DOĞU AKDENİZ'IN SİSMOTEKTONİĞİ İÇİNDE TÜRKİYE'NİN YERİ: YENİ BULGULAR VE TEST EDİLMESİ GEREKEN HİPOTEZLER

Transkript

1 DOĞU AKDENİZ'IN SİSMOTEKTONİĞİ İÇİNDE TÜRKİYE'NİN YERİ: YENİ BULGULAR VE TEST EDİLMESİ GEREKEN HİPOTEZLER ÖZET: G. Seyitoğlu 1, K. Esat 2, B. Kaypak 3, M. Toori 4 1 Profesör, Tektonik Araştırma Grubu, Jeoloji Müh. Bölümü, Ankara Üniversitesi, Gölbaşı, Ankara 2 Dr, Tektonik Araştırma Grubu, Jeoloji Müh. Bölümü, Ankara Üniversitesi, Gölbaşı, Ankara 3 Doçent, Jeofizik Müh. Bölümü, Ankara Üniversitesi, Gölbaşı, Ankara 4 Dr, Arazi, 4th Section, 21st Street, No: 123, Zanjan, Iran seyitoglu@ankara.edu.tr Doğu Akdeniz'in neotektoniğinde en önemli rollerden biri Arap ve Avrasya levhalarının çarpışması olarak değerlendirilebilir. Doğu Akdeniz'in ana neotektonik elemanlarının çoğunluğu Türkiye içinde veya çok yakınındadır. Bunlardan başlıcaları, Bitlis-Zagros Kenet Zonu (BZKZ), Ölü Deniz Fay Zonu, Doğu Anadolu Fay Zonu (DAFZ), Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ), Ege Dalma - Batma Zonu ile gerisindeki graben sistemi ve Kıbrıs Dalma-Batma Zonu olup, bölgedeki en önemli sismik kaynakları oluştururlar. Bu ana yapıların genel karakteri elde edilen odak mekanizması çözümleri ve GPS ölçümleri yardımıyla büyük oranda anlaşılmış olmasına rağmen, bazı eksiklikler de mevcuttur. Örneğin KAFZ nasıl Ege Denizi'ne ulaşmaktadır sorusuna yanıt son dönemde meydana gelen Çanakkale-Ayvacık depremlerinin incelenmesi ile bulunabilir. Ana yapılar dışında, Anadolu levhası içindeki deformasyonun anlaşılmasına yönelik çalışmalar yeni gündeme gelmektedir. Anadolu levhasının iç deformasyonu hakkında KAFZ, Eskişehir Fay Zonu ve Kırıkkale-Erbaa Fay Zonu arasında kalan bölgede önemli adımlar atılmıştır. BZKZ önülkesindeki yapılar İran güneybatısında ayrıntılı çalışılmış olmasına rağmen, benzer yapılar Güneydoğu Türkiye, Kuzey Irak ve Suriye'de yeni ele alınmıştır. Bu alanda yer alan bindirme / kör bindirmeler ile ilişkili kıvrımlar ve bölgede gözlenen sismik etkinlik arasında bir ilişki kurulmaya çalışılarak Güneydoğu Anadolu Kaması tanımlanmıştır. BZKZ kuzeyindeki Türk - İran yüksek platosunun iç deformasyon mekanizması ise eşkenar dörtgen veya buna benzer hücrelerin kenarlarında oluşan sağ veya sol yönlü doğrultu atımlı faylar ile bu hücrelerin ortasında veya kuzey ve/veya güney köşelerinde meydana gelen bindirmelerden oluşmaktadır. Bölgede ana neotektonik hatlar dışında kalan alanların çalışılması, bilinenlere ek olarak daha fazla yerleşim alanının sismik tehlike analizinin yapılabilmesi açısından önem taşımaktadır. ANAHTAR KELİMELER: Doğu Akdeniz, sismotektonik, Türk-İran Yüksek Platosu, eşkenar hücreler, içsel deformasyon, diri faylar THE POSITION OF TURKEY IN THE SEISMOTECTONICS OF EASTERN MEDITERRANEAN: THE NEW FINDINGS AND HYPOTHESES SHOULD BE TESTED ABSTRACT: One of the main roles in the neotectonics of Eastern Mediterranean can be attributed to the collision of the Arabian and Eurasian plates. Most of the main neotectonic elements of the region are located in Turkey and its surroundings. Bitlis-Zagros Suture Zone (BZSZ), Dead Sea Fault Zone, East Anatolian Fault Zone (EAFZ), North Anatolian Fault Zone (NAFZ), Cyprus and Aegean Subduction Zones constitute the main seismic sources of the region. Although the general characteristics of the main structures have been determined by using focal mechanism

2 solutions and GPS measurements, there are insufficiently lighted issues. Such as how NAFZ reaches to the Aegean Sea. Probably recent seismic activity around Çanakkale-Ayvacık would provide an answer to this problem. Apart from the main structures, the studies dealing with the nature of internal deformation of the Anatolian plate are recently gaining importance. More progress achieved in the area limited by the NAFZ, Eskişehir and Kırıkkale- Erbaa Fault Zones. In the southwest of Iran, the structures in the foreland of BZSZ were studied in detail, but similar structures have recently been investigated in the southeast Turkey, the northern Iraq and Syria. The Southeast Anatolian Wedge has been determined by using the relationship between thrust/blind thrust related folding and seismic activity. In the north of BZSZ, the internal deformation of Turkish-Iranian High Plateau occurs in the rhombus or rhomboidal cells. These cells are limited by right and left lateral strike-slip faults and there are thrust faults in the middle or in the north and/or south corners of these cells. In the region, studying the areas outside the main neotectonic structural elements is important for the seismic hazard analysis of more settlements in addition to the known ones. KEYWORDS: Eastern Mediterranean, seismotectonics, Turkish-Iranian High Plateau, rhomboidal cells, internal deformation, active faults 1. GİRİŞ Doğu Akdeniz'in neotektoniği, ana hatlarını Bitlis-Zagros Kenet Zonu (BZKZ), sol yanal Ölü Deniz Fay Zonu, Doğu Anadolu Fay Zonu (DAFZ), Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ), Ege Dalma-Batma Zonu ile Graben sistemi ve Kıbrıs Dalma-Batma Zonu oluşturur (Şekil 1). Bu hatların sınırladığı levhaların Avrasya'ya göre hızları GPS verilerinden yararlanarak Reilinger vd. (2006) tarafından ortaya konmuştur. Buna göre Arap levhası K ve KD'ya doğru hareket ederken (15-20 mm/yıl), KAFZ ve DAFZ arasında kalan Anadolu levhası batıya hareket etmektedir (21 mm/yıl). Ege levhasının ise GB'ya hareketi söz konusudur (33 mm/yıl). Doğu Akdeniz'in neotektoniğinde önemli yer tutan Türkiye'nin neotektoniği hakkında ilk kapsamlı araştırma Şengör vd. (1985) tarafından yayınlanmış olup, Türkiye'nin neotektonik bölgelerini ayırır ve oluşumlarını da neden sonuç ilişkisine bağlar. BZKZ boyunca Arap ve Avrasya levhalarının çarpışması, KAFZ ve DAFZ oluşumu, Anadolu levhasının batıya hareketi ve Ege'deki genişlemeli tektoniğin oluşumu olarak sıralanmış bu birbirini izleyen süreçler "Tektonik Kaçma Modeli" olarak anılmaktadır (Şengör vd. 1985). Buna göre Türkiye'deki neotektonik alanlar Doğu Anadolu daralma bölgesi, Orta Anadolu "ova" bölgesi ve Batı Anadolu genişleme bölgesi olarak belirlenmiştir. Bu modele yapılan itirazlardan biri Batı Anadolu'daki genişlemenin başlangıç zamanına ve dolayısı ile bir neden sonuç ilişkisi kurulamayacağına yöneliktir (Seyitoğlu 1992; Seyitoğlu ve Scott 1996). Bununla birlikte ve Sultandağ ve Çay depremlerinin normal fay karakteri (Taymaz ve Tan, 2001; Başokur vd., 2002; Emre vd., 2003) Türkiye'nin neotektonik bölgelerinin sorgulanmasına yol açmış ve Koçyiğit ve Özacar (2003) tarafından yeni bir öneri sunulmuştur. Türkiye neotektoniği'nin daha iyi anlaşılmasına yol açan Anadolu levhasının iç deformasyonuna yönelik çalışmalar yeni neotektonik bölgelerin tanımlanmasını beraberinde getirmiştir. KAFZ, Kırıkkale-Erbaa Fay Zonu ve Eskişehir Fay Zonu arasında kalan alan bir daralmalı neotektonik bölge oluşturmakta olup, içinde Eldivan- Elmadağ Kıstırılmış Tektonik Kaması, Abdüsselam Kıstırılmış Tektonik Kaması ve Beypazarı Kör Bindirme Zonu gibi yapılar tanımlanmıştır (Seyitoğlu vd. 2000; 2009; Esat ve Seyitoğlu 2010; Esat 2011; Esat vd. 2017; Seyitoğlu vd. 2017a). Doğu Anadolu daralma bölgesi de kendi içinde iki farklı bölüm olarak incelenmelidir. BZKZ güneyinde kalan alanlar için "Güneydoğu Anadolu Tektonik Kaması" tanımlaması yapılarak, kamanın uç noktasını Sincar dağlarının oluşturduğu gösterilmiş ve kamanın iç yapısında kör bindirmelerin ve doğrultu atımlı sistemlerin rolü vurgulanmıştır (Seyitoğlu vd. 2017b). BZKZ kuzeyindeki alan, ayrıntılı bir şekilde ele alınarak, burada manto tarafından desteklenen bir yapının varlığı öne sürülmüştür (Şengör vd. 2003; 2008). Doğu Anadolu, İran, Ermenistan, Azerbaycan ve Nahçivan'da bulunan aktif fayların incelenmesi sonucu bu alanın içsel deformasyonunu açıklamak için oluşturulan hipotez izleyen bölümde ele alınacaktır.

3

4 Şekil 1. Doğu Akdeniz'in sismotektoniği. Sismik etkinlik USGS kataloğundan (1900'den günümüze M 5), odak mekanizması çözümleri CMT kataloğundan ( arası M 5) alınmıştır. Fay hatları için metindeki referanslara bakınız. 2. TÜRK-İRAN YÜKSEK PLATOSU'NUN İÇ DEFORMASYONU Türk - İran Yüksek Platosu'nda BZKZ kuzeyinde kalan alanlarda önceki çalışmalar dikkatle incelendiğinde (Şaroğlu vd. 1992; Barka ve Reilinger 1997; Koçyiğit vd. 2001; Karakhanian vd. 2004; 2013; Dhont ve Chorowicz 2006; Şengör vd. 2008; Nemcok vd. 2011; Zamani 2013; Emre vd. 2013) sağ ve sol yanal doğrultu atımlı fayların eşkenar dörtgen şeklinde deformasyon hücreleri oluşturduğu gözlenmiştir. Bu hücrelerin orta kesimlerinde K-G daralmaya bağlı olarak gelişen D-B doğrultulu bindirmeler ile K-G açılma çatlakları ve normal faylar yeralmaktadır (Şekil 2a). Bazı durumlarda eşkenar dörtgeni oluşturan hücrelerin geniş açılı köşelerinde bindirmelerin geliştiği gözlenmektedir (Şekil 2b). Türk-İran Yüksek Platosunda gözlenen bu deformasyon hücrelerinden bazıları önem sırasına göre aşağıda tanımlanacaktır (Şekil 3). Şekil 2. İdeal eşkenar dörtgenlerden oluşan deformasyon hücreleri. Şekil 3. Türk - İran Yüksek Platosunda eşkenar dörtgenlerden oluşan deformasyon hücreleri. Ça: Çayırlı; Beş: Beşgöze; Dü: Düzyurt; Ka: Karlıova; Me: Memişhan.

5 2.1. Van eşkenar hücresi (Van rhomboidal cell) Van Gölü bu hücrenin orta kesiminde bulunmaktadır. KD kenarı, KB-GD doğrultulu sağ yanal Erciş, Dorutay ve Saray fayları ile sınırlanırken (Emre vd. 2013), KB kenarı birbirine paralel gelişen KD-GB doğrultulu Süphan Fayı (Şaroğlu vd. 1992) ve sismik kesitlerde gözlenen Van Gölü'nün kuzey kıyısına paralel gelişen sol yanal doğrultu atımlı faylarla (Toker ve Şengör 2011) ve Malazgirt Fayı (Şaroğlu vd. 1992) ile sınırlanmıştır. Van hücresinin GD kenarını KD-GB sol yanal doğrultu atımlı Başkale Fayı (Perinçek vd. 1987; Şaroğlu vd. 1992; Emre vd. 2013) oluşturmaktadır. Hücrenin GB kenarı Van gölü güney sahillerine paralel uzanan sağ yanal doğrultu atımlı fay, sismik yansıma kesitlerinde görülmektedir (Toker ve Şengör 2011). Van eşkenar hücresinin ortasında hem göl içinde sismik yansıma kesitlerinde (Toker ve Şengör 2011), hem de Van şehri kuzeyinde yaklaşık D-B doğrultulu bindirme karakterli Van Fay Zonu (Doğan ve Karakaş 2013) izlenmekte ve (Mw:7.1) Van depreminin kaynağını oluşturmaktadır. Nemrut açılma çatlağı (Şaroğlu vd. 1987; Emre vd. 2013) Van eşkenar hücresinin batı köşesinde bulunmaktadır (Şekil 3). Van eşkenar hücresinin Şekil 2a'da şematik olarak sunulan tüm yapısal unsurları içerdiği görülmektedir Urmiye eşkenar hücresi (Urmiye rhomboidal cell) Bu hücrenin KB kenarı, Van eşkenar hücresi ile ortak olup, sol yanal doğrultu atımlı Başkale Fayı ile temsil edilir. Hücrenin GB kenarını sağ yanal Yüksekova-Şemdinli Fayı (Emre vd. 2013) oluşturur. Bu iki kenar zonuna paralel gelişen sol yanal Derik ve sağ yanal doğrultu atımlı Salmas fayları Salmas depremine yol açmıştır (Berberian ve Tchalenko 1976). Hücrenin KD kenarı ise sağ yanal Tebriz Fayı (Berberian ve Arshadi 1976; Moradi vd. 2011; Rizza vd. 2013) tarafından sınırlanır. Hücrenin GD kenarını D-B doğrultulu sol yanal Zanjan Fayı (Toori 2012; Toori ve Seyitoğlu 2014) ve bunun batıya devamı oluşturmaktadır. Miyane güneyinden geçen KD-GB uzanımlı vadi içinde yer alan sol yanal doğrultu atımlı Miyane-Hüseyinabad Fay Zonu Kola, Bargah, Bonyad Kandi üzerinden Hüseyinabad'a ulaşır (Şekil 3). Daha kuzeydeki D-B yönlü fay zonu ise Sahand volkanının güney eteklerinden geçerek buradaki ışınsal drenajı etkiler (Şekil 3). Urmiye eşkenar hücresinin ortasında göl ve doğu tarafında Sahand volkanizması yer almaktadır. Ayrıca yaklaşık KKB - GGD uzanan Serow ve Urmiye normal fayları ile sırt tipi travertenlerden elde edilen açılma yönleri (Mohajjel ve Taghipour 2014) Şekil 2a'daki model ile uyumludur Ahar eşkenar hücresi (Ahar rhomboidal cell) Bu hücre Ahar bloğu olarak Barka ve Reilinger (1997) makalesinde gösterilmiştir. Hücrenin GB kenarını oluşturan sağ yanal Tebriz Fayı aynı zamanda Urmiye hücresini sınırlar. Tebriz Fayı hücrenin güneyinde Bozkuş bindirme fayına geçer (Saber et al. 2013). Ahar eşkenar hücresi şeklen Zamani (2013) tarafından farkedilmiştir ancak GD kenarının sağ yanal Doğu Miyane Fayı ile sınırlandığı önerilmiştir. Buna karşın Ahar eşkenar hücresinin GD kenarını Erdebil batısından geçen ve Erdebil depremine neden olan KD-GB sol yanal doğrultu atımlı fayın oluşturduğu düşünülmektedir. Hücrenin KD kenarını sağ yanal doğrultu atımlı Astara-Erdebil Fayı oluşturur (Zamani ve Masson 2014). Sol yanal doğrultu atımlı Aras Fayı hücrenin KB kenarını sınırlamaktadır (Zamani ve Masson 2014). Ahar eşkenar hücresinin K ve G kenarlarında sırası ile Kuzey Azerbaycan bindirmesi ile Bozkuş bindirmeleri yer alır, ayrıca Sabalan volkanizması hücre içinde bulunmaktadır. Tüm bu özellikler Şekil xxb'de gösterilen yapılarla uyum halindedir Nahçivan eşkenar hücresi (Nahçivan rhomboidal cell) Bu hücrenin KB kenarını oluşturan sol yanal Güney Sevan Fayı'nın KD bölümü Nemcok vd. (2011)'de gösterilmiş olup, bu fayın GB devamının akarsu yatakları ötelenmeleri ile iki kol halinde uzandığı Google Earth görüntüleri üzerinde tespit edilmiştir. Güney Sevan Fayı aynı zamanda Erivan eşkenar hücresinin GD kenarını oluşturmaktadır. Nahçivan eşkenar hücresinin GB kenarını Doğubayazıt-Maku Fayı oluşturmaktadır (Şaroğlu vd. 1992; Karakhanian vd. 2004). Hücrenin GD kenarı ise KD-GB sol yanal Aras Fayı tarafından sınırlanır (Nemcok vd. 2011; Zamani ve Masson 2014). Bu fay Ahar eşkenar hücresi ile ortak sınırdır. Nahçivan eşkenar hücresinin KD kenarını KB-GD sağ yanal Akera Fayı oluşturur (Karakhanian vd. 2002; 2013) Erivan eşkenar hücresi (Erivan rhomboidal cell)

6 Bu hücrenin KD kenarını Leninakan-Digor Fayı (Koçyiğit vd. 2001) oluşturmakta olup, KD-GB sol yanal doğrultu atımlı bir faydır. Hücrenin GB kenarı ise birbirine paralel gelişen KB-GD gidişli sağ yanal Iğdır Fayı, Doğubayazıt Fayı ve Balık Gölü Fayı tarafından sınırlanır (Şaroğlu vd. 1992; Emre vd. 2013). Hücrenin GD kenarı Nahçivan hücresi ile ortak olan Güney Sevan Fayı tarafından sınırlanır. Erivan eşkenar hücresinin KD kenarını ise KB-GD doğrultulu sağ yanal Pambak-Sevan Fayı (Karakhanian vd. 2002) oluşturmaktadır. Erivan hücresinde Aragats volkanı yer almaktadır Kars eşkenar hücresi (Kars rhomboidal cell) Bu hücrenin GD kenarı sol yanal doğrultu atımlı Leninakan-Digor Fayı (Koçyiğit vd. 2001) ile sınırlı olup, Erivan hücresi ile paylaşılmaktadır. Hücrenin KD kenarında sağ yanal doğrultu atımlı Pambak-Sevan Fayı bulunmaktadır (Karakhanyan vd. 2013). Kars eşkenar hücresinin KB kenarını Göle Fayı oluşturur (Emre vd. 2013). Hücrenin GB kenarını ise KB-GD sağ yanal Sarıkamış Fay Zonu oluşturmaktadır Horasan eşkenar hücresi (Horasan rhomboidal cell) Bu hücrenin KB kenarını KD-GB gidişli sol yanal doğrultu atımlı Erzurum Fay Zonu oluşturmaktadır (Şaroğlu vd. 1992; Emre vd. 2013). Bu kenara paralel uzanan Horasan-Şenkaya Fay Zonu bulunmaktadır ve (Ms: 6.8) depreminin yüzey kırıkları bu hat üzerinde bulunmaktadır. Hücrenin KD kenarı Kars eşkenar hücresi ile sınır olup, yeni tanımlanan sağ yanal Sarıkamış Fay Zonu tarafından sınırlanır. Sağ yanal doğrultu atımlı Karayazı Fayı (Emre vd. 2013) Horasan eşkenar hücresinin GB kenarını oluştururken, sol yanal doğrultu atımlı Kağızman Fayı (Şaroğlu vd. 1992) GD kenarını oluşturur Ağrı eşkenar hücresi (Ağrı rhomboidal cell) Hücrenin KD kenarı Horasan hücresi ile ortak kenarı temsil eden sol yanal Kağızman Fayı tarafından sınırlanır. Sağ yanal Tutak Fayı (Şaroğlu vd. 1992; Emre vd. 2013) hücrenin GB kenarını oluşturur. Hücrenin GD kenarı sol yanal Taşlıçay Fay Zonu ile sınırlanmıştır. KD kenarı ise sağ yanal Balık Gölü Fay Zonu tarafından sınırlanır (Emre vd. 2013) Tendürek eşkenar hücresi (Tendürek rhomboidal cell) Bu hücrenin KD kenarı Nahçivan hücresi ile ortak olarak kullanılan sağ yanal Doğubeyazıt-Maku Fayı'ndan oluşmaktadır (Şaroğlu vd. 1992; Emre vd. 2013; Karakhanian vd. 2004). GB kenar ise Van hücresi ile ortak olarak kullanılan sağ yanal Erciş Fayı (Şaroğlu vd. 1992; Emre vd. 2013) ile sınırlanmaktadır. Hücre kuzeyde Ağrı hücresiyle ortak sınır oluşturan D-B gidişli sol yanal doğrultu atımlı Taşlıçay Fayı ve güneyde Memişhan hücresi ile ortak sınır oluşturan sol yanal doğrultu atımlı Muradiye - Hazerli Fayı arasında kalmaktadır Memişhan eşkenar hücresi (Memişhan rhomboidal cell) Bu hücre kuzeyde Tendürek hücresi, GB'da Van hücresi, GD'da Urmiye hücresi ve KD'da Nahçivan hücreleri arasında kalmakta olup, hücre kenarlarını belirleyen doğrultu atımlı fayların arasında bulunmaktadır Hınıs eşkenar hücresi (Hınıs rhomboidal cell) Daha çok bir parelel kenarı andıran bu hücrenin GB kenarı KAFZ'nun sağ yanal Kargapazarı Segmenti, Varto Fay Zonu ve Akdoğan Gölü Fayı tarafından oluşturulur (Emre vd. 2013). Varto Fay Zonu üzerinde (Ms:6.8) ve (Ms: 6.2) depremleri meydana gelmiştir. KD kenar ise sağ yanal Karayazı Fayı ve Tutak Fayı'ndan meydana gelmiştir. KB kenar ise sol yanal Çat Fay Zonu /Palandöken Fayı ve GD kenar yine sol yanal Malazgirt Fayı tarafından sınırlanır (Şaroğlu vd. 1992; Emre vd. 2013) Muş eşkenar hücresi (Muş rhomboidal cell) Muş hücresinde KD kenar geometrik olarak benzeşen Hınıs hücresi ile paylaşılır. Varto Fay Zonu ve Akdoğan Gölü Fayı bu kenarı oluşturur. GB kenar ise sağ yanal Kavakbaşı Fayı ile temsil edilir. KB kenar sol yanal DAFZ'na ait Ilıca ve Karlıova segmentlerinden oluşur ve Ilıca Segmenti üzerinde (Ms: 6.8) depremi meydana gelmiştir (Emre vd. 2013). Hücrenin GD kenarı sol yanal Malazgirt Fayı tarafından sınırlanır. Hücrenin

7 orta kesimine yakın bulunan Muş ovasının K kenarı ise bindirme fayı ile sınırlanmaktadır (Şaroğlu vd. 1992; Emre vd. 2013) Karlıova eşkenar hücresi (Karlıova rhomboidal cell) Bölgedeki en belirgin hücrelerden biri olan Karlıova hücresi de Hınıs ve Muş hücrelerine benzer şekilde paralelkenar pozisyonuna daha yakın olup, KAFZ'nun Kargapazarı Segmenti ve DAFZ'nun Karlıova ve Ilıca segmentleri hücrenin KD ve GD kenarlarını oluşturur (Şaroğlu vd. 1992; Emre vd. 2013). Sol yanal Sancak- Uzunpazar Fay Zonu ve sağ yanal Karakoçan Fay Zonu (Şaroğlu vd. 1992; Emre vd. 2013) hücrenin KB ve GB kenarlarını meydana getirmektedir Kiğı eşkenar hücresi (Kiğı rhomboidal cell) Karlıova eşkenar hücresinin batısında bulunan hücre, sol yanal Sancak - Uzunpazar Fay zonunu paylaşmaktadır. Hücrenin KD kenarını KAFZ'nun Yedisu Segmenti (Emre vd. 2013) oluşturmaktadır. Sol yanal Ovacık Fayı (Şaroğlu vd. 1992) ve sağ yanal Nazımiye Fayı (Emre vd. 2013) hücrenin KB ve GB kenarlarını meydana getirir Beşgöze eşkenar hücresi (Beşgöze rhomboidal cell) Hücrenin GD kenarı sol yanal Çat Fay Zonu'nun (Emre vd. 2013) GB uzanımı (Herece ve Akay 2003) ile, GB kenarı ise KAFZ'nun sağ yanal Yedisu Segmenti (Emre vd. 2013) tarafından sınırlanmaktadır. Hücrenin KD kenarı Tercan Fayı'nın GD uzantısı olan faylar tarafından sınırlandırılmaktadır. KB kenarı ise sol yanal doğrultu atımlı Mercan Fayı tarafından sınırlanmıştır Çayırlı eşkenar hücresi (Çayırlı rhomboidal cell) Bu hücrenin Beşgöze hücresi ile ortak sınırını sol yanal doğrultu atımlı Mercan Fayı oluşturmaktadır. BKB-DGD gidişli sağ yanal Tercan Fayı (Emre vd. 2013) ise hücrenin KD kenarını oluşturur. Çayırlı eşkenar hücresinin GB kenarı KAFZ'nun Erzincan ovası KD kenarından geçen (Mw: 7.8) ve (Ms: 6.8) depremlerine ait yüzey kırıklarından oluşur (Şaroğlu vd. 1992; Emre vd. 2013). Hücrenin KB kenarını ise sol yanal doğrultu atımlı (Herece ve Akay 2003) Akdağ-Boybeyi Fayı oluşturmaktadır Düzyurt eşkenar hücresi (Düzyurt rhomboidal cell) Hücrenin GD kenarı sol yanal doğrultu atımlı Palandöken Fayı tarafından sınırlanır. Sağ yanal Kandilli Fayı ise hücrenin KD kenarını oluşturmaktadır (Emre vd. 2013). Düzyurt hücresinin KB kenarını Aşkale çizgiselliği oluştururken, GB kenarı sağ yanal Tercan Fayı'nın GD uzantısı tarafından sınırlanır (Emre vd. 2013). 3. TARTIŞMA Doğu Akdeniz'in neotektoniğinin ana hatları belirlenmiş olmasına rağmen detaylar üzerindeki bilgi eksikliği devam etmekte ve yeni çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bazı durumlarda meydana gelen sismik etkinlik o bölgenin neotektonik çatısının daha iyi anlaşılmasına yönelik ipuçları sunmaktadır. Yakın zamanda meydana gelen Gülpınar-Ayvacık depremleri (Seyitoğlu vd. 2017c) KAFZ'nun Ege Denizi altındaki yapısı hakkında aydınlatıcı bulgular sunmuş, fakat aynı zamanda başka problemleri de gündeme getirmiştir. Bunlar arasında KAFZ'nun Güney Marmara'da kaç kolu olduğu, klasik anlamda tanımlanmış olan Güney Kol'un Eskişehir Fay Zonuna mı (Özalp vd. 2013) yoksa yeni bir güzergahla KAFZ'na mı bağlandığı (Seyitoğlu vd. 2016) üzerinde çalışılması gereken konular arasındadır. Anadolu levhası içinde meydana gelen sismik etkinliklerin (Bala: Esat vd ve Beypazarı: Seyitoğlu vd. 2017a ile Sultandağ ve Çay: Taymaz ve Tan 2001; Başokur vd. 2002; Emre vd. 2003) levhanın iç deformasyonunun anlaşılmasında rolleri olduğu ve giriş bölümünde belirtildiği üzere klasik hale gelmiş neotektonik bölgelerin (Şengör vd. 1985) sorgulanmasına yol açtıkları da görülmektedir (Koçyiğit ve Özacar 2003) Van depremi (Doğan ve Karakaş 2013) de Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da kör bindirmeler ile ilişkili depremlerin önemini ortaya çıkarması açısından yol gösterici olmuştur. Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da baskın olarak doğrultu atımlı sistemlere atfedilen sismik etkinliğin yeni bir bakış açısıyla ele alınması gerekliliği ortaya çıkmıştır (Seyitoğlu vd. 2017b). Buradan hareketle bu çalışmada BZKZ kuzeyinde Türk - İran Yüksek platosunun iç deformasyonunun nasıl gerçekleştiğine ait "eşkenar deformasyon hücreleri modeli" bir hipotez

8 olarak ortaya konmuştur. Önceki diri fay haritalarında sağ yanal doğrultu atımlı sistemlerin daha baskın olduğu ve bunun GPS temelli blok modelleme çalışmalarını etkilediği görülmektedir. Bu çalışmada varolan sağ yanal sistemlerin yanında sol yanal doğrultu atımlı fayların eşkenar deformasyon hücre sınırlarını nasıl belirledikleri ortaya konmuş olup, bu hücrelerin içindeki bindirme sistemlerinin gelişimine de açıklık getirilmiştir. 4. SONUÇLAR Bu çalışmada son sismik etkinliklerin ışığı altında Doğu Akdenizin sismotektoniği içinde Türkiye'nin nasıl şekillendiği tartışılarak Türk - İran yüksek platosunun iç deformasyonunda rol oynayan eşkenar deformasyon hücreleri hipotezinin, Van, Urmiye, Ahar, Nahçivan, Erivan, Kars, Horasan, Ağrı, Tendürek, Memişhan, Hınıs, Muş, Karlıova, Kiğı, Beşgöze, Çayırlı, Düzyurt hücrelerinin tanımlanmasıyla ana hatları ortaya konmuştur. KAYNAKLAR Barka, A., Reilinger, R. (1997). Active tectonics of the Eastern Mediterranean region: deduced from GPS, neotectonic and seismicity data. Annali Di Geofisica 40:3, Başokur, A.T., Gökten, E., Seyitoğlu, G., Varol, B., Ulugergerli, E., Işık, V., Candansayar, E., Tokgöz, E. (2002). Jeoloji ve jeofizik çalışmalar ışığında Çay (Afyon) depremi nin mekanizması, hasarın nedenleri ve bölgenin deprem etkinliği. Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yayını, 56 s. Berberian, M., Arshadi, S. (1976). On the evidence of the youngest activity of the North Tabriz Fault and the seismicity of Tabriz city. Geological Survey of Iran 39, Berberian, M., Tchalenko, J.S Field study and documentation of the 1930 Salmas (Shahpur- Azarbaijan) earthquake. Geological Survey of Iran 39, Dhont, D., Chorowicz, J. (2006). Review of the neotectonics of the Eastern Turkish - Armenian Plateau by geomorphic analysis of digital elevation model imagery. International Journal of Earth Sciences 95, Doğan, B., Karakaş, A. (2013). Geometry of co-seismic surface ruptures and tectonic meaning of the 23 October 2011 Mw 7.1 Van earthquake (East Anatolian Region, Turkey). Journal of Structural Geology 46, Emre, Ö., Duman, T.Y., Özalp, S., Elmacı, H., Olgun, Ş., Şaroğlu, F. (2013). Active fault map of Turkey with an explanatory text 1:1,250,000 scale. Special Publication Series 30, General Directorate of Mineral Research and Exploration, Ankara-Turkey. ISBN: Emre, Ö., Duman, T.Y., Doğan, A., Özalp, S., Tokay, F., Kuşçu, İ Surface faulting associated with the Sultandağı earthquake (Mw 6.5) of 3 February 2002, southwestern Turkey. Seismological Research Letters 74:4, Esat, K., Seyitoğlu, G. (2010). Neotectonics of North Central Anatolia: a strike-slip induced compressional regime. Tectonic Crossroads: Evolving Orogens of Eurasia-Africa-Arabia, Middle East Technical University, Ankara, Abstracts, p.38. Esat, K. (2011). Ankara çevresinde Orta Anadolu'nun neotektoniği ve depremselliği. Doktora Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara Üniversitesi, Ankara. Esat, K., Çıvgın, B., Kaypak, B., Işık, V., Ecevitoğlu, B., Seyitoğlu, G. (2014). The Bala (Ankara, Central Turkey) earthquakes: a case study for strike-slip fault terminations. Geologica Acta 12:1,

9 Esat, K., Seyitoğlu, G., Ecevitoğlu, B., Kaypak, B. (2017). Abdüsselam Kıstırılmış Tektonik Kaması: KB Orta Anadolu da daralma rejimiyle ilişkili bir Geç Senozoyik yapısı [Abdüsselam Pinched Crustal Wedge: a Late Cenozoic structure related to the contractional regime in the NW Central Anatolia]. Yerbilimleri-Bulletin for Earth Sciences 38:1, Herece, E., Akay, E. (2003). Kuzey Anadolu Fay Atlası. MTA Özel Yayın Serisi -2. Ankara. Karakhanian, A.S., Trifonov, V.G., Philip, H., Avagyan, A., Hessami, K., Jamali, F., Bayraktutan, M.S., Bagdassarian, H., Arakelian, S., Davtian, V., Adilkhanyan, A. (2004). Active faulting and natural hazards in Armenia, eastern Turkey and northwestern Iran. Tectonophysics 380, Karakhanian, A., Djrbashian, R., Trifonov, V., Philip, H., Arakelian, S., Avagian, A. (2002). Holocene-historical volcanism and active faults as natural risk factors for Armenia and adjacent countries. Journal of Volcanology and Geothermal Research 113, Karakhanyan, A., Vernant, P., Doerflinger, E., Avagyan, A., Philip, H., Aslanyan, R., Champollion, C., Arakelyan, S., Collard, P., Baghdasaryan, H., Peyret, M., Davtyan, V., Calais, E., Masson, F. (2013). GPS constrains on continental deformation in the Armenian region and Lesser Caucasus. Tectonophysics 592, Koçyiğit, A., Özacar, A.A. (2003). Extensional neotectonic regime through the NE edge of the outer Isparta Angle, SW Turkey: new field and seismic data. Turkish Journal of Earth Sciences 12, Koçyiğit, A., Yılmaz, A., Adamia, S., Kuloshvili, S. (2001). Neotectonics of East Anatolian Plateau (Turkey) and Lesser Caucasus: implication for transition from thrusting to strike-slip faulting. Geodinamica Acta 14, Mohajjel, M., Taghipour, K. (2014). Quaternary travertine ridges in the Lake Urmia area: active extension in NW Iran. Turkish Journal of Earth Sciences 23, Moradi, A.S., Hatzfeld, D., Tatar, M. (2011). Microseismicity and seismotectonics of the Tabriz fault (Iran). Tectonophysics 506, Nemcok, M., Feyzullayev, A. A., Kadirov, F. A., Zeynalov, G. A., Allen, R., Christensen, C., Welker, B. (2011). Neotectonics of the Caucasus and Kura valley, Azerbaijan. Global Engineers & Technologist Review 1, Özalp, S., Emre, Ö., Doğan, A. (2013). Kuzey Anadolu Fayı Güney Kolu'nun segment yapısı ve Gemlik Fayının paleosismik davranışı, KB Anadolu. MTA Dergisi 147, Perinçek, D., Günay, Y., Kozlu, H. (1987). New observations on strike-slip faults in east and southeast Anatolia. Proceedings of 7 th Biannual Petroleum Congress of Turkey. UCTEA Chamber of Petroleum Engineers, Reilinger, R., McClusky, S., Vernant, P., Lawrence, S., Ergintav, S., Çakmak, R., Özener, H., Kadirov, F., Guliev, I., Stepanyan, R., et al. (2006). GPS constraints on continental deformation in the Africa - Arabia-Eurasia continental collision zone and implications for the dynamics of plate interactions. Journal of Geophysical Research 111:B05411, doi: / 2005JB Rizza, M., Vernant, P., Ritz, J. F., Peyret, M., Nankali, H., Nazari, H., Djamour, Y., Salamati, R., Tavakoli, F., Chery, J., Mahan, S. A., Masson, F. (2013). Morphotectonic and geodetic evidence for a constant slip-rate over the last 45 kyr along the Tabriz fault (Iran). Geophysical Journal International 193, Saber, R., Işık, V., Çağlayan, A. (2013). Kuzey Bozkuş Fay Zonu'nun (KB İran) jeolojisi ve tektonik önemi. Yerbilimleri 34,

10 Şaroğlu, F., Emre, Ö., Kuşçu, İ. (1992). Türkiye Diri Fay Haritası [Active Fault Map of Turkey]. MTA Yayını. Ankara. Şengör, A.M.C., Görür, N., Şaroğlu, F. (1985). Strike-slip deformation basin formation and sedimentation: Strikeslip faulting and related basin formation in zones of tectonic escape: Turkey as a case study. In: Biddle KT, Christie-Blick N, editors. Strike-slip faulting and basin formation. Soc Econ Paleontol Min Spec Publ 37: pp Şengör, A.M.C., Özeren, M.S., Keskin, M., Sakınç, M., Özbakır, A.D., Kayan, İ. (2008). Eastern Turkish high plateau as a small Turkic-type orogen: Implications for post-collisional crust-forming processes in Turkic-type orogens. Earth-Science Reviews 90, Şengör, A.M.C., Özeren, S., Genç, T., Zor, E. (2003). East Anatolian high plateau as a mantle-supported, northsouth shortened domal structure. Geophysical Research Letters 30, 24, 8045, doi: /2003gl Seyitoğlu, G. (1992). Late Cenozoic crustal extension, basin formation and volcanism in west Turkey. PhD thesis, University of Leicester, UK. Seyitoğlu, G., Aktuğ, B., Karadenizli, L., Kaypak, B., Şen, Ş., Kazancı, N., Işık, V., Esat, K., Parlak, O., Varol, B., Saraç, G., İleri, İ. (2009). A late Pliocene - Quaternary pinched crustal wedge in NW central Anatolia, Turkey: a neotectonic structure accommodating the internal deformation of the Anatolian plate. Türkiye Jeoloji Bülteni 52:1, Seyitoğlu, G., Kaypak, B., Aktuğ, B., Gürbüz, E., Esat, K., Gürbüz, A. (2016). A hypothesis for the alternative southern branch of the North Anatolian Fault Zone, Northwest Turkey. Geological Bulletin of Turkey 59:2, Seyitoğlu, G., Esat, K., Kaypak, B. (2017a). One of the main neotectonic structures in the NW central Anatolia: Beypazarı Blind Thrust Zone and related fault-propagation folds [KB İç Anadolu'daki ana neotektonik yapılardan biri: Beypazarı Kör Bindirme Zonu ve ilişkili fay-ilerleme kıvrımları]. Bulletin of the Mineral Research and Exploration 154, Seyitoğlu, G., Esat, K., Kaypak, B. (2017b). The neotectonics of southeast Turkey, northern Syria and Iraq: the internal structure of the South East Anatolian Wedge and its relationship with the recent earthquakes. Turkish Journal of Earth Sciences 26, Seyitoğlu, G., Ecevitoğlu, B., Esat, K., Kaypak, B. (2017c). Şubat 2017 Gülpınar-Ayvacık (Çanakkale) depremleri bilgi notu. Seyitoğlu, G., Kazancı, N., Karadenizli, L., Şen, Ş., Varol, B., Karabıyıkoğlu, T. (2000). Rockfall avalanche deposits associated with normal faulting in the NW of Çankırı Basin: Implications for the postcollisional tectonic evolution of the Neo-Tethyan suture zone. Terra Nova 12, Seyitoğlu, G., Scott, B.C. (1996). The cause of N-S extensional tectonics in western Turkey: Tectonic escape vs. Back-arc spreading vs. Orogenic collapse. Journal of Geodynamics 22, Taymaz, T., Tan, O. (2001). Source parameters of June 6, 2000 Orta-Çankırı and December 15, 2000 Sultandağ- Akşehir earthquakes (Mw = 6.0) obtained from inversion of teleseismic P- and SH- body-waveforms. Symposia on Seismotectonics of the North-Western Anatolia-Aegean and Recent Turkish Earthquakes, 8 May 2001, İstanbul,

11 Toker, M., Şengör, A.M.C. (2011). Van Gölü havzasının temel yapısal unsurları, tektonik ve sedimanter evrimi, Doğu Türkiye. İTÜ Dergisi 10, Toori, M. (2012). Zanjan (Orta İran'ın Kuzeybatısı) civarının neotektoniği ve depremselliği. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Toori, M., Seyitoğlu, G. (2014). Neotectonics of Zanjan-Kazvin area, Central Iran: left lateral strike-slip induced restraining stepovers. Turkish Journal of Earth Sciences 23, Zamani Gharechamani, B. (2013). Tectonic Model of Azerbaijan Plateau (North of Tabriz Fault and South Aras). Scientific Quarterly Journal Geosciences 22, Zamani Gharechamani, B., Masson, F. (2014). Recent tectonics of East (Iranian) Azerbaijan from stress state reconstructions. Tectonophysics 611,