HIÇKIRIK ALOPESİ. Hem. Figen BAY Gazi Üniversitesi Hastanesi Hemşirelik Hizmetleri Md. Yrd. Onkoloji Hemşireliği Derneği Yönetim Kurulu Başkan Yrd.

Transkript

1 HIÇKIRIK ALOPESİ Hem. Figen BAY Gazi Üniversitesi Hastanesi Hemşirelik Hizmetleri Md. Yrd. Onkoloji Hemşireliği Derneği Yönetim Kurulu Başkan Yrd.

2 HIÇKIRIK Hıçkırık, diafragma ve interkostal kasların istemsiz, intermittan ve spazmotik kontraksiyonudur. Hıçkırık esnasında oluşan kas kontraksiyonu, ani bir inspirasyon ve glottisin kapanmasıyla son bulur ve bu esnada hık diye bir ses çıkar. Hıçkırık dakikada genellikle 6-12 kadar olup, bu aralık 4-60 arasında değişebilmektedir

3 Hıçkırık atakları, süresine göre 3 kategoriye ayrılmaktadır: 48 saate kadar sürebilen hıçkırık atakları, 48 saatten, 1 aya kadar sürebilen persistan hıçkırık, 1 aydan daha uzun süren inatçı hıçkırık (Guinness Rekorlar kitabında Iowa lı bir adamın 60 yıl hıçkırdığı bildirilmiştir).

4 Dirençli ve persistan hıçkırığın nedenleri Santral sinir sistemi hastalıkları Vagus ve diafragmatik sinirin irritasyonu Gastrointestinal hastalıklar Torasik hastalıklar Kardiovasküler hastalıklar Toksik metabolik nedenler Postoperatif İlaçlar Psikojenik İdyopatik

5 Kanser hastalarında hıçkırık nedenleri Malignensiler (Özefagus ca, kolon ca, karaciğer ca, pankreas ca vb.) Metabolik bozukluklar (Hiponatremi, hipokalemi, hipokalsemi, böbrek fonk. bozuklukları, üremi, kontrol edilemeyen DM) MSS patolojileri Kardiyovasküler hastalıklar Akciğer hastalıkları GIS hastalıkları Cerrahi/Anestezi ile ilgili problemler İdiyopatik nedenler

6 Kanser tedavisinde kullanılan ve hıçkırığa neden olan durumlar Antibiyotikler Benzodiazepinler Kortikosteroidler (özellikle deksametazon) Genel inhalasyon anestezikler Opioidler Kemoterapötik ajanlar (önemli erkek baskınlığı) Sisplatin Karboplatin Siklofosfamid Doketaksel Etoposit Gemsitabin İrinotekan Paklitaksel Vindesin Vinorelbin

7 İnsidans Ciddi hıçkırık nedeniyle ABD de her yıl yaklaşık kişinin hospitalizasyonu gerekmekte Ülkemizde insidansa yönelik yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır.

8 Hıçkırık Komplikasyonları Anksiyete Aritmi Aspirasyon Bradikardi / Kalp bloğu Karotis diseksiyonu Dehidratasyon Depresyon Dispne / Hipoksi Yorgunluk Yetersiz beslenme Pnömo-mediastinum Uyku yoksunluğu Konuşma bozukluğu Kusma Kilo kaybı Yara ayrışması

9 Kalıcı / İnatçı Hıçkırık Tedavisi Farmakolojik tedavi Baklofen Karvedilol Klorpromazin Gabapentin Haloperidol Ketamin Lidokain infüzyonu Metilfenidat Metoklopramid Tuz veya lidokain nebülizasyonu Nefopam Nifedipin / nimodipin Olanzapin Fenitoin Valproik asit Lokal anestezi ile frenik sinir bloğu Akupunktur Antispastik, antipiskotik, antiepiletik, Beta blakör

10 Nonfarmakolojik Yöntemler İnatçı hıçkırığı olanlarda, akupunkturun yararlı olduğuna dair gözlemsel çalışmalar bildirilmiştir. Bunlardan Ge ve arkadaşlarının çalışmasında, inatçı hıçkırığı olan 16 kanser hastasında akupunkturla 13 olguda tam remisyon (%81), 3 olguda da (%19) kısmi bir düzelme sağlanmıştır.

11 Nonfarmakolojik Yöntemler Chang ve arkadaşlarının çalışmasında ise, dirençli hıçkırığı olan 35 hastaya belirli akupunktur noktaları üzerinden infrared ışınlama tedavisi uygulanmış 34 hastada komplet, 1 hastada inkomplet cevap alınmıştır. Bu maksatla 4 ekstremite üzerindeki özel noktalara etki edebilen bir fototerapi cihazı kullanılmıştır.

12 Hıçkırığı Olan Hastanın Bakımı ve Bilgilendirilmesi Hıçkırığın altta yatan nedeni bulunursa, bu nedenin ortadan kaldırılması kesin çözüm şeklidir. Hıçkırığın nedeni bulunamazsa öncelikle fiziksel manevralara başvurulur nefesin tutulması veya bir poşetin içine solunması; valsalva manevrası; yutak veya yumuşak dili uyarmak için soğuk su yudumlanması, bir çay kaşığı toz şeker yutulması; göz hücrelerinin üzerine nazikçe basılması; dizlerin göğüse doğru baskı yapacak şekilde çekilmesi; dilin dışarı doğru çekilmesi v.s.). Fiziksel manevralarla da hıçkırık geçmiyorsa, ilaç kullanılması gerekir. Şayet ilaç tedavileri de başarılı olmazsa; akupunktur, hipnoz ya da cerrahi tedavi alternatifleri düşünülmelidir.

13 ALOPESİ Kemoterapötik ilaçların saç foliküllerine olan etkisidir. Kanser tedavisi kısmi saç kayıplarından komple kelliğe kadar neden olabilir.* Saç dökülmesine ek olarak kaş ve kirpiklerde de dökülme olabilir. *Can G, Demir M, Erol O, Aydıner A. A comparison of men and women suffering from chemoterapy-induced alopecia. Eur J Oncol Nurs. 2013; 17(3):

14 Sitotoksik Ajanların Etkileri Saç hücreleri kemoterapiye maruz kaldığında; Saç üretilmez ya da kırılgan özellikte defektli üretim olur. Saç kaybı sırasında ya da öncesinde kaşıntı ve kafa derisinde hassasiyet olabilir. Sitotoksik tedaviden sonra hastaların %65 i saç özelliklerinde değişme ifade ederler. Saç dökülmesinin fark edilebilmesi için saçların yaklaşık %50 sinin kaybedilmiş olması gerekir. Bazı antineoplastik ajanlar alopesiye neden olmaz iken, bazıları kısmi, bazıları ise total saç kaybına neden olabilir.

15 ALOPESİ RİSKİNİ ARTIRAN İLAÇLAR Alopesi riski fazla olan ilaçlar Cyclophosphamide Etoposide Paclitaxel Daunorubicin Ifosfamide Taxotere Doxorubicin(>50 mg) Alopesi riski orta olan ajanlar Cisplatin Mechlorethamine Topotecan Dactinomycin Methotrexate Vinblastine 5-Fluorouracil Mithramycin Vincristine Idarubicin Mitomycin Vindesine Mitoxantrone Vinorelbine

16 Kemoterapiye Bağlı Gelişen Alopesi Saç kaybı genellikle kemoterapiden 2-4 hafta sonra başlar. Kemoterapi bitiminden yaklaşık 2 ay içerisinde saçlar tekrar büyümeye başlar. Kaş ve kirpikler ise daha geç (genellikle 4. tedavi küründe) dökülmeye başlar. Chemoterapy İnduced Alopecia.Semin Cutan Med and Surg 2009; 28(1):11-14.

17 Radyoterapiye Bağlı Gelişen Alopesi Kranial ışınlamalara bağlı gelişen saç kaybıdır. Alopesinin derecesi radyoterapinin dozu ile ilişkilidir. Saç kaybı 2400 cgy başlar Total doz 3600 cgy altında ise genellikle geri dönüşlüdür Total doz 3600 cgy üzerine çıktığında genellikle kalıcıdır. Alopesi Radyoterapi başlangıcından ortalama iki hafta içerisinde gelişmeye başlar ve bitiminden 3-6 ay sonra saçlar tekrar uzamaya başlar

18 Alopesinin Hasta Üzerine Etkileri Alopesi hastanın fiziksel görünümünü kendine olan güvenini ailesel ve sosyal ilşkilerini kanserle mücadelesini etkileyen en önemli sorunlardan birisi olarak karşımıza çıkabilir. Bu konuyla ilgili bir çalışmada; hastaların %47 si alopesiyi en travmatik yan etki olarak tanımlamış Aynı çalışmada %8 inin alopesiden dolayı kemoterapiyi reddettiği saptanmıştır. Kluger, Jaclow W, Frouın E, Rigaul E. Permanent Scalp Alopecıa Related to Breast CanserChemoterapy Sequentıal FEC and Docetaxel. Annals of Oncology Advance Access, 2012;23(11):

19 Alopesi hayatı tehdit etmeyen bir yan etki olduğundan sağlık profesyonelleri tarafından çok fazla dikkate alınmayabilmektedir. Ancak şunu unutmamalıyız ki; Her kişi için hastalığın bir anlamı vardır ve psikolojik olarak farklı etkilenir. Kanser tedavisine bağlı alopesi yaşayan hastalara psikolojik distres fazladır. Onkoloji hemşiresi alopesinin hasta üzerine etkisini iyi tanımlamalı, hastanın yeni görünümü ile başetmesini güçlendirecek girişimler planlamalıdır. Roe H. Chemotherapy-İnduced Alopecia: Advice and Support For Haır Loss. British Journal of Nursing 2011;20(10):4-11

20 Who Alopesi sınıflandırması Grad I Grad II Grad III Grad IV Az miktarda saç kaybı Orta bölgesel saç kaybı Tam ama geri dönüşlü saç kaybı Geri dönüşsüz saç kaybı

21 Alopesinin Yönetimi* Saçlı deriye turnike uygulaması Turnike uygulaması; Başın çevresine uygulanan band ile başın basınç altında tutulmasıdır yılında kullanılmaya başlanmıştır. Saçı koruma tekniklerini saçlı deride metastaz riskini artırdığı ile ilgili çalışmalar, Kemoterapi kaynaklı alopesinin önlenmesinde turnike uygulamasının etkisiz bulunması ile ilgili çalışmalar sonucunda 1990 yılında FDA saçlı deri turnike aletinin satışını yasaklamıştır. Batchelor D. Hair and Cancer Chemotherapy. Eur J Cancer Care 2001;10:

22 Alopesinin Yönetimi* Saçlı Deri Hipotermisi Saçlı deriyi buz paketleri, soğutulmuş başlıklar ile saçlı derinin soğutulma işlemidir li yıllarda uygulanmaya başlanan bir yöntemdir. Güvenlik ve Etkinliği ile ilgili yeterli sonuçlar olmadığı için FDA saçlı deri soğutma cihazlarının kullanımına onay vermemektedir.

23 Alopesinin Yönetimi Saç dökülmesi ile ilgili hasta önceden bilgilendirilmeli Saçların tedavi başlangıcı ya da ikinci haftasında kısa kestirilmesi/traş ettirilmesi önerilmeli Saç bakımında ph nötr bebek şampuanı kullanımı önerilmeli Elektrikli saç kurutma makinesi kullanımından kaçınılması önerilmeli

24 Alopesinin Yönetimi Saçı şekillendirmede saç kıvırma aletleri, toka, bant, saç boyası, saç spreyi kullanımından kaçınılması önerilmeli Saçın taranmasında geniş dişli tarak kullanılması önerilmeli Güneşten kaçınılması Alopesi gelişmeden önce bandana, peruk, eşarp seçmesi ve bunları saç kaybı başlamadan kullanılması önerilmeli

25 Alopesinin Yönetimi Alopesinin tedavinin kesilmesini ya da doz azaltılmasını gerektirmeyen bir etki olduğu anlatılmalı Saç kaybı yaşadığında korku, öfke, üzüntü, utanma deneyimi yaşabilecekleri ve bunun normal olduğu belirtilmeli Benzer durumda alan hastalarla görüşmesi sağlanmalı Sosyal yaşamını kısıtlayan hastalar; aile ve arkadaşları ile bu konuyu konuşabilmeleri için cesaretlendirilmeli

26 Alopesinin Yönetimi Dökülme esnasında kaşıntıyı önlemek için deri yağlanmalı ve güneşten korunmalı Saçların geri çıkacağı ile ilgili mutlaka bilgilendirilmeli Saçlar geri çıkarken özelliklerinin değişebileceği açıklanmalı Bu durumla başetmede güçlük yaşıyorsa psikiyatriye yönlendirilmeli

27 TEŞEKKÜRLER. TEŞEKKÜRLER.