March 2008, 190 pages

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ AMASYA-DOĞANTEPE BELDESİ VE YAKIN ÇEVRESİNİN KIRSAL ARAZİ DEĞERLENDİRMESİ Siyami KARACA TOPRAK ANABİLİM DALI ANKARA 2008 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Doktora Tezi AMASYA-DOĞANTEPE BELDESİ VE YAKIN ÇEVRESİNİN KIRSAL ARAZİ DEĞERLENDİRMESİ Siyami KARACA Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Mahmut YÜKSEL Bu çalışmada, Amasya-Doğantepe beldesi ve yakın çevresinin, toprak özelliklerinin belirlenmesi; şimdiki arazi kullanım durumlarının ortaya konulması ve sosyo-ekonomik şartlar göz önüne alınarak, sürdürülebilir tarım için arazi değerlendirmesinin yapılması amaçlanmıştır. Arazi değerlendirme kapsamında, potansiyel arazi kullanımının belirlenebilmesi için temel olacak verileri sağlamak amacıyla öncelikle araştırma alanının temel toprak etüt ve haritalama çalışması yapılmıştır. Bu amaçla açılan 15 adet toprak profilinden alınan örneklerin sonuçları ile Gökhöyük Tarım İşletmesi topraklarına ait verilere göre araştırma alanında Entisol, Inceptisol ve Vertisol ordolarına ait 21 toprak serisi belirlenmiştir. Bu seriler Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) ortamında haritalanarak, toprak veri tabanı hazırlanmıştır. Araştırma alanının çevre, iklim ve sosyo-ekonomik özelliklerine göre 29 farklı arazi kullanım türü belirlenmiş ve tanımlanmıştır. Toprak karakteristikleri ile arazi kullanım türlerinin isteklerini karşılaştırmak suretiyle arazi uygunluk sınıflaması yapılmış, potansiyel kullanım ve tarımsal kullanıma uygunluk haritası hazırlanmıştır. Elde edilen sonuçlar ile tarıma uygun ve uygun olmayan alanlar ile tarım dışı kullanım alanları belirlenerek, araştırma alanında en uygun kullanım türleri önerilmeye çalışılmıştır. Mart 2008, 190 sayfa Anahtar Kelimeler: Arazi kullanım türü, arazi karakteristikleri, uygunluk sınıflaması, arazi değerlendirme, CBS, Amasya-Doğantepe.

3 ABSTRACT Ph.D. Thesis RURAL LAND EVALUATION OF THE AMASYA-DOĞANTEPE CITY AND ITS VICINITY Siyami KARACA Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Soil Science Supervisor: Prof. Dr. Mahmut YÜKSEL Objectives of this study were to determine the soil characteristics of Amasya-Doğantepe city and its vicinity; to put forth the current land use and to evaluate land use for sustainable agriculture by taking the socio-economic conditions into consideration. Within the scope of land evaluation, initially basic soil survey and mapping works were carried out for the research area to provide a basis for potential land use evaluation. Based on soil survey results of performed over 15 soil profile samples and soil data of Gökhöyük Agricultural Enterprise, 21 soil series in Entisol, Inceptisol and Vertisol orders were determined in research. Then, Geographical Information System (GIS) - based maps of these orders and thus soil data base were prepared for the research area. A total of 29 different types of land use were determined and specified for the research area based environmental, climate and socio-economical conditions of the region. Land use suitability classification was performed by comparing the statistics of soil characteristics and land use types, and then potential land use map and suitability map for agricultural use were prepared. Based on the results obtained in this study, land areas suitable and non-suitable for agricultural use and non-agricultural utilization areas were determined and recommendations were made toward the best proper land use types for the research area. March 2008, 190 pages Key Words: Types of land use, land characteristics, land use suitability classification, land evaluation, GIS, Amasya-Dogantepe.

4 TEŞEKKÜR Bana bu araştırma olanağını sağlayan, yakın ilgi ve önerileri ile beni yönlendiren, çalışmanın her aşamasında her türlü yardımı esirgemeyen, danışman hocam Sayın Prof. Dr. Mahmut YÜKSEL e, yakın ilgi ve önerileriyle beni yönlendiren Sayın Yrd. Doç. Dr. İlhami BAYRAMİN ve Sayın Doç.Dr. Nilgül KARADENİZ e, analiz sonuçlarının değerlendirilmesinde katkılarını esirgemeyen Sayın Prof.Dr. Sadık USTA ya, çeşitli aşamalarda görüş ve yardımlarından dolayı Sayın Doç.Dr. Orhan DENGİZ e, arazi çalışmalarının planlanması ve yapılması aşamalarında hertürlü desteği veren Sayın Yrd. Doç. Dr. Ceyhun GÖL ve ailesine, arazi çalışmaları ve büro çalışmalarında destek ve yardımlarını esirgemeyen Sayın Arş. Gör. Ferhat TÜRKMEN e, laboratuar çalışmaları ve tez yazımında yardımlarını esirgemeyen Sayın Dr. Yakup ÇIKILI ya, her zaman desteğini gördüğüm Sayın Arş. Gör Mustafa SAĞLAM a, laboratuar çalışmaları sırasında yardımlarını gördüğüm Ziraat Mühendisi Sayın Mehmet YILDIZ a ve ismini sayamadığım tüm arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca arazi çalışmalarında yardımlarından dolayı Doğantepe Belediyesine, belediye meclis üyelerine ve BİYEP projesi kapsamında tezimi destekleyen Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsüne teşekkürlerimi bildiririm. Çalışmalarım sırasında manevi ve maddi desteklerini esirgemeyen eşim Ziraat Mühendisi Selda KARACA ya, annem Gülbüş KARACA ya, oğlum Arif Balkan KARACA ya ve ALÇİÇEK ailesi ile tüm aileme sevgi ve saygılarımı sunarım. Siyami KARACA Ankara, Mart 2008

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii SİMGELER DİZİNİ...vi ŞEKİLLER DİZİNİ... vii ÇİZELGELER DİZİNİ...ix 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Çalışma alanı İklim Jeoloji Tarihçe Organize sanayi bölgesi Kartoğrafik materyaller ve araştırmalar Yazılım Yöntem Temel toprak etüt ve haritalama Arazi yetenek sınıflaması Tarım arazileri sınıflaması Sulu tarım arazisi sınıflandırması Arazi değerlendirme Anket çalışması ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Çalışma Alanı Toprakları Arazi Kullanım Durumu Çalışma Alanında Bulunan Toprak Serileri Hakkında Detaylı Bilgiler Mehmetdede serisi Soğala serisi Karşıyaka serisi Karakaya serisi Tepe serisi Tekdal serisi Acıca serisi Elvan GÖL serisi Soma serisi Uzuntepe serisi Yördenik serisi Üçtepeler serisi Kurttaşı serisi Gökhöyükçalı serisi Bağlar serisi Gökhöyük Tarım İşletmesi Toprakları Ovacık serisi Gökhöyük serisi Kaşka serisi... 93

6 4.4.4 Bağlıca serisi Doğantepe serisi Eskidere serisi Anket Çalışması Sonuçları Yerel yönetici bilgi formu sonucu Hane halkı anket sonuçları Arazi Yetenek Sınıflaması Tarım Arazileri Sınıflaması Sulu Tarım Arazisi Sınıflandırması Arazi Değerlendirme Arazi kullanım gruplarının uygunluklarının belirlenmesi Arazi kullanım türlerinin (AKT) belirlenmesi ve tanımlanması Tarımsal amaçlı arazi kullanım türleri Sulu tarım kullanım türleri Kuru tarım kullanım türleri Tarım dışı arazi kullanım türleri Haritalama Birimlerinin Belirlenmesi ve Arazi Karakteristiklerinin Saptanması Haritalama Birimlerinin Her Bir Arazi Kullanın Türü İçin Fiziksel Uygunluklarının Belirlenmesi (FHBE) Potansiyel Arazi Kullanımı Tarımsal Kullanıma Uygunluk Sınıflaması Toprak Serilerinin Tarım Dışı Kullanımlar İçin Uygunlukları SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER EK 1 Klingebiel and Montgomery (1966) ye göre arazi yetenek sınıflarının tanımlanması EK 2 Arazi Yetenek Sınıflamasının Sayısal Limit Değerleri EK 3 Toprağın Kalite ve Karakteristikleri Arasındaki İlişki EK 4 Tarım Arazileri Sınıfının Tespitinde Kullanılacak Kriterler EK 5 Sulu Tarım Arazisi Sınıflandırması Faktörleri EK 6 Sulu Tarım Arazisi Sınıflandırması Lejantı EK 7 Anket Formları EK 8 Araştırma Alanı Temel Toprak Haritası Lejantı EK 9 Gökhöyük Tarım İşletmesi Topraklarının Fiziksel ve Kimyasal Analiz Sonuçları ÖZGEÇMİŞ

7 SİMGELER DİZİNİ P PE CBS AKT AYS HB FHBE TKUS ph EC OM KDK C L S Si Yağış Buharlaşma Coğrafi Bilgi Sistemleri Arazi Kullanım Türü Arazi Yetenek Sınıfı Haritalama Birimi Fiziksel Haritalama Birim Endeksi Tarımsal Kullanıma Uygunluk Sınıfı Asitlik-Bazlık Durumu (Toprak reaksiyonu) Elektiriki Kondaktivite Organik Madde Katyon Değişim Kapasitesi Kil Tın Kum Silt

8 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1 Çalışma alanının yer bulduru haritası Şekil 3.2 Çalışma alanının toprak su bütçesi diyagramı Şekil 3.3 Çalışma alanı ve yakın çevresi jeolojik birimlerini gösterir kroki Şekil 3.4 Arazi yükseklik modeli Şekil 3.5 Toprak etüd ve haritalama işlemleri akış diyagramı Şekil 3.6 Arazi değerlendirme aşamalarının akış şeması Şekil 4.1 Çalışma alanı toprak seri haritası Şekil 4.2 Çalışma alanı temel toprak haritası Şekil 4.3 Çalışma alanı topraklarının Toprak Taksonomisine göre dağılımları Şekil 4.4 Çalışma alanı toprak derinlik haritası Şekil 4.5 Çalışma alanı eğim sınıfları haritası Şekil 4.6 Çalışma alanının arazi kullanım haritası Şekil 4.7 Mehmetdede serisi örnek toprak profili Şekil 4.8 Soğala serisi örnek toprak profili Şekil 4.9 Karşıyaka serisi örnek toprak profili Şekil 4.10 Karakaya serisi örnek toprak profili Şekil 4.11 Tepe serisi örnek toprak profili Şekil 4.12 Tekdal serisi örnek toprak profili Şekil 4.13 Acıca serisi örnek toprak profili Şekil 4.14 Elvan GÖL serisi örnek toprak profili Şekil 4.15 Soma serisi örnek toprak profili Şekil 4.16 Uzuntepe serisi örnek toprak profili Şekil 4.17 Yördenik serisi örnek toprak profili Şekil 4.18 Üçtepeler serisi örnek toprak profili Şekil 4.19 Kurttaşı serisi örnek toprak profili Şekil 4.20 Gökhöyükçalı serisi örnek toprak profili Şekil 4.21 Bağlar serisi örnek toprak profili Şekil 4.22 Çalışma alanı arazi yetenek sınıfları (AYS) haritası Şekil 4.23 Tarım arazileri sınıfları haritası Şekil 4.24 Sulu tarıma uygunluk haritası Şekil 4.25 Arazi uygunluk sınıflarının oluşturulmasının şematik olarak gösterilmesi Şekil 4.26 Arazi uygunluk sınıflamasını oluşturan elamanlar Şekil 4.27 Çalışma alanı potansiyel arazi kullanım haritası

9 Şekil 4.28 Çalışma alanı tarımsal kullanıma uygunluk sınıfları (TKUS) haritası Şekil 5.1 Şimdiki arazi kullanım durumu ile potansiyel arazi kullanım durumlarının karşılaştırılması

10 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3.1 Çalışma alanına ait ( ) aylık ortalama meteorolojik değerler Çizelge 3.2 Çalışma alanının toprak su bütçesi Çizelge 3.3 Fiziksel haritalama birim endeksi (FHBE) değerlerine göre oluşturulan arazi kullanım türlerinin uygunluk sınıfları Çizelge 3.4 Oransal haritalama birim endeksi sınır değerlerine göre haritalama birimlerinin tarımsal kullanıma uygunluk sınıflaması Çizelge 4.1 Toprak serilerinin dağılımları Çizelge 4.2 Toprak serilerinin sınıflandırılması Çizelge 4.3 Derinlik sınıflarına göre çalışma alanı topraklarının dağılımı Çizelge 4.4 Çalışma alanı topraklarının eğim sınıflarına göre dağılımı Çizelge 4.5 Çalışma alanı üst toprak tekstür dağılımı Çizelge 4.6 Çalışma alanının arazi kullanımına göre dağılımı Çizelge 4.7 Mehmetdede serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.8 Soğala serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.9 Karşıyaka serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.10 Karakaya serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.11 Tepe serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.12 Tekdal serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.13 Acıca serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.14 Elvan GÖL serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.15 Soma serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.16 Uzuntepe serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.17 Yördenik serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.18 Üçtepeler serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.19 Kurttaşı serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları... 85

11 Çizelge 4.20 Gökhöyükçalı serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.21 Bağlar serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.22 Tarım arazilerinde yetiştirilen ürünler ve yetiştirilme alanları Çizelge 4.23 Yetiştirilen bazı ürünlerin ortalama verimleri Çizelge 4.24 Çalışma alanındaki arazilerin arazi yetenek sınıfları (AYS) dağılım durumu Çizelge 4.25 Çalışma alanı tarım arazileri sınıfları dağılımı Çizelge 4.26 Çalışma alanı topraklarının sulu tarıma uygunluk sınıflarının dağılımı Çizelge 4.27 Haritalama birimlerinin sulu tarıma uygunluk sınıfları Çizelge 4.28 Uygunluk sınıflandırmalarının yapısı Çizelge 4.29 Tarım ve tarım dışı arazi kullanım türleri (AKT) Çizelge 4.30 Sulu tarım kullanım türlerini etkileyen toprak özellikleri Çizelge 4.31 Kuru tarım kullanım türlerini etkileyen toprak özellikleri Çizelge 4.32 Orman olarak kullanımı etkileyen toprak özellikleri Çizelge 4.33 Çayır ve mer a kullanım türlerini etkileyen toprak özellikleri Çizelge 4.34 Septik tank filtre (absorbsiyon) alanlarını etkileyen toprak özellikleri Çizelge 4.35 Katı atık depolama alanlarını etkileyen toprak özellikleri Çizelge 4.36 Arazi karakteristikleri ve alt grupları Çizelge 4.37 Çalışma alanında yer alan HB lerinin değerlendirmeye alınan AKT lerine uygunluğunu yansıtan FHBE değerleri Çizelge 4.38 Değerlendirmeye alınan 6 ana grup AKT ve bunların alt grupları Çizelge 4.39 Haritalama birimlerinin potansiyel kullanım grupları Çizelge 4.40 Oransal haritalama birim endeksleri ve tarımsal kullanıma uygunluk sınıflaması Çizelge 4.41 Çalışma alanı arazilerinin tarımsal kullanıma uygunluklarının alansal ve oransal dağılımları

12 1. GİRİŞ Dünya da son yıllarda teknolojik ve ekonomik alanlarda gelişmenin çok hızlı olduğu görülmektedir. Buna karşın dünya, bu gelişme ile ters orantılı olarak olumsuzluklarla karşı karşıya kalmaktadır. Gelişen dünyanın en büyük ürünleri olan hızlı nüfus artışı, endüstrileşme ve plansız kentleşme çevre üzerinde baskı oluşturmaktadır. Bu durumdan zarar gören doğal kaynakların başında hava, su ile üretilemeyen ve çoğaltılamayan bir kaynak olan toprak gelmektedir. Toprak kaynaklarının yeterince korunamaması ve sürdürülebilir kalkınma prensipleri çerçevesinde yönetilememesi Türkiye nin çevre ve kalkınma sorunları arasında önemli bir yer tutmaktadır. Toprak, yeryüzünün sadece bazı bölümlerini örten çeşitli fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylar sonucunda uzun zamanda oluşan ince bir tabakadan ibarettir şeklinde basit bir tanımlama yapılabilir. Ancak daha geniş bir tanım yapmak daha doğrudur ve bunun için toprağı, kendisi ile birlikte mineralleri, suyu, canlıları, dolayısı ile hayat sistemlerinin devamlılığını ve çevrenin üretken kapasitesini bünyesinde barındıran bir ortam olarak betimlemek daha uygun olacaktır. Toprak, aynı zamanda kısa sürelerde kendisini yenileme kapasitesi olmayan tüketilebilir bir kaynaktır (Anonim 1998). Türkiye de toprak kaynaklarında bir artış söz konusu olmayıp tarımsal kullanımlara açılabilecek yeni alanlarının sonuna doğru gelinmiş durumdadır. Bununda ötesinde toprak kaynakları ülkemiz insanlarının mevcut gereksinimlerini karşılayacak yeterli potansiyele sahip olmasına rağmen arazi kullanımının yetersizliği, plansız sanayileşme, sağlıksız ve hızlı kentleşme, nüfus artışı, kentsel ve teknolojik kökenli kirlenmenin yanında, aşırı ilaçlama ve gübrelemeden kaynaklanan toprak kirliliği vb. faktörler arazilerin tarım amaçlı kullanımını giderek sınırlandırmakta ve üretim gücünü düşürmektedir (Altınbaş 1996). Türkiye'nin arazi büyüklüğü yaklaşık 78 milyon hektardır. Bu arazi, kullanım açısından şu şekilde bölünmüştür (Anonim 1998): i. Sürekli tarım alanı: 27.7 milyon ha ( 35.5); ii. Çayır ve mer a arazisi: 21.7 milyon ha ( 27.8); iii. Ormanlık ve fundalık arazi: 23.5 milyon ha ( 30.1); iv. Diğer alanlar: 5.1 milyon ha ( 6.6). 1

13 Sahip olduğu arazi büyüklüğüne rağmen Türkiye tarımsal amaçlı işlenebilir alan büyüklüğü açısından zengin bir ülke değildir. Sürekli tarım alanı olarak kullanılan arazi 27 milyon hektardan büyük olmasına karşın I., II., ve III. sınıf toprakların oluşturduğu tarımsal kullanıma elverişli arazinin büyüklüğü 19 milyon hektar ile sınırlıdır. Söz konusu tarıma elverişli arazinin bölgelere göre dağılımı da dengesizdir ve daha çok nüfus yoğunluğunun fazla ve tarım dışı faaliyetlerin gelişmiş olduğu Marmara-Ege Bölgeleri ile Orta-Kuzey Bölgelerde yoğunlaşmıştır. Bu durum topraklarımızın korunmasına ve amacına uygun olarak kullanılmasına yönelik çalışmaların önemini ve güncelliğini daha da arttırmaktadır. Toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımına yönelik planlar yapılırken, tarımsal alanların sınırlılığı, toprak yapısındaki değişkenlikler ve bölgelerarası dağılım dengesizlikleri dikkate alınmalıdır. Arazi paylaşımı ile zaman içindeki değişime bakıldığında tarım arazilerinin, orman ile çayır ve mer a arazileri aleyhine son yıllarda yavaşlamış olmakla birlikte genişlediğini, buna karşılık hızlı kentleşme, iç ve dış turizmde genişleme ve sanayileşme için tahsis edilen arazilerin, başta verimli tarım alanları olmak üzere, diğer kullanımlar aleyhine yaygınlaştığı görülmektedir. Yeryüzünde toprak yapan birçok faktör vardır ve bu faktörlerin yöreden yöreye geniş sınırlar içinde değişim göstermesi sonucu farklı bölgelerde çeşitli özelliklere sahip topraklar oluşmaktadır. Çeşitli özelliklerdeki toprakların her birinin de ayrı yönetim ve kullanımı gerekir. Bu nedenle topraklar çeşitli düzeydeki benzer özelliklerine göre çeşitli sınıflarda gruplandırılarak haritalanıp kullanıcıların yararına sunulmaktadır. Dinç ve Şenol (2001) tarafından belirtildiği gibi, toprakların karakteristikleri dikkate alınarak gruplandırılması, diğer bir belirleme ile sınıflandırma işleminin uygulanması ve çeşitli amaçlarla yorumlanması toprak etüt ve haritalama çalışmaları ile yapılmaktadır. Tarımsal ve ekonomik olarak gelişmiş ülkeler topraklarını en iyi şekilde tanımlamakta ve doğru amaçlar doğrultusunda kullanabilmektedirler. Tarımsal arazi olarak kullanılan alanların artık arttırılabilmesi pek mümkün olmadığından üretim artışı ancak var olan toprak kaynaklarının en verimli bir şekilde kullanılması ile mümkün olacaktır. Bunun gerçekleşebilmesi için ilk olarak toprakların bilimsel yöntemlerle sistemli olarak incelenip bütün özelliklerinin saptanması bir başka ifadeyle etüt-haritalamasının ve sınıflandırılmasının yapılması gerekmektedir. Ayrıca toprakların çeşitli amenajman 2

14 sistemlerine göre sınıflandırılması ve bitkisel ürün elde edilmesi veya başka amaçla kullanılmaları halinde nasıl tepki vereceklerinin belirlenebilmesi gerekmektedir, bu da arazi değerlendirme çalışmaları ile mümkündür. Yapılacak toprak etüt-haritalama ve arazi değerlendirme çalışmaları ile toprakların çeşitli kullanımlar altında üretkenlikleri araştırılıp bunlar içerisinde en üretken kullanım şekillerinin belirlenmesi ile araziler uygun şekilde değerlendirilebilecektir. Ülkemiz nüfusu hızla artmakta ve buna bağlı olarak tarım ürünlerine olan gereksinim de artış göstermektedir. Artan nüfusun beslenme ihtiyacının karşılanması, doğayla işbirliği içinde yapılacak tarımsal üretim etkinliklerinden sağlanacaktır. Gelişmiş ve tarımsal açıdan ileri teknolojiye sahip ülkelerin başarılarının temelinde, sahip oldukları kırsal alanları uygun ve planlı bir şekilde değerlendirip kullanmaları yatmaktadır. Bunu başarabilmek için öncelikle toprakların yeterince incelenerek özelliklerinin belirlenmesi ve uygun arazi kullanımını sağlamak gerekmektedir. Birim alandan alınan verimi yükseltmek zorunda olan ülkemizde, toprak çeşitlerini gözeterek çiftlikten çiftliğe, tarladan tarlaya değişen tavsiyeler vermek sürdürülebilir tarım için çok önemlidir. Bu nedenlerle arazi değerlendirme çalışmaları büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, yöre halkının büyük kısmının ekonomik gelirini tarımdan sağladığı ve yoğun tarım yapılan Amasya-Doğantepe beldesi ve yakın çevresinde kırsal arazi değerlendirmesi yapılmıştır. Doğantepe, sulu ve kuru tarımın yapıldığı, ağaçlandırma çalışmalarının uygulandığı, yanı başında Gökhöyük Tarım İşletmesinin bulunduğu, yeterli planlama sağlanması durumunda tarımsal açıdan üretimin daha da artabileceği düşünülen, Amasya iline oldukça yakın bir beldedir. Bölgede yapılan bu çalışmanın, bilimsel yöntemler kullanılarak, kırsal alanların kullanım ve planlamasının yapılmasına örnek teşkil edeceği, yöre için bir altyapı oluşturup, tarımsal ve sosyo-ekonomik açıdan faydalı olacağı düşünülmektedir. 3

15 2. KAYNAK ÖZETLERİ Doğal kaynakların en önemlisi ve başta geleni topraktır. Toprağın en etkili kullanımı ise ancak sahip olmuş olduğu özelliklerin tam olarak ortaya çıkarılması ile mümkün olabilir. Toprakları sahip olmuş oldukları özelliklere göre gruplandırıp, bu doğrultuda uygun kullanımların sağlanması ile sürdürülebilirlikleri sağlanabilir. Toprağın oluşunu inceleyen bir bilim olan Toprak genesisi, kayaların ayrışması, organik bileşiklerin değişmesi ve ayrışması, toprak oluşu, toprak oluşumunda rol oynayan Toprak yapan faktörler (Soil forming factors) ve Toprak yapan olaylar ın (Soil forming processes) birlikte etkilerinin katkı paylarını araştırır, oluşan toprak profilinin tanımlanması ve yorumlanması konularını kapsar. Toprak yapan olaylar Simonson (1959) tarafından; toprak sistemine katılımlar (organik madde katılımı), toprak sisteminde değişimler (ana materyallerinin dönüşümü), toprak sisteminde yer değiştirmeler (kil birikimi) ve toprak sisteminden kayıplar (erozyon) olarak açıklanmıştır. Toprak oluşuna etki eden faktörler ise (Jenny 1941, 1980) iklim, canlılar, topoğrafya, ana materyal ve zaman olarak ifade edilmektedir. Toprak oluşuna etki eden faktörlerin değişimi farklı toprakların oluşumuna neden olmaktadır (Dinç vd. 2001). Bu beş faktörün benzer olduğu yerlerde benzer topraklar oluşur. Toprakların sınıflandırılmalarında modern bilimde toprakların ölçülebilen ve gözlenebilen özellikleri (morfolojik) göz önüne alınır ve seçilen özelliklerin toprak genetiği ile ilgili olması gereklidir. Bu şekilde ortaya konmuş sınıflandırma sistemi, morfometrik-genetik sistem olarak bilinmektedir (Dinç vd. 2001). Toprak Taksonomisi (Anonymous 1999) bu özellikte bir sınıflandırma sistemidir. Dünyada birçok ülke modern ve uluslararası sınıflandırma sistemlerinden biri olan Toprak Taksonomisi sınıflandırma sistemini kullanmaktadır. Toprakların özelliklerinin belirlenmesi ve düzenlenmesi amacıyla yapılan en temel çalışmalar etüt ve haritalama çalışmalarıdır. Toprak etüt ve haritalama çalışmaları hangi nitelikteki toprakların nerelerde yer aldığını belirlemek amacıyla yapılmaktadır (Hızalan 1969). Topraksu Genel Müdürlüğü tarafından yılları arasında Türkiye Geliştirilmiş Toprak Haritası (TGTH) etüdleri çalışması ile tüm ülke toprakları 1:

16 ölçekli topografik haritalar kullanılarak istikşafi düzeyde incelenerek haritalanmıştır. Türkiye topraklarının ilk kez arazi etütleri ile geniş anlamda incelenerek haritalandığı çalışma, ülke topraklarının önemli sorunlarını ve bunların dağılım alanlarını da ortaya koymuştur (Özden vd. 2000). Teknolojinin bugünkü seviyede olmadığı zamanda yapılan bu çalışma halen Türkiye toprakları, sorunları ve kullanımları hakkında başvurulabilecek başlıca kaynak niteliği taşımaktadır. Günümüzde gelişen bilgisayar ve program teknolojilerine paralel olarak, toprak haritalarının oluşturulmasında uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemlerinin yoğun olarak kullanılmaya başlanması bu tür çalışmalarda kolaylıklar sağlamaktadır. Çalışmalarda bu teknolojileri kullanmak kaçınılmaz olmuştur. Toprak sınıflandırma ve etüt-haritalama çalışmaları sonucunda arazi kullanımı açısından varılmak istenen asıl hedef arazilerin sahip oldukları potansiyel doğrultusunda en etkili kullanımların sağlanmasıdır. Arazilerin doğal niteliklerinin belirlenmesi ve buna göre ayrımlarının yapılması, sınıflandırılması, onların hangi amaca yönelik olarak kullanılması gerektiğini belirleyen temel faktördür. FAO arazi değerlendirmesini; arazilerin çeşitli amaçlar doğrultusunda kullanılması için toprak, vejetasyon, iklim, arazi formları ve özelliklerinin belirlenerek arazinin düşünülen kullanım durumunda göstereceği performansının tespit edilmesi işlemi şeklinde belirtmiştir (Anonymous 1976). Arazi değerlendirme ve arazi kullanım planlaması amacıyla kullanılmak üzere çok çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Yapıldığı zamanın bilgi ve teknoloji düzeyini yansıtan bu yöntemleri sınıflamada kullanıldığı ölçütlere göre niceliksel ve niteliksel arazi değerlendirme yöntemleri olarak iki gruba ayırmak mümkündür. Niteliksel yöntemlerin en başında gelen, Klingebiel and Montgomery (1966) arazi yetenek sınıflaması yöntemidir. Önceleri daha çok niteliksel olan arazi değerlendirme yöntemleri, bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler sonucu niceliksel yöntemlere yerini bırakmış ve bu yöntemler yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca sınırsız sayıda parametrelerin değerlendirmeye alınmasına olanak sağlayan yeni modeller geliştirilmiştir (Şenol 1983). FAO arazi değerlendirme çalışmalarında bilgi alış verişine imkan sağlamak ve eksiksiz arazi değerlendirme sistemlerinin hazırlanmasında yardımcı olmak amacıyla 1972 yılında başlatılan çalışmalar sonucu bir rehber yayımlamıştır (Anonymous 1976). Bu çalışmada yeni bir arazi değerlendirme yöntemi oluşturulmamış, buna karşılık arazi 5

17 değerlendirme çalışmalarında izlenecek yol ve dikkate alınacak ilkeler verilmiş ve oluşturulan kavramların tanımlaması yapılmıştır. Bu rehber, daha sonra yapılan arazi değerlendirme çalışmalarında temel kaynak olmuştur ve olmaktadır. Zamanla FAO tarafından farklı arazi kullanım türleri için değerlendirme kılavuzları yayınlanmıştır. Şenol (1983), tarafından FAO (Anonymous 1976) ilkeleri ışığında niceliksel arazi değerlendirme yöntemi geliştirilmiştir. Öncelikle arazilerin çeşitli kullanımlara uygunluğunun bilgisayarda sayısal yöntemlerle belirlenip, arazi kullanım planlarının oluşturulmasına imkan veren bu yöntem çeşitli çalışmalarda Potansiyel Arazi Kullanım haritalarının hazırlanmasında kullanılmıştır (Gündoğan vd. 1989; Şenol vd. 1991). Bu yöntemle aynı zamanda araziler tarımsal kullanıma uygunluk yönünden beş grupta sınıflandırılarak tarım alanlarıyla tarım dışı amaçlarla kullanılacak alanların kolaylıkla belirlendiği Tarımsal Kullanıma Uygunluk haritaları hazırlanmıştır (Şenol 1994). Bilgisayar ve programlamanın ilerlemesiyle birlikte Şenol ve Tekeş (1995) tarafından, FAO ilkeleri doğrultusunda arazi değerlendirme yapılabilmesi için İlsen bilgisayar programı geliştirilmiştir. İdeal arazi kullanım planlamasını gerçekleştirebilmek için öncelikle arazi değerlendirme çalışmalarını yapmak gereklidir. Arazi değerlendirmesi arazinin belli bir amaçla kullanıldığı zaman, o kullanım şekli gereksinimlerini karşılama yeteneğinin belirlenmesi işlemidir. Diğer bir deyişle, arazi değerlendirmesi iklim, bitki örtüsü, toprak vb unsurların birlikte araştırılıp yorumlanması işlemlerini içerir. Arazilerin en üretken ve karlı bir şekilde nasıl kullanılacağına karar vermek, ancak arazilerin farklı kullanımlara uygunluğunu ayrı ayrı değerlendirmekle mümkündür (Anonymous 1976). Dinç vd. (1980), toprağın en önemli doğal kaynaklarımızdan biri olduğunu bildirmiştir. Sahip olduğu farklı fiziksel ve kimyasal özelliklerinden dolayı ekonomik ve sosyal gereksinimlere göre toprağın çeşitli kullanım seçenekleri bulunmaktadır. Diğer bir ifadeyle toprakların içerdiği karakteristikler, bunların kullanımlarını sınırlamaktadırlar. Topraklar kısıtlı doğal kaynaklar olduklarından kullanımlarının rasyonel ölçülere bağlı olması ve acil gereksinimlere göre değil, verimlilik kapasitelerinin uzun süre korunmasını amaçlayan bir şekilde olması gerekmektedir. Arazi uygunluk sınıflaması veya değerlendirmesi ise tanımlanan bir kullanım türü için arazi uygunluğunun tespit edilmesi işlemi olup, arazi için mümkün olan kullanım türlerinin 6

18 tanımlanması, bu kullanımların gereksinimlerinin tahmini ve bu gereksinmelerin dağılımının haritalanması için arazi incelenmesinin gerçekleştirilmesi işlemlerinden oluşmaktadır (Dent and Young 1981). Macios (1983), İspanya da yaptığı bir çalışmasında arazi kullanım planlamasında çevresel analizler ve bunların uygulamalarını incelemiştir. Toprak etüd çalışmalarının sonucunda, örnek bir alanın arazi kullanım sınıflamasını yapmıştır. Haritalar; etkili toprak derinliği, verimlilik ve eğim sınıfları, çam, mısır gibi ürünlere, inşaat, eğlence ve seyir alanlarına, jeolojik ve tarihi sit alanlarına uygunlukları gibi hususları içermektedir (Dengiz 2002). Yüksel ve Akalan (1984), tarafından yapılan çalışmada Ankara, Mogan ve Eymir gölleri çevresinde yer alan başlıca büyük toprak grupları saptanmıştır. Toplam olarak 15 profil incelenmiş ve bu profillerden 6 tanesi kahverengi, 1 tanesi tuzlu alkali kahverengi, 1 tanesi litosol, 2 tanesi terrarosa, 1 tanesi de alkali kahverengi toprak olarak belirlenmiştir. Bu profillerden alınan örneklerde detaylı toprak analizleri yapılmıştır. Bu çalışmada arazi yetenek sınıfları saptanmış ve bölge arazileri için çevre planlaması yönünden öneriler verilmiştir. Sys (1985), toprak işlemeli tarıma uygun arazilerin değerlendirilmesinde toprak etüt ve araştırma yorumlarının kullanım yöntemlerini tartışmıştır. Yayının ilk bölümünde arazi kullanım tiplerinin tanımlanması, bunların ihtiyaç duyduğu arazi karakterleri ayrı ayrı verilmiş, ikinci bölümde ise arazi yetenek sınıflaması (AYS) ve FAO nun uygunluk sınıflaması, çeşitli kriterler dikkate alınarak kıyaslanmıştır. Arazi kullanım tipinin tanımlanmasının, genelleştirme düzeyinde, planlama işleminin kademesine ve araştırma ayrıntısına göre değişebileceği ortaya konulmuştur. Tanımlamaların disiplinler arası bir konu olmasının yanında; son seçimlerin, çiftlik sistemlerini, özel mahsul üretimini, arazi idaresinin çeşit ve düzeylerini temsil edecek şekilde yapılmasının gerektiğini belirtmiştir. Anonymous (1987), FAO üçüncü genel düzenlemesini yaptığı ve kullanıcılar için rehber haline getirdiği çalışmasında, mer a için alan kullanımında dikkate alınacak toprak özelliklerinde göz önünde tutulacak ilkelerin ortaya konmasına çalışmıştır. Bu rehberde, arazi kullanım şekilleri tarif edildikten sonra, çalışma alanı arazisinin özelliklerine uygun sınıflama yapabilmek için çevirim tabloları geliştirilmiştir. Bunların yardımı ile arazilerin mer aya uygunlukları belirlenebilmektedir. 7

19 Gündoğan (1987), Seyhan ve Tarsus ovalarının, tanımlanan arazi kullanım türlerine uygunluklarını bilgisayarla değerlendirerek ideal arazi kullanım planı hazırlamıştır. İdeal arazi kullanım planının hazırlarken arazilerin kullanım türlerine uygunluklarını yansıtan haritalama birim endekslerini (HBE), arazi kullanım türlerinin toprak istekleri, ekim nöbeti, sulama durumu gibi faktörleri dikkate almıştır. Sonuçta arazi kullanım türlerini dikkate alarak yapılan niceliksel arazi değerlendirme yöntemlerinin daha gerçekçi olduğunu kanıtlamıştır. Nieman et al. (1987), çok amaçlı arazi bilgi sistemi geliştirmek amacı ile Wisconsin eyaletinde arazi bilgi sistemi projesi üzerinde çalışmışlar ve uydu görüntülerinden yararlanarak arazi kullanım türlerini (AKT) belirlemişlerdir. Brossier (1989), Avrupa Topluluğu (Avrupa Birliği) tarafından Brüksel de yapılan arazi değerlendirmesinde sosyal ve ekonomik kriterlerin tanımlanması konulu seminerde 3 kesin amaç ortaya koymuştur ve bunları; i- Şüpheli, kesin olmayan kriterlere ve metodolojilere karşı koymak için mesoekonomik seviyelerde çalışma gruplarının bir araya getirilmesi, ii- Arazi kullanımı ve arazi değerlendirmesinde ileriyi görebilmek için sosyoekonomik kriterlerin göz önüne alınarak yeni metodolojik koşulların oluşturulması, iii- Gelecekteki arazi kullanımı üzerine bir araştırma programının oluşturulması şeklinde gruplamıştır. Challa et al. (1989), sulu tarım için arazi değerlendirmesinde iki farklı metodu karşılaştırmışlardır. Killi, çatlaklı ve yüksek miktarda su tutma kapasitesine sahip olan çalışma alanı toprakları, arazi özelliklerine ve toprak karakteristiklerine dayandırılarak, toprak birimleri kalitatif ve parametrik metotlar ile değerlendirilmiştir. Kalitatif metoda göre çalışma alanının yaklaşık 98 i orta derecede sulamaya uygun bulunmuş ve sınırlandırıcı faktörlerin sırasıyla topografya, erozyon ve yüzeyaltı toprağındaki sıkışma olduğu bildirilmiştir. Çalışma alanının 1.3 ünde sınırlandırıcı faktörlerin derecesinin hayli yüksek olduğu, 0.7 sinin ise şiddetli erozyon nedeniyle çok sığ topraklara sahip olduğu rapor edilmiştir. Parametrik metoda göre yapılan değerlendirmede ise arazinin 3.5 inin sulamaya uygun olmadığı, bununla beraber arazinin 45 ve 51.5 nin sırasıyla orta derecede ve marjinal derecede sulamaya uygun olduğu tespit edilmiştir. 8

20 Eltom et al. (1989), Sudan da yaptıkları arazi değerlendirme çalışmasında, FAO nun arazi değerlendirme sistemini oluşturan ordolar, sınıflar, alt sınıflar ve ünitelerini esas almışlardır. Alt sınıfları, bireysel arazi karakteristiklerinin kombinasyonları olan arazi kalitelerinin değerlendirilmesiyle belirlemişlerdir. Belirlenen 15 farklı haritalama ünitesinin arazi kalitelerini, onların önemli arazi karakteristiklerini ve sınırlayıcı faaliyetlerine göre uygunluk sınıflarını değerlendirerek tespit etmişlerdir. Arazi kullanım planlamasının gittikçe artan önemi ve yoğun arazi kullanım talepleri sonucu, bu konularda yapılan çalışmalar gözden geçirilerek, planlamacılar için bir rehber geliştirilmesi ihtiyaç halini almıştır. FAO (Anonymous 1989) nun yayınladığı eser, bu tür çalışmaların ürünü olan bir rehberdir. Arazi kullanım planlaması, kalkınmada bir araç olarak ele alınıp, buna konunun sosyal, ekonomik, hukuksal ve çevresel yönleri de eklenerek planlamanın her basamağı ayrı ayrı tanımlanmıştır. On ayrı basamaktan oluşan planlama sürecinde 5 ayrı basamak tamamen toprak ve toprak bilgileri ile yakından ilgilidir. Arazinin kullanıma uygunluk sınıflaması ve bu sınıflamanın, bir yörenin sorunlarına yönelik alternatif kullanım şekilleri için yorumlanması, bu tür çalışmanın temelini teşkil etmektedir. Rossiter et al. (1989), ALES (Otomatik Arazi Değerlendirme Sistemi) bilgisayar programını geliştirmişlerdir. Bu program, FAO prensiplerine göre arazi değerlendirilmesinde arazi haritalama ünitelerinin fiziksel ve ekonomik uygulamalarının hesaplanabilmesi imkanını sağlamaktadır. Bremen et al. (1990), tropikal yağmur orman alanları için yapılan detaylı etüt çalışmalarının yanı sıra fiziksel arazi değerlendirmesini de yapmışlardır. Temel toprak haritasına göre 20 farklı haritalama ünitesi belirlemişlerdir. Bu üniteler, özellikle jeomorfoloji, eğim derecesi, eğim şekli ve drenaj gibi özelliklere dayandırılmıştır. Çoğu ünitelerde, derin killi topraklar yaygın olarak bulunmuştur. Sürekli kesim yapılan daimi parsellerin A horizonunun, işlem yapılmamış orman parsel topraklarının A horizonundan daha fazla verimli olduğu tespit edilmiştir. Plantasyon işlemlerinde bu alanlara hızlı gelişen türlerin seçilmesinin gübreleme maliyetini büyük ölçüde aşağıya çekeceğini belirtmişlerdir. 9

21 Fu et al. (1990), Çin in lös ana materyalli plato bölgesinde 25 km 2 lik alanda arazi kullanım planlamasına yönelik bir arazi kaynakları bilgi sistemi oluşturulması amacıyla bir paket program kullanmışlardır. FAO prensiplerine göre tarım, orman ve mer a alanlarına ait arazi değerlendirme işlemleri yapılarak dijital haritaları hazırlanmış ve sonuçlar o andaki kullanımlar ile karşılaştırılmıştır. Arazi değerlendirmesi işlemine göre tarım, orman ve mer alar için uygunluk durumları sırayla çalışma alanının 34.5, 36.5 ve 29 unu oluşturmaktadır. Fakat mevcut kullanım ise çalışma alanının 41, 36 ve 23 ü şeklinde tarım, orman ve mer a olarak sıralanmaktadır. Buna göre arazi kullanımı yeniden düzenlenmek amacıyla eğimin fazla olduğu alanların tarım yerine mer a veya orman şeklinde kullanılması önerilerinde bulunulmuştur. Negesh (1991), Etiyopya nın 12 ana bölgesinin her biri için kullanılmayan kültüre alınabilir arazi potansiyelinin sahasını belirlemiş, genel ve belirlenmiş arazi kullanımlarını etkileyen ekonomik ve sosyal faktörleri karakterize etmiştir. Temel arazi kullanım çeşitleri ve arazi kaynak ihtiyaçlarını (yağmur suyuna dayalı tarım, sulu tarım, canlı hayvan üretimi, ticari ormancılık, koruyucu ormancılık ve yaban hayatı) belirlemiş ve arazi kullanımında farklı kombinasyonlar için 22 uygun arazi haritalama birimlerinin nitelikleriyle uygunluğunu belirtmiştir. Chinene (1992), Zambia Üniversitesi çiftliği arazilerinde, FAO prensibine göre seçilmiş ürünlerin arazi uygunluk değerlendirmesini yapmıştır. Yarayışlı su ve besin elementlerinin noksanlığının, sınırlandırıcı arazi kaliteleri olduğunu bildirmiştir. Son yıllarda özellikle yağışlardaki düşüşün, tarımın çok büyük bir kısmının yağmur suyuna bağlılığı nedeniyle verimde de düşmelere neden oluğunu belirtmiştir. En uygun bitkilerin soya fasulyesi, patates ve buğday olduğunu bildirmiştir. Ayçiçeği düşük gelir getirmesinden dolayı tavsiye edilmemiştir. Mısırın su stresine karşı çok hassas olmasından dolayı uygun bir bitki olmadığı ortaya konmuştur. Makhdoum (1992), çalışmasında arazi değerlendirmesi için verilerin bir araya getirilmesi ve analiz edilmesinde kullanılan mevcut teknikleri tekrar gözden geçirmiş ve arazi değerlendirmesi; arazinin yönetim istekleri, verimliliği, yeteneği, bozulmaya karşı duyarlılığı gibi arazi kalitelerinin tahmin edilmesi veya değer biçilmesi şeklinde dikkate alınması gerektiğini bildirmiştir. Çalışmaya göre mevcut kaynakların çevresel üniteler 10

22 içerisinde objektif olarak gruplandırılması gerektiğini ve arazinin çevresel ünitelerinin ekolojik faktörlere göre (arazi şekli, jeoloji, topraklar ve bitkiler) tanımlanabileceğini ve ayırt edilebileceğini bildirmiştir. Çalışmada arazinin değişken ve dinamik olan ekolojik karakteristikleri (iklim, su, yaban hayvanı) ve sosyo-ekonomik kaynaklar da dikkate alınmıştır. Böylece arazi kabiliyeti, her bir ünitenin ekolojik ve sosyo-ekonomik özelliklerine göre tespit edilmiştir. Araştırmacı metodunda ekolojik faktörlerin, ekonomik göstergelerden daha ön planda olduğunu belirtmiştir. Uluç (1992), Şanlıurfa il merkezi çevresindeki arazilerin çok amaçlı bölgesel planlaması için toprak etüt ve yorumlarını yapmıştır. Toprakları mekaniksel özellikleri yönünden inceleyerek tarım dışı arazi kullanım türlerinin ayrımında kullanmıştır. Bölgenin iklim, çevre ve sosyal özelliklerini dikkate alarak 13 adet tarım ve tarım dışı potansiyel arazi kullanım tipini belirlemiştir. Bölgenin toprak özellikleri, kullanımı etkileyen iklim, sosyal yapı gibi diğer özellikler ile birleştirilerek toprak serilerinin arazi kullanım şekillerine uygunlukları saptanmıştır. Gökmen ve Yüksel (1993), A.Ü.Z.F. Kenan Evren Araştırma Uygulama Çiftliğinin detaylı toprak etüd ve haritalama çalışmalarını hava fotoğrafı ve topografik haritadan yararlanarak yapmıştır. Yapmış olduğu analizler ve arazi gözlemleri sonucunda iki ayrı fizyografik ünite üzerinde 5 ayrı toprak serisi tanımlamıştır. Seriler ve bu serilere ait fazlar, topografik harita üzerine aktarılarak temel toprak haritası oluşturulmuştur. Ayrıca toprak serilerinin özellikleri ve problemleri belirlenmiş ve çözüm önerileri getirilmiştir. Symth and Dumanski (1993), sürdürülebilir arazi yönetimini; çevreyle ilişkili ve sosyoekonomik prensipler çerçevesinde amaçlanan aktivitelerin, teknoloji ve politikaların bütünü olarak tanımlamıştır. Verimlilik, güvenlik, koruma, uygulanabilirlik ve kabul edilebilirlik sürdürülebilir arazi yönetiminin beş temel öğesidir. Sürdürülebilir bir yapı oluşturmak için bu öğelerin hepsinin başarılması gerekmektedir. Arpacı ve Yüksel (1994), Bafra ovası sol sahil ve yakın çevresinin ideal arazi kullanım planlaması üzerine yapılan çalışmada 6 profil çukuru incelemiştir. Açılan profillerin her birinden horizon esasına göre örnekler alınmış ve laboratuarda analizleri yapılmıştır. Analizlerden elde edilen sonuçların ve arazi gözlemlerinin değerlendirilmesi ile 6 farklı toprak serisi tanımlanmıştır. Bu serilerin 5 ini Entisol, birini Vertisol olarak sınıflandırmışlardır. 11

23 Arazi yetenek sınıflamasının arazi kullanım planlaması çalışmalarında yeterli olmadığı görüldüğünden, bölgenin iklim, toprak, çevre ve sosyal özellikleri dikkate alınarak, toprak serilerinin alt gruplarının özellikleri ve problemleri belirlenerek o bölge için en uygun arazi kullanım türleri belirlenmiş, kullanımla ilgili önerilerde bulunulmuştur. Abdelkader and Ramadan (1995), Mısır ın kuzey batısında bulunan ve bir sahil bölgesi olan Dabaa-Fuka da yaptıkları bir çalışmada, Typic Torripsamments, Typic Calciorthids ve Typic Paleorthids olarak üç farklı toprak ordosunu tespit etmişlerdir. Toprakları, tuzluluk, kireç içeriği, tekstür ve toprak derinliğine göre 6 haritalama ünitesi ve 10 alt üniteye ayırmışlardır. Farklı konumdaki arazi ünitelerinin elde edilmesinde; jeoloji, jeomorfoloji, topografya ve toprak haritaları gibi temel haritalar CBS ortamına aktarılarak analiz edilmiştir. Arpa, buğday, zeytin ve incir için arazi uygunluk sınıflarını belirlemek amacıyla arazi kullanım türlerinin istekleri ile arazi kalitelerini karşılaştırmışlardır. Arazi yetenek ve uygunluk haritalarının üst üste getirilmesi ve karşılaştırılması suretiyle potansiyel arazi kullanım haritası oluşturmuşlardır. Bunun yanı sıra yağış ve eğim haritasını kullanarak bölgenin erozyon risk haritasını yapmışlardır. Yüzey akış katsayısı, yağış ve bitki su isteğine göre uygun toprak ve su muhafaza tedbirlerini belirlemişlerdir. Sing and Mishra (1995), Arazi yetenek ve sulanabilirlik sınıflandırması temel alınarak yapılan arazi değerlendirme işleminde Hindistan ın Bihar bölgesinde iki farklı topografya üzerinde 3 er profil yeri tespit etmişlerdir. İyileştirme katsayılarının tespit edilmesi için potansiyel verimlilik oranları hesaplanmıştır. Hafif eğimli topografya ile ondüleli fizyografyanın etkisi sadece toprak iyileştirmelerinde ve arazi değerlendirmesinde değil, aynı zamanda özellikle mevcut verimlilik oranlarında da kendisini göstermiştir. Bu toprakların verimliliklerinin 3.08 ve 5.56 kat daha fazla artırılabileceğini tespit etmişlerdir. Tek sınırlandırıcı faktörün ise ıslah edilebilecek alkalilik olduğunu belirtmişlerdir. Verheye and Yizengaw (1995), Merkez Etiyopya da ALES programı kullanılarak arazi değerlendirmesi yapmışlardır. Bu çalışma için öncelikle bölgenin toprak özellikleri, iklim verileri ve bitki türlerini bilgisayar ortamına aktarmışlardır. Deneme bitkisi olarak mısır, arpa ve Kuzey Afrika kökenli teff bitkisini kullanmışlardır. Çalışma alanı, seçilen 12

24 bu üç bitki için iklim sınırlamaları olan bir bölgedir. Çalışma alanının merkez ve güney kısımları iklim yönünden teff ve arpa için oldukça uygun iken mısır için orta derecede uygundur. Asıl ürün verimini sınırlandıran sıcaklık koşulları, ıslaklık ve kök gelişiminin engellenmesi gibi faktörlerdir. Bu nedenle verimin artırılması için drenajı bozuk alanlardaki gerekli iyileştirmenin yapılması ve uygun bitkiler ya da alternatif arazi kullanımlarının seçilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Rossiter et al. (1996), arazi değerlendirme çalışmalarında kullanılan niteliksel ve niceliksel yöntemleri ve terimleri ortaya koymuşlardır. Bu yöntemlerin hangi durumlarda kullanılabileceklerini, eksik yanlarını ve nasıl geliştirilebileceklerini tartışmışlardır. Çalışma yapılan alanın ölçek ve özelliklerine bağlı olarak farklı yöntemlerin uygulanabileceğini bidirmişlerdir. Aynı iklim koşullarına sahip küçük alanlarla, büyük ölçekli ve farklı iklime sahip alanlarda yapılacak arazi değerlendirme çalışmalarında kullanılacak yöntemleri ortaya koymaya çalışmışlardır. Yüksel ve Dengiz (1996), Bafra ovası sağ sahilinin ve yakın çevresinin ideal arazi kullanım planlamasını yapmışlardır. Bu çalışmada bölgeye ait daha önce yapılmış çalışmalardan, toprak ve topografik haritalardan yaralanılarak arazide gerçekleştirilmiş ve 6 profil çukuru incelenmiştir. Açılan profillerin her birinden horizon esasına göre örnekler alınmış ve laboratuarda analizleri yapılmıştır. Analizlerden elde edilen sonuçların ve arazi gözlemlerinin değerlendirilmesiyle 6 farklı toprak serisi tanımlanmıştır. Bu serilerden 4 tanesi Entisol, biri Vertisol ve biride İnceptisol olarak sınıflandırılmıştır. Beek et al. (1997), kalitatif ve kantitatif arazi değerlendirmesi arasındaki tek farkın kalitatif değerlendirmede, bitki kullanıldığını, kantitatif değerlendirmede ise simulasyon modellerinin kullanılması olduğunu belirtmişlerdir. Sürdürülebilir bir arazi kullanım planlamasının yapılmasında kantitatif arazi kullanım sistemleri ve arazi değerlendirme analizlerinin büyük destek sağladığını, özellikle veri sıkıntısından dolayı modellemelerin fazla yapılmadığı gelişmekte olan ülkelerde sürdürülebilir bir arazi değerlendirmesinde FAO nun hazırlamış olduğu arazi değerlendirme rehberinin büyük kolaylıklar sağladığını belirtmişlerdir. Arazi kaynaklarının sürdürülebilirliği için sosyo ekonomik ve fiziksel bilgilerin birleştirilmelerinin çok önemli ilkeler olduğunu ve optimum arazi kullanımını sağlayabilmek için arazi değerlendirmesinde bir çok program teknikleri mevcut olduğunu 13

25 belirtmişlerdir. Son yıllarda özellikle dünya bankası tarafından istenen Arazi Kalite İndikatörleri ekosistem yönetimi içindeki arazi kaynaklarının sürdürülebilirliği ve toprak, su ve hava kalitesinin rutin denetim durumu olduğunu ve pilot çiftlik veya bölgesel seviyede arazi kullanım sistemlerinin analizleri, sosyo ekonomik değişmeler ile agro-ekolojik durum arasındaki etkileşmelerin tanımlanmalarında büyük kolaylık sağlamakta olduğunu belirtmişlerdir. Burada sürdürülebilir bir arazi yönetimi ve arazi değerlendirmesinde sayısal arazi kaynaklı verilerin ve network bilgi sistemlerinin oluşturduğu bilgi teknolojisi büyük yararlar sağlamakta olduğunu da belirtmişlerdir. Abernethy et al. (1998), özellikle gelişmekte olan ülkelerde, havza yönetim projelerinde yaşanan sorunlar üzerinde çalışmışlardır. Gelişmekte olan ülkelerde en önemli sorunu artan nüfus olarak göstermişler, havzada yaşayan halkı yerinde tutarak ve onları ikna ederek toprak kayıplarını en aza indirmenin yollarını araştırmışlardır. Bunun için zamana ve devamlılığa ihtiyaç olduğunu, toplumların sosyo-ekonomik özelliklerinin ve arazi kullanma geleneklerinin bilinmesinin önemini belirten araştırıcılar, bu çalışmaları yürütürken çok boyutlu ve multidisipliner çalışmaların yapılması gerektiğini ifade etmişlerdir. Brabyn (1998), toprakların coğrafik dağılımı ve diğer önemli yer şekillerinin özellikleri ve bunların birbirleri ile olan ilişkilerinin ortaya konulması toprak etütlerinin ana amacı olduğunu belirtmiş ve CBS kullanılarak sayısal arazi yükselti modelinden arazi şekillerinin başarı ile belirlenebileceğini bildirmiştir. Dengiz ve Yüksel (1998), Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü İkizce Araştırma Çiftliğinin detaylı toprak etüd ve haritalama çalışmasını, hava fotoğrafları ve topografik haritadan yararlanarak yapmışlardır. Açılan 5 profil çukurunun analizlerinden elde edilen sonuçların ve arazi gözlemlerinin değerlendirilmesi ile 5 farklı toprak serisi tanımlanmıştır. Araştırılan topraklar toprak taksonomisine göre Aridisol ve Vertisol olarak sınıflandırılmıştır. Keskin ve Yüksel (1998), Ankara Zir vadisi ve yakın çevresinde yürüttükleri araştırmada, arazi kullanım planlamasına yönelik, çalışma bölgesinin temel toprak haritasını yaparak, arazi karakteristiklerini ve kalitelerini belirlemişler ve yöreye ait arazi kullanım türlerini ve bunların gereksinimlerini tespit etmişlerdir. Elde edilen sonuçlardan yararlanılarak çalışma alanının arazi uygunluk haritasını yapmışlardır. 14

26 Sing (1998), Himalayalar da arazi kullanımında meydana gelen değişimlerin etkileri üzerinde durmuş, araştırma alanında 70 yılda erozyon, şehirleşme ve turizm nedeniyle arazi kullanımında değişimler olduğunu, ayrıca bazı tarım alanlarının meyve bahçelerine, otlak alanlarının meyve bahçesi ve ticaret binalarına dönüştüğünü, tüm bu değişimlerden ekolojik dengenin olumsuz etkilendiğini belirtmiştir. Salah and Van Ranst (1999), uzaktan algılama teknolojisi yardımıyla Nil in doğusundaki delta üzerinde yapılan mısır tarımı için fiziksel arazi uygunluk değerlendirmesi yapmışlardır. Bu değerlendirme işlemini, otomatik arazi değerlendirme sistemi olan ALES bilgisayar programı ile gerçekleştirmişlerdir. Daha sonra önceden CBS ortamına aktarılan toprak ve iklim haritaları ile ALES e yüklenen veriler başarılı bir şekilde birleştirilmiştir. Mısır bitkisinin isteklerini oluşturan ALES teki veriler ile arazi karakteristiklerini karşılaştırmak suretiyle fiziksel uygunluk değerlendirmesini yapmışlar ve uygunluk haritasını hazırlamışlardır. Elde edilen çalışmaya göre çalışma bölgesindeki iklim mısır yetiştiriciliği için oldukça uygundur. Temel sınırlayıcı faktör ise ıslaklık, tuzluluk, alkalilik ve kök gelişim koşullarının uygun olmamasıdır. Shapiro and Kurepin (2000), Necef çölünün merkez kesimlerinde yapılan zeytin yetiştiriciliği için arazi uygunluk değerlendirmesini yapmışlardır. Kuraklığa dayanıklı bir bitki türü olan zeytin, dağ etekleri arasında aluviyal fanlar üzerinde oluşmuş sierozem topraklarda yetişmekte olduğunu belirtmişlerdir. Araştırmacılar bu toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerini inceleyerek uygunluk durumlarını belirlemişlerdir. Dengiz (2002), Ankara Gölbaşı özel çevre koruma alanı ve yakın çevresinin Arazi Değerlendirmesi çalışmasında, araştırma alanı topraklarını Soil Taxonomy ye göre Entisol, Inceptisol, Mollisol ve Alfisol ordolarında sınıflandırmıştır. 19 seride 7 alt ordo, 10 büyük grup ve 19 alt grup belirlenmiş ve bunların sınırlarını 1: ölçekli harita üzerinde göstermiştir. Yöreye uygun 28 farklı arazi kullanım türü belirlemiş ve toprak karakteristikleri ile bu kullanım türlerini karşılaştırarak arazi uygunluk sınıflaması yaparak potansiyel kullanım haritasını hazırlamıştır. Buna göre araştırma alanının 81.8 inin tarıma elverişli, 18.2 sinin ise tarım dışı arazilerden oluştuğunu belirtmiştir. Ayrıca araştırma alanının 67.1 inin mühendislik uygulamaları gerektiren 8 arazi kullanım türü için uygunluk gösterirken, geri kalan 32.9 unun uygun olmadığını belirtmiştir. 15

27 Markus et al. (2003), Arazi toplulaştırma, arazi idaresi için en etkili yöntem ve uygulamada en yaygın olarak kullanılandır. Arazi toplulaştırma, ekonomik üretim için, arazi sahipleri ve arazi kullanımı arasındaki ilişkiyi düzenlemek için arazi parsellerinin sayısının azaltılmasında kullanılan bir yöntemdir. Farklı ekonomik ve politik sistemlerde arazi sahipleri ve arazi kullanımı arasındaki ilişki, dikkate alınması gereken bir durumdur. Macaristan da arazi toplulaştırmanın temel amacı arazi kullanımı ve arazi özellikleri arasındaki ilişkiyi belirlemektir. Sürdürülebilir tarım ve sosyo-ekonomik koşulların düzeltilmesi için yapılan arazi toplulaştırma çalışmalarında arazi değerlendirme çalışmaları önemlidir. Yüksel vd. (2003), Çankırı da yürüttükleri çalışmada ilk olarak 1/25000 ölçekli temel toprak haritasından yararlanarak arazi karakteristikleri ve kaliteleri ile haritalama üniteleri tanımlanmıştır. Daha sonra değerlendirmeye alınacak arazi kullanım türleri ve onların arazi istekleri belirlenmiştir. Bir sonraki aşamada arazi kullanım türlerinin arazi istekleri ile arazi haritalama birimlerinin arazi karakteristik ve nitelikleri karşılaştırılmıştır. Arazi haritalama birimlerinin arazi kullanım türleri ile karşılaştırılmasıyla elde edilen sonuçlar ekonomik, sosyal ve ekolojik verilerle birleştirilerek her bir arazi haritalama birimi için uygun olan arazi kullanım türleri ve uygunluk sınıfları belirlenmiştir. Son olarak da potansiyel arazi kullanım haritası hazırlanmıştır. Dengiz vd. (2003), Ankara Beypazarı ilçesinde yapmış oldukları çalışmada; Çalışma alanında 19 arazi kullanım tipi belirleyerek bunlardan 5 ini kuru tarım, 9 unu sulu tarım, 2 sini yem bitkileri ve 2 sinide tarım dışı araziler olarak tanımlamışlardır. Temel toprak haritasından 4 büyük toprak grubuna ait (aluviyal topraklar, kahverengi topraklar, kahverengi orman toprağı ve kireçsiz kahverengi orman toprağı) 16 harita oluşturmuşlardır. Eğim, derinlik, taşlılık, tekstür, kireç, erozyon, drenaj ve bunların çeşitli düzeylerini arazi karakteristikleri olarak belirlemişler, sonra 19 farklı arazi kullanım tipiyle 16 haritalama birimi indeksini karşılaştırarak uygunluk sınıflarını (fiziksel harita birim indeksi) belirlemişleridir. Çalışma alanının potansiyel arazi kullanım planını yapmak için arazi kullanım tiplerini kuru tarım, sulu tarım, yem bitkileri ve tarım dışı araziler olarak gruplandırmışlardır. En sonunda tarımsal kullanıma uygunluk sınıfları belirlemiş ve haritalama birimlerinin potansiyel arazi kullanım gruplarını oluşturmuşlar ve bu kullanım gruplarını CBS ortamına aktararak haritalamışlardır. 16

28 Dilek ve Çelem (2003), katı atıkların depolanması ile ilgili olarak yaptıkları çalışmada, alan seçiminde uygulanacak yöntem ve dikkat edilecek konuları ortaya koymuşlardır. Alanların ön tespiti için jeolojik ve hidrojeolojik yapı, yüzey ve yeraltı suları, yerleşim alanlarına mesafe, sit alanı, toprak yapısı gibi özelliklerin ortaya konulması ve dikkate alınması gerektiğini bildirmişlerdir. Katı atık depolama alanlarının, yerleşim yerlerine mesafesinin en az m olması ve sit alanlarının, yakın çevresindeki 100 m lik tampon zonlama ile birlikte mutlak koruma zonuna dahil edilmesi gerektiğini vurgulamışlardır. Apai and Navanugraha (2004), çalışmada, CBS teknolojisiyle birlikte, iki aşamalı arazi değerlendirme yaklaşımı kullanmıştır. Üniversal toprak kaybı eşitliği (USLE), makro besin maddesi kaybının değerlendirilmesi ve lineer programlama tekniklerini kullanarak Tayland ın Uthai Thani eyaletinde toprak muhafazasına yönelik arazi kullanım planlaması yapmak amacıyla fiziksel, sosyo-ekonomik ve çevresel koşulları dikkate alarak tarımsal arazi kullanımının uygunluğu araştırılmış ve değerlendirilmiştir. Şu andaki durum için fiziksel arazi uygunluk değerlendirmeleri yapılmış ve alternatif arazi kullanım türleri belirlenmiştir. Tarımsal arazilerde mevcut alandaki bitki örtüsü ile alternatif ürün tiplerinde, potansiyel toprak erozyonu tahmin edilmeye çalışılmış ve gerçekte var olan toprak erozyonu miktarı ölçülmüştür. Alternatif ürün türleri yetiştirilmesi durumunda, her bir toprak serisinde üre, süperfosfat ve potasyum klorür formunda makro bitki besin maddesi kayıpları tahmini, gerçek toprak kaybı verileri ve her bir toprak tipinin besin maddesi yarayışlılığı verileri hesaplanarak belirlenmiştir. Çalışma alanındaki toprak tiplerinin çoğu verimli olmasa da, yoğun olarak yapılan tek ürün yetiştiriciliğinden meyve ağacına kadar değişen tarımsal modeller ortaya konmuştur. Toplam tarımsal arazilerin yaklaşık 25 inde sürdürülebilir getiri sağlanabileceği ve daha fazla kazanç elde edilebileceği bildirilmiştir. Topraklardaki şiddetli sınırlandırmalardan dolayı çalışma alanı için kakao, kahve ve kauçuğunda dahil olduğu bazı alternatif ürünler önerilmemektedir. Sonuçlar göstermiştir ki, tarımsal alanlardan yıllık kayıp miktarı yaklaşık ton topraktır ve üre, süper fosfat ve potasyum klorürün toplam kaybının miktarı sırasıyla , ve ton/yıl olarak tahmin edilmiş, eyaletin 8,95 i şiddetli ve 4.52 side çok şiddetli erozyon altında olduğu bildirilmiştir. Usul ve Bayramin (2004), Salihli sağ sahil sulama birliği arazisinin fiziksel arazi değerlendirmesi adlı çalışmalarında; toplam ha çalışma alanının 9.2 sinin 17

29 oldukça iyi tarım arazileri, 22.9 unun sorunlu tarım arazileri, 57.9 unun tarımda kullanımı sınırlı tarım arazileri ve 10.0 ını ise yüksek tuzluluk, alkalilik gibi bitkisel üretimi kısıtlayan sebeplerden dolayı tarım dışı araziler sınıfına dahil etmişlerdir. Göl (2002), Çankırı Eldivan yöresinde yapılan çalışmada, sosyal ve ekonomik yapıyı ortaya koymak için anket çalışması yapılmıştır. Elde edilen veriler çözümlemeli (analitik) monografi tekniği ile değerlendirilmiştir. Çözümlemeli monografi kısaca, özel bir toplumu gözlemlemek ve incelemek şeklinde tanımlanabilir. Bu yönteme göre, veriler gözlemci tarafından doğrudan doğruya, yani dolaysız yöntemlerle toplanmalıdır (Descamps 1965) Baylan ve Karadeniz (2006), yaptıkları araştırmada, çalışma alanının mevcut durumunu, sosyal ve ekonomik koşulları belirleyebilmek için anket çalışması uygulamışlardır. Araştırma alanında yer alan köylerde sosyo-ekonomik özellikler dikkate alınarak, yerleşimlerin her birinde, toplam hane sayısının 5 i (Sencer 1989) örnek olarak seçilmiştir. Hane sayısının 200 ün altında olduğu köylerde örnek sayısı en az 10 olarak belirlenmiştir. Hane sayısı 200 den fazla olan köylerde ise, toplam hane sayısının 5 i araştırma kapsamına alınmıştır. 18

30 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 Materyal Çalışma alanı Bu çalışma G35d3 d4 paftalarında yer alan, yaklaşık ha lık Amasya-Doğantepe beldesi ve Gökhöyük Tarım İşletmesi (GTİ) arazilerinin bir kısmının da dahil olduğu, yakın çevresini kapsayan m Doğu ve m Kuzey koordinatları arasında (Universal Transverse Mercator) kalan alanda yürütülmüştür. Çalışma alanı sınırları Doğantepe belediyesinden elde edilen belde mücavir alanı sınırları dikkate alınarak belirlenmiştir. Araştırma yeri Amasya ya 27 km uzaklıkta Amasya Çorum karayolu üzerindedir (Şekil 3.1). Bölgenin bütün doğal ve kültürel elemanları materyal olarak kullanılmıştır. İdeal bir arazi değerlendirmesini oluşturacak arazi verileri, temel toprak etüt haritalama çalışmaları ile toplanmış ve bu kapsamda belirlenen 15 farklı toprak serisine ait toprak örnekleri materyal olarak kullanılmış ve bu topraklarda fiziksel, kimyasal ve morfolojik analizler yapılmıştır. GTİ arazilerine ait olan 6 serinin, çalışma alanına dahil olan kısımlarının verileri ise GTİ topraklarının etüt ve haritalanması çalışmasından (Anonim 1984) elde edilmiştir. Şekil 3.1 Çalışma alanının yer bulduru haritası 19

31 3.1.2 İklim Araştırma alanının bulundğu Amasya ili kuzeyde ılık Karadeniz iklimi ile güneyde İçanadolu iklimi arasında içgeçit iklimi karakterine sahiptir. Karadeniz kıyı şeridine paralel olarak uzanan kuzeydeki sıradağlar, Amasya ilinin kuzeyde hüküm süren ılık Karadeniz iklimine benzerliğini azaltmaktadır. Amasya, diğer Orta Karadeniz illerine göre daha sert ve kurak bir iklim özelliği ile İçanadolu iklimine daha çok benzerlik göstermektedir. Araştırma alanında genelde, yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlı geçmektedir yıllarına ait meteorolojik veriler incelendiğinde, yıllık ortalama yağış 437 mm olup en fazla yağış 61.2 mm ile Nisan ayı, en az yağış ise 11.8 mm ile Temmuz ayında düşmüştür. En sıcak ay Temmuz, ortalama değeri 24.1 o C, en soğuk ay ise Ocak ve ortalama değeri 2.9 o C dir (Çizelge 3.1). Çizelge 3.1 Çalışma alanına ait ( ) aylık ortalama meteorolojik değerler (Anonim 2004) Aylar Sıcaklık, o C En fazla En az Ortalama Yağış, mm Ortalama Buharlaşma, mm Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Bölgenin, iklim verilerine dayanılarak nem rejimi ve sıcaklık rejimi belirlenmiştir (Anonymous 1999). 20

32 mm Nem Rejimi P (mm) PE 180 (mm U D S R R Aylar Şekil 3.2 Çalışma alanının toprak su bütçesi diyagramı Çalışma alanının sıcaklık rejimi; yıllık ortalama toprak sıcaklığı 8 C den fazla, 15 C den az ve 50 cm deki yıllık ortalama kış ayları toprak sıcaklığı ile yıllık ortalama yaz ayları toprak sıcaklığı arasındaki fark 6 C den fazla olduğu için Mesic sıcaklık rejimi olarak bulunmuştur (Çizelge 3.2). Çalışma alanının nem rejimi; normal yıllar içerisinde yıllık ortalama toprak sıcaklığı 22 o C den az ve 50 cm deki yıllık ortalama kış ayları toprak sıcaklığı ile yıllık ortalama yaz ayları toprak sıcaklığı arasındaki fark 6 o C den büyük; toprak nem rejimi kontrol kısmının bazı kesimleri veya tamamında toplam olarak 90 gün veya daha fazla kuru. Fakat 50 cm deki yıllık ortalama toprak sıcaklığı 5 o C üzerinde olan günlerin yarısından fazlasında kuru olmadığı için Ustic nem rejimi olarak belirlenmiştir (Şekil 3.2, Çizelge 3.2). 21

33 Çizelge 3.2 Çalışma alanının toprak su bütçesi Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık T, o C P, mm PE, mm P-PE, mm W, mm R, mm S, mm U, mm D, mm T P PE W U D R S : 50 cm toprak sıcaklığı : Yıllık ortalama yağış : Yıllık ortalama topraktan olan buharlaşma : Yarayışlı su miktarı : Toprakta suyun kullanıldığı dönem : Toprakta su eksikliği olduğu dönem : Toprağın su kazanımı : Toprağın su fazlası 22

34 3.1.3 Jeoloji Çalışma alanının jeolojik verileri DSİ Amasya-Merkez- Doğantepe Beldesinin Hidrolojik Etüt Raporundan elde edilmiştir (Anonim 2000). Bu rapro göre alanda; paleozoyik(p), mesozoik (mof), eosen (ekçt), neojen (n) ve plio-kuaterner (PLQ) yaşlı jeolojik seriler mostra vermektedir.(şekil 3.3). Şekil 3.3 Çalışma alanı ve yakın çevresi jeolojik birimlerini gösterir kroki (Anonim 2000) Paleozoik yaşlı metamorfik seri, yeşil şistler ve fillaatlardan oluşur. Yer yer mercekler halinde mermer mostralarınada rastlanır. Daha ziyade alanın kuzeybatısında Çakırdağı eteklerinde yüzeylenir. Paleozoyik yaşlı metamorfik seri üzerinde yer alan jura-kretase yaşlı kireçtaşı, Amasya il merkezi civarından başlayıp, doğu-batı doğrultusunda Çorum ile Mecitözü ilçesine doğru uzanarak çok geniş alanda mostra verir. Yer yer paleozoyik yaşlı seri ile kesilse de genel olarak yatay ve düşey yönlerdeki uzanımı oldukça fazladır. Bölgenin en büyük karbonatlı kayaç grubunu oluşturan bu seride karstlaşmanın çok iyi geliştiği görülür. 23

35 Alanın doğu sınırında ve Mecitözü yolunun kuzeyinde mostra veren mesezoik yaşlı ofiyolitik seri; kireçtaşı, marn, serpantin, diyabaz ve spilitten oluşur. Eosen yaşlı seri, volkano sedimanter fasiyeste oluşmuştur. Tabanda konglomera ile başlar, kumtaşı-marn-kumlu kireçtaşı seviyeleri ile devam eder, Ara katkı hakinde andezitik lav, tüf ve aglomere seviyeleride içerir. Kara fasiyesinde oluşmuş olan neojen yaşlı dentritik seri, eski masiflerin eteklerinde ve çukurluklarda çökelmiştir. Jips ara bantlı yumuşak karakterli konglomera ile kil, kum ve çakıl boyutundaki kırıntılı malzemenin değişik oranlardaki karışımından oluşur. Gökhöyük, Kırkgöz ve Gözlek faylarına bağlı olarak oluşan grabende çökelmiştir. Çalışma alanında büyük bir bölüm kaplayan plio-kuaterner yaşlı dolgu malzemesinin kalınlığının, açılan araştırma sondaj kuyuları ve jeofizik etüt çalışmalarıyla, bazı yerlerde 200 m nin üzerine çıktığı tespit edilmiştir. Dolgu malzemesi, çekerek vadisinde kum-çakıl gibi iri taneli malzemeden oluşurken, vadiden uzaklaştıkça hem malzeme boyutu küçülmekte, hem de dolgu içindeki çakıl bantlarının kalınlığı azalmaktadır Tarihçe Doğantepe beldesi yerleşim yeri içinde I. Derece arkeolojik sit alanı bulunmaktadır. Amasya ili-merkez, Doğantepe beldesi yerleşim alanı, Hititler döneminde iskan görmüş bir höyüktür. Bu alan 3386 sayılı yasa ile değişik 2863 sayılı yasanın 3. maddesinde tanımlanan, 6. maddesinde belirlenen ve 7. maddesi uyarınca, gün ve sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Korunması gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat varlıklarının Tespit ve Tescili hakkındaki yönetmeliğe göre Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nun gün ve 3407 sayılı kararıyla I. Derece Arkeolojik Sit alanı olarak belirlenmiş ve tescil edilmiştir (Anonim 2001). Sit alanı içerisinde bulunan en önemli eser, bir Hitit heykelciğidir. Doğantepe beldesinde 1962 yılında rastlantı eseri bulunmuştur. Amasya heykelciği veya Hitit Fırtına Tanrısı Teşup (Teshup) olarak tanınan eser M.Ö yıllarına tarihlenebilmektedir. Hitit 24

36 İmparatorluk dönemi kaya kabartmalarında yer alan tanrı tasvirleri ile özellikle de Boğazköy Yazlıkaya Açıkhava Tapınağı ndaki tanrı kabartmaları ile benzerlik gösterir. Bronz döküm tekniğinde yapılmış sivri külahlı, kısa etekli, öne doğru adım atmış vaziyette duran eserin mevcut bölümünün yüksekliği 21.5 cm, ağırlığı ise bir kilo 340 gramdır. Bu eser Amasya Müzesi nde teşhir edilmektedir (Menç 2000) Organize sanayi bölgesi Çalışma alanı içerisinde Amasya organize sanayi bölgesi bulunmaktadır. Bu alan Amasya şehir merkezinde dağınık halde bulunan sanayi işletmelerinin bir arada bulunması ve şehrin düzenli bir hal alması için organize sanayi bölgesi olarak planlanıp yapılaşma oluşturulmuştur. Ancak daha sonra bundan vazgeçilmiştir. Bu alan şu anda aktif olarak kullanılmamaktadır Kartoğrafik materyaller ve araştırmalar Çalışma alanına ait 1: ölçekli topografik haritalar, jeoloji haritası ve Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün hazırlamış olduğu toprak haritaları ve verimlilik envanterleri, DSİ raporları, Tarım Master planı ve Havza Raporları incelenerek çalışma için altlık materyal ve temel oluşturulmuştur. 1: ölçekli topografik haritalar sayısallaştırılarak arazi yükseklik modeli oluşturulmuştur. Çalışma alanı içerisinde arazilerinin bir kısmı bulunan Gökhöyük Tarım İşletmesinin (GTİ) topraklarına ait veriler, GTİ topraklarının etüt ve haritalanması çalışmasından (Anonim 1984) elde edilmiştir Yazılım Topografik haritaların sayısallaştırılmasında ve toprak veri tabanlarının hazırlanmasında ARC GIS 8.3 ve ARC VIEW 3.2, coğrafi bilgi sistemleri ve ERDAS IMAGINE uzaktan algılama yazılımları ile arazi değerlendirmesinde İlsen paket programı kullanılmıştır. 25

37 3.2 Yöntem Araştırma arazi, laboratuar ve büro çalışmaları olmak üzere farklı aşamalarda yürütülmüştür. Laboratuar ve büro çalışmaları Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Anabilim Dalında yapılmıştır. Toprakların sınıflandırılması, arazide yapılan morfolojik çalışmaların yanı sıra laboratuar analiz sonuçları dikkate alınarak Toprak Taksonomisi (Anonymous 1999) ne göre yapılmıştır. Çalışma alanı topraklarının toprak taksonomisine göre sınıflandırılması, toprakların pedogenetik özellikleri ile üst tanı horizonları (epipedon) ve bunların altında bulunan yüzey altı tanımlama horizonları ve özelliklerine göre yapılmıştır. Detaylı temel toprak etüt ve haritalama metodolojisi (Anonymous 1993), (Şekil 3.4), arazi yetenek sınıflaması (Klingebiel and Montgomery 1966), Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamında tarım arazilerinin sınıflaması ve FAO (Anonymous 1976) ilkeleri doğrultusunda İlsen paket programıyla arazi değerlendirme yapılmıştır Temel toprak etüt ve haritalama İlk olarak jeolojik ve topografik haritalar ile elde edilen veriler yardımıyla farklı ana materyal ve farklı fizyoğrafik üniteler üzerinde bulunan topraklar belirlenmiş ve bu şekilde ilk taslak toprak haritası oluşturulmuştur. Tespit edilen farklı özellikteki topraklar üzerinde profil çukurlarının açılabilmesi için, 1: ölçekli topografik haritalar sayısallaştırılarak arazi yükseklik modeli oluşturulmuştur. Çalışma alanına ait eğim grupları belirlenerek, arazi fizyografyasına göre profil çukur yerleri belirlenmiştir. 1:25000 ölçekli topografik haritalardan yararlanılarak, toprak profil yerlerinin koordinatları kayıt edilmiş ve arazide GPS aleti kullanılarak yerleri kesin olarak tespit edilmiştir. Açılan profil noktaları ile GTİ sınırının gösterildiği arazi yükseklik modeli Şekil 3.4 de sunulmuştur. Çalışma alanında saptanan 18 farklı toprak profilinden 3 tanesinin benzer özellikler göstermesi nedeniyle 15 farklı toprak profili örneklenerek, genetik horizon esasına göre toplam 55 adet toprak örneği alınmış ve bu çalışmalar sırasında toprak haritalama lejantı için gerekli ön bilgiler toplanmıştır. Detaylı temel toprak etüt ve haritalama işlemleri akış diyagramı Şekil 3.5 de verilmiştir. 26

38 Şekil 3.4 Arazi yükseklik modeli 27

39 TOPRAK ETÜD PROJESİNİN HAZIRLANMASI I. BÜRO ÇALIŞMALARI -İş Planının Yapılması, Ön Bilgilerin Toplanması -Kartografik Materyalin Seçilmesi, Alınması ve Yoruma Hazırlanması -Yorumlama ve Geçici Toprak sınırlarının Çizilmesi -Yorum Haritasının Hazırlanması ve Profil Çukuru Açılacak Yerlerin Fizyografyaya Dayalı Olarak Belirlenmesi I. ARAZİ ÇALIŞMALARI -Profil Çukur Yerlerinin Arazide Kararlaştırılması -Profil Çukurlarının Açılması, Tanımlanması ve Örneklenmesi -Toprak Haritalama Lejantı İçin Gerekli Bilgilerin Toplanması LABORATUVAR ÇALIŞMALARI -Toprakların Analize Hazırlanması -Fiziksel Analizler -Kimyasal Analizler II. BÜRO ÇALIŞMALARI -Toprak Haritalama Lejantının Hazırlanması -Yorumların Yeniden Kontrolü TOPRAKLARIN SINIFLANDIRILMASI -Analiz Sonuçlarının kontrolü -Tanımlayıcı Horizonların Saptanması -Toprak Nem ve Sıcaklık Rejiminin belirlenmesi -Sınıflama II. ARAZİ ÇALIŞMALARI - Toprak Sınırlarının arazide Kesinleştirilmesi ve Harita Sembollerinin belirlenmesi -Toprak Haritasının Kontrolü BASKI HARİTASININ ÇİZİMİ RAPOR YAZIMI, BASIMI, TÜM VERİLERİN TOPRAK VERİ BANKASINDA DEPOLANMASI ve ARAZİ DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI Şekil 3.5 Toprak etüd ve haritalama işlemleri akış diyagramı (Dinç ve Şenol, 2001 den uyarlanarak) 28

40 Alınan toprak örnekleri gerekli ön işlemlerden geçirilerek laboratuar analizlerine hazır hale getirilmiştir. Hazırlanan toprak örnekleri kullanılarak laboratuarda, toprak veri tabanının ve temel toprak haritasının oluşturulması ve toprak sınıflandırmasında gerekli olan bünye, tarla kapasitesi, solma noktası, ph, elektriksel iletkenlik, kireç kapsamı, organik madde, değişebilir katyonlar, katyon değişim kapasitesi gibi toprakların fiziksel ve kimyasal analizleri yapılmıştır. Alınan toprak örneklerinde laboratuarda yapılan çeşitli fiziksel ve kimyasal analizler ile bu analizlere ilişkin metotlar aşağıda verilmiştir. Fiziksel toprak analizleri Bünye (Tekstür): Hidrometre yöntemi kullanılmıştır (Bouyoucous 1951). Tarla kapasitesi: Seramik gözenekler üzerine yerleştirilmiş bulunan suyla doygun toprak örneği üzerine 1/3 atm basınç uygulamak suretiyle belirlenmiştir (Richards 1954). Daimi solma kapasitesi: Seramik gözenekler üzerine yerleştirilmiş bulunan suyla doygun toprak örneği üzerine 15 atm basınç uygulamak suretiyle belirlenmiştir (Richards 1954 ). Yarayışlı su miktarı: Örneklerin tarla kapasitesi ve daimi solma noktaları arasındaki farktan hareketle hesap yolu ile belirlenmiştir. Hacim ağırlığı: Bozulmamış örnekler üzerinde hesaplanmıştır (Blake and Hartge 1986). Hidrolik geçirgenlik: Sabit su seviyeli hidrolik geçirgenlik setleri kullanarak belirlenmiştir (Klute and Dirksen 1986). Kimyasal toprak analizleri Katyon değişim kapasitesi: ph sı 8.2 ye ayarlı sodyum asetat (NaOAc) ve 1 N amonyum asetat (NH 4 OAc) kullanılarak yapılmıştır (Rhoades 1986). Değişebilir katyonlar: ph sı 8.2 ye ayarlı sodyum asetat (NaOAc) kullanılarak yapılmıştır (Rhoades 1986). Kireç: Serbest karbonatların tayininde Scheibler kalsimetresi kullanılmıştır (Çağlar 1958). 29

41 Toprak reaksiyonu ( ph ): Saturasyon çamurunda cam elektrotlu ph metre kullanarak belirlenmiştir (Anonymous 1954). Elektriksel iletkenlik: Saturasyon çamurunda kondaktivimetre aleti kullanılarak belirlenmiştir (Anonymous 1954). Organik madde: Walkley-Black yönteminin Jackson tarafından modifiye edilmiş şekli ile yapılmıştır ( Jackson, 1958 ) Yarayışlı Potasyum: 1 N amonyum asetat (NH 4 OAc) ile ekstrakte edilen potasyumun analiz edilmesi ile belirlenmiştir (Anonymous 1954). Toplam azot: Kjeldahl metodu ile belirlenmiştir (Bremner 1965). Yarayışlı Fosfor: Olsen metodu kullanılarak belirlenmiştir (Olsen 1954) Daha sonraki aşamada ise, farklı toprak serilerine ait bozulmuş ve bozulmamış toprak örneklerinin laboratuar analiz sonuçları ve arazide saptanan morfolojik toprak özellikleri yanında arazide yapılan burgu ile sınırların belirlenme çalışması dikkate alınarak, 1: ölçekli topografik harita üzerinde farklı toprak sınırları gözden geçirilmiş ve gerekli toprak fazları oluşturulmuştur. Gökhöyük Tarım İşlemesine ait veriler çalışma alanına uyarlanarak CBS ortamında toprak veri tabanı hazırlanmış ve çalışma alanına ait Temel Toprak Haritası hazırlanmıştır. GTİ sınırına yakın kısımda bulunan topraklar benzer özellik göstermesi nedeni ile GTİ serilerine dahil edilmiştir. Detaylı olarak yürütülen toprak etüt ve haritalama çalışmalarında haritalama ünitesi olarak, toprak serileri ve bunların fazları kullanılmıştır. Çalışma alanında açılmış olan toprak profilleri Anonymous (1993)'a göre incelenerek tanımlanmıştır. Toprakların fazlara ayrılmasında gözetilen eğim, drenaj, taşlılık, derinlik ve erozyon gibi faktörler içinde yine Anonymous (1993) dan yararlanılmıştır Arazi yetenek sınıflaması Arazilerin yetenek sınıflarının belirlenmesinde Klingebiel and Montgomery (1966) den (Ek1 ve Ek 2) yararlanılmıştır. Pape et al. (1992) tarafından bildirildiği gibi toprağın 30

42 kalite ve karakteristikleri arasındaki ilişkiler analiz sonuçları ve arazi gözlemleri, özellikle yüzey toprağının tekstürü, erozyon, taşlılık, ıslaklık, tuzluluk-alkalilik, eğim, topografya, toprak derinliği, drenaj, verimlilik ve sulama olanağı gibi faktörler dikkate alınmıştır (Ek 3). GTİ arazilerine ait alanların sınıflaması GTİ topraklarının etüt ve haritalanması çalışmasından (Anonim 1984) alınarak çalışma alanına uyarlanmıştır Tarım arazileri sınıflaması tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamında tarım arazileri sınıflarının belirlenmesinde, 5403 sayılı kanun içerisinde belirtilen tanımlamalar ve kriterler kullanılmıştır (Ek 4). Bu kanun kapsamında tarım arazileri Mutlak tarım arazisi, Özel ürün arazisi, Dikili tarım arazisi, Marjinal tarım arazisi sınıflarına ayrılmaktadır Sulu tarım arazisi sınıflandırması Çalışma alanı içerisinde sulu tarıma uygun arazi miktarının oldukça fazla olması nedeniyle sulu tarım arazisi sınıflandırması yapılmıştır. Bu sınıflamada Toprak Etüdleri Standartları (Anonim 1965) ile Uzuntaş ve Suiçmez (2006) tarafından hazırlanan notlar kullanılmıştır. Dikkate alınan özellikler Ek 5 de ve Sulu Tarım Arazisi Sınıflandırması Lejantı Ek 6 da verilmiştir. GTİ arazilerine ait alanların sulu tarım arazisi sınıflandırması GTİ topraklarının etüt ve haritalanması çalışmasından (Anonim 1984) alınarak çalışma alanına uyarlanmıştır Arazi değerlendirme İdeal bir arazi değerlendirmesinde, araştırma alanına adapte olmuş ve olabilecek 29 adet farklı arazi kullanım türü (AKT) bölgenin ekolojik, sosyolojik, ekonomik ve fiziksel arazi karakteristikleri göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Söz konusu arazi kullanım türlerinin tanımlanmasında ve uygunluk sınıflarının belirlenmesinde dikkate alınan kriterler için Anonymous (1993), Dent and Young (1981), Driessen and Konijn (1992), USDA (Anonymous 1983) gibi literatür bildirimlerinin yanısıra anket çalışmalarından yararlanılmıştır. 31

43 Arazi uygunluklarının belirlenmesi için haritalama birimlerinin (HB) arazi karakteristikleri belirlenmiştir. Ayrıca arazi kullanım türlerinin arazi istekleri, literatür bilgileri de göz önünde bulundurularak arasında değişen oransal beklenen ürün değerleri (OBÜ) belirlenmiştir. Bunların yanı sıra araştırma alanı için belirlenen arazi kullanım türlerinin ekonomik analizi yapılarak arasında değişen karlılık endeksi (KE) değerleri oluşturulmuştur. Her bir haritalama biriminin değerlendirmeye alınan arazi kullanım türlerine uygunluğunu yansıtan fiziksel haritalama birimi endeksi (FHBE) değerleri hesaplanmıştır. Fiziksel haritalama birimi endeks değerleri Çizelge 3.3 de belirtildiği şekilde gruplandırılarak arazi kullanım türlerine göre serilerin uygunluk sınıflaması yapılmış (Anonymous 1976) ve 1- Sulu Tarım-Tek yıllık kullanım grubu, 2- Sulu tarım-çok yıllık kullanım grubu, 3- Kuru Tarım kullanım gurubu, 4- Orman 5- Mer a ve 6- Diğer Tarım Dışı kullanım grubu şeklinde bilgisayarda gruplandırılarak potansiyel arazi kullanım seçenekleri belirlenmiştir. Çizelge 3.3 Fiziksel haritalama birim endeksi (FHBE) değerlerine göre oluşturulan arazi kullanım türlerinin uygunluk sınıfları Fiziksel Haritalama Birim Endeksi Sembol Uygunluk Sınıfı S1 Uygun S2 Orta Uygun S3 Az Uygun N1 Uygun değil (geçici) N2 Uygun değil (devamlı) Çizelge 3.4 Oransal haritalama birim endeksi sınır değerlerine göre haritalama birimlerinin tarımsal kullanıma uygunluk sınıflaması OHBE SINIF Seçkin tarım arazileri Oldukça iyi tarım arazileri Sorunlu tarım arazileri Tarımda kullanımı sınırlı araziler Tarım dışı araziler 32

44 Daha sonra İlsen paket programının bir diğer basamağında ise tarımsal amaçlı AKT leri için hesaplanmış olan haritalama birim endeksi (HBE) değerlerinin toplamı alınarak haritalama birimlerinin (HB) her biri için toplam haritalama birim endeksi (THBE) bulunup, bu değerler çalışma alanındaki en yüksek THBE değerlerine oranlanarak oransal haritalama birim endeksi (OHBE) değerleri bulunmuştur. OHBE değerlerine göre araziler Çizelge 3.4 de belirtildiği şekilde gruplandırılarak tarımsal kullanıma uygunluk yönünden sınıflandırılması yapılmıştır. Arazi değerlendirme işlemleri akış şeması Şekil 3.6 de verilmiştir. Arazi Kullanım Türlerinin (AKT) Belirlenip Tanımlanması Haritalama Birimlerinin ve Arazi Karakteristiklerinin (AK) Değişim Düzeylerinin Saptanıp Kodlandırılarak Bilgisayara Girilmesi Ekonomik analizler ve AK lerinin Herbir Düzeyi için Oransal Beklenen Ürün (OBÜ) Değerlerinin Belirlenmesi ve Karlılık Endekslerinin Belirlenmesi Fiziksel Haritalama Birim Endekslerinin (FHBE) Hesaplanması Haritalama Birimleri için Çok ve Orta Uygun AKT lerinin Yer Aldığı Potansiyel Kullanım Gruplarının Oluşturulması Haritalama Birim Endekslerinin Hesaplanması Oransal Haritalama Birim Endekslerinin (OHBE) Hesaplanması ve Tarımsal Kullanıma Uygunluk Sınıflamasının (TKUS) Bulunması Şekil 3.6 Arazi değerlendirme aşamalarının akış şeması (Şenol ve Tekeş 1995) 33

45 3.2.6 Anket çalışması Anket çalışması kapsamında hane halkı anketi ve yerel yönetici bilgi formları (YYBF) doldurulmuştur. Anket ve YYBF ları, çalışma alanının özelliklerini, arazi kullanımını, tarımsal durumu, sosyo-ekonomik özellikleri, eğitim, altyapı ve sorunları belirlemeye yönelik sorulardan hazırlanmaya çalışılmıştır (Ek 7). Soruların hazırlanması aşamasında Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yapılan anketlerin yanısıra, çeşitli çalışmalarda yapılan anket çalışmaları incelenmiştir. Anket çalışmasında örneklemeye giren haneler belediye başkanı ve encümen üyelerinin de görüşleri alınarak, beldeyi sosyal ve ekonomik açıdan temsil edecek şekilde tesadüfi seçilmiştir. YYBF ları başta Belediye başkanı olmak üzere, encümen üyelerinden oluşan 8 kişi tarafından doldurulmuştur. Hane halkı anketinde örnekleme sayısı belirlenmesinde, Göl (2002), Baylan ve Karadeniz (2006) gibi literatür bildirimlerinin yanında, TÜİK çalışanlarından görüş alınmıştır. 250 hanelik bir belde olan Doğantepe de, örnekleme sayısı hane sayısının 15 i seviyesinde tutulmuş ve hane halkı anketi 39 hanede yapılmıştır. Her soru için verilen cevapların gruplandırılması sonucu oransal ve sayısal değerler elde edilmiştir. 34

46 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1 Çalışma Alanı Toprakları Yapılan toprak etüt haritalama çalışmaları ve Gökhöyük Tarım İşletmesi (GTİ) topraklarına ait araştırma (Anonim 1984) sonuçlarına göre çalışma alanında, farklı fizyografik üniteler (yüksek araziler, koluviyal etek araziler, taban araziler ve aluviyal araziler) üzerinde oluşmuş 21 farklı toprak serisi bulunmaktadır. Toprak serilerinin dağılımları Çizelge 4.1 de verilmiştir. Çizelge 4.1 Toprak serilerinin dağılımları Seri Adı Alan Alan Seri Adı ha ha Acıca Kurttaşı Bağlar Mehmetdede Bağlıca Ovacık Doğantepe Soğala Elvan GÖL Soma Eskidere Tekdal Gökhöyük Tepe Gökhöyükçalı Üçtepeler Karakaya Uzuntepe Karşıyaka Yördenik Kaşka TOPLAM Çizelge 4.1 e göre çalışma alanı arazilerinde, Acıca ( 14.33), Karşıyaka ( 11.61) ve Doğantepe ( 11.27) serileri en fazla yayılım gösteren seriler olarak yer alırken, Uzuntepe ( 0.34), Gökhöyükçalı ( 0.36) ve Bağlar ( 0.72) serileri en az dağılım gösteren seriler olarak belirlenmiştir. GTİ arazilerine dahil olan seriler Bağlıca, Doğantepe, Eskidere, Gökhöyük, Kaşka ve Ovacık serileridir. Çalışma alanının toprak serileri haritası Şekil 4.1 de, temel toprak haritası Şekil 4.2 de sunulmuştur. Temel toprak haritası lejantı Ek 8 de verilmiştir. 35

47 Şekil 4.1 Çalışma alanı toprak seri haritası 36

48 Şekil 4.2 Çalışma alanı temel toprak haritası 37

49 Çalışma alanında tanımlanan toprak serileri Toprak taksonomisine (Anonymous 1999) göre sınıflandırılmıştır. Elde bulunan iklim verilerine göre toprak sıcaklık rejimi Mesic, toprak nem rejimi Ustic tir. Toprakların arazi çalışmaları sırasında morfolojik özellikleri ve laboratuar çalışmaları ile belirlenen toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre çalışma alanında ochric yüzey tanımlama, cambic yüzeyaltı tanımlama horizonları belirlenmiştir. Gökhöyük Tarım İşletmesi (GTİ) topraklarına ait araştırmadaki (Anonim 1984) sınıflandırma (Anonymous 1975) sonuçları ve yapılan sınıflandırma çalışmaları ile çalışma alanı toprakları toprak taksonomisine göre Entisol, Inceptisol ve Vertisol Ordoları içerisine dahil olmuştur. Sınıflandırma çalışmalarına göre, Lithic Ustorthent, Typic Haplustept, Typic Ustorthent, Typic Ustifluvent, Fluventic Haplustept, Sodic Haplustert, Fluventic Ustochrept ve Aquic Ustifluvent alt grupları bulunmaktadır (Çizelge 4.2). Toprak serilerinin ü ( ha) genç oluşları ve herhangi bir pedogenik toprak oluşumu göstermedikleri için Entisol ordosuna girmiştir. Çizelge 4.2 Toprak serilerinin Toprak Taksonomisine göre sınıflandırılması Seri adı Mehmetdede Soğala Karşıyaka Karakaya Tepe Tekdal Acıca Elvan Göl Soma Uzuntepe Yördenik Üçtepeler Kurttaşı Gökhöyükçalı Bağlar Kaşka Gökhöyük Ovacık Doğantepe Bağlıca Eskidere Sınıflandırma Fine loamy, mixed, ustic, Lithic Ustorthent Fine clayey, mixed, ustic, Typic Haplustept Fine loamy, mixed, ustic, Typic Ustorthent Very fine clayey, mixed, ustic, Typic Haplustept Fine loamy, mixed, ustic, Lithic Ustorthent Fine clayey, mixed, ustic, Typic Ustifluvent Fine clayey, mixed, ustic, Fluventic Haplustept Fine clayey, mixed, ustic, Fluventic Haplustept Fine loamy, mixed, ustic, Lithic Ustorthent Fine loamy, mixed, ustic, Typic Ustorthent Fine clayey, mixed, ustic, Typic Haplustept Fine clayey, mixed, ustic, Typic Haplustept Fine clayey, mixed, ustic, Sodic haplustert Fine loamy, mixed, ustic, Lithic Ustorthent Fine clayey, mixed, ustic, Fluventic Haplustept Fine silty, mixed, ustic, Lithic Ustorthent Fine loamy, mixed, ustic, Lithic Ustorthent Fine clayey, mixed, ustic, Fluventic Ustochrept Fine clayey, mixed, ustic,fluventic Ustochrept Fine loamy, mixed, ustic, Typic Ustifluvent Very fine clayey, mixed, ustic, Aquic Ustifluvent 38

50 Entisollerden aşırı eğim nedeniyle erozyona uğramış sığ ve çok sığ topraklar Orthent, genç aluviyal depozitler üzerinde oluşmuş olanlar Fluvent alt ordosuna dahil edilmiştir. Bunların büyük grupları toprak nem rejiminin ustic oluşu nedeniyle sırasıyla Ustorthent ve Ustifluventtir. Yaşlı koluviyal depozitler, taban araziler ve yüksek arazilerde denizsel kökenli kil depozitleri üzerinde oluşmuş topraklarda bir cambic B horizonu bulunması nedeniyle Inceptisol ordosunda girmişlerdir. Cambic B horizonundan başka pedogenik horizonu bulunmayan topraklar ustic nem rejimi nedeniyle Ustept alt ordosuna ve Haplustept büyük grubuna girmiştir. Kurttaşı serisi derin çatlaklar ve profil içerinde kayma yüzeyleri bunması nedeniyle vertisol ordosuna ve değişebilir sodyum yüzdesinin 15 ten fazla olması nedeniyle sodic haplustert alt grubuna dahil edilmiştir. Çalışma alanına ait toprakların Toprak Taksonomisi alt gruplarına göre dağılımlarını gösteren harita Şekil 4.3 de sunulmuştur. Yapılan etüt çalışmaları ve GTİ topraklarına ait çalışma (Anonim 1984) sonuçlarına göre, çalışma alanı topraklarının ü derin, ü orta derin, si sığ, sı çok sığ topraklardan oluşmaktadır (Çizelge 4.3, Şekil 4.4). Toprakların sında taşlılık problemi görülmemekte, sında hafif taşlılık görülmekte ve inde orta ve çok taşlılık görülmektedir. Çizelge 4.3 Derinlik sınıflarına göre çalışma alanı topraklarının dağılımı Derinlik (cm) Alan (ha) Oran () Derin (90+) Orta derin (90-50) Sığ (50-20) Çok sığ (20-0) Toplam

51 Şekil 4.3 Çalışma alanı topraklarının toprak taksonomisine göre dağılımları 40

52 Şekil 4.4. Çalışma alanı toprak derinlik haritası 41

53 Çalışma alanı arazilerinin si 0-2 eğimde, u 2-6 eğimde yer almaktadırlar ve çalışma alanının sını kapsamaktadır. Eğimin 6-12 olduğu alanlar ha ( 12.02) ve eğimin 12 den fazla olduğu, işlemeli tarıma uygun olmayan alanlar ha ile lik alanı kapsamaktadır (Çizelge 4.4, Şekil 4.5). Eğimin fazla olduğu alanlarada erozyon zararı da artmaktadır. Çizelge 4.4 Çalışma alanı topraklarının eğim sınıflarına göre dağılımı Eğim, Alan, ha Oran, A (0-2) B (2-6) C (6-12) D (12-20) E (20-30) F (30+) Çalışma alanı topraklarının ağır bünyeli oluşları önem arzetmektedir. Topraklar üst toprak tekstürü bakımından incelendiğinde gibi büyük oranı killi (C) tekstüre sahip bulunmaktadır (Çizelge 4.5). Bu durum toprakların kullanımında sınırlandırıcı faktörlerin başında gelmektedir. Çizelge 4.5 Çalışma alanı üst toprak tekstür dağılımı ÜTT Dağılım ha C SiC CL SiCL SCL TOPLAM

54 Şekil 4.5 Çalışma alanı eğim sınıfları haritası 43

55 4.2 Arazi Kullanım Durumu Çalışma alanında genel olarak arazi kullanımı şu şekildedir. 1. Sulu tarım-tek yıllık bitkiler 2. Sulu tarım-çok yıllık bitkiler (Bağ-bahçe) 3. Kuru tarım-tek yıllık bitkiler 4. Ağaçlandırma alanı 5. Diğer tarım dışı kullanımlar Mer a Doğal bitki örtüsü Yerleşim, Sanayi, Sit alanı, höyük Su yüzeyleri (sulama göleti) Toplam çalışma alanı yaklaşık ha dır. Bu alan içerisinde yaklaşık ha yerleşim alanı ve ha gölet (sulama göleti) alanı ile sit alanı ve organize sanayi alanları bulunmaktadır. Arazi kullanım durumuna bakıldığında ile arazinin büyük bölümünü sulu tarım alanları oluşturmaktadır. Kuru tarım alanları ise ile ikinci büyük alanı kapsamaktadır (Çizelge 4.6). Çizelge 4.6 Çalışma alanının arazi kullanımına göre dağılımı Arazi kullanımı Alan, ha Oran, Sulu Tarım Kuru Tarım Ağaçlandırma Sahası Mer a Bağ-Bahçe Sit Alanı Doğal bitki örtüsü Yerleşim Organize Sanayi Höyük Gölet Alanı Toplam

56 Sulu tarım arazileri yayılım olarak en fazla alanı (44.34) kaplamaktadır. Sulu tarım genel olarak çalışma alanının güney kesimlerinde bulunan düz ve düze yakın koluviyal ve aluviyal düzlük alanlarında yoğun olarak yapılmaktadır. Sulu tarım alanlarında su kaynağı olarak sulama göleti ve yeraltı kuyuları kullanılmaktadır. Kuru tarım ise çoğunlukla eğimli ve yüksek arazilerde yoğun olarak yapılmaktadır. Kuru tarım yapılan arazilerde her yıl ekim-nadas nöbeti uygulanmaktadır. Çalışma alanı içerisinde yüksek arazilerde eğim, buna bağlı olarak erozyon, sığ toprak taşlılık, kayalılık gibi nedenlerden dolayı tarım dışı araziler bulunmaktadır. Bu arazilerin bir kısmı Orman Bakanlığı tarafından, Doğantepe Boğaköy Ağaçlandırma çalışması çerçevesinde ağaçlandırılmıştır. Bunun yanı sıra bu arazilerin büyük çoğunluğu mer a özelliği taşımadığı ve mer a olarak kullanılamadığı için doğal bitki örtüsü ile kaplıdır ( ha). GTİ arazileri içinde kalan ha lık kısm mer a alanı olarak tahsis edilmiştir. Doğantepe beldesi yerleşim yeri içerisinde I. Derece arkeolojik sit alanı bulunmaktadır. Bu alanda Hititlerin yerleşim gösterdiği o döneme ait eserlerin bulunmasıyla belirlenmiştir. Çalışma alanı arazi kullanım haritası Şekil 4.6 da verilmiştir. 45

57 Şekil 4.6 Çalışma alanının arazi kullanım haritası 46

58 4.3 Çalışma Alanında Bulunan Toprak Serileri Hakkında Detaylı Bilgiler Bu bölümde, saptanan toprak serilerinin morfolojik özellikleri ile fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları verilmiştir Mehmetdede serisi Profil no: 1 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Mehmetdede çalı Sınıflandırma: Lithic Ustorthent Deniz seviyesinden yükseklik: 601 m Arazi şekli: Yüksek tepelik Jeolojik Birim: Eosen yaşlı kireçtaşı Topografya: Hafif dalgalı Eğim: 30+ Eğim şekli: Dışbükey Arazi kullanımı: Ağaçlandırma sahası, doğal örtü Erozyon: Şiddetli Yüzey taşlılığı: Az Drenaj: İyi Tuzluluk: Yok Ana materyal: Kireç taşı Yüksek araziler üzerinde kireçtaşı ana kayası üzerinde oluşmuş, aşırı erozyona uğramış sığ ve çok sığ topraklardır. Dik ve çok dik eğimli araziler üzerinde yer alırlar. Ochric epipedondan başka tanımlayıcı horizonları bulunmaz. Lithic Ustorthent olarak sınıflandırılmıştır. Mehmetdede serisi ha lık yayılım alanıyla çalışma arazilerinin 8.34 ünü kapsamaktadır. Mehmetdede serisi toprakları organik maddece zengin yüzey toprağına sahip, sığ topraklardır. Bu toprakların, ana maddelerinin kireç taşı olması alt horizonda kireç içeriğinin yüksek olmasına neden olmaktadır. ph ları civarında olup, tuzluluk 47

59 sorunu yoktur. Kil tın tekstüre sahip topraklardır. Bu toprakların, eğimlerinin dik ve çok dik olması, işlenerek tarım yapılmasını engellemektedir. Bu seri toprakları üzerinde erozyonu önleyici kültürel önlemlerin alınması gerekmektedir. Bu amaçla ağaçlandırma çalışması yapılmıştır. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklaması Şekil 4.7 de, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.7 de verilmiştir. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) yeterli, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (2.91 mg P kg -1 ) çok az ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (287.8 mg K kg -1 ) ise yeterli düzeydedir (Çizelge 4.7). A 0-10 cm Açık zeytini kahverengi (2,5Y 5/3, Kuru), zeytini kahverengi (2,5Y 4/3, Nemli), kil tın; zayıf, küçük, granüler; yapışkan ve plastik (ıslak), hafif sert (kuru); çok bol, ince kökler; şiddetli köpürme; belirli, düz sınır. C 10+ Açık zeytini kahverengi (2,5Y 5/4, Kuru), açık zeytini kahverengi (2,5Y 5/4, Kuru), siltli kil; masif; yapışkan ve plastik (ıslak), çok sert (kuru); daha şiddetli köpürme. Şekil 4.7 Mehmetdede serisi örnek toprak profili 48

60 Çizelge 4.7 Mehmetdede serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 A C *: ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür Renk Kuru, Nemli 2.5Y 5/3 2.5Y 4/3 Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg CL Y 5/4 2.5Y 5/4 #: Hidrolik geçirgenlik SiC

61 4.3.2 Soğala serisi Profil no: 2 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Soğala Sınıflandırma: Typic Haplustept Deniz seviyesinden yükseklik: 506 m Arazi şekli: Taban arazi Jeolojik Birim: Volkanik ara katkılı eosen yaşlı seri Topografya: Düz Eğim: 0-2 Eğim şekli: Doğrusal Arazi kullanımı: Sulu tarım Erozyon: Yok Yüzey taşlılığı: Yok Drenaj: Yetersiz Tuzluluk: Tuzlu Ana materyal: Kiltaşı Kiltaşı üzerinde oluşmuş topraklardır. Seri toprakları düz, düze yakın 0-2 eğimli araziler üzerinde yer alırlar. Bu seri toprakları oldukça derin olup cambic B horizonu tanımlanarak Typic Haplustept olarak sınıflandırılmışlardır. Soğala serisi ha ile 1.29 luk alanı kapsamaktadır. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.8 de, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.8 de verilmiştir. Profil içerisinde tuzluluk problemi bulunmaktadır. Bunun yanında cm derinlikte ESP oranı 15 in üstündedir. ph 8.5 tan küçük 7.5 seviyesinde olduğu içn alkali toprak olarak nitelendirilemez. Fakat potansiyel bir risk söz konusudur. Hidrolik geçirgenlik değerlerinin düşük olmasında ESP yüzdesinin yüksek olması etkili olmaktadır. Kireç miktarı ortalama 15 ve ph 7.5 civarındadır. Soğala serisi toprakları kil tekstürüne sahip topraklardır. Organik madde arasında değişim göstermektedir. Bu seri topraklarında tuzluluk sorunu olması ve ağır bünyeli oluşları tarımsal üretimde olumsuz etkiye neden olmaktadır. Tuzluluk yönünden ıslah etmek için yıkama ve drenaj ile yıkama suyunun 50

62 uzaklaştırlması gereklidir. Yüksek ESP seviyesi nedeniyle bu topraklara jips uygulaması yapılmalı ve yıkama suyu drenajla uzaklaştırılmalıdır. ESP değerini 10 lara getirmek için dekara 1000 kg jips uygulanabilir. Drenajı yetersiz olan bu toprakların ıslah çalışmalarının ağır bünyeden dolayı zor olacağı göz önünde bulundurulmalıdır. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) yeterli, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (2.19 mg P kg -1 ) çok az ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (126.9 mg K kg -1 ) ise yeterli düzeydedir (Çizelge 4.8). Ap 0-17 cm A cm Bw cm C cm C cm C Zeytini gri (5 Y 5/2, Kuru), zeytini (5 Y 4/3, Nemli), kil; zayıf, küçük ve orta granüler; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok yaygın saçak kökler, tuz miselleri; kısa süreli şiddetli köpürme; belirli, dalgalı sınır. Soluk zeytini ( 5Y 6/3, Kuru), zeytini (5 Y 4/3, Nemli), kil; kuvvetli, orta, yarı köşeli blok; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); yaygın saçak kökler, tuz miselleri; kısa süreli şiddetli köpürme; belirli, dalgalı sınır. Açık sarımsı kahverengi (2,5 Y 6/3, Kuru), zeytini (5 Y 4/3, Nemli), kil; kuvvetli, orta, blok; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); az, ince, kökler; tuz miselleri; kısa süreli şiddetli köpürme; belirli, dalgalı sınır. Zeytini (5 Y 5/3, Kuru), zeytini (5 Y 4/3, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); az, çok ince, kökler, kireç miselleri; belirli, dalgalı sınır. Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/3, Kuru), Zeytini kahverengi (2,5 Y 4/4, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok az, çok ince kökler, orta ve büyük taşlar; uzun süreli şiddetli köpürme; belirli, düz sınır. Açık sarımsı kahverengi (2,5 Y 6/3, Nemli), kil; masif, çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); kireç miselleri, nemli, yer yer renk benekleri. Şekil 4.8 Soğala serisi örnek toprak profili 51

63 Çizelge 4.8 Soğala serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 Ap A Bw C C C * ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür Renk Kuru,Nemli Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, 52 Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg -1 5Y 5/2 5Y 4/ C Y 6/3 5Y 4/ ,3 9.8 C Y 6/3 5Y 4/ C Y 5/3 5Y 4/ C Y 5/3 2.5Y 4/ C Y 6/3 2.5Y 6/ C # : Hidrolik geçirgenlik

64 4.3.3 Karşıyaka serisi Profil no: 3 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Karşıyaka Sınıflandırma: Typic Ustorthent Deniz seviyesinden yükseklik: 566 m Arazi şekli: Yamaç Jeolojik Birim: Neojen yaşlı detritik seri Topografya: Dalgalı Eğim: Eğim şekli: Dışbükey Arazi kullanımı: Kuru tarım Erozyon: Orta Yüzey taşlılığı: Yok Drenaj: İyi Tuzluluk: Yok Ana materyal: Kum-kumtaşı Kum ve kil depozitleri üzerinde oluşmuş, ve bazı yerlerde daha düşük eğimlere sahip araziler üzerinde bulunan Karşıyaka serisi toprakları, Typic Ustorthent olarak sınıflandırılmıştır. Bu seri toprakları ha lık alan ile çalışma alanının ini kaplamaktadır. Sığ ve orta derin topraklara sahip seri toprakları çalışma alanında genel olarak hakim olan kil tekstürden farklı olarak kumlu kil tın tekstüre sahiptir. Toprakların ph sı arasında, kireç miktarı 9.40 ile 7.37 arasında değişmektedir. Tuzluluk problemi bulunmamaktadır. Organik maddeleri 1 gibi düşük seviyededir. Eğim ve toprak derinliği, sulu tarım yerine kuru tarım yapılması gibi tarımsal üretimde bazı kısıtlamalara neden olmaktadır. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.9 da, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.9 da verilmiştir. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) yeterli, bitkiye yarayışlı 53

65 fosfor içeriği (4.43 mg P kg -1 ) az ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (138.2 mg K kg -1 ) ise yeterli düzeydedir (Çizelge 4.9). Ap 0-30 cm Açık zeytini kahverengi (2,5Y 5/3, Kuru), açık zeytini kahverengi (2,5Y 5/4, Nemli), kumlu kil tın; zayıf, küçük, granüler; çok az yapışkan ve plastik değil (ıslak), hafif sert (kuru); çok bol, ince kökler; şiddetli köpürme; belirli, dalgalı sınır. C 30+ Açık zeytini gri (5Y 6/2, Kuru), zeytini gri (5Y 4/2, Kuru), kumlu tın; teksel; yapışkan ve plastik değil (ıslak), gevşek (kuru); şiddetli köpürme, az, küçük çakıl Şekil 4.9 Karşıyaka serisi örnek toprak profili 54

66 Çizelge 4.9 Karşıyaka serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 A C * ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür Renk Kuru, Nemli Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg Y 5/3 2.5Y 5/4 5Y 6/2 5Y 4/ SCL LS # : Hidrolik geçirgenlik 55

67 4.3.4 Karakaya serisi Profil no: 4 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Karakaya Sınıflandırma: Typic Haplustept Deniz seviyesinden yükseklik: 535 m Arazi şekli: Etek Jeolojik Birim: Volkanik ara katkılı eosen yaşlı seri Topografya: Düz, düze yakın Eğim: 2-6 Eğim şekli: Doğrusal Arazi kullanımı: Sulu tarım Erozyon: Yok Yüzey taşlılığı: Hafif Drenaj: İyi Tuzluluk: Yok Anamateryal: Marn Marn üzerinde oluşmuş topraklardır. Hafif eğimli ( 2-6) araziler üzerinde yer alırlar. Bu seri toprakları derin (90+ cm) olup cambic B horizonu tanımlanarak Typic Haplustept olarak sınıflandırılmışlardır. Karakaya serisi ha ile 0.97 lik alanı kapsamaktadır. Profil içerisinde 80 cm den sonra tuz miktarında artış belirlenmişitr. Ayrıca ESP değeride bu derinlikte 15 üzerine çıkmıştır. Kireç miktarı ve ph arasındadır. Karakaya serisi toprakları kil tekstürüne sahip topraklardır. Toprak yüzeyinde çok az küçük köşeli taşlar mevcuttur. Bu seri topraklarında tuzluluk nedeniyle yıkama ve drenaj çalışmalrı yapılmalıdır. Yine yüksek ESP değeri göz önüne alınarak jips uygulaması yapılmalıdır. Bu seri topraklarının ağır bünyeli oluşları sulamada ve ağır bünyeli topraklardan olumsuz etkilenen bitkilerin yetiştirilmesinde sorunlara neden olmaktadır. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.10 da, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.10 da verilmiştir. 56

68 Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) yeterli, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (9.70 mg P kg -1 ) yeterli ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (838.7 mg K kg -1 ) ise fazla düzeydedir (Çizelge 4.10). Ap 0-20 cm Koyu grimsi kahverengi (2,5 Y 4/2, Kuru), zeytini kahverengi (2,5 Y 4/3, Nemli), kil; zayıf, küçük ve orta granüler; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok yaygın saçak kökler, az, küçük, köşeli taşlar; kısa süreli köpürme; belirli, dalgalı, sınır. Bw cm Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/3, Kuru), zeytini (5 Y 4/3, Nemli), kil; kuvvetli, orta, yarı köşeli blok; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok, ince kökler; kısa süreli köpürme; belirli, dalgalı, sınır. Bw cm C 116+ Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/3, Kuru), zeytini kahverengi (2,5 Y 4/4, Nemli), kil; kuvvetli, kuvvetli, orta, blok; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); kısa süreli köpürme; geçişli, dalgalı sınır. Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/3, Kuru), zeytini kahverengi (2,5 Y 4/4, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); şiddetli köpürme. Şekil 4.10 Karakaya serisi örnek toprak profili 57

69 Çizelge 4.10 Karakaya serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 Ap Bw Bw C *: ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür. Renk Kuru, Nemli 2.5Y 4/2 2.5Y 4/3 2.5Y 5/3 5Y 4/3 2.5Y 5/3 2.5Y 4/4 2.5Y 5/3 2.5Y 4/4 # : Hidrolik geçirgenlik Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg C C C C

70 4.3.5 Tepe serisi Profil no: 5 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Güveytepe Sınıflandırma: Lithic Ustorthent Deniz seviyesinden yükseklik: 538 m Arazi şekli: Yamaç Jeolojik Birim: Paleozik yaşlı metamorfik seri Topografya: Dalgalı Eğim: Eğim şekli: İçbükey Arazi kullanımı: Kuru tarım Erozyon: Şiddetli Yüzey taşlılığı: Az Drenaj: İyi Tuzluluk: Yok Ana materyal: Kireç taşı Kireçtaşı üzerinde oluşmuş topraklardır. Orta ve dik eğime sahip, sığ ve orta derin topraklardır. Bu seri toprakları Lithic Ustorthent olarak sınıflandırılmışlardır. Tepe serisi toprakları ha yayılım göstererek çalışma alanının 7.36 sını kaplamaktadır. Kireç miktarı arasında değişmekte ve ph aralığındadır. Tepe serisi toprakları orta bünyeli tekstüre sahiptir. Toprak yüzeyinde az, küçük köşeli taşlar bulunmaktadır. Üzerinde kuru tarım yapılan seri topraklarında eğim yüzdesinin yüksek olması en önemli sınırlayıcı faktördür. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.11 de, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.11 de verilmiştir. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) az, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (4.43 mg P kg -1 ) az ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (138.2 mg K kg -1 ) ise yeterli düzeydedir (Çizelge 4.11). 59

71 Ap 0-14 cm Zeytini (5 Y 5/4, Kuru), zeytini (5 Y 4/4, Nemli), kumlu kil tın; orta granüler; az yapışkan ve az plastik (ıslak), sert (kuru); çok, ince ve orta kalın, kökler, az, küçük, taşlar; şiddetli köpürme; belirli, düz, sınır. AC cm Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/4, Kuru), zeytini kahverengi (2,5 Y 4/4, Nemli), kil tın; zayıf, küçük granüler; yapışkan ve plastik (ıslak), sert (kuru); çok, ince kökler, az, küçük, taşlar; şiddetli köpürme; belirli, dalgalı, sınır. C 50+ Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/6, Kuru), açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/6, Nemli), tın; masif; yapışkan ve plastik (ıslak), sert (kuru); şiddetli köpürme; geçişli, dalgalı sınır. Şekil 4.11 Tepe serisi örnek toprak profili 60

72 Çizelge 4.11 Tepe serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 Ap AC C *: ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür Renk Kuru, Nemli Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg -1 5Y 5/4 5Y 4/4 2.5Y 5/4 2.5Y 4/4 2.5Y 5/6 2.5Y 5/ SCL CL L # : Hidrolik geçirgenlik 61

73 4.3.6 Tekdal serisi Profil no: 6 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Tekdal Sınıflandırma: Typic Ustifluvent Deniz seviyesinden yükseklik: 453 m Arazi şekli: Aluviyal düzlük Jeolojik Birim: Plio-kuaterner dolgu Topografya: Düz Eğim: 0-2 Eğim şekli: Doğrusal Arazi kullanımı: Sulu tarım Erozyon: Yok Yüzey taşlılığı: Yok Drenaj: İyi Tuzluluk: Yok Anamateryal: Aluviyal ana materyal Killi aluviyal depozitler üzerinde, düz ( 0-2 eğim) alanlarda oluşmuş, derin-orta derin topraklardır. Typic Ustifluvent olarak sınıflandırılan Tekdal serisi toprakları, ha lık yayılımla çalışma alanının 2.48 ini kapsar. Organik madde miktarı 1.74 ile 0.67 arasındadır ve profilde düzensiz olarak dağılım gösterirler. 50 cm den sonra ESP değerinde yükselme söz konusudur ve potansiyel bir risk oluşturmaktadır. Özellikle üst horizonlarda toprak solucanları bulunmaktadır. Horizonların tamamının tekstürü kil, kireç içerikleri yüksektir. Sulu tarım yapılan seri topraklarında, kil oranının 50 nin üzerinde ve kireç içeriğinin yüksek olması nedeniyle kirece duyarlı, ağır bünyeden hoşlanmayan bitkilerin, özellikle meyve ağaçlarının (şeftali gibi) yetiştiriciliğinin yapılmaması gerekir. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.12 de, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.12 de verilmiştir. 62

74 Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) az, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (2.67 mg P kg -1 ) az ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (491.5 mg K kg -1 ) ise fazla düzeydedir (Çizelge 4.12). Ap 0-22 cm Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/3, Kuru), zeytini kahverengi (2,5 Y 4/3, Nemli), kil; kuvvetli, küçük ve orta granüler; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok yaygın saçak kökler, az, kalın, kökler; az, toprak solucanı; şiddetli köpürme; belirli, düz, sınır. A cm AC cm C 73+ Açık zeytini gri (5 Y 6/2, Kuru), zeytini (5 Y 4/3, Nemli), kil; kuvvetli, orta, yarı köşeli blok; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok, ince kökler, az, kalın, kökler; çok sayıda toprak solucanı; şiddetli köpürme; belirli, düz, sınır. Soluk zeytini (5 Y 6/3, Kuru), zeytini kahverengi (5 Y 4/3, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok, ince kökler, az, kalın kökler; az, toprak solucanı, şiddetli köpürme; belirli, düz, sınır. Açık sarımsı kahverengi (2,5 Y 6/3, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok küçük, az, çakıl; şiddetli köpürme. Şekil 4.12 Tekdal serisi örnek toprak profili 63

75 Çizelge 4.12 Tekdal serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 Ap A AC C Renk Kuru, Nemli Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg Y 5/3 2.5Y 4/3 5Y 6/2 5Y 4/3 5Y 6/3 5Y 5/ C , C C Y 6/3 2.5Y 4/4 # : Hidrolik geçirgenlik C

76 4.3.7 Acıca serisi Profil no: 7 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Acıca Sınıflandırma: Fluventic Haplustept Deniz seviyesinden yükseklik: 460 m Arazi şekli: Taban Jeolojik Birim: Plio-kuaterner dolgu Topografya: Düz Eğim: 0-2 Eğim şekli: Doğrusal Arazi kullanımı: Sulu tarım Erozyon: Yok Yüzey taşlılığı: Yok Drenaj: İyi Tuzluluk: hafif Anamateryal: Kil depozitleri Kil depozitleri üzerinde oluşmuş arazilerdir. Düz, düze yakın eğime sahip, yaşlı topraklardır. Profil içerisinde kil miktarı artış göstererek kil birikme horizonları oluşmuştur. Bu horizonlar farklı dönemlerde farklı oranlarda biriken kil depozitlerinin neden olduğu genetik horizonlardır. Fluventic Haplustept olarak sınıflandırılmış topraklar derin ve orta derindir. Acıca serisi toprakları ha ile çalışma alanı içerisinde lük alanı kapsamaktadır. Kil içerikleri yüksek olan profilde, cm arasında kil miktarında artış görülmektedir. KDK ları 27 cmol kg -1 civarındadır. Kireç miktarı arsında değişim gösterirken, ph 7.09 ile 7.61 aralığındadır. Bu seri toprakları üzerinde sulu tarım yapılmaktadır. Kil içeriğinin yüksek olması bitkisel üretimi sınırlayıcı bir etken olmakla birlikte sulamada sıkıntılara neden olmaktadır. Sulamada, tuzlanma riskinden dolayı dikkatli olunması gerekmektedir. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.13 de, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.13 de verilmiştir. 65

77 Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) yeterli, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (7.59 mg P kg -1 ) az ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (472.1 mg K kg -1 ) ise fazla düzeydedir (Çizelge 4.13). Ap 0-16 cm Bt cm Bt cm C 94+ Koyu sarımsı kahverengi (10 YR 4/4, Kuru), koyu kahverengi (10 YR 3/3, Nemli), kil; kuvvetli, orta, granüler; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok bol, ince kökler; kısa süreli şiddetli köpürme; belirli, dalgalı, sınır. Kahverengi (10 YR 5/3, Kuru), kahverengi (10 YR 5/3, Nemli), kil; yarı köşeli blok strüktüre bölünebilen, kuvvetli, orta, prizmatik; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok, ince kökler; kısa süreli şiddetli köpürme; belirli, düz, sınır. Kahverengi (10 YR 5/3, Kuru), koyu sarımsı kahverengi (10 YR 3/6, Nemli), kil; kuvvetli, orta, yarı köşeli blok; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); kısa süreli şiddetli köpürme; belirli, düz, sınır. Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/3, Kuru), zeytini kahverengi (2,5 Y 4/4, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); kısa süreli şiddetli köpürme; çok küçük, az, çakıl. Şekil 4.13 Acıca serisi örnek toprak profili 66

78 Çizelge 4.13 Acıca serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 Ap Bt Bt C *: ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür. Renk Kuru, Nemli 10YR 4/4 10YR 3/3 10YR 5/3 10YR 5/3 10YR 5/3 10YR 3/6 Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg C C C Y 5/3 2.5Y 4/4 # : Hidrolik geçirgenlik C

79 4.3.8 Elvan GÖL serisi Profil no: 8 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Eski mezarlık Sınıflandırma: Fluventic Haplustept Deniz seviyesinden yükseklik: 492 m Arazi şekli: Taban arazi Jeolojik Birim: Plio-kuaterner dolgu Topografya: Düz Eğim: 0-2 Eğim şekli: Doğrusal Arazi kullanımı: Sulu tarım Erozyon: Yok Yüzey taşlılığı: Yok Drenaj: İyi Tuzluluk: hafif-orta Ana materyal: Kil Kil depozitleri üzerinde oluşmuş yaşlı topraklardır. Bu seri toprakları genellikle düz, düze yakın (0-2) araziler üzerinde yer almakla birlikte bazı alanlarda eğim artmaktadır. Seri toprakları derin (90+ cm) olup, genetik kil birikme horizonu (Bt) tanımlanarak Fluventic Haplustept olarak sınıflandırılmışlardır. Elvan GÖL serisi ha lık yayılım göstererek luk alanı kapsamaktadır. Profil içerisinde kireç miktarı ve ph arasında değişim göstermektedir. KDK cmol kg -1 arasında değişen Elvan GÖL serisi toprakları, çalışma alanında hakim olan kil tekstürüne sahiptir. Bu seri topraklarının ağır bünyeli oluşları sulamada ve ağır bünyeli topraklardan olumsuz etkilenen bitkilerin yetiştirilmesinde sorunlara neden olmaktadır. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.14 de, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.14 de verilmiştir. 68

80 Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) yeterli, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (31.48 mg P kg -1 ) fazla ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği ( mg K kg -1 ) ise çok fazla düzeydedir (Çizelge 4.14). Ap 0-20 cm Grimsi kahverengi (2,5 Y 5/2, Kuru), çok koyu grimsi kahverengi (2,5 Y 3/2, Nemli), kil; kuvvetli, orta, granüler; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok yaygın saçak kökler; şiddetli köpürme; belirli, dalgalı, sınır. A cm Bt cm BC cm C 160+ Grimsi Kahverengi (2,5 Y 5/2, Kuru), koyu zeytini kahverengi (2,5 Y 3/3, Nemli), kil; kuvvetli, orta, granüler; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok, ince, kökler; şiddetli köpürme; belirli, düz, sınır. Açık sarımsı kahverengi (2,5 Y 6/3, Kuru), açık zeytini kahverengi (2.5 Y 5/4, Nemli), kil; kuvvetli, orta, köşeli blok; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); az, ince, kökler; şiddetli köpürme; belirli, dalgalı, sınır. Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/3, Kuru), açık zeytini kahverengi (2.5 Y 5/6, Nemli), kil; masif, kuvvetli, orta, yarı köşeli blok; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); az, ince, kökler; şiddetli köpürme; belirli, dalgalı, sınır. Açık sarımsı kahverengi (2,5 Y 6/4, Kuru), açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/3, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); şiddetli köpürme; az, orta, taşlar. Şekil 4.14 Elvan GÖL serisi örnek toprak profili 69

81 Çizelge 4.14 Elvan GÖL serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 Ap A Bt BC C *: ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür. Renk Kuru, Nemli 2.5Y 5/2 2.5Y 3/2 2.5Y 5/2 2.5Y 3/3 2.5Y 6/3 2.5Y 5/4 2.5Y 5/3 2.5Y 5/6 2.5Y 6/4 2.5Y 5/3 # : Hidrolik geçirgenlik Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, 70 Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg C C C C C

82 4.3.9 Soma serisi Profil no: 9 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Soma tepesi Sınıflandırma: Lithic Ustorthent Deniz seviyesinden yükseklik: 571 m Arazi şekli: Yüksek arazi, yamaç Jeolojik Birim: Neojen yaşlı detritik seri Topografya: Hafif dalgalı Eğim: 6-12 Eğim şekli: Dışbükey Arazi kullanımı: Kuru tarım Erozyon: Orta Yüzey taşlılığı: Yok Drenaj: İyi Tuzluluk: Yok Anamateryal: Kumtaşı-konglomera Yüksek araziler üzerinde kum, kumtaşı ana materyalli topraklardır. Eğim 6-12 arasında, erozyon sorunu olan sığ topraklardır. Ochric epipedondan başka tanımlayıcı horizonları bulunmadığından. Lithic Ustorthent olarak sınıflandırılmıştır. Soma serisi ha lık yayılım alanıyla çalışma arazilerinin 2.51 ini kapsamaktadır. Soma serisi toprakları organik maddeleri az, sığ topraklardır. Bu toprakların, ana materyalinin kumlu olması tekstürün diğer seri topraklarına göre daha hafifi bünyeli olmasını sağlamış ve buna bağlı olarak hidrolik geçirgenlik değeri 0.28 ile 1.40 cm h -1 arasında değişim göstermiştir. ph ları 7 civarında olup, tuzluluk sorunu yoktur.. Üzerinde işlemeli tarım yapılan bu seri topraklarında erozyonu en aza indirmek için eğim yönüne dik sürüm gibi kültürel önlemler alınmalıdır. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.15 de, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.15 de verilmiştir. 71

83 Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) yeterli, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (8.64 mg P kg -1 ) yeterli ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (385.2 mg K kg -1 ) ise fazla düzeydedir (Çizelge 4.15). Ap 0-23 cm Kahverengi (7,5 YR 4/4, Kuru), koyu kahverengi (7,5 YR 3/4, Nemli), kil tın; kuvvetli, küçük ve orta, granüler; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok yaygın saçak kökler; belirli, dalgalı, sınır. A cm Kırmızımsı kahverengi (5 YR 4/3, Kuru), koyu kırmızımsı kahverengi (5 YR 3/4, Nemli), kil; kuvvetli, orta, granüler; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok, ince, kökler; belirli, düz, sınır. C 37+ Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/3, Kuru), açık zeytini kahverengi (2.5 Y 5/3, Nemli), kumlu tın; masif; az yapışkan ve plastik değil (ıslak), hafif sert (kuru). Şekil 4.15 Soma serisi örnek toprak profili 72

84 Çizelge 4.15 Soma serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 Ap A C *: ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür. Renk Kuru, Nemli 7.5YR 4/4 7.5YR 3/4 5YR 4/3 5YR 3/4 Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg CL C Y 5/3 2.5Y 5/3 # : Hidrolik geçirgenlik SL

85 Uzuntepe serisi Profil no: 10 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Uzuntepe Sınıflandırma: Typic Ustorthent Deniz seviyesinden yükseklik: 524 m Arazi şekli: Tepe Jeolojik Birim: Plio-kuaterner dolgu Topografya: Hafif dalgalı Eğim (): 2-6 Eğim şekli: Dışbükey Arazi kullanımı: Kuru tarım Erozyon: Hafif Yüzey taşlılığı: Hafif taşlı Drenaj: İyi Tuzluluk: Yok Anamateryal: Koluviyal anamateryal Koluviyal anamateryal üzerinde oluşmuş topraklardır. Bu seri toprakları genellikle 2-6 eğimli araziler üzerinde yer almaktadır. Seri toprakları orta derin olup, Typic Ustorthent olarak sınıflandırılmışlardır. Uzuntepe serisi ha lık yayılım göstererek 0.34 lük alanı kapsamaktadır. Profil içerisinde litolojik bir kesinti olup 112 cm den sonra anamateryelde değişim ve ani tekstür değişimi görülmektedir. Profil içerisinde cm arasında taş miktarı artmakta, 112 cm den sonra taşlılık azalmaktadır. Kireç miktarı ve ph arasında değişim göstermektedir. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.16 da, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.16 da verilmiştir. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) yeterli, bitkiye yarayışlı 74

86 fosfor içeriği (2.19 mg P kg -1 ) çok az ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (126.9 mg K kg -1 ) ise yeterli düzeydedir (Çizelge 4.16). Ap 0-24 cm A cm C cm C cm 2C Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/4, Kuru), zeytini kahverengi (2,5 Y 4/4, Nemli), kil tın; kuvvetli, orta, granüler; yapışkan ve plastik (ıslak), sert (kuru); çok yaygın saçak kökler; küçük taşlar; şiddetli köpürme; belirli, dalgalı, sınır. Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/4, Kuru), zeytini kahverengi (2,5 Y 4/3, Nemli), kil; orta, granüler; yapışkan ve plastik (ıslak), sert (kuru); küçük taşlar; şiddetli köpürme; belirli, düz, sınır. Açık sarımsı kahverengi (2,5 Y 6/4, Kuru), zeytini (5 Y 4/4, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); küçük ve büyük, taşlar; şiddetli köpürme; belirli, dalgalı, sınır. Soluk zeytini (5 Y 6/4, Kuru), zeytini (5 Y 4/3, Nemli), kil tın; masif; yapışkan ve plastik (ıslak), sert (kuru); şiddetli köpürme; küçük ve büyük taşlar. Zeytini sarı (5 Y 6/6, Kuru), zeytini (5 Y 4/4, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); şiddetli köpürme. Şekil 4.16 Uzuntepe serisi örnek toprak profili 75

87 Çizelge 4.16 Uzuntepe serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 Ap A C C C *: ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür. Renk Kuru, Nemli 2.5Y 5/4 2.5Y 4/4 2.5Y 5/4 2.5Y 4/3 2.5Y 6/4 5Y 4/4 5Y 6/4 5Y 4/3 5Y 6/6 5Y 4/4 Kil # : Hidrolik geçirgenlik Bünye, Silt Kum Sınıf Kaba materyal, > 2 mm, Doygunluk, Tarla Kapasitesi, 76 Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg CL C C CL C

88 Yördenik serisi Profil no: 11 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Yördenik Sınıflandırma: Typic Haplustept Deniz seviyesinden yükseklik: 517m Arazi şekli: Taban Jeolojik Birim: Plio-kuaterner dolgu Topografya: Düz Eğim (): 0-2 Eğim şekli: Doğrusal Arazi kullanımı: Sulu tarım Erozyon: Yok Yüzey taşlılığı: Yok Drenaj: İyi Tuzluluk: Yok Anamateryal: Kireçli kil depoziti Kil depozitleri üzerinde oluşmuş topraklardır. Düz alanlarda ha lık yayılım göstererek 1.17 lik alanı kapsarlar. Seri toprakları orta derin ve derin olup, cambic B horizonu tanımlanarak Typic Haplustept olarak sınıflandırılmışlardır. Profil içerisinde kireç miktarı alt horizonlara doğru artarak 25 lere ulaşmakta ve ana materyalden kaynaklanan kireç nedeniyle Ck horizonu oluşumuna neden olmuştur. Toprak tekstürü üst horizonlarda kil, alt horizonlarda ise silti kil- siltli kil tın olarak değişim göstermektedir. Sulu tarım yapılan seri topraklarında yüzey toprağının organik maddesi 2 nin üzerinde görülmektedir. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.17 de, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.17 de verilmiştir. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) yeterli, bitkiye yarayışlı 77

89 fosfor içeriği (17.43 mg P kg -1 ) yeterli ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (679.8 mg K kg -1 ) ise fazla düzeydedir (Çizelge 4.17). Ap 0-30 cm Bw cm Grimsi kahverengi (2,5 Y 5/2, Kuru), zeytini kahverengi (2,5 Y 4/3, Nemli), kil; kuvvetli, orta, granüler; yapışkan ve plastik (ıslak), sert (kuru); çok yaygın saçak kökler; şiddetli köpürme; belirli, düz, sınır. Açık zeytini kahverengi (2,5 Y 5/3, Kuru), zeytini kahverengi (2,5 Y 4/3, Nemli), kil; kuvvetli, orta, yarı köşeli blok; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); az, ince, kökler; şiddetli köpürme; belirli, düz, sınır. C cm Açık sarımsı kahverengi (2,5 Y 6/3, Kuru), zeytini (5 Y 5/4, Nemli), siltli kil; masif; yapışkan ve plastik (ıslak), sert (kuru); küçük ve büyük, taşlar; şiddetli köpürme; belirli, dalgalı, sınır. C2k 106+ Soluk zeytini (5 Y 6/3, Kuru), zeytini (5 Y 5/4, Nemli), siltli kil tın; masif; yapışkan ve plastik (ıslak), sert (kuru); şiddetli köpürme. Şekil 4.17 Yördenik serisi örnek toprak profili 78

90 Çizelge 4.17 Yördenik serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 Ap Bw C Ck *: ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür. Renk Kuru, Nemli 2.5Y 5/2 2.5Y 4/3 2.5Y 5/3 2.5Y 4/3 2.5Y 6/3 5Y 5/4 Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg C C SiC Y 6/3 5Y 5/4 # : Hidrolik geçirgenlik SiCL

91 Üçtepeler serisi Profil no: 12 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Üçtepeler Sınıflandırma: Typic Haplustept Deniz seviyesinden yükseklik: 512 m Arazi şekli: Etek Jeolojik Birim: Volkanik ara katkılı eosen yaşlı fliş serisi Topografya: Hafif dalgalı Eğim (): 2-6 Eğim şekli: Doğrusal Arazi kullanımı: Kuru tarım Erozyon: Orta Yüzey taşlılığı: Yok Drenaj: İyi Tuzluluk: Yok Anamateryal: Kil taşı Kireçli kil ve kum taşları üzerinde oluşmuş topraklardır. Bu seri, derin (90+ cm) topraklara sahiptir ve cambic B horizonu tanımlanarak Typic Haplustept sınıfına dahil edilmiştir. Üçtepeler serisi hafif ve orta eğimli araziler üzerindedir ve ha lık yayılım ile 4.72 lik alanı kaplarlar. Profil içerinde kireç miktarı oldukça yüksektir. Kireç içeriği ile ve ph 7.82 ile 7.99 arasındadır. Bu seri toprakları siltli kil tekstüre sahiptir. Kireç içeriğinin yüksek olmasından dolayı, kirece toleransı az olan bitkilerin yetiştirilmesinden kaçınılmalıdır. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.18 de, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.18 de verilmiştir. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) az, bitkiye yarayışlı fosfor 80

92 içeriği (4.43 mg P kg -1 ) az ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (316.6 mg K kg -1 ) ise fazla düzeydedir (Çizelge 4.18). Ap 0-22 cm Soluk zeytini (5 Y 6/3, Kuru), zeytini (5 Y 4/4, Nemli), siltli kil; orta, granüler; yapışkan ve plastik (ıslak), hafifi sert (kuru); çok yaygın saçak kökler; uzun süreli şiddetli köpürme; belirli, dalgalı, sınır. Bw cm Zeytini (5 Y 5/3, Kuru), zeytini (5 Y 5/4, Nemli), siltli kil; kuvvetli, orta, yarı köşeli blok; yapışkan ve plastik (ıslak), sert (kuru); uzun süreli şiddetli köpürme; belirli, düz, sınır. C 95+ Zeytini (5 Y 5/4, Kuru), zeytini (5 Y 4/4, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); uzun süreli şiddetli köpürme. Şekil 4.18 Üçtepeler serisi örnek toprak profili 81

93 Çizelge 4.18 Üçtepeler serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 Ap Bw C *: ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür. Renk Kuru, Nemli Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg -1 5Y 6/3 5Y 4/4 5Y 5/3 5Y 5/4 5Y 5/4 5Y 4/ SiC SiC C # : Hidrolik Geçirgenlik 82

94 Kurttaşı serisi Profil no: 13 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Kurttaşı Sınıflandırma: Sodic Haplustert Deniz seviyesinden yükseklik: 515m Arazi şekli: Taban Jeolojik Birim: Volkanik ara katkılı eosen yaşlı fliş serisi Topografya: Ondüleli Eğim (): 0-2 Eğim şekli: Doğrusal Arazi kullanımı: Kuru tarım Erozyon: Yok Yüzey taşlılığı: Yok Drenaj: Orta Tuzluluk: Yok Anamateryal: Kiltaşı Kiltaşı üzerinde oluşmuş topraklardır. Eğimi 0-2 olan düz alanlarda ha ile 3.81 lik yayılım gösterirler. Seri toprakları derin olup, topraklar kuru iken derin çatlaklar görülmektedir. Kil miktarı 70 seviyelerine ulaşmaktadır. Profil içerisinde basınç-kayma yüzeyleri belirlenerek Vertisol ordosuna ve ESP nin 15 üzerinde olması nedeni ile sodic haplustert alt grubuna dahil edilmişlerdir. Seri topraklarının ph ları 8.04 ile 8.21 arasında değişmektedir. ESP değeri 44 cm den sonra 15 seviyesinin üzerine çıkmaktadır. ph nında yüksek oluşu nedeniyle alkalilik oluşumu için büyük bir risk söz konusdur. Oldukça ağır bünyeli olan ve toprak kuruduğunda derin çatlaklar görülen bu topraklarda kök yapısı zayıf bitkilerin yetiştirilmesinden kaçınılmalıdır. Yüksek ESP seviyesi nedeniyle bu topraklara jips uygulaması yapılmalı ve yıkama suyu drenajla uzaklaştırılmalıdır. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.19 da, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.19 da verilmiştir. 83

95 Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) az, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (3.38 mg P kg -1 ) az ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (547.4 mg K kg -1 ) ise fazla düzeydedir (Çizelge 4.19). Ap 0-20 cm Bss cm Bss cm BC cm C 121+ Kahverengi (7,5 YR 4/4, Kuru), koyu kahverengi (7,5 YR 3/3, Nemli), kil; kuvvetli, orta, granüler; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok yaygın saçak kökler; şiddetli köpürme; belirli, dalgalı, sınır. Kahverengi (7,5 YR 4/3, Kuru), kahverengi (7,5 YR 4/4, Nemli), kil; kuvvetli, orta, prizmatik; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); basınç-kayma yüzeyi; az, ince, kökler; şiddetli köpürme; geçişli, dalgalı, sınır. Kahverengi (10 YR 5/3, Kuru), koyu sarımsı kahverengi (10 YR 4/6, Nemli), kil; yarı köşeli blok strüktüre bölünebilen, kuvvetli, orta, prizmatik; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); basınç-kayma yüzeyi; şiddetli köpürme; geçişli, dalgalı, sınır. Kahverengi (10 YR 5/3, Kuru), koyu sarımsı kahverengi (10 YR 4/6, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); şiddetli köpürme; belirli, dalgalı sınır. Soluk kahverengi (10 YR 6/3, Kuru), sarımsı kahverengi (10 YR 5/4, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); şiddetli köpürme. Şekil 4.19 Kurttaşı serisi örnek toprak profili 84

96 Çizelge 4.19 Kurttaşı serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 Ap Bt Bt BC C *: ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür. Renk Kuru, Nemli Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg YR 4/4 7.5YR 3/3 7.5YR 4/3 7.5YR 4/4 10YR 5/3 10YR 4/6 10YR 5/3 10YR 4/ C C C C YR 6/3 10YR 5/4 # : Hidrolik geçirgenlik C

97 Gökhöyükçalı serisi Profil no: 14 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Gökhöyükçalı Sınıflandırma: Lithic Ustorthent Deniz seviyesinden yükseklik: 568 m Arazi şekli: Yamaç Jeolojik Birim: Eosen yaşlı kireçtaşı Topografya: Hafif dalgalı Eğim (): 30+ Eğim şekli: Dışbükey Arazi kullanımı: Doğal örtü Erozyon: Çok şiddetli Yüzey taşlılığı: Çok taşlı Drenaj: İyi Tuzluluk: Yok Anamateryal: Kireçtaşı Yüksek araziler üzerinde kireçtaşı ana kayası üzerinde oluşmuş, aşırı erozyona uğramış sığ ve çok sığ topraklardır. Dik ve çok dik eğimli araziler üzerinde yer alırlar. Ochric epipedondan başka tanımlayıcı horizonları bulunmaz. Lithic Ustorthent olarak sınıflandırılmıştır. Gökhöyükçalı serisi ha lık yayılım alanıyla çalışma arazilerinin 0.36 sını kapsamaktadır. Gökhöyükçalı serisi toprakları organik maddece zengin ( 3.75) yüzey toprağına sahip, sığ topraklardır. Bu toprakların, ana maddelerinin kireç taşı olması alt horizonda kireç içeriğinin yüksek olmasına neden olmaktadır. Kireç oranı 25-30, ph ları civarında olup, tuzluluk sorunu yoktur. Kil tın tekstüre sahip topraklardır. Bu toprakların, eğimlerinin dik ve çok dik olması, işlenerek tarım yapılmasını engellemektedir. Bu seri toprakları üzerinde erozyonu önleyici kültürel önlemlerin alınması gerekmektedir. 86

98 Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.20 de, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.20 de verilmiştir. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) fazla, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (0.92 mg P kg -1 ) çok az ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (195.8 mg K kg -1 ) ise yeterli düzeydedir (Çizelge 4.20). A 0-23 cm Sarımsı kahverengi (10 YR 5/4, Kuru), koyu sarımsı kahverengi (10 YR 4/4, Nemli), kil tın; orta, granüler; yapışkan ve plastik (ıslak), sert (kuru); çok, ince, kökler; uzun süreli şiddetli köpürme; kesin, düz, sınır. C 23+ Açık sarımsı kahverengi (2,5 Y 6/4, Kuru), zeytini kahverengi (2,5 Y 4/4, Nemli), kil; masif; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); az, ince, kökler, orta, büyük taşlar; uzun süreli şiddetli köpürme. Şekil 4.20 Gökhöyükçalı serisi örnek toprak profili 87

99 Çizelge 4.20 Gökhöyükçalı serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 A C * ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür. Renk Kuru, Nemli Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı P, mg kg -1 Yarayışlı K, mg kg -1 10YR 5/4 10YR 4/4 2.5Y 6/4 2.5Y 4/ CL C # : Hidrolik geçirgenlik 88

100 Bağlar serisi Profil no: 15 Koordinatlar: m D m K (UTM, o 6, Zone 36) Mevki: Bağlar Sınıflandırma: Fluventic Haplustept Deniz seviyesinden yükseklik: 511 m Arazi şekli: Taban arazi Jeolojik Birim: Plio-kuaterner dolgu Topografya: Düz Eğim (): 0-2 Eğim şekli: Doğrusal Arazi kullanımı: Bağ-bahçe Erozyon: Yok Yüzey taşlılığı: Yok Drenaj: İyi Tuzluluk: Yok Anamateryal: Kil depozitleri Kil depozitleri üzerinde oluşmuş topraklardır. Bu seri toprakları düz düze yakın (0-2) araziler üzerinde yer almaktadır. Seri toprakları derin (90+ cm) olup, İlgazi deresinden ve yüksek arazilerden taşınarak birikmiş kil birikme horizonu tanımlanarak Fluventic Haplustept olarak sınıflandırılmışlardır. Bağlar serisi ha lık yayılım göstererek 0.72 lik alanı kapsamaktadır. Profil içerisinde kireç miktarı arasında değişim göstermektedir. Bağlar serisi toprakları, çalışma alanında hakim olan kil tekstürüne sahiptir. Arazide meyve ağaçları bulunmakta ve bir süredir işlenmediği ve bakılmadığı için yüzeyi yoğun otlarla kaplıdır. Bu alan tekrar işlenerek daha aktif hale getirilmelidir. Bu seriye ait örnek profil resmi ve açıklamaları Şekil 4.21 de, fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 4.21 de verilmiştir. 89

101 Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, toplam azot içeriği ( N) çok fazla, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (33.58 mg P kg -1 ) fazla ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği ( mg K kg -1 ) ise çok fazla düzeydedir (Çizelge 4.21). A 0-20 cm Zeytini gri (5 Y 5/2, Kuru), koyu zeytini gri (5 Y 3/2, Nemli), kil; kuvvetli, orta ve küçük, granüler; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); çok, ince ve orta, kökler; şidetli köpürme; belirli, düz, sınır. Bt cm Soluk zeytini (5 Y 6/3, Kuru), zeytini (5 Y 4/4, Nemli), kil; yarı köşeli blok strüktüre bölünebilen, kuvvetli, orta, prizmatik; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); az, orta, kalın kökler, az, ince kökler; şidetli köpürme; belirli, düz, sınır. Bt Soluk zeytini (5 Y 6/3, Kuru), zeytini (5 Y 4/3, Nemli), kil; kuvvetli, orta, prizmatik; çok yapışkan ve çok plastik (ıslak), sert (kuru); orta, kalın kökler; şidetli köpürme. Şekil 4.21 Bağlar serisi örnek toprak profili 90

102 Çizelge 4.21 Bağlar serisi örnek toprak profilinin bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik, cm ph* EC*, ds m -1 Tuz, Kireç, OM, Hacim Ağırlığı, g cm -3 KDK, cmol kg -1 ESP, Değişebilir Katyonlar, cmol kg -1 Na + K + Ca +2 +Mg +2 A Bt Bt *: ph ve EC doygunluk çamurunda ölçülmüştür. Renk Kuru, Nemli 5Y 5/2 5Y 3/2 5Y 6/3 5Y 4/4 Bünye, Kil Silt Kum Sınıf Doygunluk, Tarla Kapasitesi, Solma Noktası, Yarayışlı Su, # K, cm h -1 Toplam N, Yarayışlı Yarayışlı P, mg kg -1 K, mg kg C C Y 6/3 5Y 4/3 # : Hidrolik geçirgenlik C

103 4.4 Gökhöyük Tarım İşletmesi Toprakları Gökhöyük Tarım İşletmesi (GTİ) arazilerinin çalışma alanı içerisinde bulunan serilerinin özellikleri, GTİ topraklarına ait (Anonim 1984) çalışmadan elde edilmiştir. GTİ topraklarından 6 serinin bir bölümü çalışma alanı içerisine girmektedir. Bu serilere ait genel bilgiler aşağıda verilmiş ve bu serieler ait örnek profillerin analiz sonuçları Ek 9 da verilmiştir Ovacık serisi Gökhöyük Tarım işletmesinin kuzeyinde bulunan yüksek platolarda kireçli kil depozitleri üzerinde oluşmuş derin, tarıma elverişli topraklardır. Düz ve düze yakın yerlerde oluşan bu toprakların tüm profilleri killidir. Profilde, ana maddeden gelen kırmızı renk baskındır. Toprak oluşumu cambic B horizonu oluşacak kadar ileri gitmemeiştir. Profilde, kireç hareketi sonucu cm derinlikte yoğun kireç birikimi cepleri bulunmaktadır. Ovacık serisi ha lık yayılım alanıyla çalışma arazilerinin 3.45 ini kapsamaktadır. Bu seriye ait profilin analiz sonuçları Ek 9 Çizelge 1 de verilmiştir. Derin ve yerinde oluşmuş bu toprakların verimlilikleri oldukça yüksektir. Bazı yerlerde eğimin artması tüm profillerinin killi olması bu toprakların kullanılmalarını olumsuz yönde etkilemiştir. Hafif bünyeli toprak isteyen bitkiler dışında, tüm tahıllar, yem bitkileri ve bazı baklagillerin yetiştirilmesine uygundurlar. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (3.34 kg P 2 O 5 da -1 ) çok az ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (182.5 kg K 2 O da -1 ) ise fazla düzeydedir (Ek 9 Çizelge 1) Gökhöyük serisi Kireçtaşı ana kayası üzerinde oluşmuş, çok sığ topraklardır. Ana kaya yer yer yüzeye kadar çıkmıştır. Aşırı erozyona uğramış topraklardır. Hafif orta ve dik eğimli araziler 92

104 üzerinde yer alırlar. Ochric epipedondan başka tanımlayıcı horizonları bulunmaz. Gökhöyük serisi ha lık yayılım alanıyla çalışma arazilerinin 5.46 sını kapsamaktadır. Bu seriye ait profilin analiz sonuçları Ek 9 Çizelge 2 de verilmiştir. Gökhöyük serisi toprakları organik maddece zengin yüzey toprağına sahip, sığ topraklardır. Bu toprakların, eğimlerinin dik ve çok dik olması, işlenerek tarım yapılmasını engellemektedir. Fakat erozyonu önleyici kültürel önlemlerin alınması gerekmektedir. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (4.63 kg P 2 O 5 da -1 ) yeterli ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (104.2 kg K 2 O da -1 ) ise fazla düzeydedir (Ek 9 Çizelge 2) Kaşka serisi Kum taşı ana kayası üzerinde oluşmuş çok sığ, sığ, yer yer orta derin topraklardır. Yüzeyde ve profilde çeşitli yoğunlukta ve büyüklükte kumtaşı parçaları bulunmaktadır. Aşırı erozyona uğramış topraklar olup, hafif, orta, dik eğimli araziler üzerinde yer alır. Zayıf gelişmiş bir ochric epipedondan başka tanımlayıcı horizonu bulunmayan genç topraklardır. Kaşka serisi ha lık yayılım alanıyla çalışma arazilerinin 1.21 ini kapsamaktadır. Bu seriye ait profilin analiz sonuçları Ek 9 Çizelge 3 de verilmiştir. Orta bünyeli sığ topraklar olduklarından su ve bitki besin elementlerini tutma yetenekleri düşük olan topraklardır. Hafif eğimden, çok dik eğime değişen fizyografyaya sahip olmalarından, kullanımlarıda farklı olmaktadır. Genel olarak hafif ve orta eğimli yerlerde ekim nöbeti uygulanarak tüm tahıllar ve bazı baklagiller yetiştirilebilir. Dik eğimli yerlerde ise erozyona karşı koruma önlemleri alınmalıdır. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (3.09 kg P 2 O 5 da -1 ) az ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (60.6 kg K 2 O da -1 ) ise yeterli düzeydedir (Ek 9 Çizelge 3). 93

105 4.4.4 Bağlıca serisi Koluviyal ana materyaller üzerinde oluşan genç topraklardır. Tüm profilleri tınlı olup, yüzeyde ve yüzey altında 5-25 cm çaplı çakıl va taşlara rastlanmaktadır. Bütün profilleri kireçlidir. Hafif ve orta eğimli araziler üzerinde yer alırlar. Yüzeyinde zayıf bir ochric epipedondan başka tanımlayıcı horizonları bulunmaz. Bağlıca serisi ha lık yayılım alanıyla çalışma arazilerinin 5.38 ini kapsamaktadır. Bu seriye ait profilin analiz sonuçları Ek 9 Çizelge 4 de verilmiştir. Bu seri toprakları çiftliğin doğusunda ve güney doğusunda yayılım gösterirler. İyi drenajlı ve orta bünyeli topraklar olduklarından tarımsal kullanım açısından pek problemi olmayan topraklardır. Sadece 5-25 cm çapında taşların bulunması kullanımlarını biraz etkilemektedir. Uygun toprak işleme ve bazı külütrel önlemlerle yöreye özgün her türlü bitki yetişitirciliğine uygundur. Sulama olanağı olursa bahçe tesisi de yapılabilir. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (6.18 kg P 2 O 5 da -1 ) yeterli ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (134.7 kg K 2 O da -1 ) ise fazla düzeydedir (Ek 9 Çizelge 4) Doğantepe serisi Koluviyal etek araziler üzerinde oluşmuş oldukça yaşlı topraklardır. Hafif ve orta eğimli araziler üzerinde yer alırlar. Yüzeyde ve profilde seyrek yarı köşeli çakıllara rastlanmaktadır. B horizonununda cambic horizon olarak tanımlanabilecek derecede strüktür oluşumu görülmektedir. Bütün profiller kireçli ve kil tekstürlüdür. Doğantepe serisi ha lık yayılım alanıyla çalışma arazilerinin sini kapsamaktadır. Bu seriye ait profilin analiz sonuçları Ek 9 Çizelge 5 de verilmiştir. Çiftliğin batısında ve güney batısındaki, marn üzerine depolanmış koluviyal ana materyaller üzerinde oluşmuş topraklardır. Bu serinin toprakları B horizonları iyi gelişmiş ve az taşlıdır. İyi drenajlı, organik maddece zengin, orta ve ağır tekstürlü topraklar olduklarından, işlenerek tarım yapılmasına uygundurlar. 50 ve daha fazla 94

106 kil içeren topraklar olduklarından özellikle meyve ağacı gibi derin köklü bitkilerin yetiştiriciliğine az uygundur. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (5.66 kg P 2 O 5 da -1 ) yeterli ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (182.1 kg K 2 O da -1 ) ise fazla düzeydedir (Ek 9 Çizelge 5) Eskidere serisi Genç aluviyal nehir teraslarının Çekerek çayının yatağından en uzak kesimlerinde çukur alanlarda oluşmuş topraklardır. Çukur yerlerde bulunmaları nedeniyle özellikle alt katmanlarda şiddetli tuzluluk vardır. Profilde tuz birikimi bir salic horizon oluşturacak kadar ileri değildir. Profilde cm arasında kumlu tın ara katmanı bulunmakta olup diğer horizonlarda kil baskındır. Yüzey akışı ile kuzeydeki yükseltilerden gelen materyallerin etkisiyle profilde katmanların rengi kırmızıya yakın kahverengidir. Alt horizonlarda fena drenaj koşullarının etkisini yansıtan pas lekeleri bulunmaktadır. Bütün profil orta kireçlidir. Organik madde profilde düzensiz bir dağılım göstermektedir. Eskidere serisi ha lık yayılım alanıyla çalışma arazilerinin 3.03 ünü kapsamaktadır. Bu seriye ait profilin analiz sonuçları Ek 9 Çizelge 6 da verilmiştir. Eskidere serisi toprakları koluviyal etek arazilerle aluviyal arazilerin Çekerek çayının yatağından en uzak kesimlerinde çukur alanlarda yer alır. Orta ve şiddetli tuzluluk bu seri topraklarında bitkisel üretimi önemli derecede engellemektedir. Bu seri topraklarının kısa dönemde ıslah edilerek tarım yapılabilir duruma getirilmesi kil tekstürlü geçirimsiz katmanların varlığı nedeniyle oldukça güçtür. Tabansuyu düzeyi düşürülerek, yüzey akışı ile kuzeydeki koluviyal etek arazilerden gelen suların birikmesini önleyecek yüzey drenaj kanallarının açılmasıyla tuzluluk zamanla giderilebilir. Üst horizon dikkate alınarak verimlilik açısından değerlendirme yapıldığında, FAO (Anonymous 1990) ya göre, bitkiye yarayışlı fosfor içeriği (5.40 kg P 2 O 5 da -1 ) yeterli ve bitkiye yarayışlı potasyum içeriği (194.8 kg K 2 O da -1 ) ise fazla düzeydedir (Ek 9 Çizelge 6). 95

107 4.5 Anket Çalışması Sonuçları Anket çalışması kapsamında hane halkı anketi ve yerel yönetici bilgi formu çalışması yapılmıştır. Yerel yönetici bilgi formu başta Belediye başkanı olmak üzere, muhtar ve encümen üyelerinden oluşan 8 kişi tarafından doldurulmuştur. Hane halkı anketi ise 39 hanede yapılmıştır Yerel yönetici bilgi formu sonucu Doğantepe beldesi, Amasya il merkezine 27 km uzaklıkta 250 haneli nüfusa sahip kırsal yerleşim yeridir. Beldede ilköğretim okulu bulunmakta olup, 360 öğrenci ve 26 öğretmen mevcuttur. Sağlık ocağı olan beldede, doktor ve hemşire yoktur. Elektrik sorunu bulunmamakta, içme suyu yeterlidir. Her evde telefon bulunmaktadır. Beldede traktör sayısı 100, diğer motorlu araç sayısı 30 adettir. Beldenin ulaşım sorunu yoktur ve yolları asfalttır. Belde halkı geçimini tarımdan sağlamaktadır. Toplam tarım alanı ha olup, bunun ha ı sulu, 900 ha ı kuru tarım alanıdır. Mevcut ekili alanların ha ında sulu tarım, 700 ha ında kuru tarım yapılmakta, 200 ha arazide nadasa bırakılmaktadır. Başlıca yetiştirilen tarımsal ürünler, buğday, şekerpancarı, ayçiçeği, arpa ve soğandır. Çok az bir alanda da sebze yetiştirilmektedir. Ürün yetiştiriciliğinde gübre kullanılmakta ve zirai mücadele yapılmaktadır. Tarımsal su ihtiyacı, sulama amaçlı yapılan göletten ve su kuyularından sağlanmaya çalışılmaktadır. Sulama yöntemi olarak yaygın olarak salma sulama yöntemi kullanılmaktadır. Tarım topraklarında başlıca sorunlar, aşırı killi toprak, organik madde yetersizliği ve erozyondur. Beldede 500 adet büyükbaş ve 800 adet küçükbaş hayvan mevcuttur. Hayvanlar sürüler halinde otlatılmaktadır.hayvancılıkta en büyük sorun olan mer a sorunu büyük önem arzeden bir sorun olarak göze çarpmaktadır. Beldeden büyük şehirlere göç olmaktadır. Beldeden büyükşehirlere göç edenler geri dönmemekte ve bu kişilerin arazilerini başkaları ortak olarak ekmektedir. 96

108 4.5.2 Hane halkı anket sonuçları Ankete katılanların yaş durumları, yaş arası 2.6, yaş arası 17.9, yaş arası 35.9, yaş arası 28.2 ve 15.4 ü 60 yaştan büyüktür. Bu kişlerin öğrenim durumu, 7.7 okuma yazma bilmiyor, 7.7 okuma yazma biliyor, 41 ilkokul, 12.8 ortaokul, 28.2 lise ve 2.5 üniveriste seviyesindedir. Meslek gruplarında çiftçilik 98 lik oranla en büyük paya sahiptir. Çiftçilik dışında 1 lik oranlarla demirci ve duvarcı ustası bulunmaktadır. Hanelerdeki kişi sayısı oranında 3-5 kişi, 33.3 oranında 6-9 kişi, 20.52, 9 kişiden fazla; hanede çalışan kişi sayısı, 38.5 inde 1 kişi, 41 inde 2 kişi ve geriye kalan inde ise 2 kişiden fazladır. Ankete katılanlardan elde edilen verilere göre katılımcıların toplam arazi varlığı ha olarak ortaya çıkmıştır. Bu arazilerin ha ında (44) sulu tarım, ha ında (56) kuru tarım yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin ha lık kısmı ekili dikili, ha lık kısmı ise nadas alanlarıdır. Tarım arazilerinde yetiştirilen ürünler ve yetiştirilme alanları Çizelge 4.22 de verilmiştir. Çizelge 4.22 Tarım arazilerinde yetiştirilen ürünler ve yetiştirilme alanları Ürün Alan, ha Buğday Ayçiçeği Şeker pancarı Arpa Mısır Soğan Meyve Sebze Diğer Tarım arazileri olan kişilerin 94.6 sı sulama yapmakta, 5.4 ü sulama yapmamaktadır. Sulama yapanların uyguladıkları sulama yöntemi salma sulama yöntemidir. Sulama yapan çiftçilerin tamamı, sulama için yeterli suyun olmadığını ve kuraklıktan etkilendiklerini vurgulamışlardır. 97

109 Ürün yetiştiren çiftçilerin tamamı gübre kullanmaktadır. Tarımsal üretimde kullanılan gübre oran ve çeşitleri; 97.2 amonyum nitrat, 89.2 DAP, 35 çiftlik gübresi, 16.2 üre ve 5.4 amonyum sülfat şeklindedir. Tarımsal alanların tamamında, zirai mücadele yapılmaktadır. Yapılan zirai mücadele oranı ve türleri; 100 herbisit, 29.8 insektist ve 8.1 oranında fungusitdir. Tarımsal alanlardaki sorunların başında 72 lik oranla sulama ile ilgili sorun gelmektedir. Bu sorunu 30 luk oranla erozyon ve 5.1 lik oranla tuzluluk sorunu takip etmektedir. Tarımsal alanlarda karşılaşılan diğer sorunlar sırasıyla; 20 aşırı killi toprak, 17.3 su yetersizliği, 7.7 kanalet sorunu, 5.1 mer aların elden çıkması, 2.5 bölünmüş parseller, 2.5 oranında da topraklarda organik madde yetersizliği şeklindedir. Yetiştirilen ürünler arasında en fazla paya sahip olan buğdayda ortalama verim 266 kg da -1, ayçiçeğinde ortalama verim 175 kg da -1 ve şeker pancarında ortalama verim kg da -1 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.23). Çizelge 4.23 Yetiştirilen bazı ürünlerin ortalama verimleri Ürün En fazla, kg da -1 En az, kg da -1 Ortalama, kg da -1 Buğday Ayçiçeği Şeker pancarı Geçmiş ile günümüzde tarımsal ürünlerde farklılık olduğu ortaya çıkmıştır. Geçmişte bahçelerin bulunduğu ve meyve yetiştiriciliğinin yapıldığını, bugün ise meyve yetiştiriciliğinin hemen hemen hiç yapılmadığı, yine aynı şekilde bugün için mer aların elden çıktığı belirlenmiştir. Günümüzde ise geçmişten farklı olarak Mısır, soğan, patates ve fiğ gibi ürünlerin çok az miktarda da olsa yetiştirildiği anlaşılmıştır. Anket yapılan kişilerin 82 si hayvancılıkla uğraşmakta, 18 i hayvancılık yapmamaktadır. Hayvancılıkla uğraşanların 75 i hayvancılıktan gelir elde etmekte, 25 i kendi ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Büyükbaş ve küçükbaş hayvanların 93.8 i 98

110 dışarıda otlatılmakta, 6.2 si yıl boyu ahırda beslenmektedir. Hayvan sayısı ve türü 223 adet büyükbaş, 650 adet küçükbaş ve 490 adet kümes hayvanı şeklinde dağılım göstermektedir. Anket yapılan çiftçilerin 92.3 gibi büyük bölümü işletmelerinde işçi çalıştırmamakta, 7.7 si işçi çalıştırmaktadır. İşletmelerde çalıştırılan işçi sayısı ise 1 ya da 2 kişiyi geçmemektedir. Ankete katılanların 94.9 u tarım dışında başka gelirlerinin olmadığını, 5.1 i ise tarım dışında da gelirlerinin olduğunu bildirmişlerdir. Katılımcıların 77 si ekonomik durumların yetersiz olduğunu, 23 ü ekonomik durumlarının yeterli olduğunu belirtmiştir. Yapılan ankette ortalama yıllık gelirin YTL olduğu belirlenmiştir 4.6 Arazi Yetenek Sınıflaması Toprakları en iyi şekilde kullanmak ve yönetmek ve ayrıca verimliliklerinin sürekliliklerini sağlamak, toprakların sahip oldukları karakteristikliklerine göre belirli bir kullanım planlamasının yapılmasına bağlıdır. Bu planlamaların en önemli olanlarından bir tanesi Arazi Yetenek Sınıflamasıdır. Bu sınıflandırma çalışmasında, laboratuarda yapılan analiz sonuçları ile arazi çalışmalarından yararlanılmasının yanı sıra, Gökhöyük Tarım İşletmesi (GTİ) topraklarına ait araştırma (Anonim 1984) sonuçları ile diğer kurum ve kuruluşların yapmış oldukları çalışmalar da göz önünde bulundurulmuştur. Arazi yeteneklerinin belirlenmesi çalışmasında toprağın kullanımını etkileyen; toprak yapısı, jeolojik konum, erozyon, toprak derinliği, bitki örtüsü, tekstür, drenaj, taban suyu, taşlılık, tuzluluk ve alkalilik durumu gibi toprağın kalite ve karakteristik özellikleri dikkate alınmıştır (Klingebiel and Montgomery 1966). Ayrıca Pape et al. (1992) tarafından bildirildiği gibi toprağın kalite ve karakteristikleri arasındaki ilişkiler de göz önünde tutulmuştur. Bu sınıflandırma işlemi üç kategoride yapılır. Bunlar; yetenek sınıfı, yetenek alt sınıfı ve yetenek birimleridir. Yetenek sınıfları sekiz sınıftan oluşmaktadır ve Romen rakamları ile gösterilmektedir (I, II,... VIII). Birinci sınıftan itibaren sınıf numarası yükseldikçe toprakların kullanımını olumsuz yönde etkileyen unsurların çeşit ve tehlikesi de artmaktadır. 99

111 I. sınıf araziler kullanmalarını güçleştiren çok az sayıda sınırlayıcı faktöre sahiptir. Kullanımları açısından ciddi sorunları bulunmayan Bağlıca serisi arazilerinin bir bölümü I. sınıfa girmiştir. Bu sınıfa ait topraklar düz ve erozyon tehlikesi çok azdır. Toprakları derin olan, orta bünyeye sahip bu seri topraklarında drenaj sorunu da bulunmamaktadır. Taşlılık, tuzluluk- alkalilik ve su taşkını gibi sorunları yoktur. Uzun süreli toprak işlemenin oluşturduğu pulluk altı katmanı, derin sürümle giderilmeli ve baklagillerin yer aldığı ekim nöbeti uygulanmalıdır. Toprakların fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini korumak için organik gübreleme yapılmalıdır. Gerektiği miktarda gübrelendikleri takdirde verimlilikleri daha da yükselir. Bu sınıfa giren topraklar sulu tarıma (1.sınıf) uygundurlar. Çalışma alanına özgü hertürlü kültür bitkisi yetiştirilebilir. II. sınıf araziler kullanımı güçleştiren bazı sınırlayıcı faktörlere sahiptir veya orta derecede koruma tedbirlerine ihtiyaç gösterirler. Bu sınıfa giren toprak serilerinin yüzey ve yüzey altı tekstürlerinin ağır olması en önemli sorun olarak görülmektedir. Buna bağlı olarak hidrolik geçirgenlikleri düşüktür ve toprak işlemede sıkıntılar oluşmaktadır. Düz alanlarda bulunan topraklar özellikle tahıl ve yem bitksi üretimine uygundurlar. Bu toprakların fiziksel özellikleri organik madde ilavesiyle düzeltilmelidir. Bu topraklarda sulama yapılabilir. Bu sınıfa giren serilerin ağır bünye dışında kısıtlayıcı faktörleri arasında orta ve hafif eğim, erozyon ve buna bağlı toprak derinliğinin az olması ile taşlılık bulunmaktadır. Toprak işleme ve bitki seçiminde dikkatli davranılmalıdır. Eğimli arazilerde eğime dik sürüm yapılmalı ve ekim-nadas sisteminden kaçınılmalı ve erozyon zararı azaltılmalıdır. Sulama yapılacaksa karık sisteminin uygulanması uygun olacaktır. Ov1.A1it1d1, Dt1.B1it1d1, Bg1.A1it1d1, Ac1.A1it1d1, Yr1.A1it2d1, Sg1.A1it1d1, Eg1.A1it1d1, Td1.A1it1d1 haritalama birimleri tekstürün kil olması nedeniyle, Eg1.B2it1d1, Ut2.B2it1d1, Kr1.B2it1d1, Ky4.B2it1d1 haritalama birimleri eğimin hafif ve orta olmasından, Ov1.B2it1d1, Dt2B2it1d1, Al5.B2it2d2, Ba2.B2it2d1, Ba2.B2it1d2, Ky4.B2it1d2 haritalama birimleri hafif eğim ve klli tekstürden dolayı II. sınıfa dahil edilmiştir. III. sınıf; Bu sınıfa giren araziler özellikle topografik konumlarının neden olduğu kısıtlamalara sahiptirler. Düşük seviyeli taban arazilerde taban ve yüzey sularının birikmesi ve drene olamaması nedeniyle özellikle tuzluluk sorunu ortaya çıkarak sorun oluşturduğu Ov1.A1yt1d1, Ed1.A1yt1d1 ve Sg1.A1yt1d1 haritalama birimleri bu sınıfa 100

112 dahil olmuşlardır. Bu alanlarda yüzey ve yüzey altı drenaj sistemleri ile tuzun yıkanarak uzaklaştırlması gereklidir. Tuzlanmada sodyum kökenli tuzlar baskın ise yıkamadan önce jips uyglaması yapılarak soydum ortamdan uzaklaştırılmalıdır.eğimin artmasına bağlı olarak erozyon zararının oluşması ve toprak derinliğinin azalması nedeni ile Doğantepe, Soma, Tepe, Kaşka, Elvan GÖL, Bağlıca, Uzuntepe, Karşıyaka serilerinin bir bölümü bu sınıfa dahil olmuştur. Bu sınıfa giren arazilerde ürün yetiştirmek için mutlaka koruma tedbirlerinin alınması gerekmektedir. Özellikle koluviyal etek arzilerde bulunan bu alanlar eğime dik olarak sürülmeli ve bunun yanında şeritsel ekim yapılmalıdır. Yüzeyde bulunan taşlar toprak işleme ve ekim dikimi engellememesi için toplanmalıdır. Kültür bitkilerinin yanı sıra çayır, mer a ve orman arazisi olarak da elverişli olabilir. IV. sınıf araziler ancak çok iyi amenajman tedbirleri alındığında kültüre alınabilir. Eğimin etkisinin giderek artırması sonucu erozyon zararının fazlalaşması ile sığ topraklara sahip Tepe, Soma, Kaşka ve Karşıyaka serilerinin bir bölümü bu sınıfa girmiştir.bu alanlar gerekli önlemler alınması durumunda bazı tarla veya bahçe bitkileri yetiştiriciliği için kullanılmalıdır. Kontr sürüm ve şeritsel ekimle toprak işlenmeli ve yıl boyu toprak yüzeyinin örtülü kalması sağlanmalıdır.bunun için buğday, arpa ve bazı baklagillerle ekim nöbeti uygulanabilir. VI. sınıf; sınırlıyacı faktörlerin 20 ye varan eğim, sığlık, taşlılık ve şiddetli erozyon olarak belirlendiği Tepe, Gökhöyük ve Kaşka serilerinin bir bölümü bu sınıfa dahil edilmiştir. Bu alanlarda, toprak derinliğinin çok sığ, eğimin fazla olması ve taşlılık sorunu işlemeli tarım yapılmasını engelmektedir. Erozyonu azaltmak için bu topraklar işlenmemeli ve en azından doğal bitki örtüsü ile korunmalıdırlar. Bu aaziler üzerine mer a bitkisi tohumları aşılanarak hem kullanıma kazandırılmalı hemde toprak koruması sağlanmalıdır. Bunun dışında ağaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır. VII. sınıf araziler VI sınıf arazilerden daha şiddetli kıstlamalara maruz kalan Mehmetdede, Gökhöyük ve Gökhöyükçalı serileri bu sınıfa dahil edilmiştir. Bu alanalarda eğimin çok fazla olması, eozyonun çok şiddetli olması nedeniyle mer a olarak kullanmaya uygun değildirler.kısıtlıda olsa teraslama ve ağaçlandırma çalışması yapılmalıdır. Bu araziler üzerindeki doğal bitki örtüsü mutlaka korunmalıdır. 101

113 VIII.sınıf; Bu sınıfa giren arazilerde bitkisel üretim yapılamaz. Çok dik eğimlerde bulunan, fazla erozyon nedeniyle yer yer anakayanın otaya çıktığı Gökhöyük ve Kaşka serilerinin bir bölümü bu sınıfa dahil olmuştur. Araştırma alanının arazi yetenek sınıflaması dağılımına bakıldığında (Çizelge 4.24) tarım arazisi olarak kullanılabilir nitelikteki ilk dört sınıf toplam alanın ( ha) ile sınıflandırılabilen arazilerin büyük kısmını oluşturmaktadır. Geri kalan ha ise sınırlandırıcı faktörlerin sayısı ve şiddetinin artması nedeniyle işlemeli tarıma uygun nitelik göstermemektedir. Hemen hemen düz, taban arazilerde görülen, sık sık taşkınlara uğrayan, göllenmelerden dolayı işleyerek ziraat yapılamayan fakat çayır veya ağaç yetiştirilebilecek V. Sınıf araziler bulunmamaktadır. Çizelge 4.24 Çalışma alanındaki arazilerin arazi yetenek sınıfları (AYS) dağılım durumu Yetenek Sınıfları Alan, ha Oran, İşlemeli Tarıma Uygun I II III ha IV İşlemeli Tarıma Uygun Değil VI VII ha VIII Toplam Araştırma alanında, şiddetli erozyona uğramış, eğimli, taşlı ve kayalı veya çok sığ, dik veya dike yakın yamaçlar VI. ve VII. Sınıf olarak belirlenmiştir. Çalışma alanında arazilerin yeteneklerine göre kullanılmamasından dolayı büyük miktarlarda toprak taşınmalarına neden olmaktadır. VI. Sınıf olarak belirlenen alanlarda uygun olmadığı halde işlemeli tarım yapılmaktadır. Böyle alanların daha çok mer a veya ağaçlandırma alanları olarak kullanılması ve bu amaçlar doğrultusunda geliştirilmesi gerekmektedir. Çalışma alanının kuzey, kuzey doğu ve kuzey batıya doğru kısa mesafeler içinde giderek yükselen alanlar genellikle eğimli, sarp, sığ topraklı, taşlı ve kayalıklı olmaları nedeniyle VII. ve VIII. sınıf olarak belirlenmiştir. 102

114 Çalışma alanının eğim ve toprak derinliği dağılımlarına baktığımızda, gibi büyük bir kısmı işlemeli tarım yapmaya elverişli sınır olan 0-12 eğim arasında bulunmaktadır. Toprak derinliği dağılımlarına göre derin ve orta derin topraklardır. Bu nitelikleri bakımından araştırma alanı tarımsal yönden önemli bir potansiyele sahiptir. Fakat çalışma alanı topraklarının yarısına yakın ( 47.57) kısmında görülen ağır bünyeli (kil) yapı toprakların I. Sınıf arazilere dahil olmasını engellemektedir. Buna bağlı olarak I.sınıf arazilerin oranı 0.51 gibi çok düşük seviyede iken II. Sınıf arazilerin oranı gibi oldukça yüksektir. Çalışma alanının AYS haritası Şekil 4.22 de verilmiştir. 103

115 Şekil 4.22 Çalışma alanı arazi yetenek sınıfları (AYS) haritası 104

116 4.7 Tarım Arazileri Sınıflaması Tarım arazilerinin sınıflaması 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamında ve bu kanunda belirtilen kriterlere göre yapılmıştır. Tarım arazileri; Mutlak tarım arazileri (MT), Özel ürün arazileri (OT), Marjinal tarım arazileri (TA) ve Dikili tarım arazileri olarak gruplandırılmıştır. Tarım arazileri dışında kalan alanlar tarım dışı araziler (TD) olarak belirtilmiştir. Çalışma alanı tarım arazileri sınıflamasına göre, mutlak tarım arazileri (MT) ha alanı kapsamakta ve 0.51 orana sahiptir. Özel ürün arazileri (OT), ha yayılım göstererek luk alanı kapsamaktadır. Marjinal tarım arazileri (TA), ha ile lik paya sahiptir. Dikili tarım arazileri (DT) ha ve 0.72 orana sahiptir. Bu sınıfların dışında kalan tarım dışı araziler (TD) ha ve oranındadır (Çizelge 4.25). Çizelge 4.25 Çalışma alanı tarım arazileri sınıfları dağılımı Sınıflar Dağılım ha MT (Mutlak tarım arazisi) OT (Özel ürün arazisi) TA (Marjinal tarım arazisi) DT (Dikili tarım arazisi) TD (Tarım dışı alanlar) TOPLAM Meteorolojik verilere göre çalışma alanında yıllık yağış 437 mm dir. Bu durumda yağış miktarı 640 mm nin altında olduğu için Mutlak tarım arazileri (MT) sınıfına girebilmek için eğimin 3 ten az olması ve toprak derinliğinin 50 cm den fazla olması gerekmektedir. Arazilerin eğim durumları incelendiğinde 0-2 eğim grubuna giren arazi oranındadır. Toprak derinliği 50 cm üzerinde olan arazi miktarı oranındadır. 105

117 Bölgede yetiştirilen ürünlerin başında buğday ve şekerpancarı gelmektedir. Anket sonuçlarına göre buğday verimi ortalaması 266 kg da -1, şekerpancarı verimi ortalaması kg da -1 olarak belirlenmiştir. Bu ürünler için yöre ortalaması (Anonim 2003), buğdayda 299 kg da -1, şekerpancarında kg da -1 olarak belirtilmiştir. Buna göre çalışma alanında yöre ortalamasının biraz altında verim elde edilmektedir. Eğimi 0-2, toprak derinliği 50 cm üzerinde olan ve yöre ortalamasına yakın verim alınan araziler, özellikle ağır bünyeli (killi) topraklar olmaları, buna bağlı olarak sulamada ve toprak işlemede sorunlar oluşturmaları, geçirgenlik oranlarının sınır değer olan 0.15 cm h -1 düzeyine yakın veya altında olmaları nedeni ile MT sınıfına dahil olmayarak özel ürün arazisi (OT) sınıfına girmişlerdir. Bu durumda MT sınıfı 0.51 gibi düşük bir alanı kapsarken, OT sınıfı luk bir alanı kapsamaktadır. Çalışma alanında bulunan çok yıllık ağaç türlerinin dikili olduğu bağ-bahçe arazisi, dikili tarım arazisi (DT) sınıfına dahil edilmiştir. Bu arazi sınıfı tüm araziler içerisinde 0.72 oranındadır. Bunun dışında eğimin 12 den fazla ve toprak derinliğinin 50 cm den az olduğu, bazı kültürel önlemler alınarak tarımın yapıldığı ya da yapılabileceği araziler ( ha) marjinal tarım arazisi (TA) sınıfına dahil edilmişlerdir. Tarım arazileri sınıflaması haritası Şekil 4.23 de verilmiştir. 106

118 Şekil 4.23 Tarım arazileri sınıfları haritası 107

119 4.8 Sulu Tarım Arazisi Sınıflandırması Çalışma alanı toprakları özellikle kuzeyde bulunan eğimli, sığ ve yüksek araziler dışında değişen düzeylerde sulamaya uygundur. Toprakların, bulunduğu fizyografik ünite ve sulamaya uygunluk derecesi ile sulamayı güçleştiren sınırlayıcı faktörün türü arasında yakın bir ilişki vardır.yüksek arazilerde sulu tarıma uygunluğu olumsuz yönde etkileyen sınırlayıcı faktörler eğim ve toprak yetersizliğidir. Koluviyal etek arazilerde yer alan topraklarda ise başlıca sınırlayıcı faktör arazinin eğimidir. Aluviyal arazilerde ise eğimin yerini drenaj toprak geçirgenliği ve tuzluluk almaktadır.özellikle tekstürün kil oluduğu alanlarda düşük geçirgenlik sulamaya uygunluk sınıfının düşmesine neden olmuştur (Anonim 1984). Bu durum I. Sınıf arazilerin oranının düşük düzeyde kalmasına neden olurken II. Sınıf arazilerin oranının yüksek olmasına neden olmuştur (Çizelge 4.26). Çizelge 4.26 Çalışma alanı topraklarının sulu tarıma uygunluk sınıflarının dağılımı Sınıflar Dağılım ha I. sınıf II. sınıf III. sınıf IV. sınıf VI. sınıf TOPLAM Çalışma alanında 1. sınıf sulanabilir arazi ha gibi çok düşük düzeydedir. 1.sınıf arziler Bağlıca serisi içerisinde yer almaktadır. 2. sınıf sulanabilir araziler ha ile ilk sırayı yer almaktadır. Çalışma alanı topraklarının sulu tarıma uygunluk yönünden genellikle 2. sınıf ve 3.sınıfta bulunduğu görülmektedir. Toprakların ü çeşitli dercede developman hizmetleri götürüldüğü taktirde sorunsuz şekilde sulanabilirler. Haritalama birimlerinin sulu tarıma uygunluk sınıfları Çizelge 4.27 ve Şekil 4.24 de verilmiştir 108

120 Çizelge 4.27 Haritalama birimlerinin sulu tarıma uygunluk sınıfları Sulu Tarım Uygunluk Sınıfı Sınırlayıcı Faktörler Sınıfa Giren Haritalama Birimi Sulama İçin Developman Gereksinimi 1 Yok Ba1.A1it1d1 Çok hafif yüzey düzlemesi 2s Killi tekstür Bg1.A1it1d1, Eg1.A1it1d1, Ac1.A1it1d1, Yr1.A1it2d1, Sg1.A1it1d1, Td1.A1it1d1, Ov1.A1it1d1 Geçirgenliğin artırılması, tesfiye 2t Hafif eğim Al5.B2it2d2, Ba2.B2it1d2, Ba2.B2it2d1, Dt2.B2it1d1 Hafif, orta yüzey düzlemesi 2st Killi tekstür, hafif eğim Hafif eğim, taşlılık Eg1.B2it1d1, Kr1.B2it1d1, Ky4.B2it1d1, Kt1.A1it2d1, Dt1.B1it1d, Ut2.B2it2d2, Ba2.B2it2d1, Dt2.B2it3d1, Hafif, orta yüzey düzlemesi, Geçirgenliğin artırılması Hafif, orta yüzey düzlemesi, Taş temizleme 3t Orta eğim Dt2.C3it2d2 Orta derecede yüzey düzlemesi 3st Killi tekstür, hafif eğim Eg1.B2it2d2, Ov1.B2it1d1 3ts Orta eğim, orta derin toprak Ba2.C2it2d1, Ba2.C2it3d1, Ba2.C2it2d2, Ky4.B2it2d2, Ky4.B2it1d2, Dt2.B2it3d2 Geçirgenliğin iyileştirilmesi, Hafif yüzey düzlemesi Konturkarık gibi özel sulama yöntemi 3sd Killi tekstür, yetersiz drenaj Sg1.A1yt1d1, Ed1.A1yt1d1, Ov1.A1yt1d1 Drenaj geçirgenliğinin iyileştirilmesi 4stP Orta eğim, killi tekstür Sm3.C2it2d3, Tp5.C2it1d2, Ov1.C2it1d2 (mer a) Teraslama, kontur karık 4stV Killi tekstür, orta eğim, taşlılık 6 Aşırı eğim, çok sığ toprak Al5.B2it2d3, Uz3.B2it2d1, Ky4.C3it2d2 (sebze) Al5.C3it2d2, Al5.C3it2d3, Al5.E4it3d4, Al5.F4it4d4k2, Ba2.D3it3d2, Dt1.C3it3d4, Gc3.F3it3d4k2, Ho3.C2it3d4, Ho3.C3it3d4, Ho3.C3it3d4k2, Ho3.D4it3d4, Ho3.E4it2d4k2, Ho3.E4it3d4k3, Kt1.D3it2d3, Md3.C2it2d2, Md3.F4it2d4k2, Sm3.D2it2d3, Sm3.E4it3d4k2, Tp5.D2it2d3, Tp5.E3it2d3 109 Teraslama, kontur karık sulama Sulamaya uygun değil

121 Şekil 4.24 Sulu tarıma uygunluk haritası 110

122 4.9 Arazi Değerlendirme İdeal arazi kullanım planlamasını gerçekleştirebilmek için öncelikle arazi değerlendirme çalışmalarını yapmak gerekmektedir. Arazi değerlendirmesi, arazinin belli bir amaçla kullanıldığı taktirde onun gereksinmelerini karşılama yeteneğinin ve arazinin düşünülen kullanım altında göstereceği performansın belirlenmesi işlemidir (Anonymous 1976). Bu nedenle arazi değerlendirmesinin en önemli görevi bölgeye özgü ekolojik, ekonomik ve sosyal yapıya uygun arazi kullanımının belirlenmesinin yanı sıra yanlış kullanımlardan doğacak zararlanmaları anlatmaktır. Arazi kullanım planlaması için gerekli verilerin oluşturulmasını da amaçlayan arazi değerlendirme özet olarak, arazi kullanım türlerinin arazi istekleri ile arazinin sahip olduğu özelliklerin karşılaştırılmasıdır (Şekil 4.25) (Dent and Young 1981). BAŞLANGIÇ Amaçlar Veriler ve varsayımlar Planlama ARAZİ KULLANIM TÜRLERİ Şu andaki ve önerilecek AKT ARAZİ KULLANIM İSTEKLERİ VE LİMİTLERİ ARAZİ İLE ARAZİ KULLANIM BİÇİMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Etkileşme Ekonomik ve Sosyal durum Çevresel etki HARİTALAMA ÜNİTELERİ ARAZİ KALİTELERİ ARAZİ UYGUNLUK SINIFLAMASI SONUÇLARIN SUNULMASI Şekil 4.25 Arazi uygunluk sınıflarının oluşturulmasının şematik olarak gösterilmesi 111

123 Arazilerin en üretken ve karlı bir şekilde nasıl kullanılacağına karar vermek, ancak arazilerin farklı kullanımlara uygunluğunu ayrı ayrı değerlendirmekle mümkündür (Anomymous 1976) Arazi kullanım gruplarının uygunluklarının belirlenmesi Bu araştırmada 6 arazi kullanım grubu değerlendirmeye alınmıştır. Bu arazi kullanım grupları şunlardır. 1. Sulu Tarım-Tek Yıllık 2. Sulu Tarım -Çok Yıllık 3. Kuru Tarım 3. Orman 4. Çayır-Mer a 5. Diğer Tarım Dışı Kullanımlar Değerlendirmeye alınan arazi karakteristikleri ve kaliteleri, eğim, erozyon, toprak derinliği, drenaj, tuzluluk, tekstür, kayalılık, kireç ve yüzey taşlılığıdır. Her bir arazi karakteristiğinin, arazi kullanım türlerine uygunlukları ayrı ayrı belirlenmiştir. Buna göre arazi karakteristiklerinin uygunluk düzeyleri uygun S ve uygun olmayan N olmak üzere iki gruba ayrılmıştır (Çizelge 4.28 ve Şekil 4.26). Çizelge 4.28 Uygunluk sınıflandırmalarının yapısı (Anonymous 1976) KATEGORİLER ORDO SINIF ALT SINIF BİRİM S1 Çok uygun S2m S2e-1 S - Uygunluk S2 Orta uygun S2e S2e-2 S3 Az uygun S2me S2e-3 N1 Şimdilik uygun değil N - Uygun Değil N2 Sürekli uygun değil Not: S1 için altsınıf ve birim oluşturulmaz N1m N1e - 112

124 Arazi uygunluk ordoları: Uygunluğun türünü yansıtır (S veya N) Arazi uygunluk sınıfları: Ordolar içinde uygunluk derecesini yansıtır (S1, S2, S3, N1, N2) Arazi uygunluk alt sınıfları: Sınıflar içinde sınırlamaların türünü yansıtır Arazi uygunluk birimleri: Alt sınıflar içinde amenajman istekleri yönünden küçük çapta farklılıklar yansıtır ALT SINIF BİRİM S 2 e-1 ORDO SINIF Şekil 4.26 Arazi uygunluk sınıflamasını oluşturan elamanlar Arazi kullanım türlerinin (AKT) belirlenmesi ve tanımlanması Çalışma alanında, halen uygulanmakta olan ve ayrıca bu bölgenin ekolojik, sosyal ve ekonomik unsurlarına da uygun 29 farklı Arazi Kullanım Türü (AKT) belirlenmiştir. Söz konusu bu arazi kullanım türlerinin nitelik ve nicelikleri ise aşağıda tanımlanmıştır. Bu farklı arazi kullanım türlerinden 21 tanesi sulu ve 4 tanesi kuru olmak üzere 25 tanesi tarımsal, 4 tanesi ise tarım dışı kullanımlardır. Tarım dışı AKT leri çoğunluğu işlenerek tarım yapmaya elverişli olmayan alanların optimum bir şekilde kullanılması ve yöre insanlarının ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla değerlendirmeye alınmıştır. Ayrıca çalışma alanında sit alanı bulunmaktadır. Değerlendirmeye alınan tarımsal ve tarım dışı arazi kullanım türleri Çizelge 4.29 da verilmiştir. 113

125 Çizelge 4.29 Tarım ve tarım dışı arazi kullanım türleri (AKT) Tek Yıllık Tarımsal Amaçlı Arazi Kullanım Türleri Sulu Tarım Kullanım Türleri Çok Yıllık K01 Buğday K13 Elma K02 Arpa K14 Armut K03 Şekerpancarı K15 Erik K04 Mısır K16 Şeftali K05 Ayçiçeği K17 Kayısı K06 Soğan, Sarımsak K18 Kiraz K07 Domates, Biber, Patlıcan K19 Vişne K08 Fasulye K20 Bağ K09 Kavun-Karpuz K21 Kavak K10 Kabak-Hıyar K11 Yonca K12 Fiğ Kuru Tarım Kullanım Türleri K22 Buğday K23 Arpa K26 Orman K27 Çayır-Mer a K24 Mercimek, Nohut K25 Bağ Tarım Dışı Arazi Kullanım Türleri K28 Septik Tank Filtre (Absorbsiyon) alanları K29 Katı çöp depolama alanları Tarımsal amaçlı arazi kullanım türleri Sulu tarım kullanım türleri Sulu tarımı etkileyen genel toprak özellikleri Çizelge 4.30 da verilmiştir. Çizelge 4.30 Sulu tarım kullanım türlerini etkileyen toprak özellikleri Arazi Arazi Uygunluk Sınıfları Karakteristiği S1 S2 S3 N1 N2 Eğim () > 12 Toprak Derinliği > Drenaj İyi Orta Yetersiz Fena Çok fena Taşlılık () < > 20 Tekstür L, SiL, SCL SiC, SC C - S Tuzluluk > 16 Alkalilik > 40 Kireç >

126 Buğday Kışlık olarak ticari amaçlı buğday üretimini esas alan, tek yıllık bir AKT dür. Hasadından sonra ikinci bir ürünün yetiştirilmesine olanak sağlar. Serin iklim tahılı olan buğday, soğuk havalara ve dona karşı dayanıklıdır. Kök gelişimi cm e kadar ulaşmakta ve ph arasında optimum gelişme göstermektedir. Buğdayın farklı topraklarda yetişen çeşitleri vardır. Tiriticum aestivum kurak yamaçlarda ve çok nemli ekolojilerde başarıyla yetiştirilmesine karşın Topbaş çeşidi buğday fakir, kireçli kıraç topraklarda iyi sonuçlar vermektedir cm toprak derinliğine sahip arazilerde dahi iyi yetişebilir. Fazla ağır olmayan killi, killi tınlı, tınlı topraklar tüm buğday çeşitlerinin yetiştirilmesi için uygundurlar. Fena drenajlı veya çok kumlu topraklar iyi değildir. Su göllenen çukur alanlarda uygun değildir. Ayrıca pulluk altı katmanı gibi geçirimsiz katmanlar, buğday yetiştiriciliğini olumsuz etkiler. Tuzluluk ve alkaliliğe orta derecede dayanıklıdır. EC si 6-10 ds m-1 olan topraklarda gelişim göstermesine karşın EC 10 ds m-1 ye yükseldiğinde üründe ye varan düşüşler meydana gelmektedir (Kün 1983, Elçi vd. 1987). Arpa Kışlık olarak ticari maltlık veya yemlik arpa üretimini esas alan, tek yıllık AKT dür. Hemen hemen bütün işletmelerde yetiştirilmektedir. Ekim zamanı 15 Ekim 15 Kasım arasındadır. Haziran ayı başında hasat edildiğinden, ikinci ürün yetiştirilmesine imkan sağlar. Sıcaklığı 0 o C nin altına inmeyen, nispi nemi sürekli olarak arasındaki iklim, arpa için en uygun olanıdır. Arpa çeşitlerinin çoğu 5 o C a ulaşan düşük sıcaklıklarda ölür. Arpa kökleri 1-2 m ye kadar inebilmekte ise de, cm toprak derinliği yeterlidir. Yağışlı bölgelerde ağır tekstürlü, yetersiz drenajlı topraklarda zayıf gelişir. En iyi arpa tınlı tekstürlü, iyi havalanan organik maddesi yüksek topraklarda yetişir. Kireçli toprakları severler. Tuza dayanıklıkları yüksektir. Alkaliliğe dayanıklıkları ise ortadır değerleri arasındaki ph larda yetişebilir (Martin et al. 1976). Şekerpancarı Ticari amaçlı tek yıllık bir AKT dür. Ilıman ve bol yağış alan bölgelerin bir bitkisi olmakla birlikte büyüme mevsiminin belirli dönemlerinde bol güneşlenme isteğine 115

127 sahiptir. Yumru oluşumu için en uygun toprak sıcaklığı o C dir. Su oranının yüksek olmasından dolayı düşük sıcaklığa karşı hassasiyet gösterir. Bu nedenle genellikle 1 ile 1.5 o C de zarar görür. Gelişme devresinde 350 mm yağış veya aynı miktarda sulama suyu gerektirir. En etkili kök sistemi cm toprak derinliğinde oluşmaktadır. Her türlü toprakta yetişirse de çok ağır killi ve kireçli toprakları sevmez. Fiziki yapı bakımından yumuşak, havalanması iyi ve kolay ısınabilen kumlu tınlı, tınlı kumlu ve organik maddece zengin topraklar pancar yetiştiriciliği bakımından ideal olan topraklardır. ph arasında optimum gelişme gösterirler (Gencer 1987, Elçi vd. 1987, Esendal 1990). Mısır İnsan gıdası, hayvan yemi ve endüstri hammaddesi olarak ticari amaçlı mısır yetiştiriciliğini amaçlayan tek yıllık bir AKT dür. Esas ürün olarak yetiştirilebildiği gibi, ikinci ürün olarak ta yetiştirilebilmektedir. Mısır sıcak bölgelerin bitkisidir. Nispi rutubet 60 ın üzerinde olmalıdır. Vejetasyonu günde tamamlayan çok erkenci çeşitleri olduğu gibi, günde tamamlayan orta erkenci çeşitleri ve vejetasyonunu tamamlamak için 150 gün ve daha fazla süre isteyen geççi çeşitleri de vardır. Mısır sıcak iklim bitkisi olduğundan ekim zamanında sıcaklık o C, büyüme devresinde ise o C olmalıdır. Mısır bitkisi büyüme süresince toprakta bolca su ister, özellikle sapa kalkma ile çimlenme devreleri arasında çok su tüketir. Bu dönemde yağışların oldukça bol olması gerekir. Yaz yağışlarının yeterli olmadığı yerlerde, mısırın bu su isteği sulama suyu ile karşılanmalıdır. Mısır N, P ve K ca zengin yüksek verimli topraklardan hoşlanır. Toprak istekleri bakımında diğer tahıllara göre daha seçicidir. Çok ağır ve çok hafif topraklarda iyi gelişemez. Kökleri m kadar inmesine rağmen etkili kök derinliği 1 m dir. ph sı 5-8 arasında değişen topraklarda iyi sonuç verir. Kirece karşı dayanıklılığı düşüktür. Tuzluluk ve alkaliliğe karşı hassastır. EC si 4 ds m -1 ye kadar olan topraklarda sorunsuz yetişebildiği halde 4 ds m -1 de oranında verimde düşüş görülebilir. Mısır toprak havasızlığından çok zarar görür. Bu nedenle mısır yetiştirilen toprakların havalanma durumu iyi olması gerekmektedir (Elçi vd.1987, Geçit vd. 1987, Kırtok 1987). 116

128 Ayçiçeği Yağ bitkisi ve çerezlik olarak ayçiçeği yetiştiriciliğini amaçlayan tek yıllık bir arazi kullanım türüdür. Mısırın başarıyla yetiştirildiği yerlere uyum gösteren bir bitkidir. Kara ikliminin ve ılıman iklimin yağışlı bölgelerinde yetiştirilmektedir. Çimlenmesi için 2-4 o C sıcaklık gereklidir. 45 o C kadar sıcaklığa dayanabilmektedir. 40 o C de çimlenirse de bu amaçla en uygun sıcaklık 8-10 o C dir. Genç bitki 5 o C de sıcakta yaşamını sürdürebilmektedir. 4-6 yapraklı oluncaya kadar donlara dayanabilmektedir. Daha sonraki devrelerde düşük sıcaklıklardan zarar görür o C ortalama sıcaklıklarda en yüksek ürünü verir, 35 o C de de yağ içeriği azalır. Kuraklığa oldukça dayanıklı olup yıllık yağışı mm olan yerlerde sulanmadan yetişir. Sıcaklık isteği fazladır. Güneş ve sıcaklık yağ oranını arttırır. Üstten 60 cm derinliğe kadar ayçiçeği kökleri gelişim gösterir. Ancak m ye kadar köklerin ulaştığı saptanmıştır. Killi topraktan kumlu toprağa kadar değişen tekstürlü topraklarda iyi gelişir. Derin, nemli, bitki besin maddesince ve organik maddece zengin toprakları sever. Toprakta yeterince kireç bulunmalıdır. Toprak tuzluluğuna karşı dayanıklılığı az ise de soya fasulyesinden daha fazla dayanmaktadır. Asit ve geçirimsiz topraklardan hoşlanmaz. Ayçiçeği yetiştirilecek topraklar iyi drenajlı olmalıdır. İyi drenajlı aluviyal topraklarda iyi gelişir (Gencer 1987). Soğan, Sarımsak Yaş sebze ve kuru baş soğan üretimini amaçlayan bir AKT dür. Serin iklim sebzelerinden olup, geniş sıcaklık değişmelerine uyum gösterebilen ve dona dayanıklı bir bitkidir. Büyüme dönemlerinde serin, yumru bağlama dönemlerinde sıcak kuru havaya ihtiyaç duyarlar. Optimum çimlenme sıcaklığı o C olup, normal büyüme için o C idealdir. Tınlı ve kil içeriği az olan iyi drenajlı topraklar en uygun olanıdır. Ağır karakterli ıslak topraklardan hoşlanmaz ve yumru çürümesi meydana gelir. Maksimum köklenme derinliği 50 cm dir. ph 6-8 arasında olmalıdır (Bayraktar 1981). Domates, Biber, Patlıcan Ticari amaçlı sofralık domates, biber ve patlıcan üretimini esas alan tek yıllık bir AKT dür. Söz konusu bu AKT lerinin kök gelişimler genellikle 0-40 cm de dağılım 117

129 göstermektedir. Gelişimlerini normal olarak sürdürülebilmeleri için sıcaklığın o C arasında olması gerekmektedir. Bu sebze türleri optimum olarak tınlı topraklarda gelişim göstermelerine karşın, kumlu topraktan hafif killi toprağa kadar geniş bir tekstür aralığında yetişebilmektedir. Toprakta organik madde düzeyinin yüksek olması bitki gelişimini olumlu yönde etkilemektedir. Bu sebzeler için elverişli ph aralığı dur. Domates bitkisi hariç diğer sebzeler tuza oldukça duyarlıdırlar. 6 ds m -1 ye ulaşan tuzlulukta 50 lik bir azalma görülürken, 4 ds m -1 de ise üründe 25 lik azalma meydana gelmektedir (Bayraktar 1981, Günay 1981). Fasulye Mısırda olduğu gibi esas bitki olarak veya ikinci ürün şeklinde yetiştirilebilir. Ekolojik istekleri mısırın aynısıdır ancak fazla suya karşı duyarlı bir bitkidir. Buna karşılık don ve soğuğa karşı duyarlılığı daha azdır. Ortalama yaz sıcaklığı o C olan yerler fasulye için idealdir. Su ve sıcaktan hoşlanır, toprakta suyun belli bir seviyede bulunmasını ister. Bir kısım kökleri 2 m derinliğe kadar inebilmesine rağmen köklerin çoğunluğu cm derinlikte kalmaktadır. Fasulye bitkisi, fazla taşlı, çakıllı ve çok ağır killi topraklar hariç tutulursa, hemen her toprakta yetişebilir. Bununla beraber toprağın yumuşak, havalanması iyi, derin, su tutma kapasitesinin uygun olması büyüme ve verime olumlu etki yapar. Topraktaki fazla alkaliliğe ve yüksek tuz konsantrasyonuna hassas bir bitkidir. ph değerlerinin arasında olmasını ister. Toprakta yüksek oranda organik madde olması fasulye bitkisinin gelişmesini ve verimini arttırır (İlisulu 1973). Kavun/Karpuz Ticari amaçlı kavun veya karpuz yetiştiriciliğine yönelik tek yıllık bir AKT dür. Sıcak iklim bölgelerine adapte olmuş, o C arasındaki sıcaklıklarda iyi gelişim gösteren sebze türleridir. Toprak sıcaklığı 15 o C nin üzerine çıktığında ekim yapılır. Kavun, kumlu tınlı veya tınlı kumlu toprakları sever. Yetişmesi için en elverişli toprak reaksiyonu ph arasıdır. Kavun 40 cm ye kadar inebilen kazık köklere sahiptir. Kazık kökler üzerinde çoğunlukla toprak yüzeyine yakın ve azami 45 cm derinliğe 118

130 kadar yayılım gösteren saçak kökler yer almaktadır. Karpuz için en uygun toprak ise akarsu kenarlarındaki siltli topraklarla, derin, geçirgen, su tutma kabiliyeti yüksek, organik madde ve bitki besin maddelerince zengin, kumlu tınlı veya tınlı kumlu topraklardır. Fazla olmamak koşuluyla hafif asit topraklarda da yetişebilir. En elverişli ph aralığı tir. Tuza karşı hassas olan kavun-karpuz 6 ds m -1 tuzlulukta 50 ürün kaybına neden olur (Bayraktar 1981). Kabak-Hıyar Ticari amaçlı sofralık kabak ve hıyar üretimini esas alan tek yıllık bir AKT dür. Tarla yetiştiriciliğinde hıyar nazlı bir sebzedir. Fazla soğuk ve sıcaklardan hoşlanmaz. Ilıman iklimlerden hoşlanır. Bitki gelişimi için o C sıcaklık idealdir. Güneş ışığı isteği lux civarında olması verim açısından yeterlidir. Bitki başına su gereksinimi L arasındadır. Sıcaklığın 10 o C ye ulaşması ile tohumlarda çimlenme başlar. Çiçeklerin oluşması ve döllenme 10 o C den yukarı sıcaklıklarda meydana gelir. 30 o C nin üzerinde bitkide solma görülür. Fazla soğuklarda verim düşüklüğü ve donma; fazla sıcaklarda çeşitli mantar hastalıkları görülebilir. Hıyar, toprağı en çok seçen bitkilerden birisidir. Derin, gevşek, besin maddesince zengin, tuz konsantrasyonu fazla olmayan, fazla kireç ihtiva etmeyen, organik maddesi zengin topraklardan hoşlanır. Tınlı-kumlu, tınlı topraklar uygundur. Fazla ağır, havasız, su tutan topraklarda hıyar yetiştirilemez. Hıyar organik maddenin toprakta bol olmasını ister. Fakat fazla tuza da hassastır. Kabaklar sert iklimden hoşlanmaz soğuktan çabuk zarar görür, 0 o C sıcaklıkta bile bitkilerde üşüme şoku meydana gelir, 1 ve 2 o C de süratle donarak ölür. En iyi o C de gelişir. Sıcaklığın düşmesi ve artması büyümeyi yavaşlatır. Fazla kuraktan ve sıcaktan etkilenir, çoğu kez mantar enfeksiyonu meydana gelir. Kurak yanında fazla nemden de hoşlanmaz. İlk ve son donların kabaklar üzerinde olumsuz etkisi vardır. Tohum ekimi son don bittikten sonra yapılmalıdır. Tohumların toprakta çimlenmesi için en az o C sıcaklığa ihtiyaç vardır. Vejetasyon süresi gündür. Kabak ışıktan hoşlanır. Kabak her türlü toprakta yetişirse de, fazla ağır ve fazla kumlu toprakları pek sevmez. Daha çok organik madde miktarı fazla, gevşek, besin maddesi zengin, orta ağır toprakları tercih eder. En uygun ph aralığı tür (Günay 1981). 119

131 Yonca Yem bitkisi olarak Yonca üretimini amaçlayan bir AKT dür. Çok geniş ekolojik koşullara uyum gösterebilen bir bitkidir. 49 o C sıcaklığı olan yerlerde nem düşük olduğu taktirde yetişebilmektedir. Fakat yüksek sıcaklık verimde azalmaya neden olur. Yonca kökleri m derinliğe kadar gidebilmektedir. Kazık köklü olup yan kökleri çok kısadır. En iyi gelişimi derin, alt toprağı gözenekli ve geçirgen tınlı topraklarda göstermektedir. İyi bir gelişim için önemli miktarda kalsiyuma ihtiyaç gösterir. Kurak bölgelerde yer alan ve alkali topraklar dışında kalan her toprakta yaşamını sürdürebilmektedir. Fiğ Yem bitkisi olarak fiğ üretimine yönelik tek yıllık bir AKT dür. En iyi gelişmelerini serin iklimlerde yaparlar. Bu nedenle kışları ılıman geçen bölgelerde fiğler kışlık olarak ekilir ve gelişmelerini sonbahar, kış ve ilkbaharda gerçekleştirerek geç ilkbahar veya yaz başlarında olgunlaşırlar. Adi fiğ en fazla 8 o C ye dayanır. Kar örtüsü altında 18, 20 o C ye kadar dayanabilir. Yarı kurak yerlerde mm yağışla rahatlıkla yetişir. Adi fiğ hemen hemen her çeşit toprakta yetişebilir. Ancak derin, kireçli, killi ve verimli topraklarda daha yüksek verim alınabilir. Kumlu topraklarda iyi gübrelemek gerekir. Toprak rutubetinin orta düzeyde olması istenir. Diğer baklagil yem bitkilerine nazaran daha düşük asitliklerde de rahat yetişebilmektedir (Serin ve Tan 1996). Elma Elma ılıman, soğuk ılıman iklimin bir ağacıdır. Elma ağacı kış soğuklarına çok iyi dayanır. Kış dinlenme periyodunda ağaç 35 o C, bir yaşlı sürgünleri 20 o C ye kadar dayanabilmektedir. Elma, kış dinlenmesine en çok ihtiyaç gösteren meyvelerden birisidir. Yeteri kadar kış soğuklamasına maruz kalmamış olan ağaçların ilk baharda çiçek açmaları gecikir ve çiçeklerin açılması düzenli olmaz. Yine bu gibi ağaçlarda sürgün ve yaprak teşekkülü de normal olmamaktadır. Elma ağacı, genel olarak yüksek yaz sıcaklık derecelerinden de hoşlanmaz. Çünkü aşırı sıcaklık meyve kalitesinin düşmesine ve meyvelerde yanığa sebep olur. Elma ağaçlarından iyi bir ürün elde edebilmek için 120

132 havanın nispi nem bakımından da elverişli olması şarttır. Nispi nemin yaz aylarında düştüğü yerlerde meyve dökümü şiddetlendiği gibi meyve kalitesi de düşer. Elma için en iyi topraklar, içerisinde optimal derecede kireci ve yeteri kadar organik maddesi bulunan tın, tınlı kum veya kumlu tın tekstürlü geçirgen topraklardır. Elma ağacı kurak yerlerde, nemli yerlere göre, toprak bakımında daha çok hassastır. Nemli bölgelerde az derin, kumlu topraklarda iyi gübrelendiği taktirde, normal bir şekilde büyüdüğü halde, kurak bölgelerde susuzluktan çok zarar görür. Kökleri fazla derine gitmediğinden fazla nemli ve ağır killi topraklarda armut kadar zarar görmez. Hatta, kurak bölgelerde ağır bünyeli topraklarda susuzluğa dayanması artar. Taban suyunun bir metreden yukarı olmaması istenir. Bununla birlikte, derin geçirgen ve besin maddesince zengin topraklar, çoğunlukla en ekonomik toprakları teşkil eder. Elma ağaçları durgun kalmamak şartı ile su taşkınlarına, daha iyi dayanır. Toprakta az oranda tuz bulunduğu taktirde yetişebilir. Çok kireçli topraklarda demir alımındaki arızalar yüzünden sarılığa tutulur. En elverişli toprak reaksiyonu ph 6-8 arasındadır. Elma ağaçları memleketimizde hemen her tipteki topraklar üzerinde yetiştirilmektedir (Özbek 1978). Armut Armut bir ılıman iklim ağacıdır. Elmaya göre soğuklara daha az dayanıklı olduğundan kuzey yarım küresinde 55 enlem derecesinden daha yukarılara çıkmaz. Armut ağacı 5 ile 30 o C ye kadar dayanırsa da, uzun süren şiddetli soğuklar da, özellikle nemli olan topraklardaki ağaçlarda, sürgün uçları donar. Armut, elmaya göre daha fazla ortalama sıcaklık ister. En kaliteli meyveler yazları sıcak ve kurak olan yerlerde elde edilir. Yani armutlar bol güneşli, sıcak ve havadar yerlerden hoşlanır bu yüzden de bağ yöneylerinde çok iyi yetişir. Armutlarda meyvenin olgunlaşma periyodunda havanın kuru olması istenir. Kış dinlenmesi bakımından muhtelif çeşitlerin istekleri farklıdır. Genel olarak, +7 o C nin altında saat soğuklamaya ihtiyaç duyulur. Kışın yeteri kadar soğuklamamış armut ağaçlarında çiçeklenme devresi uzun sürer ve çiçeklerin açılmaları düzenli olmaz. Armut toprak bakımından fazla seçici değildir. Bununla beraber, toprak ne kadar derin, geçirgen, sıcak ve besin maddesince zengin olursa ağaçların gelişmeleri de o kadar iyi ve verimleri o oranda yüksek olur. Çok kuru, az derin ve taşlı topraklarda yetişen armutların meyveleri biçimsiz ve kalitesiz olur. Ağır ve nemli topraklarda 121

133 yetiştirilen sofralık armutların etleri kaba ve tatları yavan olur. Buna göre bol verimli ağaçlar ve yüksek kaliteli meyveler elde edebilmek için en iyi topraklar derin, sıcak iyi drene edilmiş tınlı topraklardır (Özbek 1978). Erik Yaş meyve olarak erik üretimini esas alan çok yıllık bir AKT dür. Erikler türlerine göre genel olarak değişik iklim şartlarında yetiştirilebilirler. Böylece, erik türlerini ılıman, sıcak ılıman ve soğuk ılıman iklim bölgelerinde ve hatta kış dinlenmesi kısa süren tür ve çeşitlerde, subtropik bölgelerde bulmak mümkündür. Erik çeşitleri genel olarak badem, kayısı, şeftaliden sonra çiçek açtığı için bu türlere göre ilkbahar geç donlarından daha az zarar görür, olağan üstü durumlar dışında kış donlarından korkulmaz. Yağışların iyi dağıldığı ve yıllık yağış toplamının 750 mm'yi bulduğu yerlerde erikler sulamadan da yetiştirilebilir, ancak meyvelerin irileşmesi ve iyi kalitede olgunlaşmaları için yeteri kadar suyun bulunması gerekir. Erikler toprak bakımından orta derecede seçici olarak kabul edilirler. Erikler için en uygun topraklar organik maddesi iyi, besin maddelerince zengin, yeter miktarda neme sahip sıcak, orta derin veya derin topraklardır. Kumlu ve nispeten geçirgen topraklarda sulanarak erik yetiştirilse de ağaçlar zayıf ve kısa ömürlü olur. Drenaj şartları iyi düzenlenmiş ağır topraklarda Avrupa erikleri, Japon eriklerine göre daha iyi sonuç verirler. Drenajı kötü topraklarda badem, kiraz, kaysı ve şeftaliden daha iyi sonuç verirler. Aktif kireç oranı yüksek olmayan kireçli topraklarda da erik yetiştirilebilir. En uygun toprak ph'sı dır. Bununla birlikte toprak şartlarına göre anaçlar seçilerek başarı ile üretilebilir (Özbek 1978). Şeftali Sofralık yaş meyve veya meyve suyu ve marmelat olarak, iç ve dış pazarlara yönelik şeftali üretimini amaçlayan çok yıllık bir AKT dür. Genç yaşından itibaren meyve vermeye başlayan ağaçların esas verim çağı 4-9 yaşıdır. Ekonomik ömürleri kısa olup genelde yıldır. Soğuk havaların biriktiği çukur alanlar don riskinin daha fazla olması nedeniyle uygun değildir. Özellikle erken açmış çiçekleri dondan zarar görür. 122

134 Şeftali çöğürü anaç olarak kullanılmış şeftali ağaçlarının en iyi yetiştiği topraklar aluviyal topraklardır. Bu topraklar geçirgen olmakla birlikte kumlu topraklar kadar kuru, nemi tutmakla birlikte killi topraklar gibi yaş ve soğuk değildir. İyi ısınması, iyi havalanması, su ve besin maddelerini iyi saklaması, bol ve kuvvetli bir kök sisteminin ve buna paralel olarak da verimli ve sağlam bir tacın teşekkülünü sağlamaktadır. Bununla birlikte kumlu topraklarda da yeterli sulama, yeşil gübre bitkileri ile bol organik madde sağlama ve yine iyi bir gübreleme ile şeftali ağaçları yetiştirilebilir. Kumlu topraklar su tutan ağır killi veya çok kireçli topraklara göre daha iyidir. Ağır, nemli ve soğuk olan kil ve killi topraklarda yetişen şeftalilerin gövdeleri iyi pişkinleşmez, hastalıklara maruz kalır ve kalitesiz meyveler oluşur. Şeftali yetiştiriciliğinde yüzey altı katmanları çok önemlidir. Köklerini derine salar ve kökün kuvveti oranında ağacın boyu, verimi artar ve ömrü uzar. Aktif kirecin 12 yi aştığı durumlarda sarılık şeklinde zararlar görülür. En iyi ph aralığı dır. Tuzluluk ve alkaliğe oldukça hassastır (Özbek 1978). Kaysı Yaş meyve olarak kaysı üretimini esas alan çok yıllık bir AKT dür. Kış soğuklarına ve kuraklığa şeftaliden daha dayanıklıdır. Soğuk hava akıntılarının oturup kaldığı çukur alanlar kaysı yetiştiriciliği için uygun değildir. 3-5 yaşlarında meyve vermeye başlar. En yüksek verim yılları yaş arasıdır. Kaysı derin, geçirgen, iyi havalanan, sıcak ve bitki besin maddelerince zengin olan, tınlı derin topraklarda optimum gelişim gösterir. Çok fakir ve kuru topraklarda verim düşer. Alt toprak derinliği yetersiz arazilerde zayıf gelişir. Kayısılar, çok nemli, ağır topraklardan hiç hoşlanmaz (Özbek 1978). Kiraz Yaş meyve olarak kiraz üretimini esas alan çok yıllık bir AKT dür. Kiraz aslında ılıman iklim şartlarında iyi yetişir. Toprak ve hava nemi bakımından kiraz vişneye göre daha isteklidir. Kiraz yazları serin geçen yerlerde meyvelerini en iyi kalite ile olgunlaştırabilmektedir. Şiddetli kış soğukları tomurcukların, dalcık ve dalların soğuktan yanmalarına, dal açılarında ve gövde de kabuğun donarak çatlayıp dökülmesine neden olur. Bu nedenle kış soğuklarının 20 o C nin altına sık sık düştüğü yerlerde kiraz 123

135 yetiştirilmemelidir. İlkbaharın geç donları da kirazlarda zararlanmalara sebep olabilir. Kiraz ve vişne kış dinlenme istekleri elma ve armuttan az, çoğu şeftali çeşitlerinden fazladır. Yaklaşık dinlenme süresi 7 o C nin altında saattir. Kirazda çiçeklenme ve meyve teşekkülü zamanında havaların yağışlı gitmesi istenmez. Düzenli olmak şartıyla 600 mm yağış alan yerlerde kiraz sulanmadan yetişebilir. Bununla birlikte, yağışın kritik sınırlar içinde kaldığı yerlerde kiraz bahçesi sulanmalıdır. Kiraz toprak bakımından seçicidir. Kiraz yetiştiriciliğinde hafif, drenajı iyi, derin tınlı topraklar seçilmelidir. Çok kurak, kumlu ve çakıllı topraklarla, fazla kireçli topraklar kiraz için elverişli değildir. Böyle topraklarda büyüme zayıf, verim az ve ağaçların ömrü kısa olur. Kirazın toprak seçiminde hiç şüphesiz kullanılan anaçlarda ayrı bir etki yapar (Özbek 1978). Vişne Yaş meyve olarak Vişne üretimini esas alan çok yıllık bir AKT dür. Vişne aslında ılıman iklim şartlarında iyi yetişir. Ancak vişne kiraza göre hem soğuk hem de sıcaklara daha çok dayanmakta, yeni iklim değişikliklerine kiraza göre daha çok adapte olmaktadır. Toprak ve hava nemine karşı da kiraz vişneye göre daha isteklidir. Vişne kış donlarına karşı çok dayanıklıdır. İlkbaharda çiçeklenme, kirazdan sonra olduğundan donlardan zarar görme ihtimali de azdır. Kiraz ve vişne kış dinlenme istekleri elma ve armuttan az, çoğu şeftali çeşitlerinden fazladır. Yaklaşık dinlenme süresi 7 o C nin altında saattir. Vişnede çiçeklenme ve meyve oluşumu zamanında havaların yağışlı gitmesi istenmez. Düzenli olmak şartıyla 400 mm yağış alan yerlerde vişne sulanmadan yetişebilir. Vişne toprak isteği bakımından çok toleranslıdır. Kiraz için ideal olan topraklar vişne içinde en iyisidir. Bununla birlikte, kuru ve kumlu topraklarla, killi tın veya killi ve kireçli topraklarda da yetişebilir. Yazları kurak geçen bölgelerde hatta killi topraklar yetiştirmeyi kolaylaştırır. Kiraz ve vişne için toprak seçiminde hiç şüphesiz kullanılan anaçlarda ayrı bir etki yapar (Özbek 1978). Bağ Sofralık yaş meyve, kuru üzüm veya şaraplık olarak, iç ve dış pazara yönelik üzüm üretimini amaçlayan çok yıllık bir AKT dür. 3-4 yaşından itibaren meyve vermeye başlayan bağın, ekonomik ömrü yıldır. Yıllık ortalama sıcaklığın 9 o C nin 124

136 üzerinde olduğu, sıcaklığın ise 12 o C altına düşmediği bölgelerde yetiştirilebilir. Kuzey rüzgarlarından, özellikle ilkbaharda zarar görür. Derin ve orta derin topraklarda emniyetli şekilde yetiştirilebilir. Taşlı topraklarda, kökleri havalandığı için iyi bir gelişme gösterir. Çatlayan killi topraklar, hastalıkları teşvik eder ve kök yeterince havalanamaz. Nemli ve kireçli topraklar bağcılık için elverişli topraklardır. 50 den daha fazla kireç içeren topraklarda özellikle şaraplık cinsler iyi gelişme gösterirler. Bağ için iyi bir drenaj şarttır. Tuzluk ve alkaliliğe orta derecede dayanıklıdırlar. Nötr ph lar en uygundur (Oraman 1970, Ağaoğlu ve Çelik 1986). Kavak Kavak, tür, alt tür ve kültivarca çok zengin olduğu için kendi içinde de çeşitli seleksiyona ayrılan bir cinstir. Kavak türlerinden en önemlisi, Türkiye ormanlarında oldukça büyük boy ve çaplara erişen titrek kavaktır. Denizden m yüksekliklere kadar çıkabilmektedir. Titrek kavak çok kuru kum ve ağır killi topraklardan hoşlanmaz, hava sıcaklığı isteği azdır, dona karşı dayanıklıdır. Gençlik çağında kazık kök geliştirirken daha sonraki gelişme çağlarında sığ kök (dalcı) sistemi geliştirmektedir. Kavak türlerinden diğer birisi de akkavaktır. Fakir, kuru ve özellikle tuzlu topraklarda iyi yetişirler ve tuzlu su etkilerine karşı dayanıklıdırlar. Su taşkınlarına uğrayan topraklar, bunlar için en uygun yerlerdir. Kavaklar hızlı büyümeleri, kısa zamanda gelişmelerine ve yeşil alanlar oluşturmalarına karşın kısa ömürlüdürler ve genellikle akarsu kenarları, dolgu toprakları üzerinde kısa zamanda gelişirler (Anonim 1994). Kavak yetiştiriciliği açısından ideal sayılabilecek araziler, vadi tabanı, bir akarsu kenarında bulunan, büyüme mevsiminde uzun süreli su taşkınlarına uğramayan düzlükler ve düz, düze yakın eğime sahip, dalgalı yapı göstermeyen yerlerdir. Kavak yetiştirilmesi açısından genellikle en uygun topraklar kil miktarının 35 in altında olduğu kumlu tın veya kumlu killi tın türündeki topraklardır. Bunun yanı sıra kavakların iyi gelişebilmeleri için çakıl tabakasının yaklaşık cm derinde olması gerekmektedir. Taban suyu seviyesinin genel olarak toprak yüzeyinden m derinlikte olması istenmektedir. Kavaklar için en uygun toprak reaksiyonu ph arasında olduğu durumdur. 125

137 Kuru tarım kullanım türleri Kuru tarımı etkileyen genel toprak özellikleri Çizelge 4.31 de verilmiştir. Çizelge 4.31 Kuru tarım kullanım türlerini etkileyen toprak özellikleri Arazi Karakteristiği Arazi Uygunluk Sınıfları S1 S2 S3 N1 N2 Eğim () < > 18 Toprak Derinliği > Drenaj İyi Orta Yetersiz Fena Çok fena Taşlılık () < > 20 Tekstür L, SiL, SCL SiC, SC FSL, SL - S Tuzluluk > 12 Alkalilik > 40 Kireç > > 60 Buğday Kışlık olarak yetiştirilen tek yıllık bir AKT dür. Yöre iklimine, son derece iyi adapte olmuş bir bitkidir. Ekim-Kasım aylarından itibaren bir sonraki yılın Haziran ayı ortalarına kadar araziyi işgal eder oc sıcaklıklarda bitki, büyüme döneminde normal gelişmesine devam eder. Vejetatif gelişmesinin ileri dönemlerinde, o C sıcaklık gelişme için yeterlidir. Soğuk havalara ve dona karşı dayanıklıdır. Özellikle sıcak ve nemden hoşlanmaz. Hasada yakın dönemlerdeki yağışlardan büyük zarar görür cm toprak derinliğine sahip arazilerde dahi, iyi yetişebilir. Buğday için en iyi topraklar, drenajı yeterli, derin, killi tın topraklardır. Bununla birlikte buğday killi ya da kumlu tınlı topraklarda da yetişebilir. Su tutma kapasitesi olan toprak iyi bir buğday toprağıdır. Toprakta organik madde arttıkça, verim artar. Buğday toprağında havalanma iyi olmalıdır. Porozitenin 40 nın hava, 60 nın suyla dolu olması en uygunudur (Elçi vd.1987). Arpa Kışlık olarak ticari amaçlı maltlık veya daha yaygın olan yemlik arpa üretimini esas alan, tek yıllık AKT dür. Hemen hemen tüm işletmelerde yetiştirilmektedir. Ekim 126

138 zamanı 15 Ekim 15 Kasım arasındadır. Serin iklim tahılları içinde iklim istekleri en fazla olan türdür. Arpa kurağa olduğu gibi, düşük sıcaklığa da dayanamaz. Soğuğa ve kurağa en dayanıklı çeşitleri bile buğday kadar dayanıklı değildir. Arpa tahıllar içerisinde toprak istekleri en yüksek olan türdür. Arpa kökleri 1-2 m ye kadar inebilmekte ise de, genelde yüzlek köklü olduğundan, bitki besin maddelerinin toprakta bol ve alınabilir durumda bulunmasını ister. Arpa için en uygun topraklar, havalanması iyi olan, organik maddesi 3 ten az olmayan, reaksiyonu nötr olan, tınlı topraklardır. Havalanması iyi olmayan yağışlı bölgelerdeki killi tekstürlü topraklarda, verim ve özellikle dane kalitesi düşüktür. Hafif kumlu topraklarda bitki kuraklıktan zara görür. Daneyi tam dolduramadan zor olum devresine girer ve verim düşer. Kireçli toprakları sever. Asitliğe karşı duyarlıdır. Alkaliliğe dayanıklılığı ise, orta düzeydedir değerleri arasında ki ph larda yetişebilir. Arpa tuza dayanıklılık bakımından, başta gelen tarla bitkilerindendir. Kök bölgesindeki toprak solüsyonunda tuz oranı arasında (8-16 ds m -1 ) olan tuzlu topraklarda, dahi arpa yetişebilir ( Martin et al. 1976). Mercimek ve Nohut Genelde iç tüketime yönelik olarak kuru şartlarda yetiştirilen bitkilerdir gün gibi kısa bir büyüme dönemine sahip olup dona ve fazla suya oldukça hassastırlar o C de iyi gelişme gösterirler. Toprak derinliği için cm yeterlidir. Tınlı topraklardan hoşlanır. Ağır tekstürlü topraklar az elverişlidir. Kireç isteği fazla değildir. Taşlı topraklar çok fazla elverişli değildir ph değerleri arasında yetişirler (Elçi vd.1987). Bağ Sofralık ve kurutmalık üzüm yetiştiriciliğini amaçlayan çok yıllık, arazi kullanım türüdür. Yıllık ortalama sıcaklığı 9 o C nin altına düşmediği alanlarda yetiştiriciliği yapılabilir. Kuzey rüzgarlarından özellikle bahar aylarında zarar görür. Bu nedenle daha çok güney-güney batı ve güney doğu yönlerine doğru eğimli olan alanlar bu amaç için en uygun yerlerdir. Derin toprakları sever ve eğim artışına karşı toleranslıdır. Taşlı topraklarda, kökleri havalandığı için iyi gelişme gösterir. Çatlayan killi topraklar, 127

139 hastalıkları teşvik eder ve kökleri yeterince havalanamaz. Marnlı ve kireçli topraklar bağcılık için iyi topraklardır. 50 den fazla kireç içeren topraklarda özellikle şaraplık çeşitler iyi gelişim gösterir (Oraman 1970, Ağaoğlu ve Çelik 1986) Tarım dışı arazi kullanım türleri Bu kullanım türlerinin seçiminde dikkate alınacak özelliklerin sınıflandırma dereceleri için FAO kaynaklarının (Anonymous, 1976, 1984, 1989) yanısıra Uluç (1992), Dengiz (2002), Dilek ve Çelem (2003) çalışmalarından yararlanılmıştır. Orman ve Ağaçlandırma Alanı İşlenerek tarım yapmaya elverişsiz olan alanlarda ani yağışlardan sonra yüzey akışına geçen suların tarım arazilerine zarar vermesini engellemeyi, yeşil alan ve dinlenme alanı ihtiyacını karşılamayı, uzun vadede kerestelik ve yakacak ağaç yetiştirmeyi amaçlayan çok yıllık bir AKT dür. Araştırma alanında, özellikle yüksek araziler eğim ve erozyon sorunu yaşamaktadır. Söz konusu bu alanlarda ağaçlandırma en iyi çözümlerden birisidir. Sığ ve çok sığ toprağı olan, dik ve çok dik eğimde, orta ve şiddetli erozyona maruz orta ve çok taşlı ve kayalı araziler bu kullanım gurubuna uygundur (Çizelge 4.32). Çizelge 4.32 Orman olarak kullanımı etkileyen toprak özellikleri Arazi Karakteristiği Arazi Uygunluk Sınıfları S1 S2 S3 N1 N2 Eğim () < >25 Toprak Derinliği > < 10 Drenaj İyi Orta Az aşırı Fena Çok fena Taşlılık () < > 50 - Tekstür LS, C, S Tuzluluk < > 30 Alkalilik < > 40 Kireç

140 Çayır Mer a Konum ve nitelik yönünden tarımsal kullanımlara uygun olmayan arazilerdir. Mer a olarak değerlendirmeye alınan alanlar; yüksek, sığ veya çok sığ, yer yer kayalık ve dağlık kesimlerdir. Ayrıca yüksek taban sularından olumsuz yönde etkilenmiş araziler ile tuzlu ve alkali özelliğe sahip arazilerin büyük bir kısmında gelişen otsu bitkiler, çayır alanları şeklinde kullanılabilmektedir. Bu nedenle değerlendirmeye alındıktan sonra mer a aşılaması ve gübreleme gibi ıslah çalışmaları ile de geliştirilecek alanlardan otlatma biçme suretiyle yararlanmayı amaçlayan AKT dür (Çizelge 4.33). Çizelge 4.33 Çayır ve mer a kullanım türlerini etkileyen toprak özellikleri Arazi Karakteristiği Arazi Uygunluk Sınıfları S1 S2 S3 N1 N2 Eğim () > Toprak Derinliği > < Drenaj İyi Ç.fena Taşlılık () < > Tekstür Fs - C S Septik Tank Filtre (Absorbsiyon) Alanları Yerleşim yerlerinde kanalizasyon şebekesi kurmanın mümkün olmadığı hallerde atık sular septik tank çukurlarına verilirler ve katı kısımlar orada bırakılıp sıvı kısımlar toprağa emdirilirler. Fazla geçirimli olup pis suyu taban suyuna ulaştıracak veya fazla geçirimsiz olup yüzeyde insan sağlığını etkileyecek birikintileri oluşturacak koşullara olanak verilmemelidir. Yüksek taban suyu ve su taşkınları çukurları etkilememelidir. Katı kısımların su taşkınları sırasında toprak yüzeyine yayılmamaları için önlem alınmalıdır. Fazla eğimli yerler bu nedenle kullanılmamalıdır. Evsel atıkları depolayan septik tank (filtre) alanlarını etkileyen toprak özellikleri ve sınırlama dereceleri Çizelge 4.34 de verilmiştir. 129

141 Çizelge 4.34 Septik tank filtre (absorbsiyon) alanlarını etkileyen toprak özellikleri Arazi Karakteristiği Arazi Uygunluk Sınıfları S1 S2 S3 N1 N2 Eğim () > 25 Geçirgenlik Orta-yavaş Orta, orta-hızlı Hızlı Yavaş Çok hızlı Çok yavaş Taban suyu derinliği > < 80 Etkili toprak derinliği > <10 Taşkın Yok Yok Nadir Ara sıra Sık sık Taşlılık () > 50 Kayalılık () > 30 Ana kayanın derinliği > <50 < 50 Katı Atık Depolama Alanları Katı atık depolama alanlarını etkileyen önemli özellikleri sıralayacak olursak: Jeolojik ve hidrojeolojik özellikler, toprak özellikleri, çevreye olan kirlilik etkisi, yerleşim yerinden olan uzaklığı ve ulaşım, meteorolojik şartlar ve yerleşim yerinin gelişimi gibi faktörlerdir. Toprak özelliklerine baktığımızda geçirimlilik, eğim, taban suyu derinliği ve ana kaya veya ana materyalin cinsi ve derinliği önemlidir. Bu kullanım türünün belirlenmesine etkili olan toprak özellikleri ve sınırlama dereceleri Çizelge 4.35 de verilmiştir. Ayrıca katı atık depolanması ile ilgili Dilek ve Çelem (2003) in yaptıkları çalışmada bu kullanım türü için gerekli kriterlerden olan, yerleşim yerlerine mesafesinin en az m olması ve sit alanlarının, yakın çevresindeki 100 m lik tampon zonlama ile birlikte mutlak koruma zonuna dahil edilmesi, jeolojik özellikler belirlenip değerlendirmeye alınmıştır. 130

142 Çizelge 4.35 Katı atık depolama alanlarını etkileyen toprak özellikleri Arazi Karakteristiği Arazi Uygunluk Sınıfları S1 S2 S3 N1 N2 Permeabilite Orta yavaş Yavaş Orta Tekstür CL, SiCL, SCL SiC, C, SC SiL, L, vfsl Orta hızlı LS Hızlı, çok hızlı, çok yavaş Eğim >25 Ana kaya derinliği > <50 <50 Sel basması yok yok nadir arasıra sık sık Drenaj yetersiz, kötü orta iyi aşırı aşırı Taban suyu derinliği > <80 <80 Taşlılık >90 Kayalılık >90 Toprak derinliği > <20 <20 SL Sit Alanı Bu kullanım tipinin değerlendirilmesinde herhangi bir toprak özelliği etkili olmamaktadır. Doğrudan doğruya insanların etkisi ve zamanın oluşturduğu değer bu tür alanların belirlenmesinde kullanılan kriterlerdir. Çalışma alanında T.C Kültür ve Turizm Bakanlığınca kabul edilmiş I. Derecede sit alanı bulunmaktadır Haritalama Birimlerinin Belirlenmesi ve Arazi Karakteristiklerinin Saptanması Doğantepe beldesi ve yakın çevresinde yayılım gösteren ve arazi kullanım türlerinin istekleri yönünden önemli farklılıklara sahip toprak serilerinin ve fazlarının belirlenmesi amacıyla, öncelikle temel toprak etüt ve haritalama çalışması yapılmıştır. Bu çalışma ile GTİ arazilerinde yapılan çalışma (Anonim 1984) sonucunda 21 farklı toprak serisi ve bu serilere ait 59 faz belirlenmiştir. Serilerin fazlara ayrılmasında üst toprak tekstürü, eğim, erozyon, drenaj, derinlik, taşlılık, kayalılık gibi arazi kullanımını doğrudan etkileyen farklı toprak ve arazi karakteristikleri dikkate alınmıştır. Belirlenen mevcut seri ve fazlara ait toprak çeşitlerinin fiziksel, kimyasal ve morfolojik özellikleri belirlenmiştir. 131

143 Tanımlanan AKT lerinin söz konusu bu 59 farklı haritalama biriminde uygulanmaları halinde, kullanımları üzerinde etkili olabilecek 9 adet farklı arazi karakteristiği saptanmış ve ayrıca arazi kullanımında değişik oranlarda etkili olabilecek 9 adet arazi karakteristiğinin 34 farklı düzeyi de belirlenerek Çizelge 4.36 da verilmiştir Haritalama Birimlerinin Her Bir Arazi Kullanın Türü İçin Fiziksel Uygunluklarının Belirlenmesi (FHBE) Fiziksel Haritalama Birim Endeksi (FHBE) olarak adlandırılan bu değer, AKT lerinin fiziksel olarak uygunluklarını yansıtmaktadır. Bu değerin belirlenebilmesi için araştırma alanında yayılım gösteren 59 farklı haritalama biriminin arazi karakteristikleri (Çizelge 4.34) ve 29 adet AKT nin farklı arazi karakteristikleri için öncelikle oransal beklenen ürün değerleri (OBÜ) saptanmıştır. Bu amaçla AKT lerinin arazi ve toprak istekleri göz önünde bulundurularak belirlenen değerler arasında alınmıştır. Herhangi bir arazi karakteristiğinin belli bir düzeyi, AKT nün uygulanmasını sınırlandırmıyorsa OBÜ değeri 1.00, fakat bu karakteristik AKT nün uygulanmasını imkansız kılıyorsa OBÜ değeri 0.00 olarak alınmıştır arasında kalan değerler ise arazi karakteristiğinin sınırlama derecesi göz önüne alınarak belirlenmiştir. Daha sonra İLSEN paket programı ile her bir haritalama biriminin, değerlendirmeye alınan bütün AKT lerine fiziksel uygunluğunu yansıtan FHBE değerleri hesaplanmıştır (Çizelge 4.37). Belirlenen FHBE değerleri, Çizelge 3.3 de verilen uygunluk sınır değerler aralığında (Anonoymous 1976) gruplandırılarak, her bir haritalama biriminin, her bir kullanım türüne olan uygunlukları bulunmuştur. 132

144 Çizelge 4.36 Arazi karakteristikleri ve alt grupları Toprak Karakteristiği EĞİM DRENAJ TUZLULUK dsm -1, TOPRAK DERİNLİĞİ TAŞLILIK KAYALILIK ÜST TOPRAK TEKSTÜRÜ EROZYON KİREÇ Birim Smb S.no Açıklamalar A 1 Düz, Düze Yakın 0 2 B 2 Hafif Dalgalı 2 6 C 3 Hafif Eğimli 6-12 D 4 Orta Eğimli E 5 Dik Eğimli F 6 Sarp 30 + SINIF DRJ 1 İYİ SINIF DRJ 2 YETERSİZ TUZ 1 TUZSUZ EC ,076 TUZ 2 HAFİF TUZLU EC TUZ 3 ORTA TUZLU EC 4 8 0,16 0,36 cm DER Çok Derin cm DER Orta Derin cm DER Sığ cm DER Çok Sığ SINIF TAS 1 Taşsız, çok hafif taşlı 0 2 SINIF TAS 2 Hafif taşlı 3 10 SINIF TAS 3 Orta taşlı SINIF TAS 4 Çok taşlı SINIF KAY 1 Kayasız 0 2 SINIF KAY 2 Az kayalı 3 10 SINIF KAY 3 Orta kayalı SINIF UTT 1 Kil (C) SINIF UTT 2 Siltli kil (SiC) SINIF UTT 3 Kil tın (CL) SINIF UTT 4 Siltli kil tın ( SiCL) SINIF UTT 5 Kumlu kil tın (SCL) SINIF ERO 1 Yok veya çok az SINIF ERO 2 Orta SINIF ERO 3 Şiddetli SINIF ERO 4 Çok Şiddetli KİR KİR KİR

145 Çizelge 4.37 Çalışma alanında yer alan HB lerinin değerlendirmeye alınan AKT lerine uygunluğunu yansıtan FHBE değerleri HB K01 K02 K03 K04 K05 K06 K07 K08 K09 K10 Ac1.A1it1d1 S S S S S S S S S N Al5.B2it2d2 N N S N N S S N S S Al5.B2it2d3 N N N N N S S N S S Al5.C3it2d2 N N N N N N N N N N Al5.C3it2d3 N N N N N N N N N N Al5.E4it3d4 N N N N N N N N N N Al5.F4it4d4k2 N N N N N N N N N N Ba2.A1it1d1 S S S S S S S S S S Ba2.B2it1d2 S S S S S S S S S S Ba2.B2it2d1 S S N S S S S S N S Ba2.C2it2d1 S S N N S S S S N N Ba2.C2it2d2 S S N N S S S S N N Ba2.C2it3d1 S S N N N N N N N N Ba2.D3it3d2 N N N N N N N N N N Bg1.A1it1d1 S S S S S S S S S S Dt1.B1it1d1 S S S S S S S S S N Dt1.C3it3d4 N N N N N N N N N N Dt2.B2it1d1 S S N S S S S S S S Dt2.B2it3d1 S S N N S S N N N N Dt2.B2it3d2 S S N N S S N N N N Dt2.C3it2d2 N N N N N N N N N N Ed1.A1yt1d1 S S S N S N N N N N Eg1.A1it1d1 S S S S S S S S S N Eg1.B2it1d1 S S N S S S S S S N Eg1.B2it2d2 S S N S S S S S S N Gc3.F3it3d4k2 N N N N N N N N N N Ho3.C2it3d4 N N N N N N N N N N Ho3.C3it3d4 N N N N N N N N N N Ho3.C3it3d4k2 N N N N N N N N N N Ho3.D4it3d4 N N N N N N N N N N

146 Çizelge 4.37 Çalışma alanında yer alan HB lerinin değerlendirmeye alınan AKT lerine uygunluğunu yansıtan FHBE değerleri (devam) HB K01 K02 K03 K04 K05 K06 K07 K08 K09 K10 Ho3.E4it2d4k2 N N N N N N N N N N Ho3.E4it3d4k3 N N N N N N N N N N Ho3.F4t3d4k3 N N N N N N N N N N Kr1.B2it1d1 S S N S S S S S S N Kt1.A1it2d1 S S S S S S S S S N Kt1.D3it2d3 N N N N N N N N N N Ky4.B2it1d1 S S S S S S S S S S Ky4.B2it1d2 S S S S S S S S S S Ky4.B2it2d2 S S S S S S S S S S Ky4.C3it2d2 N N N N N N N N N N Md3.C2it2d2 S S N S S S S S S S Md3.F4it2d4k2 N N N N N N N N N N Md3.F4it3d4k2 N N N N N N N N N N Ov1.A1it1d1 S S S S S S S S S N Ov1.A1yt1d1 S S S N S N N N N N Ov1.B2it1d1 S S N S S S S S S N Ov1.C2it1d2 S S N N S S N N N N Sg1.A1it1d1 S S S S S S S S S N Sg1.A1yt1d1 S S S N S N N N N N Sm3.C2it2d3 N S N N N S S N S S Sm3.D2it2d3 N N N N N N N N N N Sm3.E4it3d4k2 N N N N N N N N N N Td1.A1it1d1 S S N N S S N N S N Tp5.C2it1d2 N N N N N S S S S S Tp5.D2it2d3 N N N N N N N N N N Tp5.E3it2d3 N N N N N N N N N N Ut2.B2it1d1 S S N N S S N S N N Uz3.B2it2d1 S S S S S S S S S S Yr1.A1it2d1 S S N N S S N N S N

147 Çizelge 4.37 Çalışma alanında yer alan HB lerinin değerlendirmeye alınan AKT lerine uygunluğunu yansıtan FHBE değerleri (devam) HB K11 K12 K13 K14 K15 K16 K17 K18 K19 K20 Ac1.A1it1d1 S S S S S S S S S S Al5.B2it2d2 S S S S S S S S S S Al5.B2it2d3 S S S S S N S S S S Al5.C3it2d2 N N S N N N S N N N Al5.C3it2d3 N N S N N N S N N N Al5.E4it3d4 N N N N N N N N N N Al5.F4it4d4k2 N N N N N N N N N N Ba2.A1it1d1 S S S S S S S S S S Ba2.B2it1d2 S S S S S S S S S N Ba2.B2it2d1 S S S S S S S S S N Ba2.C2it2d1 S S S S S N S S S N Ba2.C2it2d2 S S S S S N S S S N Ba2.C2it3d1 S S S S S N S S S N Ba2.D3it3d2 N N N N N N N N N N Bg1.A1it1d1 S S S S S S S S S S Dt1.B1it1d1 S S S S S S S S S S Dt1.C3it3d4 N N N N N N N N N N Dt2.B2it1d1 S S S S S S S S S N Dt2.B2it3d1 S S S S S N S S S N Dt2.B2it3d2 S S S S S N S S S N Dt2.C3it2d2 N S S N N N S S N N Ed1.A1yt1d1 S S S N N N S N S N Eg1.A1it1d1 S S S S S S S S S S Eg1.B2it1d1 S S S S S S S S S N Eg1.B2it2d2 S S S S S N S S S N Gc3.F3it3d4k2 N N N N N N N N N N Ho3.C2it3d4 N N N N N N S N N N Ho3.C3it3d4 N N N N N N N N N N Ho3.C3it3d4k2 N N N N N N N N N N Ho3.D4it3d4 N N N N N N N N N N

148 Çizelge 4.37 Çalışma alanında yer alan HB lerinin değerlendirmeye alınan AKT lerine uygunluğunu yansıtan FHBE değerleri (devam) HB K11 K12 K13 K14 K15 K16 K17 K18 K19 K20 Ho3.E4it2d4k2 N N N N N N N N N N Ho3.E4it3d4k3 N N N N N N N N N N Ho3.F4t3d4k3 N N N N N N N N N N Kr1.B2it1d1 S S S S S N S S S N Kt1.A1it2d1 S S S S S S S S S S Kt1.D3it2d3 N N N N N N N N N N Ky4.B2it1d1 S S S S S S S S S S Ky4.B2it1d2 S S S S S S S S S S Ky4.B2it2d2 S S S S S S S S S S Ky4.C3it2d2 N S S N N N S S N N Md3.C2it2d2 S S S S S S S S S N Md3.F4it2d4k2 N N N N N N N N N N Md3.F4it3d4k2 N N N N N N N N N N Ov1.A1it1d1 S S S S S S S S S S Ov1.A1yt1d1 S S S N N N S N S N Ov1.B2it1d1 S S S S S S S S S N Ov1.C2it1d2 S S S S S N S S S N Sg1.A1it1d1 S S S S S N S S S S Sg1.A1yt1d1 S S S N N N S N S N Sm3.C2it2d3 S S S N S N S S S N Sm3.D2it2d3 N S N N N N N N N N Sm3.E4it3d4k2 N N N N N N N N N N Td1.A1it1d1 S S S S N N S N S N Tp5.C2it1d2 S S S S S S S S S S Tp5.D2it2d3 N N N N N N N N N N Tp5.E3it2d3 N N N N N N N N N N Ut2.B2it1d1 S S S S S N S N S N Uz3.B2it2d1 S S S S S S S S S S Yr1.A1it2d1 S S S S N N S N S N

149 Çizelge 4.37 Çalışma alanında yer alan HB lerinin değerlendirmeye alınan AKT lerine uygunluğunu yansıtan FHBE değerleri (devam) HB K21 K22 K23 K24 K25 K26 K27 K28 K29 Ac1.A1it1d1 S S S S S N N S N Al5.B2it2d2 S S S S S S S N S Al5.B2it2d3 N S S S S S S N S Al5.C3it2d2 N S S S S S S N S Al5.C3it2d3 N S S S S S S N S Al5.E4it3d4 N N N N N S S N N Al5.F4it4d4k2 N N N N N S S N N Ba2.A1it1d1 S S S S S N N S N Ba2.B2it1d2 S S S S S N S S S Ba2.B2it2d1 S S S S S N S S S Ba2.C2it2d1 S S S S S S S N S Ba2.C2it2d2 S S S S S S S N S Ba2.C2it3d1 S S S S S S S N S Ba2.D3it3d2 N N N N N S S N S Bg1.A1it1d1 S S S S S N N S N Dt1.B1it1d1 S S S S S N N S N Dt1.C3it3d4 N N N N N S S N N Dt2.B2it1d1 S S S S S N N S S Dt2.B2it3d1 S S S S S N S N S Dt2.B2it3d2 S S S S S S S N S Dt2.C3it2d2 N S S S N S S N S Ed1.A1yt1d1 S S S S N N N S N Eg1.A1it1d1 S S S S S N N S N Eg1.B2it1d1 S S S S S N N S S Eg1.B2it2d2 S S S S S S S S S Gc3.F3it3d4k2 N N N N N S S N N Ho3.C2it3d4 N N S S N S S N N Ho3.C3it3d4 N N N N N S S N N Ho3.C3it3d4k2 N N N N N S S N N Ho3.D4it3d4 N N N N N S S N N

150 Çizelge 4.37 Çalışma alanında yer alan HB lerinin değerlendirmeye alınan AKT lerine uygunluğunu yansıtan FHBE değerleri (devam) HB K21 K22 K23 K24 K25 K26 K27 K28 K29 Ho3.E4it2d4k2 N N N N N S S N N Ho3.E4it3d4k3 N N N N N S S N N Ho3.F4t3d4k3 N N N N N S S N N Kr1.B2it1d1 S S S S S N N S S Kt1.A1it2d1 S S S S S N N S N Kt1.D3it2d3 N N N N N S S N S Ky4.B2it1d1 S S S S S N N N S Ky4.B2it1d2 S S S S S N S N S Ky4.B2it2d2 S S S S S S S N S Ky4.C3it2d2 N S S S S S S N S Md3.C2it2d2 S S S S S S S N S Md3.F4it2d4k2 N N N N N S S N N Md3.F4it3d4k2 N N N N N S S N N Ov1.A1it1d1 S S S S S N N S N Ov1.A1yt1d1 S S S S N N N S N Ov1.B2it1d1 S S S S S N N S S Ov1.C2it1d2 S S S S S S S N N Sg1.A1it1d1 S S S S S N N S N Sg1.A1yt1d1 S S S S N N N N N Sm3.C2it2d3 N S S S S S S N S Sm3.D2it2d3 N S S S S S S N S Sm3.E4it3d4k2 N N N N N S S N N Td1.A1it1d1 S S S S S N N S N Tp5.C2it1d2 S S S S S S S N N Tp5.D2it2d3 N S S S S S S N S Tp5.E3it2d3 N N N N S S S N N Ut2.B2it1d1 S S S S S N N S S Uz3.B2it2d1 S S S S S N S N S Yr1.A1it2d1 S S S S S N N S N

151 4.12 Potansiyel Arazi Kullanımı Çalışma alanında yayılım gösteren haritalama birimlerinin çoğunda fiziksel arazi koşulları, birden fazla AKT nün uygulanabileceği sonucunu ortaya koymuştur. Bu nedenle, her bir haritalama birimi için, uygun olan tüm arazi kullanım türlerini içine alan ve olası bütün seçenekleri kullanıcıya sunan bir potansiyel arazi kullanımı belirlenmiş ve sonuçlar haritaya aktarılmıştır. Araştırma alanının potansiyel arazi kullanım haritasını hazırlamak amacıyla ilk önce değerlendirmeye alınan AKT leri 1. Sulu tarım-tek yıllık (K01-K12), 2. Sulu tarım-çok yıllık (K13-K21), 3. Kuru tarım (K22-25), 4. Oman-Ağaçlandırma (K26) 5. Çayır- Mer a (K27) ve 6. Diğer tarım dışı kullanımlar (K28-K29) olmak üzere 6 gruba ayrılmış ve her grup kendi içinde araştırma alanı haritalama birimleri için FHBE değerlerine göre kullanım gruplarına sınıflandırılmıştır (Çizelge 4.38). Bu alt gruplarının belirlenmesinde, her bir haritalama birimi için çok uygun (S1) ve orta uygun (S2) sınıfına giren kullanımlar İLSEN paket programının kendi içerisinde gruplandırılarak potansiyel kullanım grupları oluşturulmuştur. Çalışma alanında yayılım gösteren haritalama birimlerine ait potansiyel kullanım grupları Çizelge 4.39 da topluca verilmiştir. Çizelge 4.38 Değerlendirmeye alınan 6 ana grup AKT ve bunların alt grupları I. Sulu Tarım Kullanım Grubu -Tek Yıllık Bitkiler (K01, K02, K03, K04, K05, K06, K07, K08, K09, K10, K11, K12) T0: Bu grup için değerlendirmeye alınan kullanım türlerinin hiçbirine uygun değil T1: Fiğ T2: Yonca, Fiğ T3: Soğan, Kavun, Kabak, Yonca, Fiğ T4: Soğan, Domates, Kabak, Yonca, Fiğ T5: Arpa, Mısır, Ayçiçeği, Soğan, Domates, Kavun, Kabak, Yonca, Fiğ T6: Buğday, Arpa, Yonca, Fiğ T7: Buğday, Arpa, Ayçiçeği, Yonca, Fiğ T8: Buğday, Arpa, Ayçiçeği, Soğan, Yonca, Fiğ T9: Buğday, Arpa, Ayçiçeği, Soğan, Fasulye, Yonca, Fiğ, T10:Buğday, Arpa, Mısır, Ayçiçeği, Soğan, Domates, Kavun, Kabak, Yonca, Fiğ T11:Buğday, Arpa, Mısır, Ayçiçeği, Soğan, Domates, Fasulye, Yonca, Fiğ 140

152 Çizelge 4.38 Değerlendirmeye alınan 6 ana grup AKT ve bunların alt grupları (devam) I. Sulu Tarım Kullanım Grubu - Tek Yıllık Bitkiler (K01, K02, K03, K04, K05, K06, K07, K08, K09, K10, K11, K12) T12:Buğday, Arpa, Mısır, Ayçiçeği, Soğan, Domates, Fasulye, Kavun, Yonca, Fiğ T13:Buğday, Arpa, Şekerpancarı, Mısır, Ayçiçeği, Soğan, Kavun, Yonca, Fiğ T14:Buğday, Arpa, Şekerpancarı, Mısır, Ayçiçeği, Soğan, Domates, Fasulye, Yonca,Fiğ T15:Buğday, Arpa, Şekerpancarı, Mısır, Ayçiçeği, Soğan, Domates, Fasulye, Kavun, Yonca, Fiğ T16:Buğday, Arpa, Şekerpancarı, Mısır, Ayçiçeği, Soğan, Domates, Fasulye, Kavun, Kabak, Yonca, Fiğ II. Sulu Tarım Kullanım Grubu - Çok Yıllık Bitkiler (K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20, K21) C0: Bu grup için değerlendirmeye alınan kullanım türlerinin hiçbirine uygun değil C1: Vişne,Kavak C2: Kayısı C3: Elma C4: Elma, Kayısı, Vişne C5: Elma, Kayısı, Vişne, Kavak C6: Elma, Erik, Kayısı, Vişne, Kavak C7: Elma, Erik, Kayısı, Kiraz, Vişne, Kavak C8: Elma, Armut, Kayısı, Vişne C9: Elma, Armut, Erik, Kayısı, Vişne, Kavak C10: Elma, Armut, Erik, Kayısı, Vişne, Bağ, Kavak C11: Elma, Armut, Erik, Kayısı, Kiraz, Vişne, Kavak C12: Elma, Armut, Erik, Şeftali, Kayısı, Vişne, Bağ, Kavak C13: Elma, Armut, Erik, Şeftali, Kayısı, Kiraz, Vişne, Kavak C14: Elma, Armut, Erik, Şeftali, Kayısı, Kiraz, Vişne, Bağ, Kavak 1II. Kuru Tarım Kullanım Grubu (K22, K23, K24, K25) K0: Bu grup için değerlendirmeye alınan kullanım türlerinin hiçbirine uygun değil K1: Arpa, Bağ K2: Arpa, Mercimek, Bağ K3: Buğday, Arpa, Mercimek K4: Buğday, Arpa, Mercimek, Bağ IV. Orman Kullanım Grubu (K26) O0: Kullanım türlerinin hiçbirine uygun değil O1: Orman V. Mer a Kullanım Grubu (K27) M0: Kullanım türlerinin hiçbirine uygun değil M1: Mer a VI. Diğer Tarım Dışı Kullanım Grubu (K28, K29) D0: Kullanım türlerinin hiçbirine uygun değil D1: Katı çöp depolama alanları D2: Septik tank filtre alanları 141

153 Çizelge 4.39 Haritalama birimlerinin potansiyel kullanım grupları HB Potansiyel Kullanım Grupları HB Potansiyel Kullanım Grupları Ac1.A1it1d1 T15 C9 K3 O0 M0 D2 Ho3.E4it2d4k2 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Al5.B2it2d2 T3 C10 K4 O0 M1 D1 Ho3.E4it3d4k3 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Al5.B2it2d3 T3 C4 K4 O0 M1 D1 Ho3.F4t3d4k3 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Al5.C3it2d2 T0 C2 K2 O1 M1 D1 Kr1.B2it1d1 T8 C11 K3 O0 M0 D0 Al5.C3it2d3 T0 C0 K2 O1 M1 D1 Kt1.A1it2d1 T12 C11 K3 O0 M0 D2 Al5.E4it3d4 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Kt1.D3it2d3 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Al5.F4it4d4k2 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Ky4.B2it1d1 T16 C14 K4 O0 M0 D0 Ba2.A1it1d1 T14 C11 K3 O0 M0 D2 Ky4.B2it1d2 T16 C14 K4 O0 M0 D0 Ba2.B2it1d2 T11 C11 K3 O0 M0 D0 Ky4.B2it2d2 T5 C13 K4 O0 M1 D1 Ba2.B2it2d1 T11 C11 K3 O0 M0 D1 Ky4.C3it2d2 T0 C2 K3 O1 M1 D1 Ba2.C2it2d1 T6 C11 K3 O0 M0 D1 Md3.C2it2d2 T6 C7 K4 O1 M1 D1 Ba2.C2it2d2 T6 C7 K3 O1 M1 D1 Md3.F4it2d4k2 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Ba2.C2it3d1 T1 C4 K3 O0 M0 D1 Md3.F4it3d4k2 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Ba2.D3it3d2 T0 C0 K0 O1 M1 D1 Ov1.A1it1d1 T15 C9 K3 O0 M0 D2 Bg1.A1it1d1 T15 C11 K3 O0 M0 D2 Ov1.A1yt1d1 T6 C1 K3 O0 M0 D2 Dt1.B1it1d1 T15 C9 K3 O0 M0 D2 Ov1.B2it1d1 T8 C9 K3 O0 M0 D0 Dt1.C3it3d4 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Ov1.C2it1d2 T6 C5 K3 O0 M0 D0 Dt2.B2it1d1 T9 C11 K3 O0 M0 D0 Sg1.A1it1d1 T13 C9 K3 O0 M0 D2 Dt2.B2it3d1 T2 C5 K3 O0 M0 D1 Sg1.A1yt1d1 T6 C1 K3 O0 M0 D0 Dt2.B2it3d2 T2 C5 K3 O0 M1 D1 Sm3.C2it2d3 T2 C4 K4 O1 M1 D1 Dt2.C3it2d2 T0 C2 K3 O1 M1 D1 Sm3.D2it2d3 T0 C0 K1 O1 M1 D0 Ed1.A1yt1d1 T6 C1 K3 O0 M0 D2 Sm3.E4it3d4k2 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Eg1.A1it1d1 T15 C9 K3 O0 M0 D2 Td1.A1it1d1 T7 C5 K3 O0 M0 D2 Eg1.B2it1d1 T8 C9 K3 O0 M0 D0 Tp5.C2it1d2 T4 C12 K4 O0 M0 D0 Eg1.B2it2d2 T8 C6 K3 O0 M1 D1 Tp5.D2it2d3 T0 C0 K1 O1 M1 D0 Gc3.F3it3d4k2 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Tp5.E3it2d3 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Ho3.C2it3d4 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Ut2.B2it1d1 T8 C8 K3 O0 M0 D0 Ho3.C3it3d4 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Uz3.B2it2d1 T10 C13 K4 O0 M0 D1 Ho3.C3it3d4k2 T0 C0 K0 O1 M1 D0 Yr1.A1it2d1 T7 C5 K3 O0 M0 D2 Ho3.D4it3d4 T0 C0 K0 O1 M1 D0 142

154 Çizelge 4.39 incelendiğinde, Eg1.A1it1d1 haritalama biriminin karşısında, T15 C9 K3 O0 M0 D1 sembolleri yer almaktadır. Belirtilen bu semboller; T15: Buğday, Arpa, Şekerpancarı, Mısır, Ayçiçeği, Soğan, Domates, Fasulye, Kavun, Yonca, Fiğ, C9: Elma, Armut, Erik, Kayısı, Vişne, Kavak, K3: Arpa, Mercimek, Bağ yetiştiriciliğine uygun olduklarını, O0 orman ağaçlandırması, M0: Çayır-mer a için uygun olmadıklarını ve D2: Septik tank filtre alanlarına uygun olduklarını göstermektedir. Araştırma alanının yüksek araziler fizyografik ünitesinde yer alan ve önemli derecede erozyona uğrayarak sığlaşmış, çok taşlı ve kayalı arazileri benzer şekilde tarımsal kullanım gruplarının hiç birisine uygun değildir. Bu alanların ağaçlandırma veya mer a olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Söz konusu bu alanlarda yayılım gösteren toprak serileri dik ve çok dik eğimlere sahip Mehmetdede, Gökhöyük, Gökhöyükçalı serileri ile Kaşka, Tepe ve Kurttaşı serilerinin bir kısımlarıdır. Geriye kalan diğer araziler gerek tarımsal arazi kullanım gruplarından sulu tarım ile kuru tarım kullanım gruplarına gerekse de tarım dışı kullanım gruplarının değişik düzeylerine uygunlukları tespit edilmiştir. Çalışma alanı için belirlenen kullanım gruplarına uygun olan alanların, yayılımları harita halinde Şekil 4.27 de gösterilmiştir. 143

155 Şekil 4.27 Çalışma alanı potansiyel arazi kullanım haritası 144

156 4.13 Tarımsal Kullanıma Uygunluk Sınıflaması Doğantepe beldesi ve yakın çevresinde ayırt edilmiş olan 59 adet haritalama biriminin, değerlendirmeye alınan tarımsal amaçlı AKT lerine uygunluk derecesini yansıtan Haritalama Birimi Endeksleri (HBE) den elde edilen OHBE değerleri Çizelge 3.4 de belirtilen sınır değerleri doğrultusunda gruplandırılarak, araştırma alanında yer alan tüm araziler, tarımsal kullanıma uygunluk yönünden beş sınıf oluşturacak şekilde sınıflandırılmıştır. Çalışma alanında yayılım gösteren haritalama birimlerinin OHBE değerleri ile tarımsal kullanıma uygunluk sınıfları Çizelge 4.40 da toplu olarak verilmiştir. Çizelge 4.40 da görüldüğü gibi araştırma alanında seçkin tarım arazileri (1. Sınıf) hariç diğer arazi sınıfları mevcuttur. Araştırma alanında yayılım gösteren 59 adet haritalama biriminin, 35 adedinin tarımsal kullanımlara değişen düzeylerde uygun olduğu, 10 adedinin tarımsal kullanımı sınırlı araziler ve 14 adedinin de tarım dışı araziler olduğu görülmektedir. Araştırma alanı arazilerinin tarımsal kullanımlara uygunluğu yönünden alansal ve oransal dağılımı ise detaylı olarak Çizelge 4.41 de verilmiştir. Çizelge 4.41 de görüleceği üzere hiçbir sorunu bulunmayan, seçkin tarım arazileri bulunmamaktadır. Oldukça iyi tarım arazilerinin miktarı ise ha dır ve toplam alanın unu oluşturmaktadır. Sorunlu tarım arazilerinin miktarı ha olup toplam alanın ni oluşturmaktadır. Tarımda kullanımı sınırlı olan arazilerin miktarı ha dır ve toplam alanın ünü oluşturmaktadır. Son sınıf olan tarım dışı arazilerin miktarı da ha ile toplam alanın sini oluşturmaktadır. Çalışma alanında Uz3.B2it2d1, Ov1.A1it1d1, Ky4.B2it1d2, Ky4.B2it2d2, Ky4.B2it1d1, Kt1.A1it2d1, Ac1.A1it1d1, Ba2.B2it1d2, Ba2.A1it1d1, Ba2.B2it2d1, Bg1.A1it1d1, Eg1.A1it1d1, Dt2.B2it1d1 haritalama birimlerinin bulunduğu alanlar oldukça iyi tarım arazileri (2. Sınıf) olarak sınıflandırılmıştır. Acıca, Kurttaşı serileri ve Elvan Göl serisi arazilerini bir bölümü bu sınıflamada 2. sınıfa dahil edilmişlerdir. Bu seri topraklarının sınırlandırıcı faktörü tekstürlerinin kil olmasıdır. Ağır bünyeli topraklar olduklarından seçkin tarım arazileri sınıfına girememişlerdir. Araştırma alanında ha yayılımı bulunan sorunlu tarım arazileri nde (3.sınıf) uygun amenajman tedbirlerinin mutlaka alınması ve aynı zamanda tarımsal amaçlı ıslah projelerinin de uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir. Yetersiz drenaj, orta dik veya dik eğim, hafif tuzluluk, hafif taşlılık gibi sorunlara sahip bu alanlarda bahsedilen olumsuzlukların giderilmesi durumunda bir üst sınıfa atlatılabilir. Çok sığ, dik veya çok dik eğim, çok taşlı ve çok kayalılık gibi sorunlara 145

157 sahip alanlar ise 4 ve 5. Sınıf araziler olarak sınıflandırılmıştır. Fakat 4. Sınıfa giren Ed1.A1yt1d1 haritalama biriminde ise daha detaylı çalışmalar sonucu ıslah edilip edilemeyeceği konusunda karar verilmelidir. 4. ve 5. sınıfa giren serilere (Mehmetdede, Gökhöyük, Kaşka, Tepe) ait birimler, ağaçlandırma ve mer a arazileri olarak kullanılmalıdır. Çizelge 4.40 Oransal haritalama birim endeksleri ve tarımsal kullanıma uygunluk sınıflaması HARİTALAMA BİRİMİ OHBE TKUS HARİTALAMA BİRİMİ OHBE Ac1.A1it1d Al5.B2it2d Al5.B2it2d Al5.C3it2d Al5.C3it2d Al5.E4it3d Al5.F4it4d4k Ba2.A1it1d Ba2.B2it1d Ba2.B2it2d Ba2.C2it2d Ba2.C2it2d Ba2.C2it3d Ba2.D3it3d Bg1.A1it1d Dt1.B1it1d Dt1.C3it3d Dt2.B2it1d Dt2.B2it3d Dt2.B2it3d Dt2.C3it2d Ed1.A1yt1d Eg1.A1it1d Eg1.B2it1d Eg1.B2it2d Gc3.F3it3d4k Ho3.C2it3d Ho3.C3it3d Ho3.C3it3d4k Ho3.D4it3d Ho3.E4it2d4k Ho3.E4it3d4k Ho3.F4t3d4k Kr1.B2it1d Kt1.A1it2d Kt1.D3it2d Ky4.B2it1d Ky4.B2it1d Ky4.B2it2d Ky4.C3it2d Md3.C2it2d Md3.F4it2d4k Md3.F4it3d4k Ov1.A1it1d Ov1.A1yt1d Ov1.B2it1d Ov1.C2it1d Sg1.A1it1d Sg1.A1yt1d Sm3.C2it2d Sm3.D2it2d Sm3.E4it3d4k Td1.A1it1d Tp5.C2it1d Tp5.D2it2d Tp5.E3it2d Ut2.B2it1d Uz3.B2it2d Yr1.A1it2d TKUS 146

158 Çizelge 4.41 Çalışma alanı arazilerinin tarımsal kullanıma uygunluklarının alansal ve oransal dağılımları TKUS 2. sınıf 3. sınıf 4. sınıf 5. sınıf Alan, ha Oran, Çizelge 4.41 de verilen sınıf ve oranlara göre çalışma alanının tarımsal kullanıma uygunluk haritası oluşturulmuştur (Şekil 4.28). 147

159 Şekil 4.28 Çalışma alanı tarımsal kullanıma uygunluk sınıfları (TKUS) haritası 148