KORUNAN ALANLAR PROTECTED AREAS PLANLAMA-YÖNETİM-İZLEME PLANNING-MANAGEMENT-MONITORING. Editör: Doç. Dr. Gökhan AYDIN

Transkript

1 KORUNAN ALANLAR PROTECTED AREAS PLANLAMA-YÖNETİM-İZLEME PLANNING-MANAGEMENT-MONITORING Editör: Doç. Dr. Gökhan AYDIN

2 Korunan Alanlar // Protected Areas 2

3 KORUNAN ALANLAR (PLANLAMA-YÖNETİM-İZLEME) PROTECTED AREAS (PLANNING-MANAGEMENT-MONITORING) Editör Doç. Dr. Gökhan Aydın Kapak Tasarımı Ece Çalış Dizgi Ece Çalış, Murat Çeliker, Murat Kara ISBN *Bu kitapta yer alan bilgi ve yazıların bilimsel ve hukuksal sorumluluğu ilgili bölüm yazarına aittir. 3

4 İÇİNDEKİLER BÖLÜM I. KORUMA AMAÇLI ALANLAR NASIL TANIMLANMALI? Koruma alanlarının ötesini düşünme: sistematik koruma planlaması ve ekolojik ağların rolü R.D.J. Catchpole BÖLÜM II. PLANLAMA Türkiye deki Korunan Alanların Yönetim ve Planlaması: Köprülü Kanyon Milli Parkı ( ) Adnan Yılmaztürk Küre Dağları Milli Parkı Örneğinde Koruma Alanlarında Turizm Andrei Blumer, Duygu Baştanlar Korunan Alanlarda Rekreasyon Taşıma Kapasitesi: Termessos Milli Parkı Örneği Selçuk Sayan BÖLÜM III. YÖNETİM VE İZLEME Tarım ilaçlarının koruma alanlarında biyolojik çeşitliliğe olan etkileri, mücadele ve denetimler Ahmad Mahdavi Türkiye de Biyolojik Materyallerin Toplanması, Kullanılması ve Karşılaşılan Sorunlar Gökhan Aydın Böceklerin Korunan Alanların Sürdürülebilirliğinde Biyolojik Gösterge Olarak Kullanılma Olanakları Gökhan Aydın BÖLÜM IV. KORUNAN ALANLARIN YEREL HALK İLE YÖNETİMİ Yerel sürdürülebilir kalkınma yolu olarak biyolojik çeşitlilik eylem planları Aysegul Çil Ekosistem Hizmetleri ve Korunan Alanların Sağladığı Faydalar Başak Avcıoğlu Çokçalışkan Koruma Alanlarını Olumsuz Etkileyen Konvansiyonel Tarıma Karşı Alternatif Tarım Yöntemi: Organik Tarım Gökhan Aydın Türkiye deki Biyolojik Çeşitlilik Koruması: Türkiye nin Komşu Ülkelere Göre Konumu? Max Kasparek

5 CONTENTS CHAPTER I. HOW TO DEFINE SITES FOR PROTECTION? Thinking beyond protected areas: systematic conservation planning and the role of ecological networks R.D.J. Catchpole CHAPTER II. PLANNING Planning and management of PA in Turkey: Köprülü Kanyon National Park ( ) Adnan YILMAZTÜRK Tourism in Protected Areas on the Example of Küre Mountains National Park Andrei Blumer, Duygu Baştanlar Recreation Carrying Capacity for Protected Areas: Termessos National Park Selçuk Sayan CHAPTER III. MANAGEMENT AND MONITORING Impacts of the pesticides to PAs biodiversity, their management and monitoring Ahmad Mahdavi Understanding the Rules for Collection and Use of Biological Materials Gökhan Aydın Using Insect as Bio-indicator for Sustainability of Protected Areas Gökhan Aydın CHAPTER IV. PUBLIC INVOLVEMENT FOR A BETTER MANAGED PROTECTED AREA Biodiversity action plans as a way towards local sustainable development Aysegul Çil Ecosystem Services and the Benefits Provided by Protected Areas Başak Avcıoğlu Çokçalışkan An Alternative Agriculture Method versus Conventional Agriculture That Have Negative Effects on Protected Areas: Organic Agriculture Gökhan Aydın Biodiversity conservation in Turkey: Where does Turkey stand compared to its neighbours Max Kasparek

6 Korunan Alanlar // Protected Areas 6

7 ÖNSÖZ İnsanoğlu Dört milyar yıldır yaşamın var olduğu kainatta ikiyiz bin yıl önce ortaya çıkmasına karşın yaşam için temel olan DENGE yi alt üst etti. Yeryüzünde kalmayı başarmış sayısız canlının oluşturduğu zincirin tek bir halkasını oluşturan insanın neden olduğu çevre kirliliği, doğal kaynakların tüketilmesi, biyolojik çeşitliliğin azalması, toprak, su, flora ve fauna yıkımı, ozon tabakasının incelmesi, hızlı nüfus artışı ve küresel iklim değişikliği son 100 yılda doğayı tahribinden yalnızca bir kaç örnek. Bazılarının ise geriye dönüşümü mümkün bile değil. Yüz seksen bin yıl boyunca göç eden insanoğlu son 20 bin yıldır yerleşik yaşama geçti. Avcılık, son 10 bin yıldan beri süre gelen ve tarihi bir dönüm noktası olan tarımın keşfi ile çoğu insan tarafından hobi haline geldi. Bu büyük devrim sayesinde medeniyetler kuruldu ve binlerce yıldır süren yiyecek telaşı son buldu. Emek ve zahmet harcanan çiftçilik, bir gelenek gibi nesilden nesile aktarıldı ve hala dünyanın en yaygın iş kolu. Bunca zamandır kas gücüne güvenen insanoğlu bir asırdan biraz daha öncesinde doğadaki enerjiyi kullanmanın da bir yolunu buldu. Güneş enerjisini 100 milyon yıldan uzun bir süre önce kendi bünyesinde hapseden milyonlarca bitki; kömür, gaz ve hepsinden önemlisi petrolün oluşumuna hizmet etti. Bu enerji insanoğlunun tarladaki işini kolaylaştırdı. Ancak bu süreç doğaya, son 50 yıllık bir süre içerisinde insanlığın tüm geçmişinden olduğundan çok daha fazla zarar verdi. Son 60 yılda dünya nüfusu neredeyse üçe katlandı. 2 milyardan fazla insan şehirlere taşındı. Küçük balıkçı kasabaları muazzam gökdelenlerin inşa edildiği birer metropole dönüştürüldü. Doğal kaynaklarla çalışan makineler sayesinde tarlada insanın işi kolaylaştı. Yalnızca 1 litrelik petrol 100 kişinin 24 saatte harcadığı enerjiyi üretiyordu. Tarım artık petrolün egemenliğinde ve yaşam artık petrole bağlı. İnsanoğlu tüm savunmasızlığına karşın hiçbir canlının yeltenmediği bir şekilde doğal yaşamın her köşesini parselleyerek dünyanın çehresi tamamen değiştirdi. Dünyada her şey birbirine bağlı olduğunu unutan insan, yaptığı tek ürünlü tarım ve aşırı sentetik pestisit ve gübre kullanımı sonucu zararlı dediği organizmaların populasyonunun artmasına ve doğal dengenin bozulmasına neden oldu. Tarım nedeni ile nehirler kurudu ve zehirlendi. Zararlı organizmaların beslendiği kötü ürün ve kıtlık kullanılan sentetik pestisitler ve gübreler sayesinde geçici bir süre için unutuldu. İnsanlar yeşil devrim denilen bu süreç içerisinde birim alandan daha fazla verim almaya başlasalar da, aslında havaya, toprağa, bitkilere, hayvanlara, sulak alanlara zehirli atıklar bıraktılar ve doğayı daha da mahvettiler. Sonrasında hastalık ve zararlılara dayanıklı, bol mahsül veren, farklı iklimlere adapte olmuş tohumlar ortaya çıkardılar ve son 100 yılda çiftçilerin binlerce yıldır yarattığı tüm ürün çeşitliliğinin dörtte üçü yok oldu. Artık laboratuvarlarda üretilen tohumlardan elde edilen ürünler sıklıkla kullanılıyor ve her geçen gün bitki çeşitliliği azalıyor. Toprağa atılan her sentetik pestisit ve gübre doğal dengeyi biraz daha bozuyor, bazı canlıların artışını, bazılarının azalışını ve hatta yok oluşuna neden oluyor.

8 Artan insan nüfusu et tüketimi artışını da beraberinde getirdi. Hazır yemle beslenen ve hayatları boyunca mera yüzü görmemiş hayvanlar etleri için tüketildiler. Öyle ki üretilen tahılın çoğu hayvan yemi ya da biyo-yakıt olarak kullanıldı. Kaynakların sınırlı olduğunu unutan insanoğlu, canlı türlerini de tehdit etti ve iklim değişikliği bu tehdidi daha da arttırdı. Ekilebilir toprakların %40 ı uzun vadeli hasar gördü. Her yıl 13 milyon hektar orman yok oldu. Son 15 yılın ortalama sıcaklıkları bu zamana kadar kaydedilen en yüksek sıcaklıklar oldu. Kıta buzulu 40 yıl öncesine oranla %40 inceldi. Kuzey kutup bölgesindeki buzul 30 yıl içinde yüzey genişliğinin %30 unu kaybetti. Bu şekilde devam ederse 2050 yılında dünya üzerindeki canlı türlerinin dörtte birinin yani yaklaşık 500 bin türün yok olabileceği bilim insanları tarafından tahmin edilmekte. Gezegenimizde yaşayan her canlının farklı bir rolü ve özel bir işlevi vardır. Doğada gereksiz ya da zararlı yoktur. Terazi sürekli dengededir. Düzenlenen bu kitap, korunan alanların planlanması, yönetimi ve izlenmesi temel konularını kapsamaktadır. Süleyman Demirel Üniversitesi, Atabey Meslek Yüksekokulu nda 2011 yılında düzenlenen Doğa İçin Korunan Alanlar: Türkiye ile Avrupa Birliği Ülkeleri Arasında Bilgi Transferi ve Öğrenme Ağı isimli I. Uluslararası Çalıştay da sunulan ve sonrasında ulusal ve uluslararası düzeyde doğaya gönül veren bilim insanları ve çalışanlarının katkılarıyla zenginleştirilen kitabın doğayı tanıyan ve böylelikle seven her insana fayda sağlaması dileklerimle. 21 Ekim 2011, Isparta. Gökhan AYDIN (Editör)

9 9

10 Korunan Alanlar // Protected Areas 10

11 BÖLÜM I KORUMA AMAÇLI ALANLAR NASIL TANIMLANMALI? Koruma Alanlarının Ötesini Düşünme: Sistematik Koruma Planlaması ve Ekolojik Ağların Rolü R.D.J. Catchpole 1 1 Centre for Environmental Change and Sustainability, Drummond Library, Surgeon's Square, Drummond Street, Edinburgh, EH8 9XP. rcatchpo@staffmail.ed.ac.uk Önsöz Koruma alanları dünya yüzeyinin yaklaşık %11.5 lik bir kısmını kaplasa da, etkilerine dair önemli sorunlar varlıklarını sürdürmektedir. Biyolojik çeşitlilik azalmakta olduğundan, neslin tükenmesini durdurmak için ek önlemler düşünülmelidir. Türlerin kaybı şimdiden büyük ekolojik bozulmalara yol açmaktadır ve ekosistemin bozulma potansiyeli çevresel değişimin mevcut hızı göz önüne alındığında ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Daha iyi bir koruma planlaması için ekolojik araçlar mevcut olmasına rağmen karar mekanizmaları ve koruma işini üstlenenler tarafından bu araçlar büyük ölçüde görmezlikten gelinmektedir. Ancak, koruma hedeflerini destekleyici birden çok farklı önlemin var olduğu ek alanların tespiti son derece gereklidir. Bunun gerçekleştirilme yollarından biri bir ekolojik ağ (veya yeşil altyapı) tasarım aracı olarak bağlantı analizi ile mümkündür. Geniş alanlarda birden çok türe uygulanabilen gerçekçi bir yaklaşım sağlanırsa bu gelecekteki koruma eylemleri ve daha geniş arazi kullanım planlamalarına dair tekrarlanabilir ve hedefe yönelik olan bir temel teşkil edecektir. Bu İngiltere de fiziksel bağlantı dogmasına veya fazlasıyla parametrelerle ifade edilen meta popülasyon modellerine dayanmayan işlevsel ekolojik ağları tanımlayabilen grafik teoriye dayalı yaklaşımlar ile sağlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Biyolojik çeşitlilik, koruma, yeşil altyapı, arazi kullanımındaki değişim, ekolojik ağlar, iklim değişimi. 11

12 Korunan Alanlar // Protected Areas Giriş Yaban hayatı alanlarının belirlenmesi ve korunması son yüzyılda gerçekleştirilen koruma çalışmalarının öncelikli odak noktası olmuştur senesinde dünya yüzeyinde korunan alanların kürsel ağı %11.5 kadar olduğu tahmin ediliyordu (Chape, ve ark., 2003). Ancak dünyanın birçok bölgesinde bu süreç finansal kaynakların yetersizliği, siyasi irade veya arazinin kullanılmasına yönelik rekabetler yüzünden ya tamamlanamadı ya da yetersiz kaldı (Margules ve Pressey, 2000). Koruma alanları sıklıkla zaten maddi çıkarların gözetilmediği uzak ve ulaşılamayan topraklarda konumlandırılmaktadır (Pressey, ve ark., 1996). Bu demektir ki daha değerli topraklarda yaşayan canlı türleri arazi kullanımındaki değişim tehdidine daha çok maruz kalmalarına rağmen daha az korunmaktadır. Bu çelişkileri hesaba katmadan kanıtlar çok ciddi problemlerim olduğunu göstermektedir. Koruma çalışmalarının önemli bir kısmını oluşturan omurgalı gruplarda bile tür temsillerinde önemli farklar küresel ölçekte süregelmektedir (Rodrigues, ve ark. 2004). Koruma çözümleri küresel biyolojik çeşitliğin bu kadar az kısmına bile uygulanamadığı takdirde omurgasız türlerin de durumu iç açıcı değildir. Bu gerçekler ışığında, korunan alanlar en etkileyici ve kolaylıkla korunan gruplarda bile eksik ve çelişkili bir biyolojik çeşitlilik örneği teşkil edecektir. Bu bölümde ekolojik ağların en dirençli koruma alanı portföylerinde oynadıkları rolün yanı sıra en son eğilimler, ve diğer ülkelerdeki koruma alanı uygulamalarından çıkarılan dersler araştırılacaktır. Kutuplaşma Korunan alanlar her ne kadar yaşama alanının zarar görmesini ve yok olmasını önleyici mutlak başarı elde etmiş olsa da ( Bruner, ve ark. 2001), arazinin yoğun kullanımının temsil edilmeyen türlerin yok olmasına neden olduğu son derece kutuplaşmış toprak parçaları yaratmakta ve dolaylı yoldan etkileyerek alanların yaşamını sürdürebilirliğini tehdit etmektedir. Koruma alanlarının işaretlenmesi bir alanın diğerinden daha önemli olduğuna yönelik dolaylı bir yargı taşır ve bu arazi kullanımı planlayıcıları ve vatandaşların aklında bir ikilik yaratmaktadır: Bir tarafta kısıtlama, diğerinde ise mutlak özgürlük. Gerçekte bu çok zarar verici olabilir ve bu ikilemin sonuçları Burkina Faso daki Arly Milli Parkı nın uydu görüntüsünde açıkça göründüğü üzere uzaydan bile görülebilmektedir. Bu tür kutuplaşmalar Bowman ın (2003) kararların yetersiz ve yanıltıcı bilgiye dayandığı siyasi olarak tehlikeli bölgeler olarak nitelendirdiği alanlar yaratmaktadır. Bir alan kısıtlamadan yoksunsa eğer çevreci değerden de ayn ı derece yoksundur ve burada her aktivite bu yüzden mümkün olacaktır. 12

13 Resim 1. Burkina Faso nun güney doğusunda yer alan Arly Milli Parkı. Bu alan koruma alanlarının sınır ötesi ağı olan W-Arly-Pendjari Kompleksinin bir parçasıdır. İkisi beraber Batı Afrika bozkırlarının en geniş parçasını oluşturmaktadır. Resim, alanın 1972 (solda) ve 2005 (sağda) olmak üzere 2 görüntüsünü göstermektedir lerin başında park komşu araziden ayırt edilemez haldeydi itibariyle, Kompienga Barajı örneğinde olduğu gibi zıt ve potansiyel anlamda saldırgan arazi kullanımları belirgin hale geldi yılında inşa edilen baraj sulamalı tarım ve de balıkçılık için su kaynağı teşkil etmektedir senesine ait görüntüde dağınık halde akarsu çizgileri ( koyu kızıla çalan mor benekler) açıkça görülebilmektedir. Kaynak: UNEP (2003). Değişen çevremizin seçilmiş görüntüleri. UNEP DEWA, Sioux Falls, SD, USA. Arazi kullanımında değişim Arazi kutuplaşmasının doğasından gelen sorunlar ve koruma alanlarının çoğunlukla biyolojik çeşitliliğin yanlı bir örneklemini içerdiği gerçeği göz önüne alınacak olursa, uygulanan politikalar, arazi kullanımındaki değişim ve koruma alanlarının dışarısındaki bu türlü etkenlerini azaltmaya yönelik mekanizmaların olumsuz etkilerini düşünerek yapılmalıdır. Bu, büyük yapısal değişliklerin bugün artık kendini Batı Avrupa da hissettirmeye başlamasından dolayı oldukça önemli bir meseledir (Bouma, ve ark., 2004). Fry ve Gustavsson (1996) arazi kullanımındaki yoğunlaşmanın ve terk edilişin Avrupa daki biyolojik çeşitliliğin sürerliliği açısından önemli rol oynayacağını söylemektedirler. Arazinin terk edilmesi büyük oranda Alpler ve Akdeniz bölgeleriyle sınırlıdır (Laiolo, ve ark. 2004; Suárez-Seoanea, ve ark. 2002), tarım ödeneklerinde ve ekonomideki değişiklikler bu durumun başka yerlerde de görülme sıklığını arttırmaktadır. Aksine arazi kullanımındaki yoğunlaşma yaygın hale gelmiştir ve biyolojik çeşitliliğin kaybıyla doğrudan ilgilidir (Jongman, 2004). Aslında, bu bazı yazarlar tarafından dünya çapında biyolojik çeşitliliğin korunmasına yönelik en büyük tehdit olarak görülmektedir (ör. Bennett, 2003). Avrupa bağlamında, biyolojik çeşitliliğin olumsuz etkileri kapsamlı koruma alanı sistemleri ve aktif ve iyi finanse edilen çevresel NGO lara rağmen var olmaya devam etmektedir. 13

14 Korunan Alanlar // Protected Areas İngiltere deki ödenek yönelimli arazi yoğunlaşmasının etkilerinden iyi bir ders çıkarılabilir. Son 60 yılda bu süreç karışık, düşük yoğunluktaki tarım sistemlerinde önemli azalmaya yol açmıştır. Biyolojik çeşitlilik üzerindeki önemli etkiler daha önceden geleneksel tarım uygulamalarıyla desteklenen tür zenginliği olan yaşam alanlarının kaybıyla sonuçlanmıştır (Townsend, ve ark. 2004). Elverişli tarımsal altyapının kaybı dolayısıyla durum gitgide karşılaması güç ve maliyetli bir hal almıştır. Adams (2003) daha ileri giderek İngiltere deki koruma alanlarının ötesindeki yarı doğal yaşam alanlarının belgelenmiş kaybından bahsetmektedir, bu dönemde, bir öfke ve dert yanmanın acımasız tekrarı ortaya koymaktadır. Kuşların ve kelebeklerin nüfusu biyolojik çeşitliliğin korunması için 2000 senesinden beri yapılan harcamalardaki sürekli artışa rağmen azalmaya devam etmektedir (Defra, 2010). Şu an 500 milyondan fazla olan böyle bir harcamanın koruma alanlarının ötesinde koruma müdahaleleri içermesine rağmen gözlenen azalma verimsizliği akla getirmektedir. Finans meselelerini bir kenara bırakarak daha az dayatmayla mecburi kılınmış arazi planlama sistemleri ve koruma alanı yasama sistemlerine sahip olan ülkeler biyolojik çeşitliliğin yok olmasına karşı önemli ölçüde meydan okumaktadırlar. Çevresel değişim Milenyum Ekosistem Değerlendirme (Reid, ve ark., 2005) son yüzyılda biyolojik çeşitlilik kaybında beş önemli etmen tanımlamıştır: yaşam alanı değişikliği, iklim değişikliği, istilacı türler, azot ve fosfor kaynaklı kirlilik ve aşırı sömürü. Bunlardan ikisi, iklim değişikliği ve gıda kirliliği, bugünlerde bütün ana iklim ve bitki örtülerinde hızlı bir artış göstermektedir. Sadece 27 Avrupa ülkesinde 2019 senesi itibariyle azot kullanımının (+%4.1), fosfor (+%3.9) ve potasyum kullanımının ise (+%7.7) oranlarında artacağı tahmin edilmektedir (Fertilizers Europe, 2009). Gelecek yüzyılda sıcaklıktaki küresel artışların 2.4 ile 6.4 o C arası olacağı tahmin edilmektedir (IPCC, 2007). İklim değişikliğine ekolojik yanıtların kapsamlı incelenmesi (Walther ve ark., 2002) geçen yüzyılın sonundaki 30 yıllık önemli sıcaklık artışlarından kaynaklanan çok çeşitli cins grupları üzerindeki iklim bağlantılı etkilerinde kendini göstermiştir. Bunun sadece ortalama 0.6 o C derecelik sıcaklık artışından kaynaklandığını düşünmek akılları başa getirmektedir. Raporlanan etkiler arsında fen bilimindeki değişiklikler, türlerin çeşitliliği ve dağılımı, nüfus dinamikleri ve toplum yapısı bulunmaktadır. Mücadele Koruma alanlarının rolünün bir bölgedeki biyolojik çeşitliliğin tümünü temsil etmek ve bunun gelecek nesiller için var olmaya devam edeceğini garantilemek olduğu varsayılırsa ortada bir problem belirir. İklim uzay modelleri şimdiden koruma alanlarının gelecekte aynı türlerin temsilini sürdüremeyeceği yönünde tahminde bulunmuştur (Araújo, ve ark., 2004). Artan sayıda ve yoğun olarak işletilen arazilerde konumlanmış farklı koruma alanları arasında türlerin bu değişikliklere adapte olma ve kendilerini yeniden sınıflandırabilme becerisi tartışmaya açıktır. Gerçekte iklim değişikliğinin bileşik etkileri ve bu alanlarının dışındaki yaşam alanlarının yok olması ölümcül antropojenik kokteyli olarak adlandırılmıştır ( Travis, 2003). Koruma alanlarının geleceği pek iç açıcı görünmeyebilir, ancak biyolojik çeşitliliğin mevcut modellerine uyumlu olarak tasarlanmalarına rağmen gelecek için en iyi başlangıç 14

15 noktasını sunabileceklerini de hatırlamak önem taşımaktadır. Yaşamış oldukları daha alt seviyedeki arazi kullanımındaki yoğunlaşma daha natüralist ve dirençli ekosistemleri desteklemelidir. Bu ancak bahsedilen alanların zaman içinde kaçınılmaz izolasyonuna karşı savaşacak daha kapsamlı önlemler alınmasıyla gerçekleşebilir. Mevcut koruma alanlarının artışının doğru zamanda doğru yerde olabilmesi için bu önlemlerin gelecekte bir değişim beklentisi içinde olması gerekmektedir. Koruma alanlarının farklı işlevleri olduğu gerçeği IUCN koruma alanı kategori tanımlarında açıkça görülmektedir (IUCN, 1993). Koruma planlama uygulaması çoğunlukla özel amaçlı ve farklı hissedarların rekabetçi gündemlerine tabi olduğu için, çok nadiren sistematik bir yöntem izlenir. Aynı şey, bu derece olmasa da, koruma alanlarının seçimi için de söylenebilir. Farklı ülkeler çoğunlukla farklı seçim kıstaslarına sahiptir ve bu da tablo 1'de görüldüğü üzere çok çeşitli koruma seviyelerinin oluşmasına yol açar. Farklı ülkelerin sınırlarındaki koruma alanlarının mekânsal dağılımı buna çok iyi bir örnek teşkil eder! Tablo 1. Gaston ve ark. (2008) dan alınan Avrupa daki koruma alanları örtüsü 15

16 Korunan Alanlar // Protected Areas Tablo, bir koruma alanı seçimin tamamlandığı üç ülkede büyük ölçüde tayin edilen farklılıkların toplam arazilerin oranlarını göstermektedir, ör. Hollanda (%58), Danimarka (%72) ve Belçika (%20). Bu farklılığın bir kısmı açıkça her zaman düzensiz olan biyolojik çeşitlilik dağılımına bağlanabilir, ancak bu ülkelerdeki yoğun arazi kullanımının geçmişi göz önüne alındığında, bunun, en azından kısmen, uygulanan seçim prosedürleri ve belirlenen koruma hedefleri yüzünden gerçekleşmemesi imkânsız görünmektedir. Son zamanlarda özellikle güney yarımkürede sistematik koruma planlamasının uygulanması ve gelişimine yönelik artan bir ilgi vardır (Pressey, 1999; Balmford, 2003; Pressey, ve ark. 2007). Karar mekanizmalarına rehberlik etmedeki faydasına rağmen Avrupa daki uygulaması oldukça kısıtlıdır. Aslında Gaston ve ark. (2008) şunu ileri sürmüştür Avrupa da sistematik koruma planlaması amaçları için geliştirilmiş analitik araçlar ile koruma için öncelikleri belirlemede asıl kullanılan metotlar arasında uyuşmazlık bulunmaktadır. Bazı yazarlar dünyanın birçok yerinde sistematik planlamanın yersiz olduğunu ileri sürse de (ör. Prendergast, ve ark.1999), bu, yaklaşımın birçok örnekte başarıyla uygulandığı gerçeğini değiştirmez (ör. Cowling, 1999; Pierce, ve ark. 2005; Smith, ve ark. 2006). Bunun uygulaması gittikçe gelişen, boşluk analizi (ör. Jennings, 2000), rezerv seçim algoritmaları (ör. Cebeza ve Moilanen, 2003) ve niş analizi gibi mekânsal olarak açık analitik araçlar ile desteklenmektedir. Bilgiye yönelik uygun kaynaklar olduğunda bu metotlar koruma önceliklerinin tekrarlanabilir ve sağlam değerlendirmelerini mümkün kılar. Bu tür yaklaşımlar hissedarın görüşlerinden de kaçınır ve rekabetçi koruma gündemlerini ortadan kaldırabilir. Sistematik koruma planına ilişkin bir çerçeve Margules ve Pressey (2000) tarafından bir raporda faydalı bir şekilde anlatılmıştır. Raporda süreç için altı adım tanımlanmaktadır: 1.) Hedef bölge içerisinde biyolojik çeşitlilik hakkında bilgi toparla; 2.) Bölge için koruma hedefleri belirle; 3.) Mevcut koruma alanlarının yeterliliğini gözden geçir 4.) Ek koruma alanları seç 5.) Koruma eylemleri gerçekleştir; 6.) Sonuçları gözle ve gerektiği yerde yönet. Ana hatlarıyla gözlem koşullarının oluşturulması farklı idari icraatların düzgün değerlendirilmesi açısından önem taşır. Bu istenen sonuçların belirlenen özelliklere teslim edilmemesi halinde yöneticilerin idari faaliyetlerini uygulamalarına olanak sağlar. Bu adımların uygulamada nasıl yapıldığını tasarlamak ilginç olabilmesine rağmen, bu bölümün geri kalanında sadece bir elemente odaklanılacaktır: ek koruma alanlarının seçimi. Özellikle, bağlantı analizinin mevcut koruma alanları etrafında tamamlayıcı alanların belirlenmesinde nasıl kullanıldığı. Böyle durumlarda ilgili koruma amaçları aşağıdakilerden biri veya hepsi olabilir: melezlemeyi önlemek için alanlar arası gen akışını destekleme; tekrar klonlama süreçleri ile nüfus sürerliliğini sağlama ve çok çeşitli mikro yaşam alanları sunarak türlerin iklim değişikliklerine adaptasyonuna olanak sağlama. Uygulamada, diğer koruma hedeflerinin gerçekleşmesine yönelik ek alanların belirlenmesi için diğer yaklaşımların da kullanılması gerektiğini bilmek önem taşır, ör. Yeterli tür çeşidi mevcut ise boşluk analizi Bağlantı Fagan ve Calabrese (2006) şunları söylemektedir: Bağlantı sezgisel olarak çekici ve faydalı bir kavramdır ve bugün ekoloji ve koruma biliminin önemli bir konseptini oluşturmaktadır. Ne yazık ki, geniş çapta yankı bulan birçok fikir gibi, bağlantı da çeşitli tanımlardan, 16

17 yorumlamalardan ve ölçme metotlarından payını almıştır. Tanımlar ve ölçüm sıkıcı bir şekilde teknik olsalar da, şayet koruma akıllıca ve sorumluk bilinciyle finansa ve çabaya yönelik olursa korumacı bilim adamları açık, yenilenebilir ve iyi anlaşılan bağlantı ölçütleri bulmaya çalışmalıdırlar. Yazarlar altı farklı metrik ailesi tanımlamıştır: 1. arazi doluluk modelleri, ör. En yakın komşu (Dytham, 1995); 2. yapısal düzenleme metrikleri, ör. Arazi yakınlığı (McGarigal ve Marks, 1995); 3. şebeke tabanlı olay metrikleri, ör. Ölçek-alan eğrileri (Kunin,1998); 4. grafik teori modelleri, ör. En az maliyeli mesafe (Bunn, ve ark.2000); örnek işlem modelleri, ör. meta popülasyon kapasitesi (Hanski ve Ovaskainen, 2000); 5. bireysel tabanlı modeller, ör. rastgele yürümeler (Foley,1994). Bu modellerin gerekliliğine dair akademik yazında tartışmalar sürerken, belli bir metodun seçimi esasen realizm ve veri bulunurluğu arasında bir dengeye indirgenmektedir. Genel olarak, en kolay uygulanan en az gerçekçi metrikler en az veriye ihtiyaç duyanlardır. Örneğin, en yakın komşu yaşam alanı arazileri arasında GIS kullanarak öklit mesafesi ölçümü ile hesaplanır (ör. düz çizgi). Bu metriği yaratmak için gerekli olan tek bilgi arazilerin dijital sınırlarıdır. Böylesine basit veriler doğrultusunda bu metriğin uygulanması gerçekçi bir metrik olarak güvenilmemesine karşın yaygın olarak kullanılmaktadır (Moilanen ve Nieminen, 2002; Bender, ve ark. 2003). Yukarıdaki yaklaşımlardan grafik teori tabanlı metrikler en temel gerekliliklere sahip olarak daha büyük ölçeklerde karar mekanizmalarına yeterli derecede bir gerçeklikle bilgi akışı sağlayabileceklerinden koruma müdürü için en akıllıca seçimdir. (Fagan ve Calabrese, 2006). Aslında, bu çeşit bir metrik milli bir gösterge geliştirmek için kullanılmış (Defra, 2010) ve İngiltere de devlet arazi idaresi tarafından koruma hedef belirleme için düzenli olarak kullanılmıştır (Catchpole, 2008; Watts, ve ark. 2010). Ekolojik Ağlar Ekolojik ağ tasarımını bağlantının tanımıyla karıştırmamak gerekir. İlki belirli koruma hedeflerini karşılamak üzere tasarlanmıştır, diğeri ise türlerin hareketine yönelik nicel bir değerlendirmedir. Ortada olan bir sinerjiye rağmen, bağlantı metrikleri her zaman ekolojik ağlarda kullanılmaz. Ancak, ikisinin de ortak olan özelliği ekolojik ağlarında en az bağlantı kadar tanımlardan ve yorumlamalardan payını almasıdır. Aşağıda yer alan üç yazar bu fikrin açılımını şöyle özetlemektedir: Biyolojik çeşitliliği desteklemek için parçalar halindeki doğal sistemi bütünleyen ara bağlantıları ve doğanın sistemleri yedekler. (Jongman, 2004) organizmalar akımlarıyla mekansal olarak uyumlu bir sistemle bağlantılı ve tümleşik peyzaj matrisi ile etkileşim halinde olan bir ekosistemler tür seti (Opdam, ve ark. 2006); ve iki sorunun yanıtları: (1) Kim kimi yer?, ve (28) hangi oranda? (Ulanowicz, 2004). Meseleleri daha da güçleştirmek için, karar mekanizmaları bu düşünce biçimini kendi tanımlarına ve çözümlemelerine dönüştürmeye çalışmışlardır. Planlama ve bilim Forman ver Godron (1981) iç temel elemente indirgenebileceğini önerdikten sonra kendi yollarına ayrılmışlardır: toprak parçaları, geçitler ve matrisler. Bu kavramsallaşma o zamandan beri Madde 11 de (Avrupa Komisyonu, 1992) yer alan doğrusal ve sürekli hatların korunması ve Pan- Avrupa Ekolojik Ağında olduğu gibi açılımlarda yer alan (Bonnin ve ark. 2007) ana alanlar, geçitler ve tampon alanlar sistemlerin desteklenmesi yollarıyla yasamada yaygın 17

18 Korunan Alanlar // Protected Areas ve yerleşik bir halde yerini almıştır. Bazı özellikler planlama önerilerinde yer almaya başlasa da, bu dogma son derece dirençli bir halde varlığını sürdürmeye devam etmektedir (ör. Lawton, ve ark. 2010). Uygulamada ekolojik ağlar üç temel tasarım yaklaşımı kullanmıştır (Jongman, ve ark.2004) : 1.) Eko istikrar bu, bir ağ oluşturmak için fiziksel olarak sonradan belli bölgelere bağlanan farklı arazi kullanımlarının imarına dayanır; 2.) Nehircil- Fiziksel olarak ağa bağlanan nehir yataklarının güçlendirilmesine dayanır; ve 3.) Ekolojik işlevsel olarak ağlara bağlanmak için yaşam alanı uyumluluğu gibi farklı yaklaşım çeşitlerine dayanır. Bu gerçeklik açıkça söylemlerle uyuşmamaktadır. Yeşil Altyapı Bağlantı ölçü birimleri geçmişte her zaman ekolojik ağları bilgilendirmediğinden, yeşil altyapının tasarımı her zaman ekolojik ağlarla bilgilendirilmemektedir. Örneğin, Doğal İngiltere (2010) şu tanımı sunar: Yeşil altyapı yüksek kalite yeşil alanlar ve çevresel özelliklerin stratejik olarak planlanan ve ulaştırılan ağıdır. Yerel topluluklar çok çeşitli çevresel ve yaşam kalitesine sahip faydalar ulaştırma kapasitesine sahip çok işlevli olarak tasarlanır ve idare edilir. Yeşil altyapı parkları, açık alanları, oyun bahçelerini, ağaçlık alanları, tahsis edilen alanları ve özel bahçeleri içerir. Bizler yeşil altyapının mekânsal planlama sistemi ile her yerde olan yeni dönüşüm çalışmalarının bir parçası olarak yapılandırılmalıdır. Yeşil altyapı stratejileri geliştirmek ve zeminde iyi bir uygulama gerçekleştirmek için Gelişim Bölgeleri, Gelişim Noktaları ve önerilen Eko-kasabalar ile ortaklaşa çalışmaktayız. Bu son derece antroposentrik bakış açısı İngiltere de arazi kullanım planlayıcıları ile özellikle bağlantılıdır ve kaynağını Kuzey Amerika yeşil yollar kavramından almaktadır (Aherni 2004). Ancak, yeşil yollar kavramının aksine, biyolojik çeşitlilik ve ekosistemlerin gereksinimleri en azından İngiltere de bu süreçte göz ardı edilmiştir. Avrupa standartlarında durum farklıdır ve bu tanımlama genel anlamda biyolojik çeşitlilik koruması ile ekolojik ağların yeniden adlandırılması ile daha yakından ilintilidir. Avrupa Komisyonu nda (2010) yer alan son bir bilgi bu konuyu örneklendirmektedir ve şöyle yazmaktadır: Yeşil bir altyapı inşa etmek mevcut yaban hayatı geçitleri veya basamak taşları ve eko-köprüler gibi doğal alanların yeniden bağlantısına yardımcı olur ve yaban hayatına daha uyumlu ve geçirgen olması için daha geniş bir çevrenin genel ekolojik kalitesini geliştirir.. Bir Avrupa yeşil altyapısı çeşitli teknikler kullanılarak geliştirebilir. Örnek olarak şunları kapsayabilir: 1. ) Parçalanmayla savaşmak için var olan alanlar arasında bağlantı geliştirmek ve ekolojik bütünlüklerini arttırmak. ör. Koruyucu çitler, bahçenin etrafında yaban hayatı direkleri, küçük suyolları; 2.) Türlerin dağılımına, göçlerine ve hareketine olanak sağlayan arazi geçirgenliğini arttırma ör. Yaban hayatı dostu olan arazi kullanımlarının veya geniş çapta tarım uygulamalarını destekleyen tarım / orman çevre planlarının tanıtımı: 4.) Çok fonksiyonlu bölgeler tanımlamak. Bu bölgelerde, sağlıklı biyolojik çeşitlilik ekosistemleri destekleyen uyumlu arazi kullanımları diğer zararlı uygulamalara nazaran daha çok tercih edilir. Bazı eski dogmalar hala varlığını sürdürseler de, bu belge alt yapıya dair daha dengeli ve içerikli bir yaklaşım sunar. Ekolojik ağlarda olduğu gibi, sözü geçen mücadele bu durumu Pan-Avrupa standartlarında bir mülkiyetle hiç alakası olmayan yüksek düzey çözümler dayatmaktan çok belirli arazilere uygun sağlam faaliyetlere dönüştürecektir. Eğer yeşil altyapı daha çok kazanç elde etmeyi amaçlıyorsa yerel uygulamaya gereksinim duyulacaktır. 18

19 İngiltere Örneği Çalışması İngiltere Yaşam alanı Ağı (EHN) milli ölçekte korumaya değer alanlar üzerinde kullanım arazileri yoğunlaşması ve parçalanmanın etkisine yönelik sistematik değerlendirme amacıyla İngiliz Doğa tarafından 2005 te geliştirilen ekolojik bir ağdır. Sonradan 2006 senesinde ekolojik ağlar olarak işletilebilen arazi gruplarının olduğu alanları tanımlayan bir seri coğrafik bilgi katmanı yayınlanmıştır. Ör. Bitkilerin üremesini sağlayan yapılar ve/ veya bağımsız olanların sıklıkla yer değişimi ile bağlantılı. Bu çerçevede alanlar bilinen biyolojik çeşitlilik değeri olan diğer yaşam alanları ve koruma alanlarını içerecek şekilde ele alınmalıdır, ör. eski ağaçlık alanlar ve yerel yaban hayatı alanları. Ağ, ArcView 9.1 Mekansal Analist kapsamında uygulanan bir 4 tipi bağlantı ölçü birimi, en az masraflı mesafeye dayanır (ESRI, Redlands, CA). Bu yaklaşım Catchpole da (2006) detaylarıyla anlatıldığından, anlamaya yardımcı olması açısından burada sadece kısa bir özet sunulacaktır. Bugün Eşdeğer önemli tür profili olarak bilinen bu yaklaşım eskiden farklı yaşam alanlarıyla ilgili varsayılan türleri temsil ederdi. Bu, arazi yapılarının belli değişikliklere olan tepkilerine göre tür gruplarına odaklanabilen koruma faaliyetlerini ilk kez ortaya atan Lambeck in (1997) çalışmasına dayanmaktadır. Ör. daha küçük arazi parçaları, daha geniş izolasyon s. Watts ın ve ark. (2010)'nın bildirdiği gibi bu yaklaşım Avrupa da başka yerlerde ekolojik ağlar tanımlamaya yarayan eko-profiller ile benzerlik göstermektedir (Vos, ve ark. 2001; Opdam, ve ark. 2006). Bahsedilen bu örnekte, her yıl yapraklarını döken ağaç alanları, fundalık, bataklık ve bataklık çitleri içeren dört çeşit varsayılan tür profili örnek uzman fikriyle geliştirilmiştir. Bu profiller cins uzmanlarınca farklı arazi örtüsü kategorilerinde türlerin hareketinin tahmini olarak maliyetinin çıkarıldığı bir süreç sonucunda elde edilmiştir. Uzmanlardan sadece bildikleri türleri hesaba katmaları ve çıkan sonuçları her yaşam alanına göre oranlamaları istenmiştir. Her bir uzaktan algılanan arazi örtüsü kategorisi için çıkan ortalama sonuçlar bağımsız bir yaşam alanı sahasından hareket eden varsayılan bir türün mesafesini analiz etmede kullanılan dört çeşit maliyet yüzeyi oluşturmak için kullanılmıştır. Örneğin varsayılan bir ağaçlık alan türü eğer komşu arazi de her yıl yaprak döken bir ağaçlık alan ise maksimum uçuş mesafesinde hareket eder. Tam aksine, eğer komşu arazi yoğun ekilebilir arazi olarak kullanılıyorsa, durum böyle olmayabilir. Maksimum uçuş mesafeleri yayınlanan deneysel veriler kullanılarak belirlenir. Ancak yaşam alanı sahalarının dağılımı koruma alanı verileri ve koruma alanlarının dışındaki yaşam alanları konumlarının önemini gösteren milli yaşam alanı envanterleri doğrultusunda tanımlanır. En az maliyet analizlerinden gelen ağırlıklı tamponlar, birbirleriyle kesiştikleri zaman beraber ekolojik ağlar oluşturan hareket zarflarını belirtmek için sonradan kullanılabilirler. Bu analiz aslında farklı arazi örtüsü çeşitlerinin hareketi ya arttıracağı yada engelleyeceği varsayımını yapmaktadır. Bu da arazi kullanımındaki çeşitlilik yüzünden bağımsız araziler arasında oldukça asimetrik hareket zarflarını meydana getirmektedir. Bu ise her yönde eşit hareket ihtimalini varsayan tip 2 bağlantı analizlerinde kullanılan sabit mesafe tamponlarına benzememektedir. Bu analizde, önemli olan fark saldırgan bir komşu arazinin olması durumunda tamponların arazi sınırlarını geçmeyeceğidir. Durum böyle olduğunda, yaşam 19

20 Korunan Alanlar // Protected Areas alanı arazileri izole edilmiş halde kalır ve işlevsel bir ekolojik ağdan bahsedilmez. Arazi kullanımının daha az saldırgan olduğu yerlerde, hareket zarfı maksimum uçuş mesafesine ulaşır ve tür hareketleri için daha geniş bir faaliyet alanı sağlamak için diğer zarflarla birleşir. Bu durum çayır ağlarının üç farklı ölçekte gösterildiği Resim 2'de açıkça görülebilir. Resim 2: Geniş arazi kullanımı matrisinde farklı ölçeklerde çayır ağları (0.9 km ve 3.7 km) Çayır arazileri siyahla gösterilmektedir. Bu yaklaşımın kullanışlı olması sonraki aşamada daha büyük ölçeklerde ekolojik ağlar (veya yeşil altyapı) tasarlamak için sağlam bir başlangıç noktası olarak kullanılabilen mevcut bağlantı şekillerini tanımlamasından kaynaklanmaktadır. Bu ayrıca koruma alanları etrafında potansiyel olarak zarar veren arazi kullanım değişikliğini gözlemlemeye karşı temel teşkil ederek kullanılabilir. Arazinin potansiyel olarak geçirgen olan alanlarına yerleştirilen parçalara ayrılmış bağımsız arazilerin kombinasyonuna arazi planlama ve gelişim kontrol aktiviteleri ile işlevsel bir birim gözüyle bakılabilir. Bu tarz bir analiz çoğunlukla bir şekilde idare edilen veya korunan alanlar olması gereken bağımsız alanların dışındaki önemli ölçüde daha geniş bir alandan bahsetmektedir. İngiltere de ilk yapılan bir analiz bunun yaygın tarımsal yoğunlaşmaya rağmen toplam alanın %9 una karşılık geldiğini belirtmiştir, bakınız tablo 2. Tablo 2: 2005 yılında İngiltere de ağ ve arsa alanlarının kıyaslaması. Arazi alanı İngiltere nin arazi veya ekolojik ağ ile bağlanan kısmıdır. Mekansal açıklıkta yapılan ekolojik bir analiz ile bunun mevcut bilginin karar mekanizmalarına ulaşması açısından düzenli bir seyir izlemesi önemlidir yılında yaşam alanı envanterlerinin geniş biçimde güncellenmesi ve tekrar sınıflandırılmasının ardından ikinci bir milli az masraf analizi yapılmıştır. Tablo 3 bu analizin sonuçlarının göstermektedir. 20

21 Tablo yılında İngiltere de ağ ve arsa alanlarının kıyaslaması. Arazi alanı İngiltere nin arazi veya ekolojik ağ ile bağlanan kısmıdır. Aynı hareket masraf verilerinin kullanılmasına karşın, diğer değişkenlerdeki farklılıklar doğrudan olmayan kıyaslamaların yapılabildiğini ve tablo 3 te gösterilen ağ alanındaki azalmanın gerçek bir farktan çok istatistiksel bir ölçüme denk geldiğini yansıtmaktadır. Bu gerçekleşmeseydi, süreç içerisinde değişikliğin seyrini izlemek mümkün olurdu. Bu yüzden çevresel bilginin sürekli toplanması ve zaman içinde aynı yöntem bilimlerinin kullanılması önemlidir. Ancak bu yaklaşımın kullanışlılığı arazi kullanım planlamasında ve koruma hedeflerinde uygulanmasından kaynaklanmaktadır. İçinde oldukları daha geniş bir ekolojik ağın konumu düşünülmezse eğer, bu korum alanlarının izolasyonunu ve gelecekteki yaşanabilirliğini arttırır. Bu planlama sürecin başlarında bilinirse eğer, o zaman gelişim faaliyetinden doğan olumsuz etkilerin ortaya çıkması söz konusu olmayacaktır. Sürekli arazi kullanımı planlamasındaki en büyük fayda sadece en büyük alanların nerede konumlandığını tespit etmek olacaktır. Daha içerikli senaryo-tabanlı analizler bu yaklaşımı kullanarak farklı gelişmelerin etkilerini değerlendirmede kullanılabilirler. Bir biyolojik çeşitlilik bakış açısıyla desteklenen ek alanların tespiti başka bir fayda sağlamaktadır. Artan arazi kullanımı yoğunlaşmasının koruma alanlarının ötesinde kaçınılmaz olması dolayısıyla, bu herhangi bir ulusal ve bölgesel koruma stratejisinin kilit faktörü olmalıdır. Finans sağlamanın bu yaklaşıma olanak sağladığı yerler ayrıca gen akışının ve koruma alanlarının çevredeki değişikliklere olan direncini arttırmak için yaşam alanı restorasyonunun gerçekleşmesinin gerektiği yerlere odaklanmak için kullanılabilir. Bunun uygulamada nasıl kullanıldığın bir örneği resim 3 te görülebilir. 21

22 Korunan Alanlar // Protected Areas Resim 3. Güney Yorkshire, İngiltere de her yıl yapraklarını döken ağaç alanlarının ekolojik ağı. Kırmızı hatlar doğal koruma önemi açısından tanınmış ağaçlık alanların konumunu göstermektedir. Sarı çizgili alanlar isen az masraf mesafesi algoritmalarıyla hesaplanarak içlerine yerleştikleri işlevsel ekolojik ağları göstermektedir. Ulusal düzeyde yürütülen analizin kesin sınırları ilk başlarda bildirme amaçlı olarak tasarlansa da, detaylı bir ölçekle bile mevcut alanların dışında her yıl yapraklarını döken ağaç alanlarının başarıyla kapılan arazilerdir. Dikkatli okuyucular yerleşkelerin ve ana caddelerin ağ sınırları içinde olacağını not edeceklerdir. Bunun nedeni türlerin hareketlerine yönelik potansiyel engel teşkil edeceklerine dair hiçbir varsayımın olmamasıdır. Bu tarz değerlendirmeler etraflarında birçok ekolojik ağın yapılandığı otçul hayvanların varsayılan varlığından ziyade belli bir bölgedeki türlerin ihtiyaçlarını yansıtmaktadır. Uygulama sırasında iki başka faktör de göz önüne alınmalıdır: ağdaki boşluklar ve dar noktalar. Şu açıktır ki eylem sadece yerel önem arz eden türlerin engellerini kaldırmak için yapılamaz, ayrıca gen akışını güçlendirmek ve daha geniş ağlar arasındaki boşlukları kapatmak için yaşam alanları yaratmayı hedef almalıdırlar. Zirai ilaç birikintisi, predasyon ve besin gradyanları gibi etmenlerden kaynaklanan yan etkilerden kaçınmak için dar noktaları genişletmek için de kullanılabilir. Bu analiz geçmişte ulusal bir ekolojik ağ geliştirmek için kullanılmamış olsa da, çok çeşitli uygulamalar için de kullanılmıştır: Bölgesel arazi kullanım planlaması (farklı ölçeklerde); arazi ölçekli koruma girişimleri; yeşil altyapı planlama ve iklim değişikliğine karşı hassasiyet değerlendirmesi. İngiltere de bu çalışmanın daha yaygın uygulaması, genel anlamda ekolojik ağlarda olduğu gibi, geçmişte oldukça eksikliği duyulan güçlü bir liderlik ve kurumsal desteğe bağlıdır (Catchpole, 2008). Kemikleşmiş ve gündemle şekillenen farklı koruma organizasyonları ve devlet organları yaklaşımları yüzünden son zamanlardaki gelişmelere rağmen (ör. Lawton, ve ark. 2010) durum iyileşmekte görünmemektedir. 22

23 Sonuç Tasarlanan koruma alanları daha geniş bir biyolojik çeşitlilik yönetim sürecinin sadece bir yönüdür. Kanıtlar orta koymaktadır ki sadece bir alanın etrafına sınırlar çizmek ve yasal koruma tedbirleri almak yeterli değildir. Yalnızca çevredeki arazi kullanımından kaynaklanan alanlardaki olumsuz etkiler değil, aynı zamanda daha geniş önlemler alınmadığı takdirde daha geniş alanlarda biyolojik çeşitliliğin ciddi anlamda ortadan yok olma riski de söz konusudur. Bu tür önlemler koruma alanlarına bir alternatif olarak değil, daha çok bir ülke veya bölge için bütünüyle koruma yönetiminin bir parçası olarak görülmelidir. Bu süreci destekleyen analitik metotlarla beraber sistematik koruma planlaması mevcut koruma alanı ağlarının etkenliğini değerlendirmeye yarayan çok güçlü bir araç sağlar. Bu yaklaşımların iyi belgelenmesine rağmen koruma uzmanları ve arazi kullanım planlayıcıları tarafından nadiren kullanılmaktadır. Bu süreçteki en önemli aşamalardan biri ek koruma alanlarının tespitidir. Bu, koruma alanlarının genişletilmesi için de kullanılabileceği gibi, asıl önemli işlevi yasal tanımlarla daha geniş önlemler almayı hedeflemesidir. Bu önlemler doğrudan yönetim faaliyetlerini azaltmakla değil çok çeşitli faaliyetleri kapsamakla ilişkilendirilmelidir. Örneğin, gelişim kontrol politikalarının uygulanması ve desteklenmesi, belli bir bölgede bulunan biyolojik çeşitlilik kaynaklarının kullanımının devamını veya yerel komitelerin çevrelerine verdikleri değeri arttırmaya yönelik kampanyaları içerebilir. Mümkün olduğu her yerde, mevcut sosyo-politik yapılar bu önlemlerin alınmasındaki harcamaları en aza indirgemek için kullanılmalıdır. Bu tür tedbirler kutuplaşan koruma alanlarının ötesinde ekili olsa da, hatırlanmalıdır ki; bunlar devlet daireleri ve yönetici kademeleri arasında en yüksek seviyede işbirliği gerektirmektedir. Çoğunlukla bu, bütünleşmeyi ve karar verme yetkisini tek bir zümreye tayin etmeye zorlayan birincil mevzuatlar ile sağlanabilmektedir. Yasal birimler uygulamada hissedarın sorumluluğunun önemli rolü olduğunu, ancak bunun kısıtlı zaman ve kaynakların etkili bir şekilde kullanılmasında en fazla kazanç sağlamaya yönelik olacak şekilde en söz sahibi organizasyonlarla kısıtlandırılması gerektiğini anlamalıdırlar (Catchpole, 2008). Siyasetten bağımsız olarak, alınan bütün tedbirler biyolojik çeşitlilik kaybına dair ana etmenleri azaltma ve gelecekte çevresel değişim yaratma konularında yeterlilik göstermelidir. İklim değişikliği, arazi kullanımındaki yoğunlaşma, arazinin terk edilmesi ve yaşam alanlarının parçalanması başarıyla azaltılacaksa eğer arazi kullanımından kaynaklanan tehditlerin yapılandırılmış değerlendirmeleri önem taşımaktadır. Bu değerlendirmelerde başarısız görülen ekolojik ağlar ve yeşil altyapı planlaması gibi çeşitli faydalar sağlayabilen daha eşdeğer yaklaşımlar bağlantı ölçütleriyle uygulanabilir. 23

24 Korunan Alanlar // Protected Areas KAYNAKLAR Ahern, J., Greenways in the USA: theories, trends and prospects. In: Ecological Networks and Greenways: Concept, Design, Implementation. R.H.G. Jongman & G. Pungetti (Eds). Cambridge Studies in Landscape Ecology, pp Cambridge University Press, Cambridge, UK. Araújo, M.B., Cabeza, M, Thuiller, W., Hannah, L., Williams, P.H., Would climate change drive species out of reserves: an assessment of existing reserve-selection methods? Global Change Biology, 10: Balmford, A., Conservation planning in the real world: South Africa shows the way. Trends in Ecology and Evolution, 18: Bender, D.J., Tischendorf, L., Fahrig, L., Using patch isolation metrics to predict animal movement in binary landscapes. Landscape Ecology, 18: Bennett, A.F., Linkages in the landscape. The role of corridors and connectivity in wildlife conservation. Conserving forests and Ecosystems Series, 1. IUCN, Gland, Switzerland. Bonnin, M., Bruszik, A., Delbaere, B., Lethier, H., Richard, D., Rientjes, S., van Uden, G., Terry, A., The Pan- European Ecological Network: Taking Stock. Nature and Environment Series, 146. Council of Europe. Bruner, A.G., Gullison, R.E., Rice, R.E., Fonseca, G.A.B., Effectiveness of parks in protecting tropical biodiversity. Science, 291: Bunn, A. G., Urban, D.L., Keitt, T.H., Landscape connectivity: a conservation application of graph theory. Journal of environmental management, 59: Catchpole, R.D.J., Planning for biodiversity - opportunity mapping and habitat networks in practice: a technical guide. English Nature Research Report 687. Peterborough, UK. Catchpole, R.D.J., The current status of the practical implementation of ecological networks in England. ECNC, Tilburg, The Netherlands. Cebeza, M., Moilanen, A., Site selection algorithms and habitat loss. Conservation Biology, 17: Chape, S., Fish, L., Fox, P., Spalding, M., United Nations List of Protected Areas. IUCN/UNEP, Gland, Switzerland. Cowling, R.M., Planning for persistence - systematic reserve design in South Africa's succulent Karoo desert. Parks, 9: Defra, UK Biodiversity Indicators in Your Pocket 2010: Measuring progress towards halting biodiversity loss. HMSO, London. Dytham, C., Effective habitat destruction on species persistence: a cellular model. Oikos, 74: European Commission, Green Infrastructure. Brussels, Belgium. 24

25 European Commission, Council Directive 92/43/EEC on the Conservation of natural habitats and of wild fauna and flora. Official Journal L, 206. Brussels, Belgium. Fagan, W.F., Calabrese, J.M., Quantifying connectivity: balancing metric performance with data requirements. In: Connectivity Conservation. K.R. Crooks & M. Sanjayan (Eds). Cambridge Conservation Biology Series, 14: Fertilizers Europe, Forecast of food, farming and fertilizer use in the European Union European Fertilizer Manufacturers Association, Brussels, Belgium. Foley, P., Predicting extinction times from environmental stochasticity and carrying capacity. Conservation Biology, 8: Forman, R.T.T., Godron, M., Patches and structural components for a landscape ecology. BioScience, 31: Fry, G., Gustavsson, R., Testing landscape design principles: the landscape laboratory. In: Ecological and Landscape Consequences of Land Use Change. R.H.G. Jongman (Ed): European Centre for Nature Conservation, Tilburg. IPCC, Climate Change 2007: Synthesis Report. Summary for Policymakers. UNEP, Nairobi, Kenya. IUCN, Parks for Life: Report on the 4th World Congress on National Parks and Protected Areas. IUCN. Gland, Switzerland. Jennings, M.D., Gap analysis: concepts, methods, and recent results. Landscape Ecology, 15: Jongman, R.H.G., The context and concept of ecological networks. In: Ecological Networks and Greenways: Concept, Design, Implementation. R.H.G. Jongman & G. Pungetti (Eds). Cambridge Studies in Landscape Ecology, pp Cambridge University Press, Cambridge, UK. Jongman, R.H.G., Introduction: ecological networks and greenways. In: Ecological Networks and Greenways: Concept, Design, Implementation. R.H.G. Jongman & G. Pungetti (Eds). Cambridge Studies in Landscape Ecology, pp 1-6. Cambridge University Press, Cambridge, UK. Jongman, R.H.G., Külvik, M., Kristiansen, I., European ecological networks and greenways. Landscape and Urban Planning, 68: Kunin, W.E., Extrapolating species abundance across spatial scales. Science, 281: Laiolo, P., Dondero, F., Ciliento, E. and Rolando, A., Consequences of pastoral abandonment for the structure and diversity of the alpine avifauna. Journal of Applied Ecology, 41: Lambeck, R.J., Focal species: a multi-species umbrella for nature conservation. Conservation Biology, 11: Lawton, J.H., Brotherton, P.N.M., Brown, V.K., Elphick, C., Fitter, A.H., Forshaw, J., Haddow, R.W., Hilborne, S., Leafe, R.N., Mace, G.M., Southgate, M.P., Sutherland, W.J., Tew, T.E., Varley, J., & Wynne, G.R., Making Space for Nature: a review of England s wildlife sites and ecological network. Report to Defra. 25

26 Korunan Alanlar // Protected Areas McGarigal, K., Marks, B.L., Fragstats: spatial pattern analysis program for quantifying landscape structure. Version 2.0. USDA Forest Service General Technical Report, Pacific Northwest Research Station, Corvallis, Oregon. Margules, C. R., Pressey, R. L., Systematic conservation planning. Nature, 405: Moilanen, A., Nieminen, M., Simple connectivity measures in spatial ecology. Ecology, 83: Natural England, Natural England - Green Infrastructure. Retrieved on: 25 February, 2011, from: greeninfrastructure/default.aspx Opdam, P., Steingrover, E., van Rooij, S., Ecological networks: a spatial concept for multi-actor planning of sustainable landscapes. Landscape and Urban Planning, 75: Pierce, S.M., Cowling, R.M., Knight, A.T., Lombard, A.T., Rouget, M., Wolf, T., Systematic conservation planning products for land use planning: interpretation for implementation. Biological Conservation, 125: Prendergast, J.R., Quinn, R.M., Lawton, J.H.,1999. The gaps between theory and practice in selecting nature reserves. Conservation biology, 13: Pressey, R.L., Editorial - Systematic conservation planning for the real world. Parks, 9: 1-6. Pressey, R.L., Cabeza, M., Watts, M.E., Cowling, R.M., Wilson, K.A., Conservation planning in a changing world. Trends in ecology and evolution, 22: Pressey, R.L., Ferriera, S., Hagerb, T.C., Woods, C.A., Tully, S.L., Weinmana, K.M., How well protected are the forests of north-eastern New South Wales? Analyses of forest environments in relation to formal protection measures, land tenure, and vulnerability to clearing. Forest Ecology and Management, 85: Reid, W.V., Mooney, H.A., Cropper, A., Capistrano, D., Carpenter, S.R., Chopra, K., Dasgupta, P., Dietz, T., Duraiappah, A.K., Hassan, R., Kasperson, R., Leemans, R., May, R.M., McMichael, T.A.J., Pingali, P., Samper, C., Scholes, R., Watson, R.T., Zakri, A.H., Shidong, Z., Ash, N.J., Bennett, E., Kumar, P., Lee, M.J., Raudsepp-Hearne, C., Simons, H., Thonell, J., Zurek, M.B., Ecosystems and Human Well-being: Synthesis Report. Millennium Ecosystem Assessment, Island Press, Washington, DC. Rotenberry, J.T., Preston, K.L., Knick, S.T., GIS-based niche modelling for mapping species habitat. Ecology, 87: Suárez-Seoanea, S., Osborne, P.E. Baudry, J., Responses of birds of different biogeographic origins and habitat requirements to agricultural land abandonment in northern Spain. Biological Conservation, 105: Smith, R.J., Goodman, P.S., Matthews, W.S., Systematic conservation planning: a review of perceived limitations and an illustration of the benefits, using a case study from Maputaland, South Africa. Oryx, 40: Townshend, D., Stace, H., Radley, D., State of nature: lowlands future landscapes for wildlife. English Nature, Peterborough