak en olumsuz durumu yansıtmak amacıyla araç ve ekipmanların aynı anda aynı yerde çalıģtırkları varsayılarak hesaplama yapılmıģtır. Projenin arazi hazırlama ve inģaat çalıģmaları kapsamında gürültüye neden olabilecek makine, ekipmanlar ve özellikleri Tablo 56 da; bu araçlardan kaynaklanacak ortalama ses basınç seviyeleri uzaklığa göre Tablo 57 de, ilgili grafik ise ġekil 48 de verilmiģtir. Planlanan projenin arazi hazırlık ve inģaat çalıģmaları esnasında meydana gelecek olan gürültü düzeyinin tespit edilmesi amacıyla Sound PLAN 6.5 programından yararlanılmıģtır. Yapılan hesaplamalarda gürültü kaynağı olarak seçilen araç ve ekipmanların gürültü düzeyleri hakkında bilgi ise programın kitaplığında bulunan veritabanından sağlanmıģtır. Bu kapsamda projenin arazi hazırlık ve inģaat aģamasında çalıģacak olan araçlara ait SoundPLAN 6.5 programı veritabanından alınan gürültü düzeylerine iliģkin bilgiler aģağıda sunulmuģtur. Tablo 56. Arazi Hazırlık ve ĠnĢaat ÇalıĢmalarında Kullanılacak Araçların Gürültü Düzeyleri, Gürültü Kaynağı Adet Ses Gücü Seviyesi (db) Yükleyici Traktör Yükleyici 1 68,2 Ekskavatör Dozer 1 116,6 Damperli Kamyon 6 94 TitreĢimli Silindir Greyder Kompresör Araçlardan kaynaklı oluģacak olan ses basınç seviyeleri için hesaplamalar sadece 10. m için yapılmıģtır. Ġlk olarak 10. m de bütün araçlardan kaynaklı ses basınç düzeyi; 113

132 Lpi = Lwi + 10 Log ( A Q ) formülü yardımı ile bulunur; Tesiste toplam 8 adet farklı araç çalıģacağından dolayı, her bir araç için ayrı olarak ses basınç seviyeleri hesaplanır. AĢağıda 1 adet yükleyicinin 500 Hz frekansında 10. m de oluģturduğu ses basınç seviyesi hesaplanmıģtır. Yükleyici için; A Q = 4 п r 2 (burada r değeri 10 m olarak alınır) =Yönelme katsayısı (Yer düzeyindeki ses kaynağının yarı küresel dağılımı, Q =2) r = Kaynaktan uzaklık (10 m) L wi = Her bir iģ makinesinin ses gücü düzeyi (yükleyici için 115 db) Dolayısıyla yükleyicinin 10 m de oluģturacağı ses basınç seviyesi; 2 L pi = 113 db + 10 Log ( 4 3, ) = 85,02 db olarak bulunur. Aynı Ģekilde diğer 8 ekipman içinde iģlemler tekrarlandığında sonuçlar aģağıdaki gibi bulunur; Traktör yükleyici = 40,22 Ekskavatör = 77,02 Dozer = 88,62 Damperli Kamyon = 66,02 TitreĢimli Silindir = 84,02 Greyder = 86,02 Kompresör = 75,02 Yukarıda verilen değerler her bir ekipmanın proje alanından 10 m uzaklıkta ve 500 Hz frekansında oluģturdukları ses basınç düzeyleridir. Söz konusu tüm ekipmanların aynı anda çalıģtıkları düģünüldüğünde oluģacak olan ses basınç düzeyi aģağıdaki formül ile hesaplanır; L pt = 10 Log ( ) formülü yardımıyla hesaplanmaktadır. Dolayısıyla 10. m de oluģacak olan ses gücü düzeyi; L pt = 10 Log [ 10 (87,02/10) + 10 (92,02/10) + 10 (77,02/10) + 10 (92,02/10) + 10 (77,02/10) + 10 (82,02/10) + 10 (92,02/10) + 10 (72,1/10) + 10 (71,02/10) ] = 92,56 dba 114

133 Daha sonra f=500 frekans değerinde atmosferik yutuģ değerini A atm = 7.4 x 10-8 x f 2 x r / formülünden hesaplanır. A atm = 7.4 x 10-8 x x 10 / 62 = 0 değeri bulunur. Dolayısıyla söz konusu projenin 10 m mesafede oluģturacağı ses basınç seviyesi 92,56 dba olarak bulunur. Bu hesaplamalar 1000 Hz, 2000 Hz ve 4000 Hz frekansları içinde yapılarak değerler bulunur. Dolayısıyla bu bölüm için bulunan değerler aģağıda tablo ve grafiklerde verilmiģtir. 115

134 r (m) Tablo 57. Arazi Hazırlık ve ĠnĢaat ÇalıĢmalarında Tüm Kaynaklardan OluĢacak Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı, L PT (dba) Aatm (dba) (f=500 Hz) DF (dba) (f=500 Hz) L (dba) (f=500 Hz) Aatm (dba) (f=1.000 Hz) DF (dba) (f=1.000 Hz) L (dba) (f=1.000 Hz) Aatm (dba) (f=2.000 Hz) DF (dba) (f=2.000 Hz) L (dba) (f=2.000 Hz) Aatm (dba) (f=4.000 Hz) DF (dba) (f=4.000 Hz) L (dba) (f=4.000 Hz) L T (dba) 116

135 ġekil 48. Arazi Hazırlık ve ĠnĢaat ÇalıĢmalarında Tüm Kaynaklardan OluĢacak Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği, Ek-VII Tablo-5 te belirtilen Ģantiye alanı için çevresel gürültü sınır değerleri Tablo 58 de verilmiģtir. Tablo.58. ġantiye Alanı Ġçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Faaliyet türü (yapım, yıkım ve onarım) L gündüz (dba) Bina 70 Yol 75 Diğer kaynaklar 70 Tablo 57 da verilen gürültü seviyeleri, Tablo 58 de verilen yönetmelik değerleriyle karģılaģtırıldığında gürültü seviyelerinin 250 metreden sonra Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (2002/49/EC)" Ek VIII Tablo-5 te belirtilen 70 dba sınırının altında kaldığı görülmektedir. Yapılan hesaplamalarda arazi hazırlık ve inģaat aģamasında çalıģacak araçların aynı anda ve aynı yerde çalıģmaları göz önüne alınarak yapılmıģtır. Ancak inģaat çalıģmaları süresince bütün araçların aynı anda çalıģmaları söz konusu olmayacak olup, araçlar belli bir sıra halinde çalıģacaktır. Ayrıca, gürültünün proje alanı çevresinde yer alan engebeli arazi (tepeler, tümsekler vb.) tarafından yutulacağı göz önüne alındığında, projenin arazi hazırlık ve inģaat çalıģmaları esnasında hesapla elde edilen gürültü düzeylerinden daha düģük seviyelerde gürültü oluģması beklenmektedir. Proje güzergahı boyunca proje ünitelerine en yakın yerleģim yeri, Hafriyat Alanına yaklaģık 500 m uzaklıkta bulunan AktaĢ Mah. olup, alınacak önlemlere iliģkin bilgiler Bölüm 1.d. de verilmiģtir. Söz konusu proje, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne göre Ġzne Tabi Tesisler Listesi içerisinde yer almayan bir faaliyet olması nedeniyle Akustik Rapor hazırlanmasına gerek duyulmamıģtır. 117

136 V Arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek iģlerde çalıģacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği, Toplam inģaat yaklaģık 2 yıl sürecek olup, 80 kiģi çalıģacaktır. ĠnĢaat iģçilerinin büyük bir bölümünün yöreden temin edilmesi planlanmaktadır. Proje kapsamında inģaat aģamasında çalıģan personelin her türlü teknik ve sosyal altyapı ihtiyaçları için yemekhane, mutfak, soyunma yeri, duģ, tuvalet, lavabo, yatakhane, idari ve teknik büroların yer aldığı bir adet Ģantiye kurulacak olup, bu Ģantiye inģa çalıģmaları sonunda kaldırılacaktır. V Çevre ve Sağlık, arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin açılmasına dek sürdürülecek iģlerden, insan sağlığı ve çevre için riskli ve tehlikeli olanlar, sağlık koruma bandı mesafesi, Tesisin inģaat ve iģletme aģamasında; arazinin hazırlanması ve montaj ekipmanlarının kullanımına bağlı olarak personel dikkatsizliğinden kaynaklanabilecek kaza ve tehlike riskleri bulunmaktadır. Bu riskleri en aza indirebilmek için makine ve ekipman bakımları düzenli olarak yapılacak, personel iģ emniyeti konusunda eğitilecektir. ĠĢ güvenliği ve iģçi sağlığı ile ilgili olarak Ģu tedbirler alınacaktır; -Dikkat gerektiren alanlara uyarı levhaları yerleģtirilecektir, -ÇalıĢmalar esnasında personelin uygun (gözlük, baret, eldiven, önlük, tulum vs.) iģ kıyafeti giymesine özen gösterilecektir, -Gürültüye karģı personelin kulaklık kullanması sağlanacaktır, -Olası yangın durumlarına karģı gerekli tedbirler alınacak ve gerekli görülen yerlerde yangın söndürme teçhizatları bulundurulacaktır, Proje alanında iģ kazası, su taģkını, deprem, yangın, vb. gibi herhangi bir acil durumun meydana gelmesi halinde olayı ilk fark eden kiģi tesis içindeki alarmla diğer birimleri uyaracaktır. Acil Müdahale Ekibi tarafından öncelikle ilgili kurumlara (hastane, itfaiye, polis vb.) haber verilecek ve yardım ekiplerinin olay yerine gelmesi sağlanacaktır. Tesiste görevlendirilen ekipler tarafından riski engellemek için tesis içerisinde bulunan elektrik tesisat sistemleri devre dıģı bırakılacaktır. Elektriksel nedenli yangınlarda, yangın yakınındaki yanıcı madde kaynakları derhal izole edilecektir. Herhangi bir kaza sonucunda, su kaynaklarına olabilecek yağ-akaryakıt ve kimyasal madde sızıntılarında sızıntının yayılmasını engellemek ve toplamak üzere emici dubalar kullanılacaktır. Emici dubaların içleri emici lifli malzeme ile dolu olacaktır. Sızıntının büyüklüğü ve su kaynağının debisi dikkate alınarak, sızıntı tamamen toplanıncaya kadar gerektiğinde birkaç sıra duba kullanılacaktır. Karayolu üzerine; yağ ve akaryakıt, boya vb. maddeler dökülebilir. Bu maddelerin karayolu üzerine dökülmesi sonrası ilk 30 dakika içinde yapılacaklar kirliliğin engellenmesi açısından önemlidir. Kaza sonrasında herhangi bir sızıntı ve/veya dökülme durumunda yapılacaklar Ģunlardır: Sızıntı kaynağı belirlenip mümkünse sızıntı durdurulacaktır, sızıntının yayılmasını önlemek amacıyla çevresine kum torbaları koyulacaktır, büyük sızıntılarda, arazinin eğimine göre sızıntının alt ucunda küçük bir kanal açılacak ve içi emici malzeme ile doldurulup sızan malzemenin burada birikmesi sağlanacak, böylece sızıntının yeraltı suyuna karıģması engellenecektir, Kirletici malzeme, kirlenen emici malzeme ve toprak, uygun büyüklük ve sağlamlıkta torbalara koyulup üzeri etiketlenecektir. 118

137 Proje kapsamında gerekli yerlere tel örgü, korkuluk vb. güvenlik tedbirleri alınacak olup dikkat gerektiren alanlara uyarı levhaları yerleģtirilerek yetkisiz eriģim engellenecektir. Ayrıca iletim hattı güzergahına belirli aralıklarla uyarı levhaları yerleģtirilecektir. Regülatör ve santral binasında güvenlik personeli bulundurulacak ve giriģ ve çıkıģlar kontrol altına alınacak. ĠnĢaat ve iģletme aģamasında çalıģacak personele tüzük ve yönetmeliklere istinaden gerekli eğitimler verilecektir. Projenin tüm aģamalarında insan sağlığına yönelik muhtemel tüm risklerin önlenmesi amacıyla yönetmeliklerce belirlenmiģ tüm sağlık ve güvenlik kurallarına uyulacak; faaliyetin her aģamasında, 4857 sayılı iģ kanunu ve ilgili yönetmelikleri uygulanacaktır. Ayrıca çevre kirliliği risklerini en aza indirmek için gerekli önlemler alınacaktır. V Proje alanında, peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar ve/veya yeģil alan düzenlemeleri vb.) ne kadar alanda, nasıl yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri, ĠnĢaat aģamasından sonra, ünitelerin çevresine öncelikli olarak sahadan sıyrılan bitkisel toprak serilecektir. Peyzaj çalıģmalarında bölgenin doğal vejetasyonuna uygun bitki ve ağaç türleri (ladin, çam, gürgen ve meģe vb.) dikilerek bitkilendirme çalıģmalarının yapılması planlanmaktadır. Bitkilendirme yapılırken alanda erozyon gibi faktörler göz önüne alınacak olup, tür seçiminde iklimsel faktörler, bölgede yer alan yaygın türler dikkate alınacaktır. ĠnĢaat aģaması sonrasında peyzaj çalıģmaları detaylandırılacaktır. Proje etki alanında orman sayılan alan yaklaģık ,03 m 2 dir. Proje sahasının iģlendiği 1/ ölçekli MeĢçere haritası Ek-6'da verilmiģtir. Proje orman arazileri ile ilgili olarak kamulaģtırma söz konusu değildir sayılı Orman Kanunu'nun 17.Maddesi kapsamında gerekli izinler alınacaktır. V Yeraltı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına (geleneksel kentsel dokuya, arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) olabilecek etkilerin belirlenmesi, Ancak alanda yapılacak uygulamalar sırasında herhangi bir kültür varlığına rastlanılması durumunda 2863 sayılı Kanunun 4.maddesi gereği en yakın Mülki Ġdare Amirliğine veya Müze Müdürlüğüne haber verilecek, ayrıca alanda herhangi bir tabiat varlığına rastlanılması durumunda Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğüne haber verilecek ve ilgili müdürlük gözetiminde çalıģmalara devam edilecektir. V Diğer özellikler. Bu bölümde açıklanacak diğer bir özellik bulunmamaktadır. 119

138 V.2. Projenin iģletme aģamasındaki projeler, fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri ve alınacak önlemler, V.2.1. Proje kapsamındaki tüm ünitelerin özellikleri, hangi faaliyetlerin hangi ünitelerde gerçekleģtirileceği, kapasiteleri, ünitelerde üretilecek mal ve/veya hizmetler, nihai ve yan ürünlerin üretim miktarları, Proje kapsamında enerji su alma yapılarının karakteristikleri aģağıda verilmektedir. 1. Regülatör ve Çökeltim Havuzu SarhoĢ Çayı üzerinde serbest akıģlı inģa edilecek olan regülatör, Q 100 taģkın pikine göre boyutlandırılmıģtır. Regülatör talveg kotu m, kret kotu ise m dir. Regülatör ile ilgili plan ve kesitler eklerde gösterilmiģtir (Bkz. Ek-2). Regülatör gövdesi önünde borulanma olmaması için 10.0 m uzunluğunda beton kaplama yapılacaktır. Proje debisini emniyetli Ģekilde geçirecek iki adet su alma yapısı planlanmıģtır. Su alma yapısı önünde sediment birikimi olmaması için 2.00 m geniģliğinde dalgıç perdeli bir çakıl geçidi düģünülmüģtür. Regülatöre bitiģik olarak inģa edilecek olan çökeltim havuzu, yük kaybı minimum olacak Ģekilde boyutlandırılmıģ, çökelecek dane çapına bağlı olarak yapılan hesaplamalar neticesinde, yüksekliği 4.3 m, geniģliği m, uzunluğu ise m olarak bulunmuģtur. Çökeltim havuzu ile ilgili plan ve kesitler eklerde verilmiģtir(bkz. Ek-2). Regülatör ve Çökeltim Havuzu karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir. 1.1 Regülatör Karakteristikleri Tipi Talveg kotu Kret kotu Talvegden yüksekliği Maksimum su kotu Su alma yapısı yeri Çakıl geçidi yeri Çakıl geçidi boyutları : Kapaksız Beton Gövdeli : m : m : 8.00 m : m : Sol sahil : Sol sahil : 2.00 m x 2.00 m 1.2 Çökeltim Havuzu Karakteristikleri Tipi : Dik Duvarlı Çökeltim havuzu uzunluğu : m Çökeltim havuzu geniģliği : m Çökeltim havuzu yüksekliği : 4.30 m Su yüksekliği : 3.80 m 2. Ġletim Yapıları Göktepe HES Projesi nde, çökeltim havuzundan yükleme havuzuna su iletimi kapalı dikdörtgen kesitli kanal ve sifon ile sağlanacaktır. Çökeltim havuzundan sonra su doğrudan iletim kanalına alınacaktır. Ġletim kanalı dikdörtgen kesitli, m. ebatlarında ve m. uzunluğundadır. Ġletim yapıları eklerde gösterilmiģtir(bkz. Ek-2). 120

139 Ġletim Yapıları karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir. 2.1 Ġletim Kanalı-I Karakteristikleri Yeri : Sol Sahil Tipi : Kapalı Dikdörtgen Kesit GiriĢ kotu : m. ÇıkıĢ kotu : m. Uzunluğu : m. Boyutları : 1.90 m x m. Eğimi : m/m 2.2 Sifon Karakteristikleri Yeri : Sol Sahil Tipi : Beton Boru GiriĢ kotu : m. ÇıkıĢ kotu : m. Uzunluğu : m Çapı : 0.95 m 2.3 Ġletim Kanalı-II Karakteristikleri Yeri Tipi GiriĢ kotu : m. ÇıkıĢ kotu : m. Uzunluğu : m. 121 : Sol Sahil : Kapalı Dikdörtgen Kesit Boyutları : 1.90 m. x 1.45 m. Eğimi : m/m 3. Yükleme Havuzu Yükleme Havuzu, türbinler ani kapandığında oluģacak basınç dalgalarını dengeleyecek ve türbinler ilk yüke alındığında gerekli su ihtiyacını karģılayacak Ģekilde projelendirilmiģtir. Yükleme havuzu ve ilgili yapıları sağlam zemin üzerine oturtulmuģtur. Tesislerin inģaat, montaj ve iģletme dönemleri düģünülerek yükleme havuzu yerine ulaģım sağlanmıģtır. Yükleme havuzu plan ve kesitleri eklerde gösterilmiģtir(bkz. Ek-2). Yükleme Havuzu karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir. 3.1 Yükleme Havuzu Karakteristikleri GeniĢliği : m. Boyu : m. Yüksekliği : 5.95 m Su yüzü kotu : m Aktif hacmi : m 3 4. Cebri Boru Göktepe HES projesinde cebri boru optimizasyonu; üretilecek enerji, cebri boru boyu, düģü yüksekliği, standart çelik sac üretimi, et kalınlığı ve kayıplar dikkate alınarak yapılmıģtır. Yapılan bu hesaplamalar neticesinde cebri boru et kalınlığı 8.00 mm ile mm arasında, çapı 0,90 m. ve uzunluğu ise m. olarak projelendirilmiģtir. Cebri boru güzergahı, topoğrafik ve jeolojik Ģartların en uygun olduğu yerden geçirilmiģtir. Arazi yapısından dolayı oluģan kurblarda mesnet kütleleri inģa edilecek ve araya genleģme contaları konacaktır. Mesnet kütleleri sağlam zemine oturtulacaktır. Mesnet kütleleri arasına her 10 m. de bir kayıcı mesnetler yerleģtirilecektir. Cebri boru santrale girmeden önce branģmanla ikiye ayrılacak ve kütle beton içine gömülecektir. Cebri boru profili ve kesiti eklerde gösterilmiģtir(bkz. Ek-2).

140 Cebri Boru karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir. 4.1 Cebri Boru Karakteristikleri Çapı : 0.90 m Uzunluğu : m Et Kalınlığı :8-12 mm 5. Santral Binası Ve Kuyruksuyu Kanalı Göktepe HES, SarhoĢ Çayı nin sol sahilinde yer almakta olup 2 adet yatay eksenli Francis türbiniyle donatılmıģtır. Santral binası sağlam zemin üzerine oturtulmuģ ve yüzeysel alüvyon tamamen kaldırılmıģtır. Çevre kotu 100 yıllık taģkın seviyesinden etkilenmeyecek güvenli bir yükseklikte seçilmiģtir. Tesislerin inģaat, montaj ve iģletme dönemleri düģünülerek santral yerine ulaģım sağlanmıģtır. Göktepe santral binası plan ve kesitleri eklerde paftalarda gösterilmiģtir(bkz. Ek-2). Santral boyutları m, santral yüksekliği ise m dir. Santralden türbinlenen sular kısa bir kuyruk suyu kanalından sonra SarhoĢ Çayı na bağlanacaktır. Santral kuyruk suyu kotu m, çevre kotu ise m dir. Santral montaj sahası m. kotunda planlanmıģtır. Santal binası ve kuyruksuyu karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir Santral Binası Karakteristikleri Çevre Kotu : m. Montaj Sahası Kotu : m. Generatör Katı Kotu : m. Eni : m. Boyu : m. Temelden Yüksekliği : m. Ünite Bloğundan Yüksekliği : m Kuyruksuyu Kanalı Karakteristikleri Kuyruksuyu Su Kotu : m. EĢik Kotu : m. 5.3 Türbin Tipi, Ünite Gücü Ve Adedi Adedi : Ġki (2) Tipi : Yatay Eksenli Francis Türbin Nominal gücü : 2 x 1400 kw Maksimum türbin debisi : 2 x 1.10 m 3 /sn Dizayn net düģüsü : m. Senkron hızı : 750 d/dak 6.Genaratör Tipi Ve Kapasitesi Adedi : Ġki (2) Tipi : Yatay Eksenli Senkron Generatör ÇalıĢma Ģekli : Devamlı Nominal gücü : 2 x 1650 kva Anma Gerilimi : 6.3 Kv Güç Faktörü : 0,85 Frekansı : 50 Hz Devir Sayısı : 750 d/d Ġkaz ġekli : Fırçasız Döner Diyotlu Kısa Devre Oranı :1.0 den büyük 122

141 7.Transformatör Adedi Ve tipi 7.1 Ana Transformatörler; Sayısı :Ġki(2) Tipi :Harici, üç fazlı yağlı tip Normal Gücü :2 x 1650 kva Frekansı :50 Hz Bağlantı Vektör Grubu :YNd 5 Soğutma ġekli :ONAN 7.2. Ġç Ġhtiyaç Transformatörü; Sayısı :Bir (1) Tipi :Dahili, üç fazlı, kuru tip Normal Gücü :100 kva Frekansı :50 Hz Bağlantı Vektör Grubu :Dzn5 Soğutma ġekli :AN 7.3. Dizel Generatör Grubu: Sayısı :Bir (1) Tipi :Dört zamanlı düģey silindirli Normal Gücü :30 Kva Frekansı :50 Hz Güç Faktörü :0,80 Devir Sayısı :1500 d/d Soğutma ġekli :Radyatör, kapalı devre su soğutmalı Santralda üretilecek enerji çıkıģ hatlarına konacak 0.5S doğruluk sınıflı aktif ve reaktif enerji değerlerini dört kadranda ve çift yönlü alarak ölçebilen, gerçek zaman senkronizasyonunu gerçekleģtirebilen nümerik sayaçlarla yapılacaktır. Sayaçlar bir asıl ve bir yedekli olarak teçhiz edilecektir. Santral kontrol kumanda ve izleme sistemi PLC / SCADA ile sağlanacak. Bununla ilgili teçhizat (bilgisayar, monitör ve yazıcı v.b) kontrol odasında teçhiz edilecektir. 8. ġalt Sahası Göktepe HES projesinde Ģalt sahası santral binası içinde kapalı olarak inģa edilecektir. Senkron generatörlerden 6.3 kv gerilim seviyesinde üretilen enerji, ünite transformatörleri vasıtası ile 31.5 kv gerilim seviyesine yükseltildikten sonra 31.5 kv kapalı Ģalt donanımına aktarılacaktır. ġalt sahası karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir ġalt Sahası Karakteristikleri Tipi : Kapalı Bara Gerilimi : 31.5 kv 9. Enerji Ġletimi Göktepe HES tesislerinde üretilecek enerji yaklaģık 10 km uzunluğundaki 31.5 Kv enerji nakil hattı ile MenteĢe Dağıtım Merkezi ne bağlanacaktır. Tesislerin özet tek hat Ģeması ve tek hat Ģeması ise eklerde gösterilmiģtir(bkz. Ek-2). Ġletim hattı karakteristikleri aģağıda özetlenmiģtir Ġletim Hattı Karakteristikleri Ġletken Kesiti : 3/0 AWG Ġletken Uzunluğu : 10 km. 123

142 V.2.2. Su kaynağına ait varsa diğer kullanım Ģekilleri ve etkileri, projenin memba ve mansap kısmında yer alan projeler ile birlikte değerlendirilmesi, Göktepe Regülatörü ve HES Projesi iģletme prensibine göre depolamasız olmasından dolayı regülatörle çevrilen suların tamamı santral kuyruksuyu kanalından dere yatağına deģarj edilecektir. Bu nedenle santral kuyruksuyu kanalından sonra olan sulamalar ve diğer su hakları ile ilgili bir sorun teģkil etmeyecektir. Kuyruk suyu kanalından yaklaģık 3 km daha mansapta Muğla Ġli merkez ilçesine bağlı Çamoluk Köyünün sulaması su alma bendi mevcuttur. Göktepe Regülâtörü ve HES projesinin santral mansabında Kemer Barajı bulunmaktadır. Kemer Barajının maksimum su kotu 299 m dir. Göktepe Regülâtörü ve HES projesi depolamasız olduğu için Kemer Barajını ve Göktepe Regülâtörü ve HES projesinin kuyruk suyu kanalı mansabında bulunan projeleri olumsuz yönde etkilemeyecektir. Mansap Su Kullanım Hakları Raporu DSĠ 21. Bölge Müdürlüğü tarafından onaylanmıģ olup, rapor ve onay yazısı ÇED raporu ekinde verilmiģtir (Bkz. Ek-7). Ayrıca ilerleyen dönemlerde su hakkı tespit edilmesi durumunda söz konusu iģletme çalıģmasını yeni su haklarına göre revize edecektir. V.2.3. Mansaba bırakılacak su hesabı (havza özellikleri, yatak ve kesit durumu, yağıģakıģ iliģkisi, ekolojik potansiyel ve ekosistem unsurlarının ihtiyaçları, varsa ulusal ve uluslar arası mevzuatla korunan balık türleri ve muhtemel ihtiyaçları, su hakları savaklanan sular ve periyotları dikkate alınmalı), doğal akımlar ile çizilen debi süreklilik eğrileri ile uzun dönemli akımları gösteren tablo-ģekiller, (Doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas alınan son 10 yıllık ortalama akımın en az %10 u olacaktır. ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne alındığında bu miktarın yeterli olmayacağının belirlenmesi durumunda miktar arttırılabilecektir. Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü nün tarih ve sayılı yazısı uyarınca HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri Ġçin Ekosistem Değerlendirme Raporu Formatı doğrultusunda hazırlanacak Raporun, ÇED Raporu ekinde sunulması, Raporda belirlenen miktara mansaptaki diğer teessüs etmiģ su hakları ayrıca ilave edilecek ve kesin proje çalıģmaları belirlenen toplam bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Akımın son 10 yıllık ortalamanın % 10 undan az olması halinde tamamı bırakılacaktır. Havzada teessüs etmiģ su hakları (içme suyu, sulama suyu tahsisleri, balık çiftlikleri vs.) rapor içerisinde yer almalıdır. Ġlgili kurum ve kuruluģlar ile irtibata geçilerek ve arazide gerekli çalıģmalar/araģtırmalar yapılarak Su Hakları Raporunun hazırlanması ve ilgili bölgesine müracaat edilerek Raporun onaylatılması.) [havzanın hidrolojik karakteri, ekolojik potansiyeli ile havzada önerilen diğer tesislerde alınan çevre koruma tedbirlerinin yanına bırakılan miktarın enerji üretimine etkisinin dikkate alınması] Regülatör ve santral arasında canlı hayatının devamı için bırakılması gereken can suyu hesabı uzmanlar tarafından hazırlanan Ekosistem Değerlendirme Raporu içerisinde detaylı olarak verilmiģtir (Bkz.Ek-8). Mansap Su Kullanım Hakları Raporu DSĠ 21. Bölge Müdürlüğü tarafından onaylanmıģ olup, rapor ve onay yazısı ÇED raporu ekinde verilmiģtir (Bkz. Ek-7). Ayrıca ilerleyen dönemlerde su hakkı tespit edilmesi durumunda söz konusu iģletme çalıģmasını yeni su haklarına göre revize edecektir. Nehirde akımın son 10 yıllık ortalamanın % 10 undan az olması halinde suyun tamamı bırakılacaktır. ġah Enerji Üretim Ltd.ġti. tarafından Muğla ili merkez ilçesine bağlı Göktepe Köyü sınırlarında SarhoĢ Çayı üzerinde Göktepe Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali projesinin yapılması ve iģletilmesi planlanmaktadır. 124

143 Projenin regülatörü ile santrali arasında hiçbir su alama yapısı, su kullanımı bulunmadığı tespit edilmiģtir. Su haklarında konu olabilecek herhangi bir sanayi tesisi bulunmamaktadır. Doğal hayatın devamı için dere yatağına bırakılan su miktarı son on yılın ortalama debisinin yüzde onu kadar kabul edilmiģtir. 26/06/2003 tarih ve sayılı Resmi Gazetede, değiģik 18/08/2009 tarih sayılı yayınlanan Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak üzere Su Kullanım Hakkı AnlaĢması Ġmzalanmasına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Ek-1 4. maddesi 2. paragrafı gereğince; su alma yapısı ile kuyruk suyu çıkıģı arasında kalan bölgede teessüs etmiģ bir su hakkı bulunmamaktadır. Göktepe Regülâtörü ve HES iģletmeye açılmasından sonra, HES Regülâtör yerinden SarhoĢ Çayının memba ve mansap kısmındaki tarım arazilerinde, su kullanım hakları açısından incelendiğinde toplam bitki su tüketimi memba kısmında ( m³ ), mansap kısmında (kuyruksuyu kanalının mansabında) ise ( m³ ) dir. Yukarıda belirtilen su haklarına iģletme aģamasında riayet edilecektir. Su temini çalıģmalarında sulamalarda kullanılan sular dikkate alındığından enerjisi alınan su hacimlerinden kaynaklanan herhangi bir değiģme olmayacaktır. Mevcut durumda bitki desenine göre su ihtiyaçları belirlenmiģtir. Ġlerde ekli paftalarda iģaretli sulama alanlarında bitki deseni değiģmesi durumlarında ihtiyaçlar ona göre belirlenecektir. V.2.4. Suyun temin edileceği kaynağın kullanılması sonucu su kalitesine ve su ortamındaki canlılara (Can suyunun bırakılacağı güzergahtaki canlı türleri ve ekolojik envanteri) olabilecek etkiler, alınacak izinler, proje için tespit edilen balık türlerine ait geçiģ sistemleri ile asansörleri ile ilgili bilgi ve buna ait çizim, mansap can suyu çıkıģ yerinin gösterildiği çizim, SarhoĢ çayının üzerinde yapımı planlanan Göktepe regülatörünün inģaat aģaması ve iģletme dönemlerinde doğal sistemde bir takım etkilere neden olabilecektir. Bu etkiler ve alınması gereken önlemler aģağıda maddeler halinde değerlendirilmiģtir. Nehir yatağında yapılacak çalıģmalar ĠnĢaat çalıģmaları sırasında, kazıma çalıģmaları sonucu oluģabilecek materyaller, akıģ aģağıya akarak su kalitesinde bazı değiģimlere neden olabilmektedir. Bu durum çoğunlukla regülatör inģaatı sırasında ortaya çıkabilecektir ve bir takım etkiler yapabilir. Ancak, regülatör gövdesinin inģaatı sırasında, faaliyetin sürdürüleceği kısımda suyun yatağı değiģtirileceğinden, su ile temas edilmeyecek olması kazıma çalıģmaları sonucu oluģacak silt ve malzemenin de akıģ aģağı gitmesini engelleyecek bir önlem olacaktır. Ancak zaman zaman akıntılı kısımdaki dere yatağına müdahale edilmesi durumunda, bu etkinin uzun süre olmamasına dikkat edilmeli ve aģağı kısımlara yoğun sediman gitmesi engellenmelidir. Bu engelleme çoğunlukla jeo-tekstil malzemelerden yapılan sediman tutucular ile gerçekleģtirilmektedir. Dere yatağına yoğun bir müdahale yapılması durumda, faaliyetin 100 metre akıģ aģağısına çekilen bu malzeme sedimanı tutmakta ve aģağılara gitmesini engellemektedir. Dere yatağına olan bu tür müdahaleler geçici olup, çalıģma sonrası akarsu sistemi tekrar normal koģularına dönecektir. Regülatör inģaatı sırasında oluģacak fiziksel ve mekanik çalıģmalar (patlatma, nehir sistemine partikül karıģımı gibi) sucul canlılara olumsuz etkiler yapabilecektir. Özellikle balıklar bu alandan uzaklaģacak ve gövde inģaatının gerçekleģeceği alandaki balık yumurtlama alanları tahrip olabilecektir. Ancak inģaat aģamasından sonra sistem kendini kısa sürede toparlayabilecektir. Bu etkilerin bertaraf edilebilmesi için, inģaat çalıģmalarının balıklar açısından önemli olan yumurtlama dönemlerinde minimum düzeyde yürütülmesi önem taģımaktadır. 125

144 Alanda yakalanan balık türlerinin biyolojilerine bakıldığında Nisan ve Temmuz ayları arasında yumurta bıraktıkları bilinmektedir. Bu süre içerisinde sucul sisteme verilecek maddeler balıkların yumurtlama faaliyetlerini olumsuz etkileyecektir. ĠnĢaat Sırasında ġantiye Atıklarının Etkisi Faaliyetin gerçekleģtirileceği alan ve Ģantiye SarhoĢ çayının kenarından olacağından, Ģantiyenin atıklarının dereye bırakılmaması gerekmektedir. ÇalıĢan iģçilerin oluģturduğu kanalizasyon ve diğer atıkların dereye deģarj edilmeden bertaraf edilmesi gerekir. Arıtılmadan dereye verilecek sular, derenin organik madde miktarını arttırarak ötrofikasyon sürecini hızlandırabilir. Bunun için septik tanklar kullanılabilir ya da paket arıtma tesisleri kullanılarak pis sular arıtılabilinir. Su Kalitesi DeğiĢimleri Akıntılı su sistemlerindeki fiziksel koģullar ile durgun sistemlerdeki koģullar birbirinden farklıdır. Bu nedenle su kalitelerinde de farklılık görülür. Örneğin akıntılı ortamların su sıcaklığı düģük ve çözünmüģ oksijen değerleri ise yüksektir. Durgun alanlarda ise bu durum tersi olabilir. Regülatör yapımından sonra akıntılı su sistemi yerine küçük de olsa durgun bir alan olacak ve su kalitesi bir miktar değiģebilecektir. Özellikle üst havzadaki sel suları ile gelen sediman ve bazı yerleģim bölgelerinden gelen kirletici besin maddelerinin birikmesi ile regülatör su toplama ortamında su kalitesi değerleri düģürebilir. Bununla birlikte regülatörden kanala alınan su, santralden çıktıktan sonra kalitesinde bir miktar değiģim gösterecektir. Çünkü yüksekten gelerek çok hızlı bir Ģekilde türbine çarpan su santralden düģük sıcaklıklarda çıkacaktır. Santralden serbest bırakılan suyun sıcaklığı yaz aylarında doğal ortamlardan farklı olarak daha soğuktur. Bu aynı zamanda balık türleri için olumsuz bir Ģok özelliği taģır. Bu nedenle santral suyu, hemen çaya deģarj edilmemeli ve yaklaģık 50 m lik bir kanala alındıktan sonra SarhoĢ çayına verilmelidir. Bu Ģekilde, fiziksel koģulları çaydan oldukça farklı iģletme suyunun bir miktar dinlenmesi sağlanabilinir. Ayrıca suların altında kalacak olan bitki topluluklarının su toplanmaya baģlanmadan önce temizlenmesi gerekmektedir. Aksi taktirde kısa sürede ayrıģmaya baģlayacak olan bu bitki toplulukları aģırı besin maddesi birikimine neden olabilmektedirler. Bu durum doğal göllerde görülen ötrofikasyon sürecini hızlandırır. Besin maddesinin artıģı fitoplanktonik organizmaların belli zamanlarda patlama düzeyinde artıģlarına neden olabilir ve bu durum sistemin ekolojik dengesinin tamamen bozması anlamına gelmektedir. Bu tür geliģmeler, su tutma yapılarının ömrü ve rekreasyon amaçlı kullanımı için olumsuz sonuçlar doğurur. Biotik YaĢamın DeğiĢimi SarhoĢ çayı üzerinde kurulacak olan Göktepe regülatörü ve santral alanında, bölgedeki lotik habitat (dere, kaynak, nehir) yerine lentik habitat (göl, gölet, rezervuar)'ın oluģmasına neden olacaktır. Bu durum alglerin mevcut habitatlarının azalması ve yeni habitat yapısının oluģması anlamına gelmektedir. Akarsu ortamında, bağlı olarak yaģayan türler, göl ve gölet oluģumu ile serbest yaģayan planktonik formlar halinde görülmeye baģlayacaklardır. Lentik ortamlarda yine sedimen, taģ ve bitkiler üzerinde bağlı yaģayan formlar mevcudiyetlerini sürdüreceklerdir. Bununla birlikte su kütlesinin durgunlaģması ile akarsu ortamında az bulunan fitoplanktonik formlar oldukça artacaktır. DurgunlaĢan su askıdaki partiküllerden kurtulacağı için ıģığın derinlere kadar inmesi de sağlanabilecektir. TaĢlara, bitkilere ve sedimene bağlı yaģayan türler yaģamlarını, göl kenarlarında ve ıģığın derinlere girebildiği yere kadar devam ettireceklerdir. Artan fitoplanktonik (serbest hareket edebilen algler) organizmalar gölalanı içerisinde zooplanktonik organizmalara besin kaynağı olacaklardır. Genel anlamı ile bölgenin tatlısu alg florasını olumsuz yönde etkileyebilecek bir durum söz konusu olmayacaktır. Çünkü tatlısu algleri mevcut durumlarını göl sistemi içerisinde de devam ettirebileceklerdir. 126

145 Zooplanktonik organizmaların yaģam ortamlarının durgun sular olduğu dikkate alınacak olunursa, yapımı düģünülen regülatör alanında oluģacak durgun su kütlesi bu canlıların önemli oranda artıģı ile sonuçlanacaktır. Suyun mekanik sürükleyici etkisinin ortadan kalkması ve bu canlıların besinlerini oluģturan fitoplanktonik organizmaların regülatör alanındaki artıģları zooplankton açısından olumlu sonuç doğuracak ve gerek yoğunluk gerekse de tür çeģitliliğinde bir artıģ olacaktır. Bölgede tür çeģitliliği ve populasyon yoğunluğu oldukça az olarak bulunan zooplanktonik organizmalar, regülatör su tutmaya baģladıktan sonra oldukça fazla tür ve yoğunlukla temsil edilmeye baģlanacaktır. Yani planlanan faaliyet gerçekleģtikten sonra zooplanktonik organizmalar için optimum koģullar sağlanmıģ olacaktır. Akıntılı suya adaptasyon gösteren bentik canlılar, durgun su olan rezervuar alanlarında daha az türle temsil edilmeye baģlanacaktır. Ancak bu türlerin yerine durgun suya adapte olan, derin ve balçıklı alanları tercih eden bentik türler regülatör bölgelerinde yoğunluk bakımından artacaklardır. Ayrıca sürüklenme davranıģı gösteren türlerin dağılımında da değiģiklik ortaya çıkabilecektir. Regülatör yapımı, bentik tür kompozisyonunu nitelik ve nicelik açısından değiģtirecektir. Bu alanlarındaki akıntının azalması ve hatta yok olması ile birlikte dip yapısı da değiģecektir. Çakıllı ve büyük kayalıklı zemin yapısı yerine, geniģ olarak çamur ve balçıklı alanlar oluģacaktır. Bu alanlar önceden mevcut olmayan bazı türler için uygun özellik taģıyabilecektir. Akıntılı ortama adapte olmuģ mevcut türler ise, regülatörden önce ve sonrasındaki akıntılı ortamlarda yaģamlarını devam ettirebileceklerdir. Proje alanında belirlenmiģ balıklar ülkemizde yaygın ve genellikle durgun su ekosistemine adapte olabilen türleri içermektedir. Durgun su sistemine adapte olamayacak türler ise rezervuar öncesi ve sonrasındaki akıntılı ortamlarda yaģamlarını sürdürebileceklerdir. Rezervuar oluģumu sonrasında, balıkların besinlerini oluģturan fitoplanktonik ve zooplanktonik türlerin nitel ve nicel artıģlarının beklenmesi nedeniyle, bu durumun balık populasyonlarını da olumlu olarak etkileyecektir. Ayrıca oluģacak durgun su kütlesi, su kuģları açısından da beslenme, barınma ve konaklama imkanı sağlayacağından dolayı bölgenin faunal tür sayısında olumlu bir etki olacaktır. Bölgedeki çeģitliliğin artmasını sağlayacak bir diğer etkende, oluģacak durgun su habitatı ve akıntılı ortamlar olacaktır. Çünkü her iki sisteminde barındığı tür kompozisyonu farklıdır ve sucul canlı çeģitliliği artıģ gösterebilecektir. AkıĢ AĢağıdaki Doğal Yapıya Etkiler Regülatör yapımından sonra, akıģ aģağıda taģkın alanlarındaki doğal besin döngüsünde değiģimler olacaktır. Regülatör, derelerdeki su akıģının doğal miktarını ve süresini ciddi olarak değiģtirmektedirler. Doğal sistemlerinde yaģayan türlerin mevcudiyetleri, akıntının miktarı ile yakından iliģkilidir. Dere sistemi boyunca hareketli olan sedimen, derenin dip ve kıyı yapısını Ģekillendirmektedir. Bu materyallerin özellikleri sucul canlılar için hayati öneme sahiptir. Regülatör yapımından sonra bu materyaller rezervuar alanında toplanacak ve alt sistemlere ulaģamayacaktır. Bu durum, akıģ aģağıdaki sistem için gerekli organik materyalin eksilmesine ve dolayısı ile alt kısımdaki sucul ekosistemde belli habitat kayıplarına yol açabilecektir. Regülatör gövdesinde sediment ve besin maddelerinin tutulması aģağı kısımlardaki dere yatağı ve taģkın alanlar için bir sorundur. Bu durum baģta balık olmak üzere birçok türün habitatının da kaybı anlamına gelmektedir. Su tutma yapıları yoluyla azaltılan sediment taģınması, nehrin alt kısımlarında kıyıların bozulmasına ve balıkların doğal habitatlarının ve durgun su vejetasyonun azalmasına, sucul kuģların ve diğer sedimana bağlı türlerin (bentik omurgasızlar) olumsuz etkilenmesine neden olabilir. 127

146 Dünyadaki tüm su tutma yapılarında bu durum kaçınılmaz bir olgudur. Bu materyal birikimi, yapının ömrünü kısaltmakta ve iģletme niteliğini bozabilmektedir. Proje alanı için de bu beklenen bir durumdur ve regülatör sonrası meydana gelebilecek bu olumsuzluk için tatmin edici bir önlemin alınması söz konusu değildir. Dere ekosisteminin akıģ hızındaki değiģimlerin biyolojik yaģama ve çeģitliliğine olan etkileri çok önemli bir unsurudur. Akıntı miktarının zamanı, süresi ve sıklığı bitki ve hayvan kommüniteleri için kritik öneme sahiptir. Doğal sistem içerisinde küçük nitelikteki akıntılar balık ve omurgasız göçleri için biyolojik bir sinyal niteliğindedir. Akıntı miktarının artması durumda ise aģındırma ya da sedimanın taģınması yoluyla habitatlar düzenlenir ve muhafaza edilir. Bu sediman tutulunca balık habitatlarında bir takım değiģimler oluģabilecektir. Bunu önlemek için Göktepe regülatör gövdesine inģa edilecek olan çakıl geçitleri, belli dönemlerde, biriken sedimanın tekrar akıģ aģağıya verilmesi kullanılabilecektir. Bu iģlem belirli periyotlarla gerçekleģtirilmeli ve geliģi güzel yapılmamalıdır. Özellikle regülatör gövdesinde ve kanala su verilmeden önce yapılmıģ olan dinlendirme havuzlarında biriken bu malzemelerin biyolojik ritimler göz önüne alınarak akıģ aģağıya verilmesi önem taģımaktadır. Böylelikle akıģ aģağıdaki balık habitatları kısmen ihtiyaç duydukları sedimanı almaya devam edebileceklerdir. Balık Geçitleri 1380 Sayılı Su Ürünleri kanunun gereğince su tutma yapıları üzerinde balık geçitlerinin yapılması zorunludur. Bu nedenle göç eden balıkların ya da diğer sucul organizmaların nehrin alt ve üst kesimleri arasındaki geçiģlerinin sağlanması zorunluluktur. Fiziksel bir engel olarak regülatörler nehrin üst kısımları ve alt kısımları arasında hareket eden türlerin geçiģini engellemektedir. Bölgede yaģayan bazı türleri derenin alt ve üst kotlarına göç etmektedirler. YaĢlı bireyler yumurtlamak için nehrin üst kısımlarına göç ederken gençler daha fazla besin bulabilmek için aģağı kısımlara doğru göç ederler. Bu durum daha sonra tersine devam eder. Birçok tatlısu balığı alabalıklarda olduğu gibi, yumurtlamak için nehrin üst kısımlarına göç ederken, tatlısu molluskları larvalarını bu göç eden balıklar üzerine yapıģtırarak nehrin üst kısımlarına çıkarabilmektedir. Odonata, Efemeroptera ve Trichoptera gibi ergin sucul böcekler, larvalarının sürüklenmelerini önlemek için nehrin üst kısımlarına hareket etmekte ve yumurtalarını buralara bırakmaktadırlar. Fakat regülatör gövdeleri bu tür göçleri farklı derecelerde engelleyebilmektedir. Göç eden canlılar yaģam döngülerinin ana fazları için farklı çevresel koģullara ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle regülatör üzerine kurulacak balık geçitleri bu canlıların alandaki mevcudiyetleri ve devamlılıkları açısından büyük önem taģımaktadır. Bu nedenle hem sucul yaģam açısından hem de ilgili kanun ve yönetmelikler gereği Göktepe regülatörü gövde bölgesine balık geçidi yapılmalıdır. Göktepe regülatörüne yapılacak balık geçitlerinin planları yapılırken, bölge balıklarının biyolojik ve ekolojik özelliklerinin dikkate alınarak düzenlenmesi gerekmektedir. Balıkların geçide yönlendirilmesi, basamaklar arasındaki mesafe ve genel eğimleri açısından yönlendirici ve uygun özelliklere sahip olmalıdır. Ayrıca balık geçitlerinin derinliği ve basamakların alt ve üst kesimlerindeki geçiģ deliklerinin büyüklükleri ve konumlarına da dikkat edilmelidir. 128

147 Balıklar, çabuk bir Ģekilde geçit yapılarını bulabilmelidir ve geçitten gelen akıntılar balıkları doğal olarak giriģe götürebilmelidir. Balıklar, genellikle, taban kısmındaki güçlü türbülanslı bölgelerden dolayı sürüklenip uzaklaģmaktadır. Böyle zonlara ulaģmadan hemen önce balıkların düzenli bir akıntı tarafından yönlendirilmesi gerekmektedir. Bu akıntı güçlü olmakla birlikte balıkların yüzme kapasitelerini olumsuz yönde etkilememeli ve toplam akıntı oranının % 1-5 arasında olmalıdır. EriĢebilirlilik önemli bir etkidir. Birçok balık geçidinin baģarısız olması giriģ yapılarının yetersizliğindendir. Balık geçitlerinin giriģi farklı akıntı rejimlerine adapte olabilmelidir. Akıntı rejiminde çok büyük değiģimler yapan regülatörlerin alt ve üst kısımlarının her ikisindeki seviyede değiģimler görülmektedir. Balık geçitlerinin rezervuara açıldığı kısımlar uygun lokalitelerde olmalıdır. Balık geçitleri kanala ya da santrale su alan yapılardan uzak yerlerde konumlandırılmalıdırlar. Aksi halde mansaptan memba kısmına çıkan balıklar türbülansa kapılarak türbin ya da kanallara gidebilirler. Balık geçitlerinde yılın tüm zamanı su bulundurulmalıdır. Bunun için dere yatağına bırakılacak olan can suyu balık geçitlerinden bırakılmalıdır. Bununla birlikte bırakılacak olan su mevcut kanallardaki havuz bölmelerini dolduracak ve düzenli bir akıntı oluģturacak yeterlilikte olmalıdır. Balık geçitlerinin eğimi % 10 dan büyük olmamalıdır. Eğimin fazla olması, akıntı hızını arttıracağından dolayı olumsuz koģullar yaratabilecektir. Havuzlar arasında su geçiģleri için oluģturulan bölmelerin ortalama büyüklüğü 20 cm den küçük olmamalıdır. Ayrıca havuzlarda suyun toplanabilmesi için yeterli derinlik olmalıdır, bu sayede balıkların dinlenebilecekleri durgun bölümler oluģabilecektir. Balık geçitleri ve onların giriģ kısımları kuģ ve karnivor balıklar gibi hedef türü tehlikeye sokacak canlılardan korunmalı ve balıkçılık bu zonlarda yasaklanmalıdır. Balık geçitleri, erozyon, sediman birikimi, akıntı ile gelen materyaller gibi birçok etkenden dolayı problemlerle karģı karģıya kalabilir ve bu yüzden düzenli olarak bakım gerektirmektedir. Bu durum tercih edilecek olan sistem kadar önemlidir ve yapım aģamasında göz ardı edilmemelidir. Yukarıda verilen teknik özellikler dikkate alınarak, regülatör yapısına bağlı olarak değiģik tiplerde balık geçitleri (havuzlu geçitler, dikey yarıklı geçitler, ters akıģlı geçitler, balık asansörleri) bulunmaktadır. Göktepe regülatörünün özellikleri dikkate alındığında en uygun balık geçidi yapısının havuzlu geçitler olduğu görülmektedir. Bu regülatörde yapılacak balık geçidinin planları incelendiğinde, bölge balıklarının biyolojik ve ekolojik özelliklerinin dikkate alındığı görülmektedir. SarhoĢ çayının önemli türleri açısından yapılan değerlendirmede ortalama uzunluğun cm olduğu görülmektedir. Havuzlar arasındaki geçiģ bölmelerinin yükseklik ve enleri 20 cm den büyük olup balıkların bu bölmelerden geçebilmesi için uygun niteliktedir. Ayrıca balık merdivenlerinin derinliği ve basamaklar arasındaki yükseklik standartlara uygundur. Balık geçit yapısına iliģkin proje, basamaklar arasındaki mesafe ve genel eğimleri açısından da uygun özelliktedir. Göktepe regülatörü üzerinde, yukarıda verilmiģ olan kriterleri sağlayabilecek uygun niteliklere sahip balık geçidi inģa edilmelidir. Nitekim projelendirilen balık geçidi, FAO nun ve DSĠ nin öngördüğü koģulları taģımakta ve DSĠ nin onaylayacağı niteliklere sahip olup bölge balıklarının biyolojik ve ekolojik özellikleri açısından yeterli teknik niteliklere sahiptir. 129

148 ġekil 49. Klasik havuzlu geçit (boy kesit ve havuz yapısı--balık geçitleri, tasarım, boyutlandırma ve izleme, DSĠ Tercümesi ġekil 50. Havuzlu geçitler (üstten görünüģ-balık geçitleri, tasarım, boyutlandırma ve izleme, DSĠ Tercümesi) 130

149 ġekil 51. Bir havuzlu geçidin boy kesiti (Balık geçitleri, tasarım, boyutlandırma ve izleme, DSĠ Tercümesi) V.2.5. Kati proje aģamasında; doğal hayatın devamlılığının sağlanabilmesi için dere yatağına bırakılacak su miktarı ölçümleri, Akım Gözlem Ġstasyonu yerlerinin (AGĠ) istasyon kurulmasına uygun olarak dizayn edilmesi, AGĠ kurulma aģamasında ilgili DSĠ Bölge Müdürlüğüne müracaat edilmesi ve söz konusu istasyonun ilgili firma tarafından GPRS modemli cihazla donatılması ile ilgili iģlemler, Kati proje aģamasında; projelerde doğal hayatın devamlılığının sağlanabilmesi için dere yatağına bırakılacak su miktarı ölçümleri için, Akım Gözlem Ġstasyonu yerlerinin (AGĠ) istasyon kurulmasına uygun olarak dizayn edilmesi (istasyonun, kesiti DSĠ tarafından belirlenen beton kanal içerisine alınması), enerji üretimine baģlandığında mansaba bırakılan su miktarı ölçümleri için ölçüm istasyonu yerlerinin belirlenmesi hususunda DSĠ 21.Bölge Müdürlüğü ile irtibata geçilerek, ölçüm istasyonu yerlerinin arazide yapılması, AGĠ istasyonunun GPRS modemli cihazla donatılması ve AGĠ istasyonlarının online olarak DSĠ 21.Bölge Müdürlüğü ile bağlantısının sağlanması için gerekli iģlemler yapılacaktır. V.2.6. Ulusal ve uluslararası mevzuatla korunması gereken alanlar üzerine etkiler, Proje alanının membasından alınan su regülatörde çevrildikten sonra iletim kanalı ile santrale ulaģtırılacak ve burada türbinlenecektir. Membadan çevrilen suyun tamamı mansabına kuyruk suyu olarak bırakılacaktır. Bu nedenle mansabında herhangi bir su azalması olmayacaktır. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü görev, yetki ve sorumlulukları kapsamında herhangi bir sakınca görülmemiģtir. Ġlgili yazı Ek-10'da verilmiģtir. a)4342 sayılı Mera Kanununda belirtilen alanlar, Faaliyet alanı ve yakın çevresinde 4342 sayılı Mera Kanununda belirtilen alanlar bulunmamaktadır. b) Tarım Alanları: Tarımsal kalkınma alanları, sulanan, sulanması mümkün ve arazi kullanma kabiliyet sınıfları I, II, III ve IV olan alanlar, yağıģa bağlı tarımda kullanılan I. ve II. sınıf ile, özel mahsul plantasyon alanlarının tamamı, 131

150 Faaliyet alanı ve yakın çevresinde Tarım Alanları: Tarımsal kalkınma alanları, sulanan, sulanması mümkün ve arazi kullanma kabiliyet sınıfları I, II, III ve IV olan alanlar, yağıģa bağlı tarımda kullanılan I. ve II. sınıf ile, özel mahsul plantasyon alanlarının tamamı bulunmamaktadır. V.2.7. Yeraltı ve yüzeysel su kaynaklarına olabilecek etkiler, Faaliyetin iģletilmesi sırasında yeraltı suyuna herhangi bir etki beklenmemektedir. Regülatörde tutulan su herhangi bir iģlemden geçirilmeden doğrudan elektrik üretiminde kullanılmak üzere su iletim sistemi vasıtasıyla santrale ulaģtırılacak ve niteliği değiģmeden kuyruksuyu kanalı vasıtasıyla dere yatağına geri verilecektir. Yüzeysel suya etkiler; Bölüm IV.2.4'de "Su kalitesi değiģimleri", " Biotik yaģamın değiģimi" ve "AkıĢ aģağıdaki doğal yapıya etkiler" baģlıklarında detaylı olarak açıklanmıģtır. ĠĢletme aģamasında yüzeysel su kaynaklarına hiçbir Ģekilde atıksu, katı atık, yağ vb. atıkların atılması söz konusu değildir. Bu bağlamda personelden kaynaklı olarak ortaya çıkacak evsel nitelikli atıksular, fosseptikte toplanacak, biriken atık sular Muğla Belediyesi kanalizasyon Ģebekesine firma tarafından vidanjör boģaltılacaktır. "167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun", "Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya KarĢı Korunması Hakkında Yönetmelik" ile "Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği" kapsamında derelere ve akifer alanlarına hiçbir Ģekilde katı ve sıvı atık boģaltılmayacak ve dere yataklarını daraltacak müdahalede bulunulmayacaktır. Faaliyetin tüm aģamalarında Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve tarih ve sayılı, tarih ve sayılı tarih ve sayılı, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Proje alanı içinden, sınırından veya yakınlarından geçmekte olan yüzeysel su kaynakları üzerinde yol geçiģi sağlanması durumunda uygun kesitte sanat yapısı yapılarak geçiģ sağlanacak ve DSĠ 21. Bölge Müdürlüğünden izin alınacaktır Sayılı Su Ürünleri kanunun 20. maddesi ve 1380 Sayılı Su Ürünleri Yönetmeliğinin 11. maddesi gereğince de "Su ürünlerine veya bunları tüketenlerin veya kullananların sağlığına veya istihsal vasıtalarına zarar veren maddelerin iç sulara ve denizlerdeki istihsal yerlerine veya civarlarına dökülmesi ve dökülecek Ģekilde tesisat yapılması yasaktır. Dökülmesi yasak olan zararlı maddeler ve alıcı ortama ait kabul edilebilir değerler, Su Ürünleri yönetmeliğinin 5 sayılı Ek'inde gösterilmiģtir" hükmü gereğince inģaat aģamasında ve iģletme aģamasında Su Ürünleri Yönetmeliği'nin Ek-5 ve Ek-6'ya uygunluğu sağlanacaktır. Ayrıca 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanununun 9. maddesinde "Ġç suların sulama, enerji istihsali gibi maksatlarla kullanılması halinde bu sularda mevcut su ürünlerinin yaģama, üreme, muhafaza ve istihsalini zarardan koruyacak tedbirlerin ilgililer tarafından alınması Ģarttır" hükmü yer aldığından suyun santralden dereye bırakılması esnasında, üreme ve istihsal yerlerini bozmayacak Ģekilde dereye bırakılacaktır. 132

151 V.2.8. Orman alanlarına olabilecek etki ve bu etkilere karģı alınacak tedbirlerin tanımlanması, Orman alanlarına iģletme aģamasında olumsuz bir etki beklenmemektedir. Orman yangını ihtimali göz önünde bulundurularak gerekli teçhizat bulundurulacak ve çalıģan personel bu konuda bilgilendirilecektir. V.2.9. Proje ünitelerinin iģletilmesi sırasında oluģacak gürültünün kaynakları ve kontrolü için alınacak önlemler, ĠĢletme aģamasında türbinler ve jeneratörlerin çalıģmasından kaynaklı gürültü oluģacaktır. Söz konusu ekipmanlar HES binası içerisinde kapalı ortamda bulunacak olup, gerekli yalıtım tedbirleri alınacağından çevresel gürültü oluģmayacaktır. Proje konusu tesis tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Çevre Kanununca Alınması Gereken Ġzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Ek-1 ve Ek-2 listesinde yer almamaktadır. Ancak tesiste, tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiģ olan ve tarih ve sayılı Resmi Gazete ile değiģikliği yayınlanan "Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği"nin ilgili hükümlerine uyulacaktır. V Projenin iģletilmesi sırasında çalıģacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer sosyal/teknik altyapı ihtiyaçlarının nerelerde, nasıl temin edileceği, ĠĢletme aģamasında yaklaģık 10 kiģi çalıģacak olup personelin her türlü teknik ve sosyal altyapı ihtiyaçları için yemekhane, mutfak, soyunma yeri, duģ, tuvalet, lavabo, idari ve teknik bürolar HES binasında yer alacaktır V Ġdari ve sosyal ünitelerde içme ve kullanma amaçlı suların kullanımı sonrasında oluģacak atık suların arıtılması için uygulanacak arıtma tesisi karakteristiği prosesinin detaylandırılması ve arıtılan atık suların hangi alıcı ortamlara, ne miktarlarda, nasıl verileceği, Projenin iģletme çalıģmaları sırasında 10 kiģinin çalıģacağı düģünülmektedir. KiĢi baģına günlük su tüketim miktarı 150 litre alınarak; Personelin su kullanım miktarı = KiĢi baģına su kullanım miktarı x Personel sayısı Personel su kullanımı miktarı = 150 lt/gün x 10 kiģi = 1500 litre/gün olacaktır. ÇalıĢacak personel için 1,5 m 3 /gün içme ve kullanma suyuna ihtiyaç olacaktır. Ġhtiyacının tamamının atık su olarak geri döneceği kabulü ile tesiste 1,5 m 3 /gün evsel atık su oluģacaktır. OluĢacak atık su sızdırmasız fosseptik çukurunda depolanacaktır. Sızdırmasız Fosseptik Planına iliģkin tip proje Ek-12 de sunulmuģtur. OluĢan evsel nitelikli atık sular, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Lağım Mecrası ĠnĢası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik hükümleri gereğince kapalı sızdırmasız fosseptik de toplanacak olup, biriken atık sular, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve tarih ve sayılı, tarih ve sayılı tarih ve sayılı, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümleri (32. Madde) doğrultusunda belediye atık su altyapı tesisine verilecektir. Belediyeden temin edilen atık su kabul belgeleri 5 yıl süre ile saklanacaktır. 133

152 OluĢacak atıkların bertarafı sırasında tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve tarih ve sayılı, tarih ve sayılı tarih ve sayılı, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümlerine, ayrıca 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu'nun su ürünleri ve su kirliliği ile ilgili hükümlerine uyulacaktır. ĠnĢaat ve iģletme aģamalarında içme suyu damacanalarla temin edilecek kullanma suyu ise Muğla Belediyesi'nden bedeli mukabili temin edilecektir. V Ġdari ve sosyal tesislerden oluģacak katı atık miktar ve özellikleri, bu atıkların nerelere ve nasıl taģınacakları veya hangi amaçlar için ve ne Ģekilde değerlendirileceği, Tesisin iģletme aģamasında yaklaģık 10 personel istihdam edilecektir. Bir kiģiden kaynaklanacak günlük katı atık miktarı yaklaģık 1,34 kg/gün-kiģi alınarak, 10 kiģilik personelden kaynaklanacak evsel katı atık miktarı 10 kiģi x 1,34 kg/kiģi/gün = 13,4 kg/gün olarak hesaplanmıģtır. OluĢan katı atıkların bertarafı sırasında tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģ olan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ( tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliği) ne uygun hareket edilecek ve çevre kirliliğini önlemek ve yeniden değerlendirilerek ekonomiye katkıda bulunmak amacıyla ayrı ayrı toplanarak saha içerisinde çöp bidonlarında biriktirilecektir ve çöp bidonları çevrenin sağlığını bozmayacak Ģekilde kapalı olarak muhafaza edilecektir. Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ( tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiģ olan ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliği) gereğince her türlü katı atıklar Muğla Belediyesine çöp deponi sahasına gönderilecektir. Ayrıca faaliyet sırasında değerlendirilebilir nitelikte oluģacak olan ambalaj atıkları; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerin uyulması proje sahibinin taahhüdü altındadır. V Projenin iģletilmesi aģamasındaki faaliyetlerden insan sağlığı ve çevre açısından riskli ve tehlikeli olanlar, Tesisin iģletme aģamasında; personel dikkatsizliğinden kaynaklanabilecek kaza ve tehlike riskleri bulunmaktadır. Bu riskleri en aza indirebilmek için makine ve ekipman bakımları düzenli olarak yapılacak, personel iģ emniyeti konusunda eğitilecektir. ĠĢ güvenliği ve iģçi sağlığı ile ilgili olarak Ģu tedbirler alınacaktır; -Dikkat gerektiren alanlara uyarı levhaları yerleģtirilecektir, ÇçalıĢmalar esnasında personelin uygun (gözlük, baret, eldiven, önlük, tulum vs.) iģ kıyafeti giymesine özen gösterilecektir, -Gürültüye karģı personelin kulaklık kullanması sağlanacaktır, -Olası yangın durumlarına karģı gerekli tedbirler alınacak ve gerekli görülen yerlerde Yangın söndürme teçhizatları bulundurulacaktır, 134

153 Proje alanında iģ kazası, su taģkını, deprem, yangın, vb. gibi herhangi bir acil durumun meydana gelmesi halinde olayı ilk fark eden kiģi tesis içindeki alarmla diğer birimleri uyaracaktır. Acil Müdahale Ekibi tarafından öncelikle ilgili kurumlara (hastane, itfaiye, polis vb.) haber verilecek ve yardım ekiplerinin olay yerine gelmesi sağlanacaktır. Tesiste görevlendirilen ekipler tarafından riski engellemek için tesis içerisinde bulunan elektrik tesisat sistemleri devre dıģı bırakılacaktır. Elektriksel nedenli yangınlarda, yangın yakınındaki yanıcı madde kaynakları derhal izole edilecektir. Herhangi bir kaza sonucunda, su kaynaklarına olabilecek yağ-akaryakıt ve kimyasal madde sızıntılarında sızıntının yayılmasını engellemek ve toplamak üzere emici dubalar kullanılacaktır. Emici dubaların içleri emici lifli malzeme ile dolu olacaktır. Sızıntının büyüklüğü ve su kaynağının debisi dikkate alınarak, sızıntı tamamen toplanıncaya kadar gerektiğinde birkaç sıra duba kullanılacaktır. Karayolu üzerine; yağ ve akaryakıt, boya vb. maddeler dökülebilir. Bu maddelerin karayolu üzerine dökülmesi sonrası ilk 30 dakika içinde yapılacaklar kirliliğin engellenmesi açısından önemlidir. Kaza sonrasında herhangi bir sızıntı ve/veya dökülme durumunda yapılacaklar Ģunlardır: Sızıntı kaynağı belirlenip mümkünse sızıntı durdurulacaktır, sızıntının yayılmasını önlemek amacıyla çevresine kum torbaları koyulacaktır, büyük sızıntılarda, arazinin eğimine göre sızıntının alt ucunda küçük bir kanal açılacak ve içi emici malzeme ile doldurulup sızan malzemenin burada birikmesi sağlanacak, böylece sızıntının yeraltı suyuna karıģması engellenecektir. Kirletici malzeme, kirlenen emici malzeme ve toprak, uygun büyüklük ve sağlamlıkta torbalara koyulup üzeri etiketlenecektir. Proje kapsamında gerekli yerlere tel örgü, korkuluk vb. güvenlik tedbirleri alınacak olup dikkat gerektiren alanlara uyarı levhaları yerleģtirilerek yetkisiz eriģim engellenecektir. Ayrıca iletim hattı güzergahına belirli aralıklarla uyarı levhaları yerleģtirilecektir. Regülatör ve santral binasında güvenlik personeli bulundurulacak ve giriģ ve çıkıģlar kontrol altına alınacak. ĠnĢaat ve iģletme aģamasında çalıģacak personele tüzük ve yönetmeliklere istinaden gerekli eğitimler verilecektir. Projenin tüm aģamalarında insan sağlığına yönelik muhtemel tüm risklerin önlenmesi amacıyla yönetmeliklerce belirlenmiģ tüm sağlık ve güvenlik kurallarına uyulacak; faaliyetin her aģamasında, 4857 sayılı iģ kanunu ve ilgili yönetmelikleri uygulanacaktır. Ayrıca çevre kirliliği risklerini en aza indirmek için gerekli önlemler alınacaktır. 135

154 ġekil 52. Acil müdahale planı V Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemeleri, ĠnĢaat aģamasından sonra, ünitelerin çevresine öncelikli olarak sahadan sıyrılan bitkisel toprak serilecektir. Peyzaj çalıģmalarında bölgenin doğal vejetasyonuna uygun bitki ve ağaç türleri (Kızılçam, meģe vb.) dikilerek bitkilendirme çalıģmalarının yapılması planlanmaktadır. Bitkilendirme yapılırken alanda erozyon gibi faktörler göz önüne alınacak olup, tür seçiminde iklimsel faktörler, bölgede yer alan yaygın türler dikkate alınacaktır. ĠnĢaat aģaması sonrasında peyzaj çalıģmaları detaylandırılacaktır. V Diğer özellikler. Bu bölüm baģlığı altında değinilecek baģka bir konu bulunmamaktadır. V.3. Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri V.3.1. Proje ile gerçekleģmesi beklenen gelir artıģları; yaratılacak istihdam imkanları, nüfus hareketleri, göçler, eğitim, sağlık, kültür, diğer sosyal ve teknik altyapı hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumlarında değiģiklikler vb. (Projenin yapımı dolayısıyla etkilenecek yöre halkı ile görüģmeler yapılarak sosyolojik etkinin ortaya konulması) Sosyolog Suavi AYDIN tarafından hazırlanan eklerde verilmiģtir(bkz. Ek-14) Sosyolojik Değerlendirme Raporu V.3.2. Çevresel fayda-maliyet analizi. Göktepe HES projesi ile ülkemizin geliģen ekonomisi ve artan nüfusuna karģılık cevap verecek elektrik enerjisi ihtiyacının bir kısmı karģılanacaktır. Göktepe HES in iģletilmesi, Türkiye ekonomisine ve enerji pazarına katkıda bulunacağı gibi projenin yapılacağı yörede enerji imkanları yaratacak, ekonomiye ve istihdama gerek inģaat gerekse iģletme döneminde imkanlar getirecektir. Bu bağlamda ülke ekonomisi için oldukça önemli ve gerekli bir yatırımdır. Proje ile önemli çevre sorunlarından biri olan ve günümüzde yoğun olarak kullanılan fosil yakıt kaynaklarının kullanımının azalması ve atmosfere verilen karbonmonoksit miktarının azalması sağlanacaktır. Hidroelektrik santrallerin en önemli etkisi; regülatör ile santral arasında kalan bölgede deredeki debinin düģmesidir. Ancak yapılan çalıģmalar ile su kullanımları ve deredeki doğal çevre dengesinin sağlanabileceği en uygun su miktarı dereye bırakılacaktır. Ayrıca balık geçitleriyle birlikte doğal yaģam üzerine oluģacak etkiler en aza indirilecektir. Kirlilik miktarları dikkate alındığında hidroelektrik santrallerle enerji üretmek temiz bir üretim yöntemi olduğundan çevredeki flora-faunaya diğer üretim yöntemlerine göre etkisi azdır. 136

155 Hidroelektrik santrali kapsamında ünitelerinin oturacağı alanlarda hafriyat öncesinde bitkisel toprak sıyrılacak ve bitkisel toprak depo alanına taģınacaktır. Bitkisel toprağın ardından alt toprak sıyrılacak ve bitkisel toprağın yan tarafında karıģmayacak Ģekilde depolanacaktır. Depolanan malzeme altyapı malzemesi olarak yeniden değerlendirilmesi esasına göre regülatör, yükleme havuzu, santral binası ve diğer ünitelerin dolgularında, ulaģım ve servis yollarının düzenlenmesinde ve peyzaj çalıģmalarında kullanılacaktır. ĠnĢaat sonrasında, hafriyat malzemesi ile alanın topoğrafyası, iklimi, toprak ve bitki örtüsü dikkate alınarak rekreasyon çalıģmaları yapılacaktır. Hidroelektrik santrallerin genel olarak avantajları; hidrolik güçten enerji üretmek temiz, verimli ve etkili bir yoldur. Hidroelektrik santrallerin sisteminden geçen suların kalite ve miktarında değiģiklik olmaz. Pik enerji ihtiyacında çok hızlı devreye girer. Acil durumlarda hızla devreden çıkarılabilir. Doğal kaynaklar kullanıldığından dıģa bağımlı değildir. KamulaĢtırma maliyetleri düģüktür. ĠĢletme maliyetleri düģüktür. Tarım ve orman sahalarına etkisi az olup doğal kaynaklara az zarar veriler. Fosil yakıt kullanımını azaltmakta buna bağlı olarak atmosfere verilen karbonmonoksit miktarı azalmaktadır. ĠĢletmede çalıģacak personelin bitkisel ve hayvansal gıda ihtiyacı bölgeden karģılanacak olup özellikle hayvancılık faaliyetlerine olumlu etkisi beklenmektedir. Hidroelektrik santrallerin genel olarak dezavantajları; yağıģlara bağlı olarak olumsuz etkilenmesi söz konusudur ve üretim deredeki su miktarına bağlı olup kurak dönemlerde düģer. Bu nedenle enerji üretim farkı mevsimsel olarak değiģkenlik gösterir. V.3.3. Projenin gerçekleģmesine bağlı olarak sosyal etkilerin değerlendirilmesi.( Proje Alanı ve Etki Alanındaki tarım, hayvancılık, balıkçılık, arıcılık vb. faaliyetlere etkileri, projenin inģası ve iģletmesi aģamasında çalıģacak insanlar ile yerel halk iliģkileri, bunların insan yaģamı üzerine etkileri ve Sosyo-Ekonomik Açıdan Analizi, uygulamaya geçirilecek sosyal sorumluluk projeleri GÖKTEPE HES projesi ile ülkemizin geliģen ekonomisi ve artan nüfusuna karģılık cevap verecek elektrik enerjisi ihtiyacının bir kısmı karģılanacaktır. GÖKTEPE HES in iģletilmesi, Türkiye ekonomisine ve enerji pazarına katkıda bulunacağı gibi projenin yapılacağı yörede enerji imkanları yaratacak, ekonomiye ve istihdama gerek inģaat gerekse iģletme döneminde imkanlar getirecektir. Projenin inģaat aģamasında 80 kiģinin çalıģacağı, projenin iģletmeye geçmesi ile ise tesiste 10 kiģinin çalıģacağı tahmin edilmektedir. Tesisin inģaat ve iģletmesinde uygulanacak istihdam politikası içinde, etki alanında bulunan köye öncelik verilecektir. Bunun yanı sıra proje arazisi, yerleģim yerlerindeki konut alanlarının tamamen dıģında kalmakta olup yerleģim yeri değiģikliği ve göç'e neden olmayacaktır Proje kapsamında istihdam, sosyal ve kültürel geliģmeler olacaktır. 137

156 Bölüm VI ĠĢletme Proje Kapandıktan Sonra Olabilecek ve Süren Etkiler ve Bu Etkilere KarĢı Alınacak Önlemler 138

157 V1.1. Arazi ıslahı ve Reklamasyon ÇalıĢmaları, ĠnĢaat faaliyetleri kapsamında çalıģanların sosyal ihtiyaçları ve idari amaçlı kullanım için prefabrik-taģınabilir konteynır kullanılacaktır. ĠnĢaat faaliyetlerinin bitmesi ile sökülen tüm üniteler (konteynır vb.) baģka kullanımlar için sahadan taģınacaktır. Sökülen yapılara ait zeminin tesviyesi yapılacaktır. Bu yapılar için beton dökülmüģ ise beton sökülerek, çıkan atıklar hafriyat atığı olarak bertaraf edilecektir. Söküm iģlemlerinden sonra geride kalan bütün inģaat kalıntıları temizlenecek ve saha eski haline döndürülecektir. HES projesinin 50 yıllık iģletme ömrünün sona ermesiyle proje alanında arazi ıslah ve rekreasyon çalıģmaları kapsamında öncelikle santral binası içinde bulunan üniteler (türbin vb.) çıkarılarak baģka bir alanda yeniden değerlendirilme imkanları araģtırılacaktır. Regülatör devreden çıkarılarak derenin normal akıģa geçmesi sağlanacaktır. Proje sahasındaki rekreasyon çalıģmalarının, arazi ıslah edilip stabil hale getirildikten hemen sonra baģlaması gerekmektedir. Arazi ıslah çalıģmaları sonucunda arazi bitki ekimine uygun hale getirilecek ve bölgenin doğal vejetasyon yapısının oluģması sağlanacaktır. Bu nedenle, tesis sahası iģletmeye kapandıktan sonra alana bitkisel toprak serilip bitkilendirme yapılarak terk edilecektir. Yapılacak rehabilitasyon çalıģması sonucu arazi doğal yapıya uygun hale getirilecektir. Bitkisel toprağın araziye serilmesinden önce, alanda oluģacak olan ufak ölçekli çukur ve boģluklar çalıģmanın tamamlanmasıyla doldurularak arazi tesviyesi doğal arazi Ģekline uygun olarak yapılacaktır. Hafriyat malzemesi dere yatağına hiçbir Ģekilde atılmayacaktır. Alanın topoğrafyası, iklimi, toprak ve bitki örtüsü dikkate alınarak rekreasyon çalıģmaları yapılacaktır. V1.2. Mevcut su kaynaklarına etkiler, ĠĢletme faaliyete kapandıktan sonra su kaynaklarına (yer altı suları ve yüzey suları)herhangi bir etkisi olmayacaktır. Dere doğal yatağında akıģına devam edecektir. VI.3. Olabilecek hava emisyonları, ĠĢletme faaliyete kapandıktan sonra hava emisyonları olmayacaktır. Sadece arazi ıslah çalıģmaları kapsamında süreklilik arz etmemekle birlikte gürültü, toz, egzoz emisyonu ve trafik gibi etkiler olacaktır. 139

158 Bölüm VII Projenin Alternatifleri 140

159 Bölüm VII : Projenin Alternatifleri (Bu bölümde yer seçimi, teknoloji, alınacak önlemler, alternatiflerin karģılaģtırılması ve tercih sıralaması belirtilecektir.) Yer seçimi açısından proje sahibi, meteorolojik, jeolojik ve topoğrafik koģulları dikkate alarak, gerek arazi gerekse ofiste yapılan çalıģmalarda değiģik kotlarda nehrin suyunun daha optimum kullanılabileceği baģka bir alternatif proje üretmenin mümkün olmadığı sonucuna varmıģtır. Dolayısıyla Göktepe HES Projesi Fizibilite Raporunda, proje alanında uygulanabilirliği ve yapılabilirliği en ideal seçenek olarak çalıģılmıģtır. Proje kapsamında regülatör yapısından priz yapısı vasıtası ile alınan sular basınçlı boru (CTP boru) ile alınacak ve yükleme havuzuna ulaģtırılacaktır. Proje sahasında dereye paralel olarak ulaģım yolu yer almakta olup iletim yapısı olarak bu yolun sınırına CTP basınçlı boruları döģenerek suyun iletilmesi planlanmaktadır. Yöre dağınık bir yerleģim yapısına sahip olduğundan ve jeolojik sebeplerden dolayı kanal imalatı mümkün olmamaktadır. Ayrıca yolun kenarından hattın döģenmesi ile kamulaģtırma ihtiyacı en aza indirilecek ve sosyal bir problem yaģanması engellenecektir. Ayrıca borulu sistemle peyzaj açısından da olumsuzlukların önüne geçilmiģ olacaktır. 141

160 Bölüm VIII Ġzleme Programı 142

161 Bölüm VIII : Ġzleme Programı VIII.1. Faaliyetin inģaatı için önerilen izleme programı, faaliyetin iģletmesi ve iģletme sonrası için önerilen izleme programı ve acil müdahale planı, Çevre Yönetim ekibi, ÇED Yönetmeliği Madde 18.(3)'deki; "Proje sahibi veya yetkili temsilcisi, 'Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu' veya 'Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir' kararını aldıktan sonra ilgili mevzuat uyarınca aldığı diğer izin ve ruhsatlar ile yatırımın baģlangıç, inģaat, iģletme ve iģletme sonrası dönemlerine iliģkin izleme raporlarını valiliğe iletmekle yükümlüdür." Ġbaresi doğrultusunda planlanan projenin izleme raporları yönetmelikler çerçevesinde proje sahibi veya yetkili temsilcisi tarafından hazırlanarak Çevre ve ġehircilik Bakanlığı'nın belirleyeceği periyotlarda bakanlığa ve valiliğe sunulacaktır. Proje kapsamında üç ana baģlık altında belirtilen izleme programı aģağıda verilmiģtir. -ĠnĢaat aģamasında izleme programı -ĠĢletme aģamasında izleme programı -ĠĢletme sonrası izleme programı ĠnĢaat AĢamasında Ġzleme Programı; Proje kapsamında arazinin hazırlanması ve inģaat süresi boyunca çevre mevzuatının ilgili yönetmelik ve tüzüklerine uygun olarak çalıģılması sağlanacaktır. Bu kapsamda; -Hafriyat atıklarının nasıl bertaraf edildiği, bitkisel toprakların ayrı depolanıp depolanmadığı, -Kullanılacak su miktarı ve nereden temin edildiği, Evsel atıksu miktarı ve bertaraf yöntemi, -Katı atık miktarı ve bertaraf yöntemi, -Ömrünü yitirmiģ, kullanılmıģ lastiklerin geçici depolanması ve bertaraf yöntemi, Alanda oluģan tozumanın nasıl giderildiği, -Projenin malzeme ihtiyacının nereden karģılandığı, Balık geçitleri, -Dere yatağında çalıģma esnasında alınacak önlemler, -Kullanılan ekipmanlardan oluģan atık yağların geçici depolanması ve bertaraf yöntemi, Kullanılan iģ makineleri ve diğer ekipmandan kaynaklanan gürültüyü önleyici tedbirler, Proje kapsamında yapılan/yapılacak peyzaj çalıģmaları vb. kontrol edilecek ve bir aksaklığın tespit edilmesi halinde gerekli ikazlar yapılacaktır. -ĠĢletme AĢamasında Ġzleme Programı; -Projenin iģletilmesi sırasında çevre mevzuatının ilgili yönetmelik ve tüzüklerine uygun olarak çalıģılması sağlanacaktır. Kullanılacak su miktarı ve nereden temin edildiği, Evsel atıksu miktarı ve bertaraf yöntemi, Evsel katı atık miktarı ve bertaraf yöntemi, Bitkisel atık yağların geçici depolanması ve bertaraf yöntemi, Tesiste ekipmanların bakımı esnasında oluģan atık yağların geçici depolanması ve bertaraf yöntemi, 143

162 Trafolar için PCB tespiti, atık trafo yağlarının geçici depolanması ve bertaraf yöntemi, ĠĢletmede gürültüyle ilgili alınan önlemler, Acil eylem planı, Doğal hayatın ihtiyacı ve varsa diğer kullanımlar için dere yatağına su bırakılıyor mu vb. kontrol edilecek ve bir aksaklığın tespit edilmesi halinde gerekli ikazlar yapılacaktır. ĠĢletme Sonrası Ġzleme Programı; Projenin iģletmeye kapatılmasından sonra yapılan iģ ve iģlemler "Bölüm VI. ĠĢletme Proje Kapandıktan Sonra Olabilecek ve Süren Etkiler ve Bu Etkilere KarĢı Alınacak Önlemler" baģlığı altında detaylı verilmiģtir. Acil Müdahale Planı (AMP); Doğal afet, sabotaj ve tesiste olabilecek herhangi bir kaza durumunda çevre ve insan sağlığı üzerinde yaratabilecekleri olumsuz etkileri en aza indirgemek amacıyla uygulanmak üzere bir acil müdahale planı hazırlanmıģtır. Acil Müdahale Planı doğal afet, yangın, sabotaj gibi acil durumlarda iģlerlik kazanır. Yangın, deprem, patlama veya tehlikeli kimyasalların etrafa yayılması olaylarından herhangi birinin meydana gelmesi, acil durum olarak nitelendirilmektedir. Bu tür olaylarda tehlikenin büyümesini, kimyasal madde yayılmasına bağlı kirliliğin geniģlemesini vb. engellemeye yönelik tedbirlerin alınabilmesi ve sel, su baskını ve yangın vb. durumunda personelin güvenli ve süratli bir Ģekilde tesisi terk edebilmesi amacıyla acil müdahale planı hazırlanır. Acil Müdahale planı kapsamında bir ekip oluģturulacak ve ekibe eğitimler verilerek görevleri belirtilecektir. Yetki ve sorumluluklar aģağıda açıklanmıģtır. ĠnĢaat ve iģletme aģamasındaki her türlü eylem faaliyet sahibinin (yada taģeronunun) sorumluluğundadır. Faaliyet sahibinin görev ve sorumlulukları aģağıdaki gibidir: AMP Koordinatörünün seçimi ve oluģturulan Acil Müdahale Ekibinin onaylanması, Yıllık olarak yapılan AMP nin gözden geçirilmesi toplantılarına katılmak ve AMP nin son halinin onaylanması, Acil durum anında AMP nin içerisinde yer almayan eylemler için uygulanabilir onayının verilmesi, Acil durum sonrasında tutulan raporların incelenmesi. Beklenmeyen bir durum karģısında geliģtirilen eylemlerin, hazırlanan Acil Müdahale Planına uygun Ģekilde yürütülmesi, bu planın geliģtirilmesi Acil Müdahale Planı Koordinatörünün sorumluluğundadır. Acil Müdahale Koordinatörünün görev ve sorumlulukları aģağıdaki gibidir: Acil müdahale ekibinin oluģturulması, Acil durumlarda müdahale edebilecek Ģekilde katılımcıların eğitilmesi, Acil müdahale ekibi içerisinde gerekli iģ bölümünün yapılması, Yıllık olarak, AMP nin katılımcılar ile gözden geçirilmesi, gerekli değiģikliklerin yapılarak planın güncel haline ait kopyaların katılımcılara dağıtılması, Belirli aralıklarla tatbikatlar gerçekleģtirilerek AMP nin uygunluğunun ve iģlevselliğinin kontrol edilmesi, Acil durum türüne göre, acil müdahale anında aranacak irtibat kiģilerinin belirlenmesi ve bunlarla ilgili iletiģim bilgilerinin AMP içerisinde yer alması, 144

163 AMP ekibi ile acil durumlarda aranacak irtibat kiģilerinin iletiģim bilgilerinde olan değiģikliklerin irtibat listesine yansıtılması, Acil bir durum olduğunda, AMP ekibinin AMP ye uygun olarak hareket etmesini sağlamak, Müdahale esnasında AMP nin yetersiz kaldığı yerlerde, AMP den bağımsız olarak gerekli eylemlerin faaliyet sahibinin onayını aldıktan sonra gerçekleģtirilmesi, Acil durumun sona ermesinden sonra AMP ekibi ile birlikte durumun gözden geçirilmesi, rapor hazırlanması ve bu raporun faaliyet sahibine sunulmasıdır. Acil Müdahale Planı Koordinatörü sorumluluğunda çalıģanların bireysel yetenekleri göz önünde bulundurularak bir Acil Müdahale Ekibi oluģturulur. Acil Müdahale Ekibi nin görev ve sorumlulukları aģağıdaki gibidir: AMP gerçekleģtirilmesi için verilen eğitim ve tatbikatlara katılmak, AMP Koordinatörü ile birlikte yıllık olarak AMP yi gözden geçirmek, Acil bir durum olduğunda AMP Koordinatörünün bilgilendirmek, Acil durumun türüne göre, AMP ye uygun olarak gerekli olan eylemleri gerçekleģtirmek, Acil durum için daha önceden belirlenen irtibat kiģilerini haberdar etmek, Acil durum sonrasında AMP Koordinatörü ile birlikte durumun gözden geçirilmesi ve raporun hazırlanmasına katkıda bulunmaktır. Acil Müdahale Planı kapsamında; tesiste bulunan tüm makine ve teçhizatlar yetkili ve sertifikalı operatörler tarafından kullanılacaktır. Yetkisiz kullanımlar engellenecektir. Bu Ģekilde kaza riski azaltılacaktır. Tesiste oluģabilecek kaza türleri; makine bakım ve onarım sırasında meydana gelecek kazalar, dikkatsiz makine kullanımı sonucunda oluģabilecek kazalar ve su havuzlarına düģme sonucunda boğulma baģlıcalarıdır. Proje kapsamındaki çökeltme ve yükleme havuzlarında tel örgü, korkuluk vb. güvenlik tedbirleri alınacak olup çökeltme havuzu ve yükleme havuzu çevresindeki dikkat gerektiren alanlara uyarı levhaları yerleģtirilerek yetkisiz eriģim engellenecektir. Gerekli durumlarda can yeleği kullanılacaktır. Ayrıca iletim hattı güzergâhına belirli aralıklarla uyarı levhaları yerleģtirilecektir. Regülatör ve santral binasında güvenlik personeli bulundurulacak ve giriģ ve çıkıģlar kontrol altına alınacak. Herhangi bir kaza sonucunda, su kaynaklarına olabilecek yağ-akaryakıt ve kimyasal madde sızıntılarında sızıntının yayılmasını engellemek ve toplamak üzere emici dubalar kullanılacaktır. Emici dubaların içleri emici lifli malzeme ile dolu olacaktır. Sızıntının büyüklüğü ve su kaynağının debisi dikkate alınarak, sızıntı tamamen toplanıncaya kadar gerektiğinde birkaç sıra duba kullanılacaktır. Su kaynağının su kalitesi, sızıntının meydana geldiği alanın mansap ve membasında izlenecektir. Kirliliği önleyici ekipmanlar ve malzemeler; kum (yol ve toprak üzerinde oluģan kirliliği emdirmek ve yayılmasını önlemek için kum iyi bir malzeme olup kuru olması gerekir), talaģ, teneke, varil, emici dubalar, emici yastık, lastik eldiven, özel giysiler ve koruyucu ekipmanlar, sağlam plastik torbadır. 145

164 Kaza sonrasında herhangi bir sızıntı ve/veya dökülme durumunda yapılacaklar Ģunlardır: Sızıntı kaynağı belirlenip mümkünse sızıntı durdurulacaktır, sızıntının yayılmasını önlemek amacıyla çevresine kum torbaları koyulacaktır, büyük sızıntılarda, arazinin eğimine göre sızıntının alt ucunda küçük bir kanal açılacak ve içi emici malzeme ile doldurulup sızan malzemenin burada birikmesi sağlanacak, böylece sızıntının yeraltı suyuna karıģması engellenecektir, Kirletici malzeme, kirlenen emici malzeme ve toprak, uygun büyüklük ve sağlamlıkta torbalara koyulup üzeri etiketlenecektir. Makine ve teçhizatın, gerekli koruyucu ekipmanlarla çevrilerek ve uyarı iģaretleri asılarak daha güvenli hale getirilmesi planlanacaktır. Makinelerde çalıģacak yetkili personelin bilgileri güncellenecek ve periyodik eğitime tabi tutulacaktır. Faaliyette görev yapacak personellere doğal afet, kaza, yangın gibi durumlarda aģağıda telefonlarla gerekli irtibatları kurması ve olası bir durumda yapması gereken ilk yardım müdahaleleri ve sivil savunma tedbir ve müdahale iģlevleri hususunda gerekli eğitim verilecektir. Olası deprem durumları için personele gerekli eğitimler verilecek olup tesis yapıları deprem yönetmeliğine uygun yapılacaktır. Bölgede hissedilir ölçekte deprem olması durumunda genel olarak tesis yapılarının görsel olarak denetimi yapılacak, denetleme ve kontroller tamamlandıktan sonra bulgular derhal ilgili makamlara bildirilecek, eğer regülatör yıkılıyor veya yıkılacak kadar hasar almıģsa, derhal akıģ aģağıda bulunan yerleģimlere ve diğer iģletmelere haber verilecektir. Regülatör dolu savağı dolu gövdeli olup Q100 taģkın debisi olan m 3 /s'yi güvenli Ģekilde geçirecek Ģekilde projelendirilmiģtir. Proje debisi ve bunun altında kalan sular sürekli alınacak, fazla sular ise dolu gövde üzerinden dere yatağına atılacaktır. Ayrıca tehlike anında aģağı havzalarda yer alan yerleģimlerin mal ve can güvenliğini emniyet altına alınacaktır. Bu kapsamda tehlike anında aģamalı olarak kapaktaki boģaltma miktarları arttırılacak, aģağı havzalarda yer alan halk uyarılacak ve sızıntı kontrolü gerçekleģtirilecek. ÇalıĢanların sağlığı ve güvenliği konusunda, T.C. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Tüzüğü nde belirtilen hükümlere uyulacak olup, gerekli ikaz levhaları konularak çalıģanlar bu konuda bilgilendirilecektir. Makine arızalarına kesinlikle tesis çalıģanları müdahale etmeyecektir. Tesis çevresinde trafik kazalarının önlenmesi için gerekli uyarı levhaları konulacaktır. Çıkabilecek herhangi bir yangına karģı yeterli sayıda yangın söndürme cihazı (kazma, kürek, balta, su kovası vs.) bulundurulacak, yangın konusunda hassas davranılacak olup çalıģan isçiler sürekli kontrol edilip uyarılacaktır. Proje kapsamında sabotaj, terör saldırısı vb. olması durumunda Ġlçe Jandarma Komutanlığına haber verilecektir. ġekil 53 Acil müdahale planı 146