Doç.Dr.İstem Köymen KESER

Transkript

1 Doç.Dr.İstem Köymen KESER

2 Örnekleme Yaklaşımının Tasarlanması Araştırmanın amaçları belirlendikten, hedef populasyon tanımlandıktan ve veri toplama yöntemine karar verildikten sonra araştırma sürecinin diğer bir aşaması olan örnekleme yaklaşımının tasarlanmasına başlanabilir. Örnekleme yaklaşımının tasarlanması bir araştırma sürecinin en önemli aşamasıdır denilebilir. Bir araştırmanın başarısı doğrudan incelenecek olan grubun (örneğin) populasyonu temsil yeteneğine bağlıdır.

3 Bu sebeple sosyal bilimciler, siyasetçiler veya hükümetler tarafından yapılan tüm araştırmalar örneklemenin bazı formlarını kullanır.

4 Örnekleme tasarımının belirlenmesi, 1. araştırma için kullanılacak örnekleme çerçevesinin, 2. bu çerçeveden tesadüfi örnek seçmek için kullanılacak metotların ve 3. gereksinim duyulan örnek hacminin belirlenmesidir.

5 1-Örnekleme çerçevesi basitçe örneğin seçileceği sonlu hedef populasyonu oluşturan tüm birimlerin bir listesi olarak tanımlanabilir.

6 Populasyonu oluşturan birimler araştırmanın amacına bağlı olarak bazen bir şehirde yaşayan tüm insanlar, öğrenciler olabildiği gibi bir bölgedeki tüm çiftlikler veya tüm büyükbaş hayvanlar da olabilir. Önemli olan tüm birimler üst üste çakışmamalıdır veya hiçbir populasyon birimi çerçeve (liste) dışında kalmamalıdır.

7 Ülkelerdeki nüfus kayıtları, seçmen kütükleri, tapu ve sicil kayıtları, ticaret ve sanayi odaları üye listeleri, ekonomik büyüklüklere göre sanayi kuruluşlarının sıra listesi, telefon rehberi, özel iletişim merkezlerinin üye listeleri, öğrenci kayıt listeleri, muhtarlık kayıtları ve v.b. çerçeve olarak kullanılabilecek araçlardır.

8 Uygun bir hedef populasyon listesi mevcut değilse çerçeve iyi tanımlanmış doğal ve suni sınırlara sahip coğrafi alanlardan oluşabilir. Bu durumda coğrafi alanlardan oluşan bir örnek seçilir ve bu alanlardaki uygun birimleri listeler. Bu amaçla populasyon haritaları kullanılabilir.

9 Örneklemeye başlamadan önce öncelikle amaca uygun bir çerçevenin var olup olmadığı, yoksa, sağlanıp sağlanamayacağı araştırılmalıdır. Araştırmaya uygun bir çerçevenin var olması durumunda bu çerçevenin güncel olup olmadığının araştırılması ve eğer gerekli ise listelerde mutlaka güncelleme yapılması gereklidir.

10 Bir çerçeve yoksa ya da oluşturulamıyorsa bu durumda yeni bir çerçevenin hazırlanması problemiyle karşılaşılır. Yeni bir çerçevenin hazırlanmasında, çerçeve maliyeti ve kapsam hatası özellikle göz önünde tutulmalıdır. Bazen, tanımlanan populasyonun bazı birimleri, çerçevede yer alamayacağı gibi, tanımlanan populasyonun dışında kalması gereken birimler de çerçevede yer alabilir ya da bazı birimler tekrarlanarak çerçevede yer alabilir. Böyle bir özellikteki çerçevenin kullanılması, çerçeve (kapsam) hatasına neden olur.

11 Bu sebeple sosyal bilimciler, siyasetçiler veya hükümetler tarafından yapılan tüm araştırmalar örneklemenin farklı formlarını kullanır.

12 2-Araştırmalarda kullanılan örnekleme yöntemi araştırmanın amaçlarına, genel araştırma bütçesine, araştırmanın sayısal ve coğrafik alanına, veri toplama metoduna, konuya ve ihtiyaç duyulan denek tipini içeren araştırma kapsamına uygun bir örnekleme çerçevesinin mevcudiyetine bağlıdır. Bu kısıtlar altında kullanılacak örnekleme yöntemi belirlenecektir.

13 Örnekleme Yöntemleri Olasılıksal Örnekleme Yöntemleri Olasılıksal OLmayan Örnekleme Yöntemleri Basit Rastsal Örnekleme Gelişigüzel Örnekleme Tabakalı Rastsal Örnekleme Yargı Örneklemesi Küme Örneklemesi Kota Örneklemesi Sistematik Örnekleme Kartopu Örneklemesi

14 Araştırmalar aracılığıyla veri toplarken olasılıksal ve olasılıksal olmayan örnekleme yöntemlerinden faydalanılır. Arzu edilen tüm hedef populasyonu temsil yeteneğine sahip olan olasılıksal bir örnekleme yönteminin seçimidir, ancak bu seçim çeşitli kısıtlara göre değişir. Veriler bir posta veya telefon aracılığıyla toplandığında, daha az karmaşık örnekleme metotlarının maliyetinden daha fazla olmadıkça sıklıkla basit şans örneklemesi veya hatta tabakalı şans örneklemesi kullanılması tercih edilir.

15 Eğer veriler kişisel görüşmeler aracılığıyla toplanacaksa örneğe seçilen bireylerle tek tek görüşüleceğinden bu kişilere ulaşım maliyeti ve bu kişilerle görüşecek olan anketörlerin eğitim masrafları da diğer yöntemlere göre çok daha fazla olacaktır. Bu sebeple görüşme başına artan maliyet final örnek hacmini ciddi biçimde etkiler. Hedef populasyonun coğrafi yayılımı arttıkça bu kavramlar daha da kritik hale gelir. Bu sebeple geniş coğrafi alana yayılmış bu araştırmalarda özellikle bireysel görüşmeler yolu ile veri toplanması uygun ise tabakalı, kota ve özellikle küme örneklemesi yöntemleri tercih edilir. Kapsanan alan arttıkça çok aşamalı küme örneklemesi tercih edilmektedir.( Gray P.S., 2007)

16 3-Hangi örnekleme stratejisi seçilirse seçilsin, mümkün olduğunca daha fazla örnek üyesinin katılımını sağlamak ve iletişim kurmak için gayret gösterilmelidir. Olasılıksal örnekleme yöntemlerinde ve uygun bir örnekleme çerçevesinin var olması durumunda verilerin toplanmasında arzu edilen duyarlılık, tahmin hatası ve örnekleme maliyeti gibi kriterlere göre alınması gerekli örnek hacimleri bellidir.

17 Ancak birden çok özelliği aynı anda dikkate aldığımızda, nitel verileri incelediğimizde, zaman ve maliyet kısıtlarından dolayı veya elimizde bir örnekleme çerçevesi olmaması v.b. kısıtlardan dolayı olasılıksal olmayan örnekleme yöntemlerini tercih ettiğimizde belirli bir güvenilirlikle almamız gereken örnek hacmi veya bir diğer deyişle görüşmemiz gereken kişi sayısı ile ilgili kesin bir kural yoktur.

18 Ancak bu konuda da aşağıda değinilen bazı noktalara dikkat edilmelidir. Ana Kütlenin Homojenliği: Ele alınan ana kütlenin ilgilenilen değişken veya değişkenler bakımından homojen ya da heterojen olması örneklem hacminin belirlenmesine etki eder. Eğer populasyonun bütün birimleri ilgilenilen değişken itibarıyla yakın değere sahipse, bir birimin incelenmesi, amaca ulaşmak için yeterlidir. Ancak heterojenlik arttıkça, ana kütleyi temsil edebilecek bir örneklem oluşturabilmek için, örneklem hacminin de giderek büyümesi gerekir.

19 Araştırmada Verilecek Kararın Önemi: Kritik kararlar için olabildiğince çok ve ayrıntılı bilgiye gereksinim vardır. Böyle durumlar, büyük hacimli bir örneklem üzerinden araştırma yapmayı gerekli kılar.

20 Ancak, örneklem hacmi arttıkça maliyet ve gereksinim duyulan zaman ve nitelikli personel sayısı da artar. Burada dikkat edilmesi gereken husus, bir yandan küçük hacimli örneklem oluşturmak suretiyle, bu örneklemin ana kütleyi temsil etmesi bakımından yetersiz kalmasını engellemek, diğer taraftan da gereksiz yere çok büyük hacimli örneklem seçerek, zaman ve maliyet yönünden kayba uğramamak için, uygun büyüklükte bir örneklem hacmini belirlemektir.

21 Araştırmanın Yapısı: Araştırmanın doğası da örneklem hacmi üzerinde etkilidir. Uygulamada genellikle nitel araştırmalarda küçük hacimli örneklemlerle, nicel araştırmalardaysa daha büyük hacimli örneklemlerle çalışılır.

22 Benzer Çalışmalarda Kullanılan Örneklem Hacimleri: Örneklem hacmi, benzer güvenilir çalışmalarda kullanılan örneklem hacimlerinin ortalamalarından yararlanarak da belirlenebilir. Özellikle, olasılıklı olmayan örnekleme yöntemleri kullanıldığı zaman, bu tür yaklaşım, örneklem hacmi konusunda kabaca fikir verir.

23 Kaynaklarla İlgili Sınırlayıcılar: Örneklem hacminin belirlenmesiyle ilgili karar, zaman ve parasal imkanlarla sınırlıdır. Ancak veri toplama konusunda iyi yetişmiş eleman bulma veya eleman yetiştirme hususu da bu bağlamda önemli sınırlayıcıdır(örnekleme, Şeniş F., 2002,175).

24 Bununla birlikte örneğin A.B.D. de ulusal nabız yoklamaları 1980 lerde iyi seçilmiş, bir diğer deyişle temsil ediciliği yüksek 1500 kişinin o zamanlar nüfusu 200 milyonun üzerinde olan A.B.D. için bile doğru tahminler ürettiğini görmüşlerdir. Sadece 1500 bireyden oluşan temsil edici örnek toplam populasyonun çeşitli karakteristiklerini çok küçük bir hata payıyla yansıtabilmiştir(ferber R. v.d,

25 Bir geniş çaplı survey de pratikte genelde populasyon birimlerinin populasyonu temsil yeteneği yüksek %10 veya %20sinin araştırılmasının güvenilir sonuçlar vermesi bakımından uygun olduğu görülmüştür(houston A.)

26 NOTLAR: Araştırmacılar raporlarında genellikle kullandıkları metotları tanımlamada başarısızlığa uğrarlar. Çünkü genellikle verilerden elde edilen sonuçların tartışılması verilerin nasıl toplanıldığından ve nasıl analiz edildiğinden daha ilgi çekicidir. Bununla birlikte bilginin nasıl toplanıldığı ile ilgili bilgi sahibi olmaksızın verilerin genelleştirilebilmesine ve anlamına karar vermek güçtür. Bir örneğin sadece nasıl seçileceğinden bahsetmek yeterli değildir, araştırmacının analiz için örnekleme kararlarının ne anlama geldiğini bilmesi ve araştırma sonuçlarını yorumlayabilmesi gereklidir.

27 Örnek karakteristiklerinin farklı olmasına daha fazla dikkat edilirse, aynı konu ile ilgili araştırma sonuçlarının değişkenliği daha az sürpriz olur. Örnekleme prosedürleri zayıf bir biçimde tanımlandığında veya araştırmacılar örnekleme prosedürlerindeki farklılıkları belirtmezlerse sonuç bir karmaşa olur. Bazen sonuçlardaki tutarsızlıklar örneklerin seçildiği ve verilerin toplandığı yollardaki farklardan kaynaklanabilir.(kitson Gay C., v.d.,1982)

28 Geniş çaplı araştırmalarda her şey düzgün bir biçimde planlanmış olsa bile uygulamaya geçildiğinde birçok hatayla karşı karşıya kalınabilir. Bu hatalar örneklemeye dayalı veya örnekleme dışı hatalar olabilir.

29 Bu hataları önceden engelleyebilmek bir diğer deyişle araştırmanın düzgün bir biçimde uygulanabilmesi için bu aşamada öncelikle çalışmayı uygulayacak olan görüşmecilerin bir diğer deyişle anketörlerin toplanıp hem genel görüşme kuralları hem de projenin özel gereksinimleri varsa özel uygulamalar gerektiriyorsa (örneğin yaşlılarla bir araştırma yapılacak ve özel görsel kartlar kullanılacaksa) bunun ile ilgili çok iyi bir biçimde eğitilmesi ve örnekleme prosedürünün de bu kişilere çok ince ayrıntılarına kadar anlatılması gereklidir.

30 Çoğu araştırma organizasyonları görüşme görevi için kendi eğitimlerini verirler. Bir görüşme için temel gereksinimler yabancılara yaklaşma yeteneği(bireysel olarak veya telefonla) araştırmalara katılım için ikna edebilme ve verilen talimatlarla düzgün bir biçimde ihtiyaç duyulan veriyi toplayabilmektir(( Scheuren F., 2004)).

31 Ayrıca anketörlerin örneğin bir bireye ulaşamadıklarında veya beklenmedik durumlarla karşılaştıklarında ( örneğin, görüşmenin tam ortasında görüşmenin kesilmek istenmesi gibi) ne yapmaları gerektiği önceden en ince ayrıntısına kadar bu aşamada planlanmalıdır. Bu eğitimden sonra görüşmeyi yapacak olan bireyler veri toplamak için telefon merkezlerine veya uygulama sahasına yollanır.

32 Uygulamaya başlandığında görüşmelerin yapılma zamanı da çok önemlidir. Burada esas önemli olan görüşme yapılacak olan kişiler için en uygun zamanın belirlenmesidir. Örneğin hanehalkları ile ilgili evlerde bir araştırma yapılacak ise haftasonları öğlen ile akşam arası en uygun zaman olabilir. İşyerleri ile ilgili bir araştırma yapıldığında ise haftaiçi çalışma saatleri tercih edilmelidir.

33 Ülkemizde genelde görüşmeciler sahada bazen çok uzun günler gerektirmesine rağmen genellikle yarı zamanlı bir çalışma olarak kabul edilmektedir. Böylece genelde yarı zamanlı çalışabilecek bireyler veya öğrenciler için uygun olmaktadır. Ancak araştırılacak konunun önemi veya hassasiyeti arttıkça daha profesyonel kişilerle çalışılması tercih edilmelidir.

34 Görüşmeyi yapacak olan kişilerin özellikle bireysel görüşmelerde cevaplayıcılarla benzer demografik özelliklere sahip olması da arzu edilen bir durumdur. Dolayısıyla seçim sırasında görüşmeyi yapacak olan anketörlerin mümkün olduğunca cevaplayıcılarla aynı sosyal statü, yaş aralığı, cinsiyet v.b. özelliklere sahip olmasına dikkat edilmelidir(baş T., 104)

35 Uygulama sahasına yollandıktan sonrada görüşmeyi yapan kişiler denetlenmelidir. Örneğin herhangi bir eve gidip gitmediği veya telefon edip etmediği daha sonra yapılacak bir aramayla denetlenmelidir. Bundan anketörlerin haberlerinin olması arzu edilir böylece denetlendiklerini bilmek onların anketleri kendi kendilerine cevaplandırma yoluna sapmalarını büyük ölçüde engeller.