BİLİM TARİHİ III. BÖLÜM: HELENİSTİK ÇAĞ DA BİLİM
|
|
- Turgay Özer
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 BİLİM M TARİHİ III. BÖLÜM: B HELENİST STİK ÇAĞ DA BİLİMB Yrd. Doç.. Dr. Ayfer KÜÇÜK ÜÇÜK 1
2 3.HELENİSTİK ÇAĞ'DA BİLİM 3.1.İskenderiye'nin Kurulması Hellen birliğini sağlayan Makedonyalı Philip'in öldürülmesinden sonra yerine geçen oğlu Büyük İskender, MÖ yılları arasında bilinen Dünya'nın büyük bir kısmını fethederek Avrupa'dan Hindistan'a kadar uzanan büyük bir imparatorluk kurmuştu. 2
3 Yunan düşüncesi İskender seferleri sırasında Mısır ve Mezopotamya kültürleriyle geniş ölçüde karşılaşma olanağı buldu. İskender'in yanına aldığı birçok bilim adamı gittikleri bölgeleri çeşitli yönlerden inceleyerek bilgi topluyor, haritalar çıkarıyordu. Bunlar arasında mühendisler, coğrafyacılar ve araştırmacılar vardı. Elde edilen sonuçlar Yunanlıların bilimsel yaklaşımlarında köklü bir değişikliğe yol açtı: Metafizik nitelik taşıyan spekülatif bilimden, gözlemsel incelemeye dayanan ampirik bilime geçildi. Yeni dönem (tarihte "Helenistik çağ" denen 300 yıllık dönem), modern bilim anlayışına çok daha yakın bir bilimsel yaklaşım içindedir. 3
4 Kuşkusuz, gerek Hipokratla (Hippocrates) gelişen hekimlik, gerek Aristoteles'in biyoloji alanındaki çalışmaları sağlam ve düzenli gözlemlere dayanıyordu. Ne var ki, tüm bu çalışmalara egemen olan görüş bilimsel olmaktan çok metafiziksel nitelikteydi. Hatta Demokritos'un atomsal teorisini bile yeterince bilimsel saymak güçtür. Yunan düşüncesinin gerçek anlamda bilimsel nitelik kazanması ancak bu yeni dönemde olanak bulmuştur. 4
5 İskender, Mezopotamya'ya girdikten sonra. Yunanlılar, Babil astronomi ve matematiğini tüm ayrıntılarıyla öğrenmede gecikmediler. Kendi sistemlerini bırakıp, altmış tabanlı sayı sistemini kabul ettiler; özellikle Babillilerin geliştirdiği cebirsel yöntemleri ilginç buldular. Gökyüzü cisimlerinin Arz'dan dışa doğru nasıl sıralandığını da Babillilerden öğrendiler. Daha önce Yunanlılar Arz'a en yakın gördükleri Ay'dan sonra Güneş'in, daha sonra gezegenlerin geldiğini sanıyorlardı. Oysa şimdi Ay'dan sonra Merkür'ün, sonra Venüs'ün, sonra Güneş'in, ondan sonra Mars, Jüpiter ve Satürn gezegenlerinin birbirini izlediğini, en sonunda da sabit yıldızların geldiğini öğrendiler. 5
6 Л İskender tarafından veya onun anısına na kurulmuş olan ve onun adını taşı şıyan pek çok kent vardır. r. Ancak en önemlisinin, M.Ö. 331 yılında y Nil deltasında kurulan ve bugün n de Dünya'nD nya'nın n sayılı kentlerinden biri olan İskenderiye olduğu u kabul edilir. İskenderiye'nin en önemli yapılar larından biri de, II. Ptolemaios döneminde, mimar Knidoslu Sostratos tarafından limandaki Pharos adası üzerine inşa a edilmiş olan FENERdir dir. 6
7 Ξ Büyük İskender ölünce, kurmuş olduğu Dünya İmparatorluğu generalleri arasında paylaşılmıştır. Generallerinden Ptolemy, Mısır'ın yönetimini ele almıştır. Ptolemy de İskender gibi Aristoteles'den ders almıştı. Hocasının Atina'daki Lyceum'unu örnek alarak, ama çok daha geniş ölçüde bir öğrenme ve araştırma merkezi olan İskenderiye Müzesi'ni kurdu. Müzede ücretleri devletçe ödenen yüzden fazla öğretim üyesi görevliydi. Müzenin bir kütüphanesi, bir hayvanat bahçesi, bir bitki bahçesi, bir gözetleme evi ve diseksiyon odaları vardı. BÜYÜK İSKENDER 7
8 Ptolemaios kralları bu kütüphanenin k büyüyebilmesi yebilmesi için i in çok büyük b k bir çaba harcamış ışlar ve bu maksatla, İskenderiye'ye gelen yolcuların n yanlarında nda bulundurdukları kitaplara geçici bir süre s el koyarak çoğalttırmışlardır. r. Böylece buradaki tomar sayısını 'e kadar çıkardıkları söylenmektedir. İskenderiye kütüphanesi pek çok hadiseden zarar görmg rmüştür. r. M.Ö.. 48 yılında y Roma kralı Sezar kütüphanenin k yakınında nda bulunan limanda Mısır M r donanmasını yaktığı zaman, kütüphane k de büyük b ölçüde tahrip olmuştur. 8
9 Ω İlk iki yüzyy zyılı büyük k bilimsel çalışmalara sahne olan müze, m varlığı ığını altı yüzyıl l sürds rdürmüştür. r. Başlang langıç döneminden sonra gelen yöneticilerin, y giderek Yunan etkisinden çıkıp p Mısır M kültürünün n etkisine girdikleri görülüyor. g Bunun bir sonucu olarak bilime karşı olan ilgi zayıflam flamış,, sonunda Yunan kökenli k kenli bilginler kovulmuştur. Bu dönemde d İskenderiye dışıd ışında başka merkezler de dikkati çekmektedir. Ünlü hekim Galen'in yetişti tiği i ve hayvan derisinden parşömen kâğı ğıdının n yapıld ldığı Bergama bunlardan biri. Bir diğeri de Archimedes'in yaşad adığı Siraküz kenti. 9
10 10
11 3.2.BİLİMLER VE BİLİM B M ADAMLARI MATEMATİK EUKLEİDES Э Ptolemaioslar, İskenderiye'yi bir kültk ltür merkezi haline getirmek için i in Müze'ye M birçok bilim adamı davet etmişlerdi ve buraya gelenlerden birisi de Eukleides(Öklid klid)'di. M.Ö yıllary llarında yaşam amış olan Eukleides hakkında bilinenler çok azdır. Şimdi Lübnan sahil kenti Sur'da doğdu duğu u ve meşhur ELEMENTLER adlı geometri kitabını kırk yaşlar larında iken yazdığı söylenmektedir. Gençli liğinde inde Atina'da, Platon'un Akademi'sinde eğitim e görmg rmüş,, astronomi, aritmetik, geometri ve müzik m konularına na buradayken ilgi duymaya başlam lamıştır. 11
12 Э Öklid'in Elementler'i, 13 Kitap'tan oluşuyordu uyordu ve sırass rasıyla şu u konuları içeriyordu: I. Kitap: Benzerlik, paraleller, Pythagoras teoremi. II. Kitap: Geometrik cebir, alanlar. III. Kitap: Daire ve açıa ölçümleri. IV. Kitap: çizimi. Daire içine i ine ve dışıd ışına çokgenlerin V. Kitap: Geometrik olarak incelenen orantı, kesirli cebirsel denklemlerin geometrik çözümü. VI. Kitap: Çokgenlerin benzerliği. i. VII., VIII. ve IX. Kitaplar: Aritmetik. X. Kitap : Orantısızl zlık. XI., XII. ve XIII. Kitaplar: Uzay geometrisi. 12
13 İskenderiye'de yazılm lmış olan Elementler in içeriğinden inden çok, kapsamış olduğu u konuların sunuluş biçimi imi önemlidir; önce bir takım tanımlar, aksiyomlar ve postulatlar verilmiş ve teoremler, bunlara dayanarak kanıtlanm tlanmıştır. Böylece geometri, belirli tanım ve ilkeler çerçevesinde evesinde yapıland landırılmış olmaktadır. 13
14 Э Aksiyom, doğrulu ruluğu u açık a k ve seçik olan önerme demektir. Öklid'in aksiyomları şunlardır: r: Aynı şeye eşit e olan şeyler birbirlerine de eşittirler. Eşit miktarlara eşit e miktarlar eklenirse, eşitlik bozulmaz. Eşit miktarlardan eşit e miktarlar çıkartılırsa, rsa, eşitlik bozulmaz. Birbirine çakışan şeyler birbirine eşittir. e Bütün n parçadan adan büyüktb ktür. 14
15 Э Aksiyomlardan sonra da postulatlar verilmiştir. Postulat, ispat edilmeksizin doğru olarak benimsenen önerme demektir. Öklid'in postulatları ise şunlardır: r: İki nokta arasını birleştiren en kısa k yol bir doğrudur. Bir doğru, doğru olarak sonsuza kadar uzatılabilir. Bir noktaya eşit e uzaklıkta kta bulunan noktaların geometrik yeri bir çemberdir. Bütün n dik açılar a birbirine eşittir. e İki doğru bir üçünc ncü doğru tarafından kesilirse, içte meydana gelen açılara ların n toplamının n 180 dereceden küçük üçük k olduğu u yönde y bu iki doğru kesişir. ir. 15
16 Э Э Bu önermelerden, uzayla ilgili olduğu u halde, Öklid'in açıkça a belirtmediği üç önerme daha çıkarılabilir : Uzay üç boyutludur. Uzay sonsuzdur. Uzay homojendir. Paraleller postulası yerine konulan en tanınm nmış postulatlar şunlardır: r: Bir üçgenin içi açıları toplamı 180 derecedir. Bir doğruya dışıd ışındaki bir noktadan yalnızca bir tek paralel çizilebilir. 16
17 PERGELİ APOLLONİOS OS Antikçağ matematikçileri ileri arasında seçkin bir yeri olan Apollonios (M.Ö ) 200) Archimedes'ten kırk yıl y l kadar sonra Perge'de doğmu muş, İskenderiye'de Öklid'in öğrencileri tarafından yetiştirilmi tirilmiştir. tir. Eserlerinin çoğu kayıpt ptır. En önemli eseri KONİ KESİTLER TLERİ olup, bu çalışmasından dolayı "Büyük Geometrici" unvanıyla anılm lmıştır. Apollonios İskenderiye'de iken Naucrates adında bir geometrici kendisini ziyaret etmiş ve onun isteği üzerine Apollonios konikler üzerine acele bir taslak hazırlam rlamıştı. 17
18 Apollonios,, ilk defa koni kesitlerini bir ve aynı koniden elde etmiş ve böylece b üç koni kesitini birbirine bağlayabilmi layabilmiştir. Bu koni kesitlerine elips, parabol, hiperbol adlarını veren de Apollonios'dur. Apollonios, Eukleides ve Archimedes ile birlikte geometriyi Hellenistik Çağ'da en yüksek seviyeye getiren matematikçilerdendir. ilerdendir. Her çağda geometricileri meşgul edecek olan koni kesitleri kuramını ilk defa Apollonios oluşturmu turmuştur. tur. 18
19 3.2.2.ASTRONOMİ SİSAMLI SAMLI ARİSTARKHOS Я Sisamlı Aristarkhos a (M.Ö.. yaklaşı şık k ) göre; g Güneş evrenin merkezinde bulunmakta ve Yer de dahil olmak üzere diğer gezegenler onun etrafında dairesel yörüngeler üzerinde dolanmaktadır. Daha sonra Nikola Kopernik ( ) 1543) tarafından yeniden canlandırılan bu sistem, Hellenistik Dönem'de iki temel nedenden ötürü kabul görmemig rmemiştir: 19
20 Güneş'in her gün g n doğudan doğup batıdan battığı ığını, Yer'in ise hiç hareket etmediğini ini gözlemliyoruz. Şu u halde, bunun aksini iddia etmek gözlemlerimizle g elde ettiğimiz imiz bilgiyi inkar etmek olacaktır. Yer'in merkezde olduğu u ortak merkezli küreler k sistemi, gözlemlerimize g ve sağduyuya uygun düşen Aristoteles fiziği i tarafından desteklenmiş olduğu u halde, GüneG neş merkezli sistem böyle b bir destekten yoksun kalmış ıştır. 20
21 Ay ışığını Güneş'ten 'ten alır. Yer, Ay küresinin k merkezinde bulunur. Yarımay zamanında, nda, Ay'ın n aydınl nlık k yüzeyi y ile karanlık yüzeyini ayıran düzlem d gözden g geçer. er. Yarımay zamanında, nda, Ay'ın n GüneG neş'e 'e olan uzaklığı 87 dir dir. Yer'in gölgesi g (tutulma döneminde) d iki Ay çapına eşittir. e ittir. Ay'ın çapı 2 dir. Bu temel postulatlara dayanarak Aristarkhos, önce iki yarımay arasındaki fasılay layı ölçer ve 30 gün g n olarak bulur; buna göre g Ay, 30 günde g 360 lik, l günde g ise 12 lik yol kat etmektedir. 21
22 HİPPARKOS Hipparkhos'un (M.Ö ) 120) hayatı hakkında yeterli bilgimiz yoktur. Matematik ve özellikle de astronomiyle ilgilenmiş ve matematik alanındaki ndaki çalışmaları sırasında, dairenin çevresini 360, çapını ise 120 birime bölmb lmüştür. Hipparkhos, yıldızların n devinimlerini incelemiş ve kendi gözlemlerini önceki gözlemlerle g karşı şılaştırmak suretiyle, Yer'in dönme d ekseninin çok yavaş biçimde imde bir koni çizmesi nedeniyle oluşan ve ekinoksların n presesyonu olarak adlandırılan periyodik hareketi bulmuştur; ona göre g bu hareketin miktarı, yılda 36" kadardır. r. 22
23 Hipparkhos,, astronomi tarihinde daha çok Ay ve GüneG neş'in devinimlerini açıklamak için i in kurgulamış olduğu dizgeyle tanınır. Matematiksel düzenekleri gözlemler g ile birleştirmi tirmiş ve GüneG neş ve Ay'ın n devinimlerini matematiksel olarak açıklamaya klamayı başarm armıştır. 23
24 3.2.3.FİZİK ARCHİMEDES Roma generali Marcellus, Sirakuza'yı kuşatt attığında, Archimedes (M.Ö ) 212) adlı bir mühendisin yapmış olduğu u silahlar nedeniyle şehri almakta çok zorlanmış ıştı.. Bunların çoğu u mekanik düzeneklerdi ve bazı bilimsel kurallardan ilham alınarak tasarlanmış ıştı. Örneğin, makaralar yardımıyla yla çok ağıa ğır r taşlar burçlara kadar çıkarılıyor ve mancınıklarla çok uzaklara fırlatf rlatılıyordu. Hattâ Archimedes'in aynalar kullanmak suretiyle Roma donanmasını yaktığı da rivayet edilmektedir. 24
25 Ancak bütün b n bunlara karşı şın n M.Ö yılında y Romalılar lar Sirakuza'yı zapt ettiler ve şehrin diğer ileri gelenleriyle birlikte Archimedes'i de öldürdüler. Söylendiğine ine göre, g bu sırada s Archimedes toprak üzerine çizdiği i bir problemin çözümünü düşünüyormuş ve yanına na yaklaşan an Romalı bir askere oradan uzaklaşmas masını ve kendisini rahat bırakmasb rakmasını söylemiş; ancak asker Archimedes'e aldırmayarak hemen öldürmüş.. Tarihin nadir olarak yetiştirdi tirdiği i bu çok yetenekli bilim adamının öldürülüşüne Romalı generali de çok üzülmüş. 25
26 Archimedes hem bir fizikçi, i, hem bir matematikçi, i, hem de bir filozoftur. Gençli liğinde inde bir süre s İskenderiye'de bulunmuş, burada Eratosthenes ile arkadaş olmuş ve daha sonra da onunla mektuplaşmış ıştır. Archimedes'in mekanik alanında nda yapmış olduğu u buluşlar lar arasında bileşik ik makaralar, sonsuz vidalar, hidrolik vidalar ve yakan aynalar sayılabilir. Bunlara ilişkin eserler vermemiş,, ancak matematiğin in geometri alanına, na, fiziğin in statik ve hidrostatik alanlarına na önemli katkılarda bulunan pek çok eser bırakmb rakmıştır. 26
27 İlk lk defa denge prensiplerini ortaya koyan bilim adamı da Archimedes'dir. Bu prensiplerden bazılar ları şunlardır: r: Eşit it kollara asılm lmış eşit ağıa ğırlıklar dengede kalır. Eşit olmayan ağıa ğırlıklar eşit e olmayan kollarda dengede kalırlar. f. a = f 1. b a b f f 1 çalışmalarına dayanarak söyledis ylediği "Bana bir dayanak noktası verin Dünya'yD nya'yı yerinden oynatayım." sözü Bu yüzyıllardan beri dillerden düşmemid memiştir. 27
28 Archimedes,, kendi adıyla tanınan nan sıvıların n dengesi kanununu da bulmuştur. Bir hayli düşünmd nmüş olmasına rağmen sorunu bir türlü çözemeyen Archimedes,, yıkanmak y için i in bir hamama gittiğinde, inde, hamam havuzunun içindeyken i indeyken ağıa ğırlığının n azaldığı ığını hissetmiş ve "BULDUM, BULDUM - Eureka Eureka,Eureka diyerek hamamdan fırlamf rlamış. Su içine i ine daldırılan lan bir cisim taşı şırdığı suyun ağıa ğırlığı kadar ağıa ğırlığından kaybediyordu ve taç için in verilen altının n taşı şırdığı su ile tacın n taşı şırdığı su mukayese edilerek sorun çözülebilirdi. 28
29 Archimedes'in araştırmalar rmalarından önce, tahtanın n yüzdy zdüğü ama demirin battığı biliniyordu; ancak bunun nedeni açıklanamıyordu. Archimedes,, yirmi üç yüzyıl önce, modern bilimsel yöntem y anlayışı ışına çok yakın n bir anlayış ışla, bugün n de geçerli erli olan statik ve hidrostatik kanunlarını bulmuş ve bu katkılar larıyla bilim tarihinin en büyük b üç kahramanından ndan birisi olmaya hak kazanmış ıştır. 3 29
30 3.2.4.COĞRAFYA ERATOSTHENES ASAL SAYILAR CETVELİ Eratosthenes M.Ö de Cyrene'de doğmu muş,, Atina'da öğrenim görmg rmüş ve III. Ptolemaios'un daveti üzerine İskenderiye'ye gelerek yaşam amının n geri kalan kısmk smını burada geçirmi irmiştir. İskenderiye Müzesi'nin M hem baş matematikçisi, isi, hem de kütüphanenin müdürüydm ydü. 30
31 Aynı zamanda fiziksel coğrafyan rafyanın n kurucusu olarak bilinen bu bilgin, arzın n küresel k olduğunu unu öne sürer s ve çevresinin uzunluğunu unu hesaplamakla ün n kazanır. Bulduğu u sonuç, mil, bugün n hesaplanan mil'den fazla farklı değildir. Eratosthenes, Güneş'in dünyadan uzaklığı ığını da 92 milyon mil olarak bulur; doğrusu 93 milyon mil'dir. Eratosthenes, Güneş'in ve Ay'ın n mutlak boyutlarını bulmak ve bunların n dünyadan d uzaklığı ığını saptamak içini in,, her şeyden önce, Dünya'nın n büyüklb klüğünü ölçmenin gereğini anlar. 31
32 Dünya'nın n büyüklb klüğünü bulma ise, her şeyden önce çevresini ölçmeyi gerektiriyordu. Eratosthenes bu sonuca şu u yoldan giderek ulaştı: 1. Hemen hemen aynı boylam üzerinde bulunan iki kentin, İskenderiye ile Cyene'nin, arzın n merkezinde meydana getirdikleri açıyıa ölçerek iki kent arasındaki mesafenin Dünya D çevresinin ne uzunlukta bir bölümünü oluşturdu turduğunu, unu, dolayısıyla yla çevrenin tümünü hesaplar. 2. Bu şekilde bulduğu u açının a n Dünya D çevresinin 1/50'si kadar olduğunu, unu, bu açıya a karşı şılık k olan iki kentin arasındaki uzaklığı ığın n ise 5000 stadyumluk (784 km) bir mesafe bulunduğuna una göre, g Yer'in çevresinin stadyum, yani km olması gerekiyordu. 32
33 7 12 ARZIN MERKEZİ 7 12 ISKENDERİYE CYENE GÜNEŞ IŞINLARIINLARI CYRENE 7 12 İSKENDER SKENDERİYE Kuşkusuz bu hesaplamada bazı varsayım, gözlem g ve geometrik bilgilere dayanmak gereği i vardır: r: Dünya'nın n küresel k olduğu; u; Daire çemberinin 360 olduğu; u; Yeryüzüne düşen d GüneG neş ışınlar nlarının n daima paralel olduğu; u; Bu ışınlar nların 21 Haziran'da Cyene'e tam tepeden, gölge düşürmeksizin d inerken İskenderiye'de belli bir açı (7 12 ) yla gölge düşürdd rdüğü... gibi. 33
34 Eratosthenes'in başka ka ilginç bir gözlemi g de, fiziksel coğrafya ile ilgilidir. Hint ve Atlas okyanuslarındaki ndaki GEL-GİT olayları arasındaki benzerliğe e bakarak, bu iki denizin aslında birleşik ik olduğu, u, Asya, Avrupa ve Afrika'nın n da bir ada oluşturdu turduğu sonucunu çıkarır. r. Ayrıca, Güney Afrika'dan dolaşarak arak İspanya'dan Hindistan'a gidilebileceğini ini söyler. 34
35 Öyle görünüyor g ki, Atlantik ötesi yeni kıtank tanın n varlığı ığından da ilk söz s eden o olmuştur. Bilinen dünyand nyanın karşı şıtında, âdeta onu dengeleyen, başka bir dünyadan d bahsettiği söylenir. Bu doğru ise, Kristof Kolomb'un Amerika'yı keşfinden yıl y önce dünyamızda daha başka kara parçalar alarının n da bulunabileceği i söz s z konusu edilmiş demektir. 35
36 3.2.5.TIP Herophilos (M.Ö.280).280) beyni araştırm rmış,, beyin ve beyinciği birbirinden ayırm rmıştır. İnsan beyninin kıvrk vrımlarına dikkat çekmiş ve insanın n daha zeki olmasıyla bu kıvrk vrımların n miktarı arasında bir ilişki bulunduğunu unu belirlemiştir. HEROPHİLOS 36
37 Erasistratos, omurilikten çıkan sinirleri duyu ve hareket sinirleri olarak iki gruba ayırm rmıştır. Bunlardan ön n kök k k sinirlerinin kaslara gittiklerini ve hareketle ilgili olduklarını,, duyu sinirlerinin ise duyu organlarına na giderek, duyuların n sinir merkezine iletilmesi görevini g yaptığı ığını belirlemiştir. 19. yüzyılda hayvanlar üzerinde deneyler yapan bilginler bu belirlemenin doğrulu ruluğunu unu göstermişlerdir. 37
38 3.2.6.TEKNOLOJİ İSKENDERİYE MEKANİK K OKULU Hellenistik dönemdeki teknoloji çalışmaları ile ilgili olarak üç ünlü bilim adamından söz s z etmek gerekir: İskenderiyeli Ctesibios, İskenderiyeli Heron ve Bizanslı Philon. Bu bilim adamlarının n oluşturdu turduğu u okul, İSKENDERİYE MEKANİK K OKULU olarak tanınm nmıştır. CTESİBİOS İskenderiye Mekanik Okulu'nun kurucusu olan Ctesibios,, mekanik icatlarını içeren bir kitap kaleme almış ıştır; ancak bu kitap kayıp p olduğu u için, i in, çalışmaları, kendisinden sonra gelen mühendislerden m ve mekanikçilerden ilerden öğrenilebilmiştir. 38
39 Ctesibios'un en önemli icatları arasında basma tulumba, su orgu ve su saati bulunmaktadır. Basma tulumbalarda üç önemli parçay ayı; ; yani silindir, piston ve valfı bir arada kullanmış ıştır. Basma tulumbalar daha sonra Philon tarafından geliştirilecektir. HİDROLİK adı verilen su orgu bu tulumbaların n bir uygulamasıdır; burada amaç,, aracı çalıştırmak için i in ciğerlerden değil, başka bir araçtan yararlanmaktır. r. 39
40 Ctesibios daha önce de kullanılm lmış olan su saatlerini geliştirmi tirmiştir. tir. Su saatlerinde karşı şılaşılan en önemli güçlük, delik kaptan akan su miktarının n sabit tutulmasıdır. Ctesibios, bu maksatla bir musluktan sürekli su akışı ışını sağlam lamış ve böylece b ilk güvenilir g su saatini yapmayı başarm armıştır. 40
41 Ayıca Ctesibios,, su saatlerinde kabın altında bulunan deliğin in zamanla aşınmasını önlemek amacı ile deliği cam ve altınla kaplamış ıştır. Böylece, saatler yoluyla eşit e sürelerin s belirlenmesi mümkm mkün n olacak ve zaman denetim altına alınacakt nacaktır. 41
42 HERON M. S. 62 yıllary llarında bilimsel etkinliklerde bulunduğu u bilinen İskenderiyeli Heron, İskenderiye Mekanik Okulu'nun diğer bir temsilcisidir. MECHANİCA CA (MEKANİK) K) VE PNEUMATİCA (PNÖMAT MATİK) adlı iki önemli yapıtı vardır r ve bunlarda hava, su ve ateşi i hareket ettirici güçg olarak kullanan çeşitli makinelerin veya otomatların (mesela, içindeki i indeki sıvının s n akışı ışını ayarlayan testiler, buhar gücüyle g döndd ndürülen küreler k veya açılıp p kapanan kapılar ve gök g k saatleri gibi) tasvirini vermiştir. Heron,, optikle de ilgilenmiş ve yansıma konusunda yapmış olduğu u araştırmalar rmalarını CATOPTRİCS CS (YANSIMA) adlı yapıtında toplamış ıştır. Burada, küresel, k düz, d çukur ve tümsek t aynalarda oluşan görüntg ntüleri incelemiş ve gelen ışığın n aynayla yapmış olduğu u açının, a n, yansıyan ışığın n aynayla yapmış olduğu açıya eşit e olduğunu unu belirten birinci yansıma kanununu geometrik olarak kanıtlam tlamıştır. 42
43 Mekanik yansıma örneklerini kullanan Heron'a göre, bir ışının n hareketi bir taşı şın n hareketine benzer; bir taş, duvar gibi katı bir yüzeye y çarptığında nasıl l geri dönüyorsa, gözlerimizden çıkan ışınlar da parlak nesnelere çarptıklarında, benzer biçimde imde geriye dönerler. Heron'a göre, gözden g çıkan ışınlar bir doğru boyunca yol alırlar; çünk nkü itme kuvveti, ışını mümkün n olan en kısa yoldan götürmek g ister. Görüldüğü gibi Heron bu sonuca ulaşı şırken, doğan anın n gereksiz işlerden i sakınd ndığı ilkesine dayanmaktadır. Bu ilke, daha sonra en az yol ilkesi olarak tanınacakt nacaktır. 43
44 PHİLON 2. yüzyy zyılda yaşayan ayan Philon, Bizanslı olmasına karşı şın, yaşam amının önemli bir kısmk smını İskenderiye ve Rodos'ta geçirmi irmiştir. Bir askeri mühendistir m ve MEKANİKA SYNTAXİS adında sekiz (veya dokuz) kitaptan oluşan ve yalnızca üçünc ncü kitabı günümüze kadar gelebilen bir yapıt kaleme almış ıştır. Kitap, savaş sanatı (hem savunma hem de saldırı) üzerine yazılm lmış ilk eserdir ve şu u bölümleri b içerir: i 1. Kaldıra raçların n kullanılmas lması. 2. Liman inşas ası. 3. Balistik araçlar ların n inşas ası. 4. Pnömatik matik. 5. Sur ve duvarların n inşas ası. 6. Surların n savunulması. 7. Kuşatma tekniği. i. 44
45 Philon en önemli bölüm b m olan pnömatikde matikde, önce havanın n bir cisim olduğunu unu ve her yeri kapladığı ığını kanıtlayan deneyler yapar. Boşluk yoktur; bu nedenle bir kaba su dolabilmesi için in havanın n boşalmas alması gerekir. Hava kaptan çıkarken su da hemen onu izler. Burada ilginç olan bir noktaya daha değinir; su havayı izlerken bazen doğas asına ters düşerek d yukarıya ya doğru çıkar. Bu belirleme, çeşitli sifonların n yapımına ve kullanımına na olanak sağlam lamıştır. 45
46 Philon bu konuda yapmış olduğu u deneyleri çeşitlendirmiştir. tir. Örneğin, bu deneylerden birinde bir kaba bir miktar su, suyun üzerine bir mantar ve mantarın üzerine de bir mum konulup yakılır ve üzerleri bir fanusla kapatılırsa, mum bir süre sonra söner s ve su fanus içinde i inde yükselir. y Philon'a göre bunun nedeni, ateşin havayı tahrip etmesi ve havanın n yerini suyun doldurmasıdır. r. 46
47 Aristoteles'e göre g boşluk yoktu; oysa atomculara göre boşluk vardı ve atomlar boşlukta hareket ediyorlardı. İskenderiye Mekanik Okulu'nun temsilcileri her iki görüşüg uzlaştırm rmışlardır. r. Onlara göre, büyük b ölçekli boşluk yoktur ama atomlar arasında küçük üçük ölçekli boşluklar bulunmaktadır. Philon bu görüşüg termoskop adı verilen bir araç ile kanıtlam tlamıştır. 47
48 İki ucu kıvrk vrık k olan borunun bir ucunu kurşun un bir küreye, k diğer ucunu ise ağzıa mantarla kapalı ve içi i i su dolu olan bir şişeye yerleştirir. Kurşun un küre k ısıtıldığında, boru içindeki i indeki suyun seviyesi, şişedeki suyun seviyesinin altına düşer; d küre k soğutuldu utulduğunda unda ise suyun seviyesi yükselir. y Philon bunu, hava atomları arasındaki boşlu luğun un basınç nedeniyle küçük üçülüp büyümesine bağlar. 48
49 BATLAMYUS İskenderiye okulunun son döneminde ortaya çıkan en önemli bilgin Batlamyus (Claudius Ptolemy,, M.S )'dur. O da Öklid ve Eratosthenes gibi İskenderiye'de ders verdi, bilimsel inceleme ve gözlemlerini g orada sürdürdü. ALMAGEST diye bilinen en büyük b k yapıtına bir tür t "Astronomi Ansiklopedisi" demek yanlış olmaz. Bu kitap, Kopernik ve Kepler'e kadar standart kaynak olma niteliğini ini korumuştur. 49
50 Batlamyus,, bu eserinde ana çizgileriyle göksel g olguları anlamlandırmak maksadıyla kurmuş olduğu u geometrik kuramı tanıtmaktad tmaktadır; Aristoteles fiziğini ini temele alan bu kuramda, evren küreseldirk ve Yer bu evrenin merkezinde hareketsiz olarak durmaktadır. r. Şayet günlg nlük k veya yılly llık k görünümler g Yer'in hareketleri sonucunda meydana gelseydi, her şey uzaya saçılır r ve Yer parçalan alanırdı.. Ay, Merkür, r, Venüs, GüneG neş,, Mars, Jüpiter, J Satürn ve sabit yıldy ldızlar Yer'in çevresinde, muntazam hızlarla, h dairesel hareketler yaparlar. Sabit yıldy ldızlar küresi k evrenin sonudur. 50
51 ALMAGEST, on üç kitaptan oluşur; ur; Birinci Kitap, kanıtlar tlarıyla birlikte Yermerkezli Düzen'in D ana çizgilerini verir. İkinci kinci Kitap, küresel trigonometri bilgilerini ve bir kirişler tablosunu içerir; i burada örnek problemler de çözülm lmüştür. Üçünc ncü Kitap, Güneş'in hareketini ve yılly llık k süreyi s verir. Dördüncü Kitap, Ayın n hareketini ve aylık k süreyi s konu edinir. Beşinci Kitap, aynı mesafelerini tartışı ışır. konularla ilgilidir, Ay'ın n ve GüneG neş'in Altınc ncı Kitap, gezegenlerin kavuşumlar umları ve karşı şılaşmaları incelenir ve GüneG neş ve Ay tutulmalarına temas edilir. Yedinci ve Sekizinci Kitap, durağan an yıldy ldızlarla ilgilidir, Ptolemaios'un durağan an yıldy ldızlar katalogunu ve bir gök g k küresi k âleti yapabilmek için i in gerekli olan yöntem y bilgisini içerir. i Geriye Kalan Beş Kitap ise, devingen yıldy ldızların, yani gezegenlerin hareketlerine tahsis edilmiştir ve yapıtın n en özgün kısmıdır. 51
52 Gözlem zlem ile matematiksel yöntemin y birleşmesi, Helenist çağ astronomisinin en belirgin özelliği i sayılabilir. M.Ö.3.y.y..3.y.y. itibaren bazı yeni gözlemler g Eudoxus'tan beri sürüp s p gelen küreler teorisinin yetersizliğini ini göstermeye g başlad ladı. Astronomlar, bazı gezegenlerin (özellikle( Mars gezegeninin) değişiklik iklik gösteren g parlaklıklar klarını fark etmeye ve hareketlerinde belli bazı karmaşı şık k periyodik değişiklikleri iklikleri görmeye başlad ladılar. lar. Ne var ki, eski teorinin açıklamada a yetersiz kaldığı bu gibi olguları açıklamak için i in daha köklk klü bir düşünme değişikli ikliğine ine (örne( rneğin, Aristarkus teorisine) gitmenin gereği i yoktu. Çünk nkü,, yeni bulunan bazı matematiksel yöntemler y yardımıyla yla jeostatik (yani, arzın sabitliği) i) görüşüg bir yana itmeksizin de sözüs geçen en olguları açıklama olanağı vardı. 52
53 Batlamyus'un orijinal bir sistem kurduğu söylenemez. Eudoxus ve Aristoteles geleneğini yer yer önemli bazı yenilik ve gelişmelerle sürds rdürdüğü görülmektedir. Hipparkus'un gökyüzünde gözlenen g hareketleri açıklamak için i in kullandığı eksentrik ve episikl sistemini bu gelenekle birleştirerek kendi sistemini kurdu. Gökyüzündeki periyodik hareketlerin sayısı bir hayli kabarmış ıştı.. Bunları açıklamak için i in 80 kadar küre veya çemberi içine i ine alan bir sisteme ihtiyaç vardı. 53
54 Gezegen Taşı şıyıcı Daire Taşı şıyıcı Dairenin Merkezi Dış Merkezli Dairenin Merkezi Gezegen Yer Yer Dış Merkezli DüzenekD Taşı şıyıcı Düzenek Ancak, Yer'in merkezde olduğu u ve gök g k cisimlerinin de onun çevresinde muntazam bir şekilde dolandıklar kları kabul edildiği kuramın n bazı gözlemleri, örneğin Ay ve GüneG neş'in Yer'e yaklaşı şıp uzaklaşmalar malarını,, bazen hızlh zlı,, bazen yavaş hareket etmelerini açıklamak olanaksızd zdı. Bunun için i in Batlamyus Yer'i belli bir ölçüde merkezden kaydırm rmıştır. Klasik astronomide bu düzenek d (eksantrik) DışD Merkezli DüzenekD olarak adlandırılır. r. Gezegenlerin gökyg kyüzünde ilmek atmalarını,, yani durmalarını ve geriye dönmelerini d açıklamak a için i in (episikl)) Taşı şıyıcı Düzenek adı verilen başka bir düzenek d daha kullanmış ıştır. 54
55 Batlamyus,, coğrafya araştırmalar rmalarına da öncülük k etmiş ve COĞRAFYA adlı yapıtıyla yla matematiksel coğrafya alanını kurmuştur. Bu kitap, Kristof Kolomb'a ( ) 1506) kadar bütün n coğrafyac rafyacılar tarafından bir başvuru kitabı olarak kullanılm lmıştır. COĞRAFYA, sekiz kitaba bölünmb nmüştür r ve matematiksel coğrafya ile haritaların çizilebilmesi için i in gerekli olan bilgilere tahsis edilmiştir; Almagest gibi Coğrafya da derleme bir eserdir; Batlamyus bu kitabı hazırlarken Eratosthenes, Hiparkhos, Strabon ve özellikle de Surlu Marinos'tan büyük ölçüde yararlanmış ıştır. 55
56 Coğrafya'n rafya'nın; n; Birinci Kitab'ı Yunanlılar lar tarafından bilinen Dünya'nD nya'nın büyüklüğü ve izdüşüm m yöntemleri y hakkında ayrınt ntılı bilgiler verir; İkinci kinci Kitap'la Yedinci Kitap arasında ise tanınm nmış memleketlerdeki önemli yerlerin, yani önemli kentlerin, dağlar ların n ve nehirlerin enlem ve boylamları verilmek suretiyle Dünya'nın n düzenli d bir tasviri yapılır; Enlem ve boylamlardan, söz s z eden ilk bilgin Batlamyus'tur. Batlamyus'un anlatmaya çalıştığıığı Dünya, kabaca 20 Güney'den 65 Kuzey'e ve en Batı'daki Kanarya Adaları'ndan, bunların yaklaşı şık k olarak 180 Doğu'sundaki bölgelere b kadar uzanmaktadır. Bunun dışıd ışında kalan bölgeler b ise Yunanlılar lar ve dolayısıyla yla Batlamyus tarafından tanınmamaktad nmamaktadır. Söz S z konusu tablolar, haritaların çizilmesini olanaklı kılmaktadır r ve nitekim bu haritalar belki de eserin eski nüshalarn shalarında mevcuttur; çünk nkü astronomik bilgileri kapsayan Sekizinci Kitap'ta bunlara belirgin atıflar yapılm lmıştır. 56
57 Ancak Batlamyus'un coğrafya anlayışı yeteri kadar geniş değildir. İklim, doğal ürünler ve fiziki coğrafyaya giren konularla hiç ilgilenmemiştir. Başlang langıç meridyenini sağlam bir şekilde belirleyemediği i için, i in, vermiş olduğu u koordinatlar hatalıdır. Ayrıca, Yer'in büyüklb klüğü hakkındaki tahmini de doğru değildir. Ancak Kristof Kolomb bu yanlış tahminden cesaret alarak, Batı'ya doğru gitmiş ve Amerika'ya ulaşmış ıştır 57
58 Aynı zamanda, bu dönemin d önde gelen optik araştırmac rmacılarından olan Batlamyus,, daha önceki optikçilerin ilerin çoğu u gibi, görmenin gözden g çıkan görsel g ışınlar yoluyla oluştu tuğu u görüşünüg benimsemiştir. Ancak, görsel g yayılımın fiziksel yorumunu da vermiş ve bu yayılımın, kesikli ve aralıkl klı bir koni biçiminde iminde değil de, kesiksiz ve süreklilis rekliliği olan bir piramid biçiminde iminde olduğunu unu belirtmiştir. tir. Şayet böyle b olmasaydı,, yani ışınlar gözden g sürekli s bir biçimde imde çıkmasaydı, nesneler bir bütün b n olarak görülemezlerdi. g Buna rağmen, Batlamyus'un görsel piramid fikri, optikçiler iler arasında tutunamamış ve görme g söz s z konusu olduğunda unda daha çok koni göz önüne ne alınm nmıştır. Nitekim kendisinden sonra, İslâm Dünyasında, nda, bilginlerin görsel g koni fikrine dayandıklar kları ve görme geometrisini bunun üzerine kurdukları görülmektedir. 58
59 Batlamyus, yansıma konusuyla da ilgilenmiş ve yapmış olduğu u ayrınt ntılı deneyler sonucunda üç prensip ileri sürmüştür: r: Aynalarda görünen g nesneler, gözün g n konumuna bağlı olarak, aynadan nesneye yansıyan görsel g ışın n yönünde y nde görünür. r. Aynadaki görüntg ntüler nesneden ayna yüzeyine y çizilen dikme yönünde y nde ortaya çıkarlar. Geliş ve yansıma açılara ları eşittir. (BOT = GOT) 59
60 GALEN VE TIPTAKİ ETKİSİ Batlamyus, İskenderiye'de astronomi ile uğrau raşırken, tıp t p ve hekimlik alanında nda büyük b k bir gelişmeye tanık olmaktayız. Hipokrat'tan sonra Yunan dünyasd nyasının n en seçkin tıp t bilgini sayılan Galen bu dönemde d ortaya çıkmıştır. Galen, Bergama'da doğdu du (M.S.129); yüzyılın n sonuna dek Roma ve daha başka merkezlerde çalışmasını sürdürdü. 60
61 Anatomi ve genellikle hekimlikle ilgili bilgileri sistematize etmede, o güne g kadar çeşitli gelişme gelenekleri içinde i inde birbirinden ayrı tıp öğretilerini birleştirmede büyük b k bir başar arı gösterdi. Hayvan kadavraları ve birkaç insan cesedi üzerinde diseksiyon çalışmaları da yapan Galen, anatomi, fizyoloji, patoloji ve tedavi konularında nda birçok yeni bulgular elde etti. Canlı hayvanlar üzerindeki deneysel incelemeleri yoluyla kalbin çalışmasını,, omuriliğin in yapı ve görevini g anlamaya çalıştı. 61
62 Felsefede Galen dinsel düşünür; d ona göre g her şeyi Tanrı belirler; onun isteği i dışıd ışında hiçbir şey olmaz, örneğin, insan vücudunun v belli bir amaç için in Tanrı tarafından düzenlendid zenlendiğini ini söyler. s Galen'in mistisizmi tıp t p düşüncesini d de etkilemiştir. tir. Ona göre, g vücudun her yanında nda değişik ik ruhlar yer almış ıştır. O, bu görüşle g atomcuların n mekanik dünya d anlayış ışlarına ters düşüyordu. d Yunancadan Latinceye çevrilen "HAYVAN RUHLARI" adlı yapıtının büyük k bir ün n kazandığı ığını,, tıp t çalışmalarını yıl y l etkisi altında tuttuğunu unu biliyoruz. Bu etkinin gerçek ek kaynağı ğını Galen'in büyük b gözlem ve deneylerinde gösterdig sterdiği üstün n beceriden çok, onun mistik görüşlerinden son derece ince bir mantıkla çıkarılan birtakım dogmalar oluşturuyordu. Onun temelde dinsel olan bakış açısı,, hem Hıristiyanları,, hem de MüslM slümanları okşayan bir özelliğiydi. iydi. Uzun süren etkisi geniş ölçüde bu özelliği i ile açıklanabilir. a 62
63 Galen'e göre; g kan, karaciğer tarafından, yenen besinlerden yapılır, sonra "doğal ruh"larla birleştirilerek besleyici niteliğini ini kazanır. Böyle oluşturulan kanın n bir bölümüb damarlar yoluyla vücuda dağı ğılır, sonra bir çeşit "gel-git" git" hareketiyle aynı kanallardan kalbe döner. d Geriye kalan bölüm b m ise, kalbin sağ yanından ndan sol yanına na aradaki diyaframın n ince deliklerinden geçer, er, orada akciğerden gelen hava ile karışı ışır. Kalbin sıcakls caklığında "yaşamsal amsal ruh"larla yüklenen y kan daha yüksek y bir "gel git" git" hareketi ile atardamarlardan vücuda v dağı ğılır. Böylece vücudu v oluşturan çeşitli organların n işlevlerini i yerine getirmeleri olanak kazanır. "Yaşamsal amsal-ruh'la yüklü kandan beyinde "hayvan ruhları" " meydana gelir. Bu ruhlar, kandan arınm nmış olarak sinirlerden geçer, er, vücudun hareketini ve yüksek y işlevlerini i sağlar. 63
64 Üstün n bir zekâ ve sezişin in ürünü olan bu teori gerçeği i doğru ifade etmemekle birlikte, son derece etkili ve başar arılı olmuştur. Ne yazık k ki, yüzyy zyıllarca insanların n gözünde g Galen'in bağı ğımsız düşünme ve araştırma rma tutumundan çok öğrettikleri önemli görünmg nmüş, onun kurduğu u otorite karşı şısında fizyolojide yeni bir atılıma olanak kalmamış ıştı. 64
65 SİMYANIN (EL-KİMYANIN) ORTAYA ÇIKIŞI Simya, başlang langıçtan itibaren felsefe ve bu arada özellikle astroloji ile yakın n ilişkiler içinde i inde gelişmi miştir. GökyG kyüzü cisimleri belli niteliklerle değerlendirilirdi. erlendirilirdi. Güneş altını, Ay gümüşü, g Venüs s bakırı, Merkür r cıvayc vayı, Mars demiri, Jüpiter kalayı, en uzak ve dolayısıyla yla en soğuk olan Satürn ise ağır r ve mat bir metal olan kurşunu unu temsil ederdi. 65
66 Simyagerler için i in maddenin kendiliğinden inden önemi yoktu; gerçek ek olan madde değil, maddenin özellikleriydi, insanların n vücutlarv cutları hep aynı nesneden yapılm lmıştır; iyi ve kötük olmaları vücutlarının n değişmesine değil, ruhlarının n değişmesine bağlıyd ydı.. Aynı şekilde, zanaatçılar ların çok iyi bildikleri üzere, metalleri, özelliklerini değiştirerek değiştirmek mümkm mkündü. Tüm m doğa a gibi metaller de daha iyiye, mükemmele m doğru değişme çabasındadır. Onlar için i in ideal hedef altın n olmaktır. 66
67 O halde onların n bu yoldaki gelişimine imine yardımc mcı olmak zor olmasa gerek. Boyacılıkta kullanılan lan tuzruhunun maden yüzeylerini y kazıdığı ığı biliniyordu. O halde, deniyordu, bayağı metale azıcık k altın n katılırsa, alaşı şım m altın n yüzey y bırakmak b üzere tuzruhuyla kazınır. Yüksek nitelikteki altın, maya etkisi yaparak katıld ldığı metalin bayağı ğılığını giderir ve onu altının n ruhsal niteliğine ine çevirir. "Soylu" sayılan metallerin başta gelen özelliği, i, renklerinde kendini gösterir: g Gümüşün n beyazı, altının n sarısı. Bakıra kimyasal işlemlerle i sarı renk kazandırılabilir; böylece b bakır r altına çevrilebilir. Çevirme süreci, s ya bakırdaki toprak elementi uzaklaştırılarak larak ya da hava ve ateş elementleri artırılarak gerçekle ekleştirilir, ölü madde bu şekilde "renk ruhunu" kazanınca, nca, ruhuna kavuşan an insan gibi, canlanır. 67
68 El sanatlarına gelince, İskenderiye dahil, birçok Akdeniz kentlerinde kimyasal işlemlere i dayanan bir çeşit endüstri doğmu muştu. Halkın n satın n alamadığı değerli erli ziynet eşyase yasının n taklitleri yapılıyordu, yordu, örneğin, taklit inciler, gümüşg veya altına benzeyen eşya geniş ticarete yol açmışa ıştı. Simya biliminin uygulanmasında nda genellikle şu üç adım m izlenirdi: 1. Kalay, kurşun, un, bakır r ve demir siyah bir alaşı şım m verecek şekilde kaynaştırılırd rdı. Bu kaynaşmada metaller bireysel kimliklerini yitirir, tek türde t birleşirlerdi. irlerdi. 2. Civa,, arsenik veya antimon eklenerek bakır r aklaştırılır, r, gümüşe g benzerlik sağlan lanırdı. 3. Sonra, azıcık k altın n verilirdi; beyaz alaşı şım m kükürt k suyu (yani, kalsiyum sülfat) s veya tuzruhu ile işlem i görerek g altın n rengini kazanırd rdı; ; daha doğrusu İskenderiyeli simyagere göre, g altın n olurdu. Çünk nkü, önemli olan maddenin kendisi veya kütlesi, k fiziksel özellikleri ve kimyasal tepkimeleri değil, renk özelliğiydi. iydi. Örneğin, bir maddeye altın n rengi vermek, onu altın n yapmak demekti. Bize saçma görünen g bu inanç o dönemin d temel felsefesinin bir gereğiydi. 68
69 İlk El-Kimya dönemine d ait El-Kimya eseri Güney Mısır'da M yetişen en Zosi-mos mos a (M. S. III. yüzyy zyıl) ait bir ansiklopedidir. En eski El- Kimyacı olan Zosi-mos şöyle yazmış ıştır: Deneme: Âdi su açık a k bir kapta kaynatıld ldığında bir hava cismiyle kabın dibinde beyaz bir toz kalır. Sonuç: Su, hava ile toprağa a dönüşmüştür. d 69
70 Hıristiyanlığın n doğuşundan undan önce gelen yüzyy zyılla Milâdın ilk üçyüz yılı arasına rastlayan bu dönemin d gerçek ek kimyanın n kurulması ve gelişmesinde ihmal olunamayacak derecede önemli bir rolü olduğu u inkâr edilemez. Bu şekilde çalışan El-Kimyac Kimyacıların n faaliyetine Roma İmparatoru Dioklit'in emriyle M.S.299 yılında y son verildiğini ini ve El-Kimyaya ait bütün b n kitapların n yok edildiği i söylenirdi s Bu yangından ndan ancak bir kaç El-Kimya papirüsü zamanımıza kadar kalabilmiştir. 70
71 Yüzyıllar sonra Araplar ve onları izleyen Avrupalılar lar arasında simya yeniden ortaya çıktığında eski temel felsefesinden, dolayısıyla yla anlamından ndan yoksundu. Kuramsal gerekçesini esini yitirmiş,, birtakım m hazır r reçete ete uygulamasından ibaret olan bu "bilim" düzmece d kimliğini ini kelime oyunları ve mistik bir esrar perdesi arkasında gizlemek zorundaydı artık. Şurasını da kaydetmeli ki, gerek astroloji, gerek simya başlang langıçta, gerçek ek bilimlerde olduğu u gibi, sağlam bazı gözlemlere, hatalı da olsa belli bir rasyonel düşünceye d dayanarak ortaya çıkmış ve gelişmi miştir. Böyle olmasaydı onların n ne rasyonel düşüncenin d parlak dönemini d yaşad adığı Helenist çağda ortaya çıkmalarına, ne de astronomi ve kimya bilimlerinin gelişmelerine geçerli erli bir katkıda bulunmalarına na olanak vardı. 71
BİLİM TARİHİ I 8.ders. Dr. İsmail BAYTAK. Eskiçağ da Bilim Hellenistik Dönem
BİLİM TARİHİ I 8.ders Dr. İsmail BAYTAK Eskiçağ da Bilim Hellenistik Dönem HELENİSTİK (HELENİZM) DÖNEM Kent devletinin sona erdiği M.Ö. 323 yılıyla Hellenistik çağın son büyük imparatorluğunun Roma nın
DetaylıAST101 ASTRONOMİ TARİHİ
AST101 ASTRONOMİ TARİHİ 2017-2018 Güz Dönemi (Z, UK:2, AKTS:3) 6. Kısım Doç. Dr. Kutluay YÜCE Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü A r i s t o (Aritoteles) (M.Ö. 384-322)
DetaylıHellenistik Dönem ve Büyük İskender Hellenistik Dönem de Bilimler ve Bilim Adamları
T.C. Afyon Kocatepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi 21 Mart 2013 Afyonkarahisar Hellenistik Dönem ve Büyük İskender Hellenistik Dönem de Bilimler ve Bilim Adamları MATEMATİK, Eukleides, Pergeli Apollonios
DetaylıASTRONOMİ TARİHİ. 3. Bölüm Mezopotamya, Eski Mısır ve Eski Yunan da Astronomi. Serdar Evren 2013
ASTRONOMİ TARİHİ 3. Bölüm Mezopotamya, Eski Mısır ve Eski Yunan da Astronomi Serdar Evren 2013 Fotoğraf: Eski Yunan mitolojisinde sırtında gök küresini taşıyan astronomi tanrısı, ATLAS. Daha modern nesil
DetaylıAST101 ASTRONOMİ TARİHİ
AST101 ASTRONOMİ TARİHİ 2016-2017 Güz Dönemi (Z, UK:2, AKTS:3) 7. Kısım Doç. Dr. Kutluay YÜCE Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Romalılar Döneminde Bilim (devam) Romalılar
Detaylı17. yy. Dehalar Yüzyılı
17. yy. Dehalar Yüzyılı 20. yy a kadar her bilimsel gelişmeyi etkilediler. 17. yy daki bilimsel devrimin temelleri 14.yy. da atılmıştı fakat; Coğrafi keşifler ile ticaret ve sanayideki gelişmeler sayesinde
DetaylıAST101 ASTRONOMİ TARİHİ
AST101 ASTRONOMİ TARİHİ 2017-2018 Güz Dönemi (Z, UK:2, AKTS:3) 4. Kısım Doç. Dr. Kutluay YÜCE Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Antik Yunan Bilimi Sokrat Öncesi Dönem
DetaylıBİLİM TARİHİ VE JEOLOJİ 4 Antik Yunan ve Helenistik Dönemde Bilim
BİLİM TARİHİ VE JEOLOJİ 4 Antik Yunan ve Helenistik Dönemde Bilim http://www.tarihsinifi.com/wp-content/uploads/2015/01/9.harita-ege-ve-yunan-uygarl%c4%b1%c4%9f%c4%b1.jpg Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji
DetaylıMATE 417 MATEMATİK TARİHİ DÖNEM SONU SINAVI
Öğrenci Bilgileri Ad Soyad: İmza: MATE 417 MATEMATİK TARİHİ DÖNEM SONU SINAVI 23 Ocak 2014 Numara: Grup: Soru Bölüm 1 Bölüm 2 Bölüm 3 21 22 23 24 25 TOPLAM Numarası (1-10) (11-15) (16-20) Ağırlık 20 10
DetaylıBİLİM TARİHİ VE JEOLOJİ 6
BİLİM TARİHİ VE JEOLOJİ 6 ROMALILARDA BİLİM http://www.tarihbilimi.gen.tr/icerik_resimler/roma-imparatorlugu.jpg Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü GİRİŞ M.Ö.3.y.y. da Romalılar bütün
DetaylıASTRONOMİ TARİHİ. 1. Bölüm Bilim Tarihine Genel Bakış. Serdar Evren 2013
ASTRONOMİ TARİHİ 1. Bölüm Bilim Tarihine Genel Bakış Serdar Evren 2013 Fotoğraf: Eski Yunan mitolojisinde sırtında gök küresini taşıyan astronomi tanrısı, ATLAS. Bilim Tarihine Genel Bakış Modern bilimin
DetaylıBiyomekanik Newton Hareket Kanunları
Biyomekanik Newton Hareket Kanunları Dr. Murat Çilli Sakarya Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Antrenörlük Eğitimi Bölümü Aristo. MÖ 300 yıllarında Aristo ( MÖ 384-322 ) hareket için gözlemlerine
DetaylıÖZEL EGE LİSESİ EGE BÖLGESİ OKULLAR ARASI MATEMATİK YARIŞMASI 1.AŞAMA KONU KAPSAMI
ÖZEL EGE LİSESİ EGE BÖLGESİ OKULLAR ARASI MATEMATİK YARIŞMASI 1.AŞAMA KONU KAPSAMI 6. SINIF 5. SINIF TÜM KONULARI 1.ÜNİTE: Geometrik Şekiller 1) Verileri Düzenleme, Çokgenler ve Süsleme 2) Dörtgenler 3)
DetaylıDENEME SINAVLARI KONU DAĞILIMI MATEMATİK. TURAN GÜNEŞ BUL. NO: 23 ÇANKAYA - ANKARA
MATEMATİK DERSİN ADI : MATEMATİK--9.SINIF 1 Mantık 12 1 2 Kümelerde Temel Kavramlar 10 2 2 3 Kümelerde İşlemler 6 1 1 1 4 Kartezyen Çarpım 4 2 1 1 5 Bağıntı 3 1 6 Fonksiyonlar 6 2 1 1 7 İşlem 3 1 1 1 8
Detaylı9. SINIF DENEME SINAVLARI SORU DAĞILIMLARI / DİL VE ANLATIM
9. SINIF DENEME SINAVLARI SORU DAĞILIMLARI / DİL VE ANLATIM 01 İletişim 6 3 2 1 02 İnsan, İletişim ve Dil 3 1 03 Dil-Kültür İlişkisi 3 1 1 1 04 Dillerin Sınıflandırılması 6 3 1 1 1 05 Türk Dilinin Tarihî
DetaylıAST101 ASTRONOMİ TARİHİ
AST101 ASTRONOMİ TARİHİ 2017-2018 Güz Dönemi (Z, UK:2, AKTS:3) 10. Kısım Doç. Dr. Kutluay YÜCE Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü RÖNESANS Fransızca da yeniden doğuş
DetaylıYGS PİANALİTİK KONU TESTLERİ KONU BAŞLIKLARI COĞRAFYA KONU TESTİ. 1. Doða ve Ýnsan. Göçlerin Nedenleri ve Göç Türleri. 2.
YGS PİANALİTİK KONU LERİ COĞRAFYA 1. Doða ve Ýnsan 27 Göçlerin Nedenleri ve Göç Türleri 2. Harita ve Ölçek 28 Göçlerin Mekânsal Etkileri 3. Haritalarda Yüzey Þekillerinin Gösterilmesi 29 Geçmiþten Günümüze
DetaylıHellenistik Dönemde Bilim
Astronominin Kuramsal Nitelik Kazanması Platon un doğa felsefesi temelde mistik ve matematikseldi. Astronomiyi matematiğin bir uzantısı veya dalı gibi görüyordu. Öğrencilerine, yıldızlı göklerin gözlemini
DetaylıGÜNEŞ SİSTEMİ. SİBEL ÇALIK SEMRA SENEM Erciyes Üniversitesi İstanbul Üniversitesi
GÜNEŞ SİSTEMİ SİBEL ÇALIK SEMRA SENEM Erciyes Üniversitesi İstanbul Üniversitesi GÜNEŞ SİSTEMİ GÜNEŞ GEZEGENLER ASTEROİTLER METEORLAR KUYRUKLU YILDIZLAR GÜNEŞ SİSTEMİ Merkezinde Güneş, çevresinde elips
DetaylıMatematik Ve Felsefe
Matematik Ve Felsefe Felsefe ile matematik arasında, sorunların çözümüne dayanan, bir bağlantının bulunduğu görüşü Anadolu- Yunan filozoflarının öne sürdükleri bir konudur. Matematik Felsefesi ; **En genel
DetaylıÜrün Detayları EHO DES 9. SINIF DENEME SINAVLARI SORU DAĞILIMLARI. Eğitim doğamızda var
. 115 // 9. Sınıf Programı - Türk Dili Ve Edebiyatı // 01 Türk Dili ve Edebiyatına Giriş 02 İletişim 03 Ses Bilgisi 04 Yazım Kuralları TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 05 Pragraf Bilgisi 06
Detaylı9. SINIF ÜNİTE DEĞERLENDİRME SINAVLARI LİSTESİ / DİL VE ANLATIM
SINAVLARI LİSTESİ / DİL VE ANLATIM İletişim Dil - Kültür İlişkisi İnsan, İletişim ve Dil Dillerin Sınıflandırılması Türk Dilinin Tarihi Gelişimi ve Türkiye Türkçesi Türkçenin Ses Özellikleri Telaffuz (Söyleyiş)
DetaylıTEKNİK RESİM. Ders Notları: Mehmet Çevik Dokuz Eylül Üniversitesi. Görünüşler - 1
TEKNİK RESİM 2010 Ders Notları: Mehmet Çevik Dokuz Eylül Üniversitesi 2/25 Görünüşler Birinci İzdüşüm Metodu Üçüncüİzdüşüm Metodu İzdüşüm Sembolü Görünüşlerin Çizilmesi Görünüş Çıkarma Kuralları Tek Görünüşle
DetaylıEĞİTİM ÖĞRETİM YILI. FEN LİSESİ 11.SINIF MATEMATİK DERSİ ÜNİTELENDİRİLMİŞ YILLLIK PLANI 11.SINIF KAZANIM VE SÜRE TABLOSU
08-09 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI. FEN LİSESİ.SINIF MATEMATİK DERSİ ÜNİTELENDİRİLMİŞ YILLLIK PLANI.SINIF KAZANIM VE SÜRE TABLOSU No Konular Kazanım sayısı Ders Saati Ağırlık (%).. TRİGONOMETRİ 8 6 6.. Yönlü Açılar
DetaylıOssmat.com Matematik-Fizik-Kimya-Biyoloji Hakkında Herşey (ana sayfaya git)
Facebook Fun Sayfamız Twitter Sayfamız Ossmat.com Matematik-Fizik-Kimya-Biyoloji Hakkında Herşey (ana sayfaya git) (adsbygoogle = window.adsbygoogle []).push({}); Çıkmış Soru Çözümlerİ Çözümleri Matematik
DetaylıGÖKYÜZÜNDE HAREKET. Ünal Ertan Sabancı Üniversitesi. 19 Şubat 2011
GÖKYÜZÜNDE HAREKET Ünal Ertan Sabancı Üniversitesi 19 Şubat 2011 Astronomi (Gökbilim) bilinen ilk uygarlıklarla birlikte başlıyor. Mısır ve Mezopotamya uygarlıkları yazı ile birlikte bilimin ilk yeşermeye
DetaylıG D S 4 2013 MART. Sınıf Ders Ünite Kazanım. 9. sınıf Dil ve Anlatım Türkçenin Ses Özellikleri 1. Türkçedeki seslerin özelliklerini açıklar.
G D S 4 2013 MART Sınıf Ders Ünite Kazanım 9. sınıf Dil ve Anlatım Türkçenin Ses Özellikleri 1. Türkçedeki seslerin ni açıklar. 9. sınıf Dil ve Anlatım Türkçenin Ses Özellikleri 2. Türkçedeki ses uyumlarının
Detaylı2013-2014 EĞİTİM VE ÖĞRETİM YILI TED KDZ EREĞLİ KOLEJİ ORTAOKULU MATEMATİK 8.SINIF ÜNİTELENDİRİLMİŞ YILLIK PLANDIR.
EYLÜL 2013-201 EĞİTİM VE ÖĞRETİM YILI TED KDZ EREĞLİ KOLEJİ ORTAOKULU MATEMATİK 8.SINIF ÜNİTELENDİRİLMİŞ YILLIK PLANDIR. 9-13 Örüntü ve Süslemeler Dönüşüm Geometrisi 1. Doğru, çokgen ve çember modellerinden
DetaylıDÜNYA NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ
DÜNYA NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ YERKÜRE NİN ŞEKLİ Bilim ve teknolojik seviyeye bağlı olarak, İlk Çağ da Dünya mızın şekli, değişik biçimlerde tahmin ediliyordu. Dünya nın çevresi günümüzden yaklaşık 2.200
DetaylıKE YT 9. SINIF MÜFREDATI, YAPRAK TEST ve B LG DE ERLEND RME SINAVLARI L STELER
Ürün Detaylar 0 - KE00-.0YT YAPRAK TEST ve B LG DE ERLEND RME SINAVLARI Bu müfredatlar Yaprak Test ve lerin yan s ra anlat m kitaplar n ve soru kitaplar n da kapsar. 5 Ürün Detaylar 0- // 9. S n f Program
DetaylıOlasılık ve İstatistik Dersinin Öğretiminde Deney ve Simülasyon
Olasılık ve İstatistik Dersinin Öğretiminde Deney ve Simülasyon Levent ÖZBEK Fikri ÖZTÜRK Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi İstatistik Bölümü Sistem Modelleme ve Simülasyon Laboratuvarı 61 Tandoğan/Ankara
DetaylıASTRONOMİ TARİHİ. 4. Bölüm Kopernik Devrimi. Serdar Evren 2013
ASTRONOMİ TARİHİ 4. Bölüm Kopernik Devrimi Serdar Evren 2013 Fotoğraf: Eski Yunan mitolojisinde sırtında gök küresini taşıyan astronomi tanrısı, ATLAS. Kopernik Devrimi Güneş sisteminin merkezinde Güneş
DetaylıASTRONOMİ VE UZAY BİLİMLERİ SINAVI SORULARI VE CEVAPLARI (Şıkkın sonunda nokta varsa doğru cevap o dur.)
ASTRONOMİ VE UZAY BİLİMLERİ SINAVI SORULARI VE CEVAPLARI (Şıkkın sonunda nokta varsa doğru cevap o dur.) Her sorunun doğru cevabı 5 puandır. Süre 1 ders saatidir. 02.01.2013 ÇARŞAMBA 1. Güneş sisteminde
DetaylıEĞİTİM ÖĞRETİM YILI. ANADOLU LİSESİ 11.SINIF MATEMATİK DERSİ ÜNİTELENDİRİLMİŞ YILLLIK PLANI 11.SINIF KAZANIM VE SÜRE TABLOSU
08-09 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI. ANADOLU LİSESİ.SINIF MATEMATİK DERSİ ÜNİTELENDİRİLMİŞ YILLLIK PLANI.SINIF KAZANIM VE SÜRE TABLOSU No Konular Kazanım sayısı Ders Saati Ağırlık (%).. TRİGONOMETRİ 7 6 6.. Yönlü
DetaylıIþýk. Iþýðýn Farklý Maddelerle Etkileþimi
319 Iþýk Iþýðýn arklý addelerle Etkileþimi Iþýk, etrafýmýzdaki cisimleri görmemizi saðlayan ve boþlukta yayýlabilen bir enerji þeklidir. Týptan sanayiye, sanayiden uzay teknolojisine kadar her alanda kullanýlarak
DetaylıİNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ GİRİŞ Prof.Dr. Zekai Celep İnşaat Mühendisliğine Giriş GİRİŞ 1. Dersin amacı ve kapsamı 2. Askeri mühendislik ve sivil mühendislik 3. Yurdumuzda inşaat mühendisliği 4. İnşaat
DetaylıKİMYA -ATOM MODELLERİ-
KİMYA -ATOM MODELLERİ- ATOM MODELLERİNİN TARİHÇESİ Bir çok bilim adamı tarih boyunca atomun yapısı ile ilgili pek çok fikir ortaya atmış ve atomun yapısını tanımlamaya çalışmış-tır. Zaman içerisinde teknoloji
Detaylı9. SINIF KONU TARAMA TESTLERİ LİSTESİ / TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Adı 01 Türk Dili ve Edebiyatına Giriş - I 02 Türk Dili ve Edebiyatına Giriş - II 03 Türk Dili ve Edebiyatına Giriş - III 04 Türk Dili ve Edebiyatına Giriş - IV 05 İletişim 06 Ses
DetaylıFezalar Eğitim Kurumları MSO 2013. Matematik ve Fen Bilgisi Olimpiyatı 9. SINIF AÇIKLAMALAR. Bu soru kitapçığında, çoktan seçmeli 40 soru vardır.
GROUP A M S O Fezalar Eğitim Kurumları Matematik ve Fen Bilgisi Olimpiyatı (3 ŞUBAT 03, CUMARTESİ) 0 3 9. SINIF AÇIKLAMALAR Bu soru kitapçığında, çoktan seçmeli 40 soru vardır. Matematik bölümünün cevaplarını
DetaylıOPTİK Işık Nedir? Işık Kaynakları Işık Nasıl Yayılır? Tam Gölge - Yarı Gölge güneş tutulması
OPTİK Işık Nedir? Işığı yaptığı davranışlarla tanırız. Işık saydam ortamlarda yayılır. Işık foton denilen taneciklerden oluşur. Fotonların belirli bir dalga boyu vardır. Bazı fiziksel olaylarda tanecik,
Detaylı4. SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ II. DÖNEM GEZEGENİMİZ DÜNYA ÜNİTESİ SORU CEVAP ÇALIŞMASI
4. SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ II. DÖNEM GEZEGENİMİZ DÜNYA ÜNİTESİ SORU CEVAP ÇALIŞMASI 1. Dünya mızın şekli neye benzer? Dünyamızın şekli küreye benzer. 2. Dünya mızın şekli ile ilgili örnekler veriniz.
DetaylıMühendislik Mekaniği Statik. Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş
Mühendislik Mekaniği Statik Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş Bölüm 10 Eylemsizlik Momentleri Kaynak: Mühendislik Mekaniği: Statik, R. C.Hibbeler, S. C. Fan, Çevirenler: A. Soyuçok, Ö. Soyuçok. 10. Eylemsizlik Momentleri
DetaylıPERGEL YAYINLARI LYS 1 DENEME-6 KONU ANALİZİ SORU NO LYS 1 MATEMATİK TESTİ KAZANIM NO KAZANIMLAR
2013-2014 PERGEL YAYINLARI LYS 1 DENEME-6 KONU ANALİZİ SORU NO LYS 1 MATEMATİK TESTİ A B KAZANIM NO KAZANIMLAR 1 1 / 31 12 32173 Üslü İfadeler 2 13 42016 Rasyonel ifade kavramını örneklerle açıklar ve
Detaylı11. SINIF. No Konular Kazanım Sayısı GEOMETRİ TRİGONOMETRİ Yönlü Açılar Trigonometrik Fonksiyonlar
11. SINIF No Konular Kazanım Sayısı GEOMETRİ Ders Saati Ağırlık (%) 11.1. TRİGONOMETRİ 7 56 26 11.1.1. Yönlü Açılar 2 10 5 11.1.2. Trigonometrik Fonksiyonlar 5 46 21 11.2. ANALİTİK GEOMETRİ 4 24 11 11.2.1.
DetaylıKE DS 9. SINIF DENEME SINAVLARI SORU DA ILIMLARI
Ürün Detaylar 0-0 Ürün Detaylar 0-0 // 9. S n f Program - Dil Ve Anlat m // 0 0 0 0 0 DİL ve ANLATIM 0 0 0 0 0 0 İletişim, Dil ve Kültür Dillerin Sınıflandırılması ve Türk Dilinin Tarihi Gelişimi Ses Bilgisi
Detaylı2. Kuvvet kazancı, yükün kuvvete oranı olarak ifade edilir. Yük kuvvet ile dengede ise,
Bir işi daha kolay yapabilmek için kullanılan düzeneklere basit makineler denir. Bu basit makineler kuvvetin doğrultusunu, yönünü ve değerini değiştirerek günlük hayatta iş yapmamızı kolaylaştırır. Basit
Detaylı12. SINIF ÜNİTE DEĞERLENDİRME SINAVLARI LİSTESİ / DİL VE ANLATIM
SINAVLARI LİSTESİ / DİL VE ANLATIM Sanat Metinlerinin Ayırıcı Özellikleri Fabl Masal Hikaye Roman Tiyatro Şiir Konferans Açık Oturum Sempozyum Forum Münazara Bilimsel Yazılar Sanat Metinleri Sözlü Anlatım
Detaylı1- Matematik ve Geometri
GEOMETRİ ÖĞRETİMİ 1- Matematik ve Geometri Matematik ve Geometri Bir çok matematikçi ve matematik eğitimcisi matematiği «cisimler, şekiller ve sembollerle ilişkiler ve desenler inşa etme etkinliği» olarak
DetaylıMAT 103 ANALİTİK GEOMETRİ I FİNAL ÇALIŞMA SORULARI
MAT 103 ANALİTİK GEOMETRİ I FİNAL ÇALIŞMA SORULARI SORU 1. Köşeleri (1,4) (3,0) (7,2) noktaları olan ABC üçgeninin bir ikizkenar dik üçgen (İpucu:, ve vektörlerinden yararlanın) SORU 2. Bir ABC üçgeninin
Detaylı2013 2014 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI 8. SINIF MATEMATİK DERSİ KONULARININ ÇALIŞMA TAKVİMİNE GÖRE DAĞILIM ÇİZELGESİ ALT ÖĞRENME. Örüntü ve Süslemeler
2013 2014 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI 8. SINIF MATEMATİK DERSİ KONULARININ ÇALIŞMA TAKVİMİNE GÖRE DAĞILIM ÇİZELGESİ SÜRE ÖĞRENME Ay Hafta D.Saati ALANI EYLÜL 2 Geometri 2 3 Geometri 2 Geometri 2 Olasılıkve ALT
DetaylıDatum. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 1
Datum Farklı datumlar haritalanacak yeryüzü bölümüne bağlı olarak geoide göre değişik elipsoid oryantasyonları (referans elipsoid) kullanırlar. Amaç seçilen elipsoide göre en doğru koordinatlama yapmaktadır.
DetaylıTest. Yerküre nin Şekli ve Hareketleri BÖLÜM 4
Yerküre nin Şekli ve Hareketleri 1. Dünya ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden yanlış olan hangisidir? A) Dünya, ekseni etrafındaki bir turluk dönüş hareketini 24 saatte tamamlar. B) Dünya ekseni etrafındaki
DetaylıWINTER. Template EL-HAREZMİ
WINTER Template EL-HAREZMİ 01 Hayatının büyük bir bölümü Bağdat'ta matematik, astronomi ve coğrafya konularında çalışarak geçmiştir. 02 Ebu Abdullah Muhammed bin Musa El-Hârezmî nin doğum ve ölüm tarihleri
DetaylıDişli çark mekanizmaları en geniş kullanım alanı olan, gerek iletilebilen güç gerekse ulaşılabilen çevre hızları bakımından da mekanizmalar içinde
DİŞLİ ÇARKLAR Dişli çark mekanizmaları en geniş kullanım alanı olan, gerek iletilebilen güç gerekse ulaşılabilen çevre hızları bakımından da mekanizmalar içinde özel bir yeri bulunan mekanizmalardır. Mekanizmayı
DetaylıTarihi ve bugünü ile. Her an Harran
Tarihi ve bugünü ile Her an Harran Güneydoğu haritası (Urfa, Harran) İbrahim Ur dan Kenan Ülkesine giderken Harran dan geçti mi? Yakup Harran da Yakup un kuyusunun fotoğrafı Yakup un kuyusu (?) Ay Tanrısı
DetaylıANKARA ÜNİVERSİTESİ RASATHANESİ AY
ANKARA ÜNİVERSİTESİ RASATHANESİ AY Uydumuz Ay Yer in tek doğal uydusu Ay, DünyaD nya nın n tek doğal uydusudur. Geceleri gökyg kyüzümüzü aydınlat nlatır r ve bazen onu gündüzleri de görürüz. g Üzerinde
DetaylıTanımlar, Geometrik ve Matemetiksel Temeller. Yrd. Doç. Dr. Saygın ABDİKAN Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ. JDF329 Fotogrametri I Ders Notu
FOTOGRAMETRİ I Tanımlar, Geometrik ve Matemetiksel Temeller Yrd. Doç. Dr. Saygın ABDİKAN Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ JDF329 Fotogrametri I Ders Notu 2015-2016 Öğretim Yılı Güz Dönemi İçerik Tanımlar
DetaylıMİT VE DİN İLİŞKİSİ. (Kutsal Metinlerle İlişkisi) DR. SÜHEYLA SARITAŞ 1
MİT VE DİN İLİŞKİSİ (Kutsal Metinlerle İlişkisi) DR. SÜHEYLA SARITAŞ 1 Mit ve Din Mitolojiler genel olarak dinsel, ruhani ve evrenin ya da halkların oluşumu gibi yaratılış veya türeyiş gibi temaları içerirler.
DetaylıFizik ve Ölçme. Fizik deneysel gözlemler ve nicel ölçümlere dayanır
Fizik ve Ölçme Fizik deneysel gözlemler ve nicel ölçümlere dayanır Fizik kanunları temel büyüklükler(nicelikler) cinsinden ifade edilir. Mekanikte üç temel büyüklük vardır; bunlar uzunluk(l), zaman(t)
DetaylıÇoklu Zeka Kuramı - Zeka Tipleri
Çoklu Zeka Kuramı - Zeka Tipleri Howard Gardner "Çoklu Zeka Kuramı" nı ortaya atmadan önce insanların zeki olup olmadığı matematik, geometri ve mantık sorulardan oluşan IQ testleri ile ölçülmekteydi. Fakat
DetaylıFİZİK. Mekanik 12.11.2013 İNM 103: İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ. Mekanik Nedir? Mekanik Nedir?
İNM 103: İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ 22.10.2013 MEKANİK ANABİLİM DALI Dr. Dilek OKUYUCU Mekanik Nedir? Mekanik: Kuvvetlerin etkisi altında cisimlerin davranışını inceleyen bilim dalıdır. FİZİK Mekanik
DetaylıMERAKLI KİTAPLAR Kavramlar
MERAKLI KİTAPLAR Kavramlar Bu kitabın sahibi:... Tüm zamanların insanları, bütün dünyada, her zaman içinde yaşadıkları ve barındıkları bir yaşam alanına, bir eve ihtiyaç duymuşlardır. Öncelikle, mimari,
DetaylıKAYNAK: Hüseyin (Guseinov), Oktay. 2007. "Skaler ve Vektörel Büyüklükler."
KAYNAK: Hüseyin (Guseinov), Oktay. 2007. "Skaler ve Vektörel Büyüklükler." Eğitişim Dergisi. Sayı: 15 (Mayıs 2007). SKALER VE VEKTÖREL BÜYÜKLÜKLER Prof. Dr. Oktay Hüseyin (Guseinov) Hayvanların en basit
DetaylıMÜHENDİSLİK MEKANİĞİ (STATİK)
MÜHENDİSLİK MEKANİĞİ (STATİK) Prof. Dr. Metin OLGUN Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü HAFTA KONU 1 Giriş, temel kavramlar, statiğin temel ilkeleri 2-3 Düzlem kuvvetler
Detaylı9. SINIF ÜNİTE DEĞERLENDİRME SINAVLARI LİSTESİ / TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI
SINAVLARI LİSTESİ / TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Türk Dili ve Edebiyatına Giriş İletişim Ses Bilgisi Yazım Kuralları Paragraf Bilgisi Bir Tür Olarak Hikâye Şekil Bilgisi ktalama Kuralları Bir Tür Olarak Şiir
DetaylıKütlesel çekim kuvveti nedeniyle cisimler bir araya gelme eğilimi gösterirler, birbirlerine
Türkçe Özet Doğayı araştırmamız çevremizde gördüklerimizle başlar. Onların yapı taşlarını merak ederiz ve biyoloji ile kimyada olduğu gibi mümkün olduğunca küçük ölçeklere inmeye çalışırız. Ancak bu araştırmanın
DetaylıGÖKYÜZÜNDE HARKET. Ünal Ertan Sabancı Üniversitesi. DAY - Galileo Öğretmenler Ağı Çalıştayı Ağustos 2009
GÖKYÜZÜNDE HARKET Ünal Ertan Sabancı Üniversitesi DAY - Galileo Öğretmenler Ağı Çalıştayı Ağustos 2009 GÖKYÜZÜ YIL BOYUNCA NASIL DEĞİ İYOR? Sakarya 1 OCAK 2008 22:00 Sakarya 1 UBAT 2008 22:00 Sakarya 1
DetaylıYrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ. BEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ JDF329 FOTOGRAMETRİ I DERSi NOTLARI
FOTOGRAMETRİ I GEOMETRİK ve MATEMATİK TEMELLER Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ BEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ JDF329 FOTOGRAMETRİ I DERSi NOTLARI http://geomatik.beun.edu.tr/marangoz/
Detaylı12. ÜNİTE IŞIK KONULAR 1. IŞIK VE IŞIK KAYNAKLARI 7. IŞIK ŞİDDETİ, TAYİNİ VE AYDINLATMA BİRİMLERİ 9. ÖZET 10. DEĞERLENDİRME SORULARI
12. ÜNİTE IŞIK KONULAR 1. IŞIK VE IŞIK KAYNAKLARI 2. Işık 3. Işık Nasıl Yayılır? 4. Tam Gölge ve Yarı Gölge 5. Güneş Tutulması 6. Ay Tutulması 7. IŞIK ŞİDDETİ, TAYİNİ VE AYDINLATMA BİRİMLERİ 8. Işık Şiddeti
Detaylı6 Sofistlerin O rtaya Ç ıkışın d a Etkili O lan Felsefe-D ışı N edenler ıo Felsefi N ed enler
İçindekiler xiii Önsöz ı BİRİNCİ KISIM Sofistler 3 1 Giriş 6 Sofistlerin O rtaya Ç ıkışın d a Etkili O lan Felsefe-D ışı N edenler ıo Felsefi N ed enler 17 K a y n a k la r 17 Sofistlerin G enel Ö zellikleri
Detaylı4. Çok büyük ve çok küçük pozitif sayıları bilimsel gösterimle ifade eder.
LENDİRME ŞEMASI ÜNİTE Üslü 1. Bir tam sayının negatif kuvvetini belirler ve rasyonel sayı olarak ifade eder.. Ondalık kesirlerin veya rasyonel sayıların kendileriyle tekrarlı çarpımını üslü sayı olarak
DetaylıPROJE ADI: PARALEL AYNALARDA GÖRÜNTÜLER ARASI UZAKLIKLARININ PRATİK HESAPLANMASI
03.01.2014 PROJE ADI: PARALEL AYNALARDA GÖRÜNTÜLER ARASI UZAKLIKLARININ PRATİK HESAPLANMASI PROJE AMACI: Paralel aynaların arasına konulan bir cismin sonsuz tane görüntüsü vardır. Bu proje burada oluşan
DetaylıCK MTP21 AYRINTILAR. 5. Sınıf Matematik. Konu Tarama No
5. Sınıf 01 Milyonlar 02 Örüntüler Adı 03 Doğal Sayılarla Toplama ve Çıkarma İşlemleri 04 Doğal Sayılarla Çarpma ve Bölme İşlemleri 05 Zihinden İşlemler, Bölme İşleminde Kalanı Yorumlama, Çarpma ve Bölme
Detaylı2010 / SINIF DENEME SINAVI FORMATI
9. SINIF DENEME SINAVI FORMATI Soru dağılımı 1.test Dil ve Anlatım 27 Dil ve Anlatım 15 Kitapcık Sayısı: 2 (A ve B kitapcığı ) Edebiyat 12 Cevap Anahtarı: 2 adet A ve B internetten yayınlanır 2.test Sosyal
Detaylı7. SINIF KONU TARAMA TESTLERİ LİSTESİ / TÜRKÇE
TÜRKÇE 01 Kelime Gruplarında Anlam - I 02 Kelime Gruplarında Anlam - II 03 Kelime Gruplarında Anlam - III 04 Kelime Gruplarında Anlam - IV 05 Cümlenin Anlam Özellikleri - I 06 Cümlenin Anlam Özellikleri
Detaylı6.12 Örnekler PROBLEMLER
6.1 6. 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 Çok Parçalı Taşıyıcı Sistemler Kafes Sistemler Kafes Köprüler Kafes Çatılar Tam, Eksik ve Fazla Bağlı Kafes Sistemler Kafes Sistemler İçin Çözüm Yöntemleri Kafes Sistemlerde
DetaylıBÖLÜM 3: MATEMATİKSEL KARTOGRAFYA - TANIMLAR
BÖLÜM 3: MATEMATİKEL KARTOGRAFYA - TANIMLAR Türkay Gökgöz (www.yildiz.edu.tr/~gokgoz) 3 İÇİNDEKİLER 3. Bir Haritanın Matematiksel Çatısı... 3-3 3.. Ölçek. 3-3 3... Kesir ölçek 3-3 3... Grafik ölçek.. 3-4
DetaylıOPTİK. Işık Nedir? Işık Kaynakları
OPTİK Işık Nedir? Işığı yaptığı davranışlarla tanırız. Işık saydam ortamlarda yayılır. Işık foton denilen taneciklerden oluşur. Fotonların belirli bir dalga boyu vardır. Bazı fiziksel olaylarda tanecik,
DetaylıHareket Kanunları Uygulamaları
Fiz 1011 Ders 6 Hareket Kanunları Uygulamaları Sürtünme Kuvveti Dirençli Ortamda Hareket Düzgün Dairesel Hareket http://kisi.deu.edu.tr/mehmet.tarakci/ Sürtünme Kuvveti Çevre faktörlerinden dolayı (hava,
DetaylıAN EKER. Prof.Dr.Ayşeg AN EKER
Malzeme-Fonksiyon İlişkisi Malzeme-Fonksiyon İlişkisi Bir malzemenin nitelikleri ; onun öz z kütle, k elastiklik modülü,, dayanım, fiyat vb. özelliklen tarafından belirlenir. Bir tasarım ; malzeme özelliklerin
Detaylı9. SINIF DENEME SINAVLARI DAĞILIMI / DİL VE ANLATIM
DİL VE ANLATIM 01 İletişim 02 İnsan, İletişim ve Dil - Dilin İşlevleri 03 Dil-Kültür İlişkisi 04 Dillerin Sınıflandırılması 05 Türk Dilinin Tarihî Gelişimi ve Türkiye Türkçesi 06 Türkçenin Ses Özellikleri
DetaylıESKİÇAĞ DA BİLİM HİNT MEDENİYETİ
ESKİÇAĞ DA BİLİM HİNT MEDENİYETİ Hindistan hem coğrafyası hem de kültürüyle başlı başına bir dünyadır. Her türlü iklimin görüldüğü, 650 milyonu aşkın insanı barındıran, dillerin, dinlerin ve kültürlerin
DetaylıDokuz Eylül Üniversitesi Đnşaat Mühendisliği Bölümü YAPI MALZEMESĐ I DERSĐ MEKANĐK. Doç. Dr. Halit YAZICI. http://kisi.deu.edu.tr/halit.
Dokuz Eylül Üniversitesi Đnşaat Mühendisliği Bölümü YAPI MALZEMESĐ I DERSĐ MEKANĐK ÖZELLĐKLER Doç. Dr. Halit YAZICI http://kisi.deu.edu.tr/halit.yazici/ Dış kuvvetlerin etkisi altında değişik ik zorlamalar
DetaylıFİZİK. Mekanik İNM 221: MUKAVEMET -I. Mekanik Nedir? Mekanik: Kuvvetlerin etkisi altında cisimlerin davranışını inceleyen bilim dalıdır.
İNM 221: MUKAVEMET -I 03.07.2017 GİRİŞ: MEKANİK ANABİLİM DALI Dr. Dilek OKUYUCU Mekanik Nedir? Mekanik: Kuvvetlerin etkisi altında cisimlerin davranışını inceleyen bilim dalıdır. FİZİK Mekanik 1 Mekanik
DetaylıBİLİM TARİHİ IV. BÖLÜM: ROMALILAR DA BİLİM
BİLİM M TARİHİ IV. BÖLÜM: B ROMALILAR DA BİLİM Yrd. Doç.. Dr. Ayfer KÜÇÜK ÜÇÜK 1 M.Ö.3.y.y..3.y.y. da Romalılar lar bütün b İtalya'yı hakimiyetleri altına almış ıştı. Bundan iki yüzyy zyıl l sonra, Yunan
DetaylıDEV GEZEGENLER. Mars ın dışındaki dört büyük gezegen dev gezegenler grubunu oluşturur.
DEV GEZEGENLER DEV GEZEGENLER Mars ın dışındaki dört büyük gezegen dev gezegenler grubunu oluşturur. Bunlar sırasıyla Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün gezegenleridir. Bunların kütle ve yarıçapları yersel
DetaylıYerel saat ve ortak saat
On5yirmi5.com Yerel saat ve ortak saat Güneşin gökyüzündeki durumuna göre ve yeryüzündeki cisimlerin gölge boyuna göre ayarlanan saate yerel saat denir. Yayın Tarihi : 8 Mayıs 2014 Perşembe (oluşturma
Detaylıİktisat Tarihi II
İktisat Tarihi II 23.02.2018 İkincil özeklerde yalnızca ekonomik yapı benimsenmekle kalmamıştır. - Biblos - Kapadokya uygarlıkları birincil özeklerin yapısı ile zorlanmıştır. İkinci devrimin yaygınlaşmasında
DetaylıBĐSĐKLET FREN SĐSTEMĐNDE KABLO BAĞLANTI AÇISININ MEKANĐK VERĐME ETKĐSĐNĐN ĐNCELENMESĐ
tasarım BĐSĐKLET FREN SĐSTEMĐNDE KABLO BAĞLANTI AÇISININ MEKANĐK VERĐME ETKĐSĐNĐN ĐNCELENMESĐ Nihat GEMALMAYAN Y. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Makina Mühendisliği Bölümü Hüseyin ĐNCEÇAM Gazi Üniversitesi,
DetaylıÖABT SORU BANKASI. FEN BİLİMLERİ FEN ve TEKNOLOJİ FİZİK ÖABT ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ. Tamamı Çözümlü
ÖABT 2015 Soruları yakalayan komisyon tarafından hazırlanmıştır. ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ ÖABT FEN BİLİMLERİ FEN ve TEKNOLOJİ FİZİK SORU BANKASI Tamamı Çözümlü KOMİSYON ÖABT Fen Bilimleri/ Fen ve
DetaylıRÖNESANS ( yy.)
RÖNESANS (14-16. yy.) Grosso Modo Dünyayı ve insanı keşfetme Farklı ülkelerde farklı tarihlerde başlar. Rönesans Orta Çağ ın sonu ve Modern Çağ ın başlangıcı 1350 1600 (Bruno nun İdamı) Orta Çağ: Yeniliklere
DetaylıÖZEL ÖĞRETİM KURSU MATEMATİK-IV ÇERÇEVE PROGRAMI. 2. KURUMUN ADRESİ : Kesikkapı Mah. Atatürk Cad. No 79 Fethiye /MUĞLA
ÖZEL ÖĞRETİM KURSU MATEMATİK-IV ÇERÇEVE PROGRAMI 1. KURUMUN ADI : Tercih Özel Öğretim Kursu 2. KURUMUN ADRESİ : Kesikkapı Mah. Atatürk Cad. No 79 Fethiye /MUĞLA 3. KURUCUNUN ADI : ARTI ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETİM
DetaylıRoma İmparatorluğu nda uygulanan taş kaplı yol kesiti A: toprak, B-D: taş katmanlar, E: taş kaplama, F: kaldırım ve G: bordür
KARAYOLLARI İLK KEZ MEZOPOTAMYA DA GELİŞTİ İlk taş kaplı sokak, Ur kentinde geliştirildikten sonra İranlılar krallar yolunu yaptı. Romalılar karayollarını mükemmelleştirip ilk karayolu ağını kurdu. Mezopotamya
DetaylıM.Ö. 1200' LERDEN GÜNÜMÜZE ANADOLU UYGARLIKLARI
M.Ö.. 1200' LERDEN GÜNÜMÜZE G ANADOLU UYGARLIKLARI M.Ö.. II. binin sonlarında, nda, boğazlar üzerinden Anadolu'ya olan Deniz Kavimleri GöçG öçleri köklk klü değişikliklere ikliklere neden olur. Anadolu'nun
DetaylıMÜHENDİSLER İÇİN VEKTÖR MEKANİĞİ: STATİK. Bölüm 1 Temel Kavramlar ve İlkeler
MÜHENDİSLER İÇİN VEKTÖR MEKANİĞİ: STATİK Bölüm 1 Temel Kavramlar ve İlkeler Mekanik Mekanik Rijit-Cisim Mekaniği Şekil değiştiren Cismin Mekaniği Statik Dinamik Dengedeki Cisimler Hareketsiz veya durgun
DetaylıYrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ. BEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ JDF329 FOTOGRAMETRİ I DERSi NOTLARI
FOTOGRAMETRİ I GEOMETRİK ve MATEMATİK TEMELLER Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ BEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ JDF329 FOTOGRAMETRİ I DERSi NOTLARI http://geomatik.beun.edu.tr/marangoz/
DetaylıBu konuda cevap verilecek sorular?
MANYETİK ALAN Bu konuda cevap verilecek sorular? 1. Manyetik alan nedir? 2. Maddeler manyetik özelliklerine göre nasıl sınıflandırılır? 3. Manyetik alanın varlığı nasıl anlaşılır? 4. Mıknatısın manyetik
DetaylıPage 1. b) Görünüşlerdeki boşluklar prizma üzerinde sırasıyla oluşturulur. Fazla çizgiler silinir, koyulaştırma yapılarak perspektif tamamlanır.
TEKNİK BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU Teknik Resim İzometrik Perspektifler Küpün iz düşüm düzlemi üzerindeki döndürülme açısı eşit ise kenar uzunluklarındaki kısalma miktarı da aynı olur. Bu iz düşüme, izometrik
DetaylıGök Mekaniği: Giriş ve Temel Kavramlar
Gök Mekaniği: Giriş ve Temel Kavramlar İnsanoğlunun yıldızları izleyip anlamaya çalıştığı ilk zamanlarda; bazı yıldızların farklı hareketler yaptığını fark etmesiyle başlayan bir hikaye gök mekaniği. Farklı
DetaylıUZAY VE ZAMAN NEDİR? İnsanın var olduğundan beri kendine sorduğu kendineve evrenedair en önemli soru!
UZAY VE ZAMAN NEDİR? İnsanın var olduğundan beri kendine sorduğu kendineve evrenedair en önemli soru! Giordano Bruno, Galileo Galilei, Nicolaus Copernicus, Johannes Kepler, René Descartes ARİSTO (ARİSTOTELES)
Detaylı