Engellilik ve Beceri Rehberi:

Transkript

1 ...eğitim gören engelli gençlere destek Engellilik ve Beceri Rehberi: Otistik Spektrum Bozukluğu (OSB) 75%ini finanse eden

2 İçindekiler Otistik Spektrum Bozukluğu (OSB)... 4 Neden engelim hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıyım?... 4 Güçlü Yönlerim... 4 Otistik Spektrum Bozukluğu (OSB) nedir?... 4 OSB nin olumsuz yönde etkileyeceği beceriler... 6 Grup Çalışması ile Otistik Spektrum Bozukluğu... 7 Grup Çalışması nedir?... 7 Grup çalışması neleri içerir?... 7 OSB grup çalışmasına katılımı nasıl etkiler?... 7 Grup Çalışması ile OSB için Tavsiye ve Öneriler... 8 Kendi kendine yardım... 8 Grup çalışması için destek... 8 Okur Yazarlık ile Otistik Spektrum Bozukluğu... 9 Okur Yazarlık nedir?... 9 Konuşma neleri kapsar?... 9 Dinleme neleri kapsar?... 9 Okuma neleri kapsar?... 9 Yazma neleri kapsar? OSB okur yazarlığı nasıl etkiler? Okur Yazarlık ile OSB için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Okur yazarlık için destek Kişisel Düzen Bu Rehberde Açıklanan Destekleri Nasıl Alabileceksin? Faydalı Linkler ve Kaynaklar Yardımcı Teknolojilerle İlgili Makaleler OSB Konusunda Faaliyet Gösteren Organizasyonlar Durumunu Başkalarına Açıklama Tavsiyeleri Engelini başkalarına açıklama gerekçeleri Enelini açıklamayı istememe nedenleri Engelini açıklamanın en iyi zamanı nedir? Durumu kendi kontrolün altında tutmak engelini açıklamak için bazı ipuçları İşe girdikten veya kursa başladıktan sonra engelinle ilgili sorular Vaka Çalışmaları Vaka Çalışması Vaka Çalışması Vaka Çalışması

3 Giriş Öğrenciler için QATRAIN (Q4S) projesi tarafından, disleksi nedeniyle zorluk çeken öğrenciler için özel olarak hazırlanmış Engellilik ve Beceri Rehberi ne hoş geldiniz. Bu rehber, okulunuzda geçirdiğiniz zamandan en üst seviyede yararlanmanız konusunda yardımcı olmak amacıyla hazırlandı. İçinde, disleksi dolayısıyla öğrenme sürecinde karşılaşılan sıkıntılarla ilgili tavsiyeler yer alıyor. Okulunuzda başarıyı yakalamanız ve istediğiniz kalifikasyonları kazanmanız açısından öğrenme becerilerinizi geliştirmek çok önemlidir. Bu rehberde, becerilerinizi geliştirmek için kendinizin yapabilecekleri konusunda tavsiyeler bulacaksınız. Aynı zamanda öğretmenlerinizden ne şekilde destek isteyebileceğinize ilişkin de bilgiler verilmektedir. Bunlar dışında, faydalı web siteleri, yasalar ve yararlanabileceğiniz destekler konusunda erişebileceğiniz kaynaklar konusunda da bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca, kendi durumunuzu başkalarına açıklama ve okulda ihtiyaç duyduğunuz desteği alma konusunda da tavsiyeler açıklanmaktadır. Teşekkürler Q4S Proje ortaklığı, bilgilerini kullanmamıza izin veren Birleşik Krallık Engelli Öğrenciler İdaresi ne, Türkiye ye uyarlanmasında gerekli yönlendirmeleri yapan Başbakanlık Özürlüler İdaresi ne (ÖZİDA) ve İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü Özel Eğitim Hizmetleri Bölümü ne teşekkür eder. Telif Hakları Bu dokümanı ticari amaçlar dışında, sadece kendi kullanımınız için çoğaltabilirsiniz. Bunu yaparken veya adresli web sitesini referans olarak göstermeniz bekleniyor. Burada yer alan bilgilerin doğru olması için her türlü titizlik ve çaba gösterilmiş olsa da bu konuda garanti verilmemektedir. İletişim Q4S projesi hakkında daha fazla bilgi almak için: e-posta: 3

4 Otistik Spektrum Bozukluğu (OSB) Neden engelim hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıyım? Otistik Spektrum Bozukluğu hakkında bilgi sahibi olman, belirtileri ve etkilerini öğrenmen, kendi durumunu anlamak ve bu durumun getirdiği zorlukları aşmak yolunda atacağın ilk adımdır. Otistik Spektrum Bozukluğu nun beraberinde getireceği zorlukları anladığın noktada zayıf yönlerini aşmayı, güçlü yönlerini kullanmayı öğrenmeye başlayabilirsin. Güçlü Yönlerim Otistik Spektrum Bozukluğunun kimi özellikleri aslında artı değer de sayılabilir. Bunlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır: Olağanüstü iyi hafıza gücü ve/veya matematik, bilgisayar,resim gibi alanlarda doğal yetenek; Herhangi bir konuyu derinlemesine inceleyebilme, öğrenebilme; Yüksek motivasyon, derste veya iş yaparken bağımsız çalışabilme; Azimle belirlenmiş hedefe odaklanarak çalışabilme; Orijinal ve yaratıcı düşünce kalıpları; Çalışırken detaylara dikkat edebilme ve titizlik gösterme; İstekli, dakik, kararlı ve güvenilir; Kusur/hata bulma konusunda çok becerikli; İyi araştırma becerileri; Bazı konular hakkında derin bilgi sahibi; Çok iyi bilgisayar kullanma becerisi; Çok iyi arşivleme ve ayırma becerileri; Rutin işleri çok iyi yapabilme. Otistik Spektrum Bozukluğu (OSB) nedir? Otistik Spektrum Bozukluğu göreceli olarak yeni bir tanım. Ülkemizde OSB 5 farklı grup altında tanımlanıyor: Otizm, Başka Türlü Adlandırılamayan Otistik Bozukluk, Rett Sendromu, Çocukluk Disentegratif Bozukluk ve Asperger Sendromu. Bu alt gruplar arasında farklar olmakla beraber, senin için konulmuş tanı ne olursa olsun aşağıdaki sorunları belli ölçüde yaşıyorsundur: 4

5 Sosyal iletişim sözlü ve sözsüz iletişim sorunları; Sosyal etkileşim sosyal ilişkilerde sorun; Hayalgücü soyut kavramlar ile espri anlamada sorun. Şayet sözlü ve sözsüz iletişim kurmak ve kullanmakta sorun yaşıyorsan aşağıdaki konulardan da şikayetlerin olabilir: Birisiyle sohbet başlatmak veya bir sohbete katılmak; Ne konuşulduğunu tam takip edememek özellikle hiciv veya alay varsa, espri ya da mecazi konuşmayı anlamakta güçlük çekebilirsin; Bilindik jestlerin, mimiklerin veya ses tonunun ne manaya geldiğini anlayamayabilirsin; Olağandışı konuşma kalıpları, kelimeleri veya cümleleri sürekli tekrarlama veya kelimeleri, deyimleri yanlış kullanma; Alakalı ve alakasız bilgiyi birbirine karıştırma; Sürekli tekrarlar halinde ya da katı bir konuşma tarzı, konuşmayla alakasız şeyler söyleme, örneğin sürekli birden beşe kadar sayma, veya duyduğun bir kelimeyi tekrar tekrar söyleme (ekolali). Eğer sosyal etkileşim sorunları yaşıyorsan şu konularda sıkıntı çekiyor olabilirsin: Arkadaşlık kurma ve devam ettirme; Başkalarına karşı uzak, soğuk ve ilgisiz görünme; Takım veya grup içinde diğerleriyle uyumsuzluk; Başkalarının durumuna duyarsızlık; Dokunulma veya sarılma durumunda duyarsızlık veya isteksizlik; Yalnız başına çalışmayı tercih etme; Kötü organizasyon becerileri; Kolayca dikkat dağılması. Hayalgücü ile ilgili sıkıntıların varsa şu konularda zorluklar yaşıyor olabilirsin: Sorun çözümünde zorluk (özellikle somut kavramlar söz konusu olduğunda); Konuya özel ilgin yoksa hiç ilgilenmeme veya umursamama; Aynı şeyi tekrar tekrar yapmak; 5

6 Olduğun yerde sallanma, dönme, parmak şaklatma, birşeylerle oynama, birşeyleri sürekli döndürme, biryerlere vurma, eşyaları hizaya dizme, sıraya sokma; Belli eşyaları saklama huyu, örneğin cebinde hergün lastik bant taşımak gibi; Rutinde veya çevredeki değişikliklerden aşırı rahatsızlık, örneğin senin yerine birisi oturursa veya öğretmen değişirse çünkü senin için mühim olan günlük rutin, çalışma hayatı ve yaşamının değişmez düzeni. Unutma ki Otistik Spektrum Bozukluğu şikayeti olan herkeste belirtilerin hepsi olmaz, keza aynı güçlü yönler de olmaz. Herkesin aynı şikayetleri olmayacağı gibi şikayetleri de eşit şiddette olmaz. Herkes tek ve özeldir OSB nin olumsuz yönde etkileyeceği beceriler Eğer sana Otistik Spektrum Bozukluğu teşhisi konulduysa yukarıdaki sorunlardan bazıları ile karşılaşmışsındır. Bütün bunlar çalışmalarını da belli ölçüde etkilemiştir. Ancak sana en çok sıkıntı yaratma ihtimali olanlar şunlardır: Grup Çalışması ile Otistik Spektrum Bozukluğu Okur Yazarlık ile Otistik Spektrum Bozukluğu 6

7 Grup Çalışması ile Otistik Spektrum Bozukluğu Grup Çalışması nedir? Hayatta herkes mutlaka bir şekilde bir grubun içinde rol alır ve grup olarak bir işler yapar. Buna takım çalışması da denir. Takımlar çeşitli şekillerde ve büyüklükte olabiliyor: aile bir takımdır, arkadaş grupları, hobi veya spor merakımızı paylaştığımız çevre, kulüpler, okul veya iş yerinde başkalarıyla beraber yaptığımız proje çalışmaları hep takım işidir. Bir grup çalışmasının etkin olabilmesi için herkesin kendi sorumluluğunu bilmesi, işbirliği ve paylaşım, son olarak da birlikte başarılmaya çalışılanın ne olduğu konusunda tarafların görüş birliği içinde olmaları gerekiyor. Grup çalışması neleri içerir? Teşvik ederek, önererek ve yardımda bulunarak birbirine destek olmak; Grup içinde sorumluluğunu çok iyi bilerek kendine düşen görevleri yerine getirmek; Değişik insanlarla çalışmak ve birbirine karşılıklı saygı göstermek; Grup içinde olumlu ve dostça bir ortam yaratmak, çatışmaları engellemek; Üzerine düşen görevlerden çok hoşlanmasan bile grubun başarıya ulaşması için elinden geleni yapmak; Gerektiğinde direktif almayı kabul etmek aynı şekilde direktif de verebilmek; Sorunlara yeni ve yaratıcı çözümler bulmak sorun olduğunda da lider konumundaki kişiye bildirmek. OSB grup çalışmasına katılımı nasıl etkiler? Otistik Spektrum Bozukluğu olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. Yukarda da belirttiğimiz gibi etkin grup çalışması başkalarıyla empati kurabilme, kendini onların yerine koyabilme ve bir de olayları onların gözünden görebilme yeteneğine de bağlıdır. Otistik Spektrum Bozukluğu olanlar başkalarıyla empati kurmakta ve onları anlamakta çok zorlanırlar. Eğer empati kurmakta sıkıntı çekiyorsan Karşındakinin ruhsal durumunu yansıtan işaretleri, belirtileri anlayamayabilirsin; 7

8 Esprileri anlamakta zorlanabilirsin; Mecazi konuşmaları anlamayabilirsin; Başkalarıyla iletişim kurmakta zorlanabilirsin; Çoğu insandan farklı bir konuşma tarzın olabilir; Başkalarıyla göz temasından kaçınabilirsin; Yalnız başına çalışmayı tercih edebilirsin. Grup Çalışması ile OSB için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: Öğretmeninin gruptan ne beklediğini ve grupla birlikte nasıl çalışman gerektiğini iyice anladığından emin ol. Örneğin, hepiniz aynı işi mi yapacaksınız, yoksa her birinizin güçlü yanlarına göre işleri bölüşecek misiniz? Grup içinde sana düşen rollerin ve sorumlulukların ne olduğunu anladığından emin ol. Grubun tamamlaması gereken işlerin tarihlerini not aldığından emin ol Grup sunumlarında değerlendirmenin nasıl yapılacağı konusuna açıklık getir sunulan şeyin içeriği mi dikkate alınacak, yoksa sunum becerileriniz de değerlendirilecek mi? Grup çalışması için destek Öğretmenlerin şunları yapmalı: İkili veya grup çalışmalarına hazırlanmana yardımcı olmalı; Grup içinde daha bağımsız çalışmana olanak tanıyan bir rol vermeli; Grup çalışması çok zor veya stresli geliyorsa sana tek başına yapabileceğin farklı bir görev verebilir; Davranışların uygunsuz ise seni uyarabilir; Gerektiğinde yanına, grup çalışmasında neler yapman gerektiğin konusunda sana yardımcı olacak bir eş verebilir; 8

9 Dersler ve/veya sınavlar için sana uygun düzenlemeler yapabilir (örneğin sana tek başına çalışabileceğin bir oda, açıklamaları sana aktarmak veya sınavlarda soru seçmek üzere bire bir yardım gibi); Oturma düzenini rahat edeceğin şekilde değiştirmeli (örneğin sınıfın belli bir köşesinde veya belli bir masada). Okur Yazarlık ile Otistik Spektrum Bozukluğu Okur Yazarlık nedir? En basit şekliyle okur yazarlık aşağıdaki becerileri kapsar: Okuma ve değişik formatlarda (örneğin kelime, grafik, tablo veya resim olarak) sunulan bilgiyi anlamak; Başkalarının anlayabileceği şekilde konuşmak ve yazmak; Dinlemek ve başkalarının görüşlerini anlayıp takdir edebilmek üzere soru sormak; Bilgi ve İletişim Teknolojilerinden (BİT) yararlanarak, e-posta ve cep telefonu gibi araçlarla başkalarıyla bilgi paylaşmak ve iletişim kurmak. Konuşma neleri kapsar? Ne diyeceğini kafanda düzenleyip kurmak; Doğru kelimeleri hatırlayıp kullanmak; Düzgün dilbilgisi kullanmak; Bir sonra söyleyeceğini aklında tutmak; Kelimeleri doğru telafuz etmek. Dinleme neleri kapsar? Sesleri ve kelimeleri kolayca seçebilmek; Benzer kelimeler ve sesler arasındaki ayrımı yapabilmek; Bir bilgi dizisini, örneğin bir talimatı, hatırlayabilmek; Deyimleri, mecazi ifadeleri anlayabilmek. Okuma neleri kapsar? 9

10 Sözcük ve cümleleri okuyarak metin hakkında temel bir bilgiye sahip olmak; metnin önemli kısımlarını, mesajını ve içindeki fikirleri seçebilmek; Metni anlamak ve analiz etmek, okuduğun hakkında bir kanaate varmak; Dilbilgisi ve yazım hatalarını düzeltmek için hazırladığın metni gözden geçirmek; Bir dinleyici grubu önünde yüksek sesle, akıcı bir şekilde okumak. Yazma neleri kapsar? Heceleme kelimelerin doğru yazılması; Dilbilgisi sözcük dizilerini birleştirerek anlamlı cümleler kurmak; Noktalama cümlenin ne şekilde okunacağını göstermek için işaretleme; Fikirleri başı, ortası ve sonu olacak şekilde mantıklı bir yapıya dönüştürerek kağıda yazma; Okunaklı ve düzgün olarak el yazısıyla yazmak. OSB okur yazarlığı nasıl etkiler? Otistik Spektrum Bozukluğu olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. Otistik Spektrum Bzorukluğu olan kişiler çok değişik becerilere sahip olabilir. Çoğunuz dilbilgisi ve söz dizimi kurallarını öğrenebilir, gayet iyi okuyabilir ama bazılarınız konuşma, dinleme ve yazma alanlarında zorlanabilirisniz. Örneğin aşağıdaki sorunlarla karşılaşabilirsiniz: Birisiyle sohbet başlatmak veya bir sohbete katılmak; Ne konuşulduğunu tam takip edememek özellikle hiciv veya alay varsa, espri ya da mecazi konuşmayı anlamakta güçlük çekebilirsin; Benzetme ya da espri anlamakta güçlük çekebilirsin; Bilindik jestlerin, mimiklerin veya ses tonunun ne anlama geldiğini anlamayabilirsin; Sürekli tekrarlar halinde, bir kelimeyi, sözü, ya da cümleyi tekrar tekrar söyleme 10

11 Okur Yazarlık ile OSB için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: Yüksek oranda ve başarılı bir şekilde katılım sağlaman için gerekli düzenlemeler konusunda anlaşma sağlayın; örneğin: o Talimatların sana küçük küçük ve takip edilebilecek adımlar halinde verilmesini, hatta daha kolayına geliyorsa, bunların yazılı olarak verilmesini isteyabilirsin; o Her derste ille de aynı yerde oturman gerekiyorsa öğretmenden sana bu konuda yardımcı olmasını iste. Ebeveyninden, bir aile ferdinden ya da bir arkadaşından, zorlandığın sohbetlerde başvurabileceğin birtakım sosyal kuralları sana göstermelerini iste; Bazı şeyleri sözlü olarak dile getiremiyorsan, ya bir kağıda dökmeyi ya da e-posta yolu ile yazmayı dene. Okur yazarlık için destek Öğretmenlerin şunları yapmalı: Çok yalın ve net bir konuşma dili seçmeli; Kesin veriler ve gerçeklerin açıklandığı konularda daha iyi olduğunu fark etmeli; Sözlü sunumlarına ek olarak sana destekleyici yazılı materyal vermeli; Talimatları, sana teker teker, ayrıca yazılı olarak da vermeli ; Bilgileri teyp/dijital kayıt cihazı kullanarak kaydetmeni teşvik etmeli; Konuşmada ciddi zorluk çekiyorsan sözlü sunumlarda konuşma sentezleyicisi kullanmana izin vermeli; Sana mümkün olduğunca sessiz ve sakin bir çalışma ortamı gösterebilmeli; Seni irite etmemesi için, seçtiği dersliklerde tavandan ses çıkaran floresan ışıklar olmamasına dikkat etmeli, fan gürültüsü çıkaran tepegözler kullanmamalı; Zaman zaman sınıfta kendini kötü hissettiğin zamanlarda kısa bir ara vermen için dışarı çıkman konusunda aranızda anlaşma sağlamalı; 11

12 Her zamanki düzende bir değişikliğin (örneğin senin yerinde başka birisinin oturması) seni çok rahatsız edeceğini bilmeli. Düzen değişikliği kaçınılmaz ise sana kendini hazırlaman için zaman tanımalı. Çalışmaların yeterli seviyeye geldiğinde bunu sana belirtmeli. Bu sayede yapılacak diğer işleri geciktirme pahasına daha iyisini yapacağım diye aynı iş üzerinde uğraşmaya devam etmeyesin. 12

13 Kişisel Düzen Her bir beceride/faaliyette başarını en yüksek düzeye çıkarabilmen için çok düzenli olman gerekir. Bunun için yapacağın şeylerin başında kağıtlarını koyabilmen için çekmeceler, kutular, gözler veya klasörler kullanarak bir depolama sistemi oluştur. Kalemlerini içine koyacağın bir bardak edin. Bu sayede çalışma alanın tertipli ve düzenli olur. Sadece zımbalarını, post-it notluklarını, etiketlerini, makas ve kalemlerini, hesap makineni, disk, hafıza kartları ve bunun gibi malzemelerini koyacağın bir çekmecen olsun. Ve bu malzemeleri her kullanıştan sonra tekrar bu çekmeceye koymayı alışkanlık haline getir. Etkin bir dosyalama sistemi oluştur (hatırlayabileceğin dosya isimleri kullanarak) ve düzenli olarak kağıtlarını dosyalamak için zaman ayır; elektronik dosya ve klasörlerin için de aynı şeyi yap. Bir planlama sistemi kur; örneğin her gün bir "yapılacaklar listesi" oluştur ve biten işlerin üzerini çiz.. MS Outlook'un da ajanda, alarm ve görev listesi gibi olanakları vardır. Bundan da yararlanabilirsin. Bu Rehberde Açıklanan Destekleri Nasıl Alabileceksin? Burada gösteriien düzenlemelerden henüz faydalanamıyorsan bu sayfaların basılı çıktısını al. Bunları, eğitimden mümkün olduğunca daha fazla faydalanabilmen amacıyla öğretmeninle yapacağın görüşmede kılavuz olarak kullanmanı öneririz. Ve bu görüşmeyi öğretmeninle özel yapma hakkın olduğunu da unutma. 13

14 Faydalı Linkler ve Kaynaklar Yardımcı Teknolojilerle İlgili Makaleler Otizm Çalışmalarında Göz İzleme Teknolojisinin Kullanımı: Otistik çocukların eğitimlerinde kullanılan yardımcı teknolojiler hakkında genel bilgiler (Selmin Çuhadar): ietc2008.home.anadolu.edu.tr/ietc2008/187.doc Tedavi ve Eğitim Yöntemleri (Çetin Özbey): 3&Itemid=380 OSB Konusunda Faaliyet Gösteren Organizasyonlar Otistik Çocukları Koruma Derneği ODER- Otizmle Mücadele Eden Aileler Derneği- OMAD- : Otizm Tedavi ve Eğitim Derneği: Tohum -Türkiye Otizm Erken Tanı ve Eğitim Vakfı:

15 Durumunu Başkalarına Açıklama Tavsiyeleri Kendi kendinin avukatı ol! Engelinin sendeki etkilerini, sınıf arkadaşlarının ve öğretmenlerinin üzerindeki etkilerini bir düşün. Her öğrenme ortamında senin için neyin gerekli olacağını etrafına kibarca bildir. Engelini okul/eğitim kurumuna açıkla ve öğretmenine öğrenme ve destek ihtiyaçlarının ne olduğu konusunda gerekli bilgileri ver ki dersleri hazırlarken bu hususları dikkate alsınlar. Burada yer alan tavsiyeler İngiltere engelli öğrenciler ulusal idaresinin kaynaklarından yararlanılarak hazırlanmış ve burada yayınlanması konusunda izin alınmıştır. Skill tarafından hazırlanmış dokumanın Türkçe versiyonunu indirmek için: %20Disability%20SKILL%20TR.doc Bu bilgilerin fotokopisini alabilir, referans göstermek kaydıyla kullanabilirsin. 15

16 Engelini başkalarına açıklama gerekçeleri 1. Engelini olumlu bir şekilde ifade etmek bir fırsattır Deneyimlerin sana başvuru yaptığın iş veya kurs için faydalı olacak becerileri kazandırmış olabilir. Örneğin, kişisel bir asistanın olması nedeniyle organizasyon becerileri, iletişim becerileri ya da bütçe yönetme becerilerini gerektirir. Sen de bundan yararlanarak engelinden olumlu bir şekilde bahsedebilirsin. Bu bilgiyi vermeye hazır olduğunda kendini daha rahat hissedeceksin. Daha sonraki bir aşamada bahsetmeye zorlanırsan engelinin olumlu yanlarından söz etmek sana daha zor gelecektir. 2. Birçok başvuru formunda, iş ya da kursa (örn. sağlıkla ilgili kurslar) yönelik sağlık formlarında, engellilik ve sağlık konusunda direkt sorular bulunmaktadır. Bu formlarda yanlış bilgi verirsen, ve daha sonra işverenin veya kurs yöneticisi bunun farkına varırsa, işini veya kurstaki yerini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalırsın. 3. Gerekli uyarlamalar vaktinde yapılabilir Engelini başkalarına ne kadar erken açıklarsan, senin işine veya kursuna başlaman için yapılması gereken düzenlemeler de o kadar erken yapılır. 4. Daha iyi bir iş ilişkisi oluşturma şansın artar Taraflar işle veya kursla ilgili konularda birbirlerine ne kadar şeffaf davranırsa, genelde aradaki ilişki o kadar iyi olur. Engelini anlatabilmek için şefinle veya öğretmeninle once iyi bir ilişki geliştirmek isteyebilirsin. 5. Özgeçmişindeki veya başvuru formundaki bazı hususlara açıklık getirmen gerekebilir Özgeçmişindeki veya başvuru formundaki bazı hususlar engelinle ilişkili olabilir ve eğer engelini açıklamazsan bunlar senin için olumsuzluk olarak yorumlanabilir. Örneğin, eğitim geçmişinde veya kariyerinde boşluklar görünebilir ve bu boşlukların nedeni senin engelinle ilgili rehabilitasyon alman olabilir; ya da hasta olduğun bir dönem sınavlara girememiş olabilirsin. Enelini açıklamayı istememe nedenleri 1. Ayırımcılıkla ilgili veya engelinin etkilerine yönelik önyargıları olan insanlar tarafından reddedilme kaygıların olabilir 16

17 İş bulma veya kursa yazılma konusundaki rekabet nedeniyle işverenlerin ya da kursu düzenleyenlerin sadece engeline bakacakları ve senin yeteneklerinle ilgilenmeyecekleri hissine kapılabilirsin. İşveren veya kurs düzenleyenlerin otomatik olarak seni problem ve hatta potansiyel bir masraf olarak göreceğini düşünebilirsin. 2. İşveren ya da eğitim sunanlara seni engelinle etiketlemelerine imkan vereceğin konusunda kaygılar taşıyabilirsin. İşveren veya eğitim kurumu seninle ilgili en önemli şeyin engelin olduğunu düşünür ya da engeline bağlı olarak senin neleri yapıp neleri yapamayacağın hakkında varsayımlarda bulunabilir. 3. Tanımadığın biriyle engelini tartışmak istemeyebilirsin Müracaat sürecinde engelin konusunda sağlıklı bilgi edinmek için yeterli zaman olmadığını, ya da bunu bir başvuru formunda kelimelerle ifade etmenin zor olduğunu düşünebilirsin. 4. Engelinin yapacağın işe veya katılacağın kursa hiçbir etkisi olmayacak diye düşünebilirsin Engelinle yapacağın işin veya alacağın kursun hiçbir ilişkisi olmadığını düşünerek bunu başkalarına açıklamaya gerek görmeyebilirsin. Ancak, kursun veya işin geliştikçe bazı düzenlemelerin yapılması gerekli olabilir. Engelini açıklamanın en iyi zamanı nedir? Artılarla eksileri tartarak engelini açıklamaya karar verebilirsin. O zaman da başvurunun hangi aşamasında bunu yapman gerektiğine karar vermin gerekir. Aşağıdaki bilgiler seçeneklerini belirler. Başvuru formunda Bazı başvuru formlarında engellilikle ilgili sorular yer aldığından senin açından önemli olan detayları burada açıklamak mümkün olur. Engelin ve dolayısıyla yaşadıkların, başvurduğun işi veya kursu daha iyi yapabilecek bazı beceriler edinmene sebep olmuş olabilir. O nedenle başvuru formunda kendini bu işe veya kursa neden uygun olduğunu soran kısımda bu konuda açıklamalara yer verebilirsin. Sağlık formlarında Sağlıkla ilgili formlarda engelin ve sağlığınla ilgili direkt olarak sorulmuş sorularla karşılaşabilirsin. Bu formları doldurup doldurmayacağın ve ne zaman dolduracağın 17

18 başvurduğun işin veya kursun özelliklerine bağlıdır. Bunları dürüstçe doldurman lazımdır. Engelin herhangi bir sağlık sorunu yaratıyorsa, bunu da forma eklemen gerekir. Ön yazıda veya kişisel beyanatta Özgeçmişini sunarken bir ön yazı vermin veya kişisel bir açıklama yazman gerekiyorsa, bu kısımda engelini belirtebilirsin. Özgeçmişinin içinde de, örneğin engellilere özel bir okula gitmişsen, bunu açıklayabilirsin. Mülakata girmeden once Mülakata çağrılmışsan ve orada, işaret diliyle tercüme veya mülakatın yapılacağı yere götürülme gibi sana bir destek gerekiyorsa, işverenle veya kurs yöneticileriyle temas etmen gerekebilir. İşverenler önceden haberdar olduklarında bu tür ihtiyaçlara daha kolay yanıt verebilirler. Bu senin engelinle ilgili konuları ne şekilde yönetebildiğini gösterecek ve mülakatta daha iyi bir performans göstermeni sağlayacaktır. Sana gereken desteğin verileceğini bilmek seni rahatlatacaktır. Mülakatta Gözle görünür bir engelin varsa ve başvuru sürecinde bu kadar yol kat ettiğin halde hala bundan bahsetmemişsen bu karşındakileri şaşırtabilir (engelin yapacağın işi etkilemeyecek olsa bile). Bu yüzden de, aslında başvuru formunda yanıtlayabileceğin engelinle ilgili alakasız sorular sormaya başlayabilirler. Halbuki bu süre, bu işe ne kadar uygun olduğunu açıklamak için kullanılabilir, engeline odaklanılmayabilirdi. Bir mülakatta engelin hakkında konuşulması kolay değildir. Özellikle böyle bir ortamda kişisel konuları konuşmakta zorlanıyor olabilirsin. Gergin olabileceğin yüzyüze görüşme esnasında bunu yapmaktansa ilk başvuruda uygun bilgileri kağıda dökmek çok daha kolay olabilir. Mülakat sırasında ne diyeceğini düşünmek yerine, nasıl yanıt vereceğine rahat rahat karar verebilirsin. Ancak, bu tür sorularla mülakat sırasında baş etmek seni rahatsız etmeyebilir. Hatta yazıya dökmek yerine mülakat sırasında konuşarak bunu açıklamak senin için daha kolay olabilir. Durumu kendi kontrolün altında tutmak engelini açıklamak için bazı ipuçları İşverenin veya eğitim kurumunun engelini olumsuz yönde karşılayacağı konusunda varsayımda bulunma Eşitlik ilkesini benimseyen ve engellilerin istihdamı konusunda titizlik gösteren kuruluşlar olduğunu ve bu konuda gün geçtikçe kurumların daha sorumluluk duygusuyla hareket ettiğini dikkate almak lazım. 18

19 Her zaman önce ne yapmak istediğini düşün, sonra eğer varsa, ne gibi desteğe ihtiyacın olacağını düşünmeye başla Engelini ne zaman açıklayacağına karar verirsen, bunun nasıl algılanacağı konusunda daha fazla kontrole sahip olursun. Engelini olumlu bir şekilde ve hayatına yaptığı olumlu etkileri ortaya çıkaracak şekilde açıklayabilirsin. Örneğin, işitme engelin varsa, diğer iletişim becerilerin çok güçlü olabilir; dikkatini verebilme, göz teması veya beden dili gibi. Veya bir kamu işinde çalışmak istiyorsan engelin nedeniyle engelli kişilere daha iyi hizmet verebileceksin. Mülakata çağrıldığında, görüşmede engeline takılmalarına izin verme Bazen mülakatlar, geçmişteki tatsız olayları tekrar gündeme getirmek için fırsat yaratabilir. Ancak karşındakilerin olumsuz şeylere takılmalarına izin verme; ne de çünkü işverenler ve öğretmenler karşılarında yapıcı ve hevesli kişiler görmek isterler. Engelinin sana neyi öğrettiğini düşün İşe veya katılacağın kursa ne gibi beceriler aktarılabilir? Bazı başvuru formlarında ne gibi güçlü ve zayıf yanların olduğu, bu güne kadar ne gibi başarılar elde ettiğin sorulur. Bunlar yapacağın açıklamaya bir zemin oluşturur. Örneğin: o İşitme kaybım nedeniyle konsantrasyon becerim çok gelişti. Bu sayede hesap tablolarıyla analiz yapma ve performansa dayalı tahminler yapma konularında beceri geliştirmemi sağladı. o Hareket kabiliyetimin sınırlı olması nedeniyle erken yaşta Bilgi Teknolojileri konusuna ilgi duymaya başladım ve birçok yazılım üzerinde çalıştım. Aynı zamanda, yaşadığın zorlukları belirtmek ve bunların üstesinden nasıl kalktığını vurgulamak senin olgunluğuna ve kararlılığına yönelik işverene ipuçları sağlar. İşe girdikten veya kursa başladıktan sonra engelinle ilgili sorular İşe veya kursa başladıktan sonra, iş veya sınıf arkadaşlarının, özellikle engellilerle daha önce pek ilişkileri olmadıysa ya da engellilikle ilgili çok az bilgileri varsa, bazı önyargıları olduğunu görebilirsin. Bu durum, gerçekten fırsat eşitliği ve engellilerin istihdamı konusunda titiz olanlarda bile görülebilir. İnsanlar sana engelin hakkında pek çok soru yöneltebilir. Eğer amaçları sana en iyi şekilde nasıl destek vereceklerini belirlemeksa bu gayet doğal. Örneğin: 19

20 Bu yazının puntosu yeterince büyük mü? Bu ışıklandırma uygun mu? Rafların yüksekliği tamam mı? Ancak, ilgisiz sorularla da karşılaşabilirsin. Örneğin: Ne kadar görebiliyorsun? Bacaklarında ne sorun var? Ne kadar işitebiliyorsun? Ne zaman oldu? Ayrıca, insanlar açıklaman gereken durumunla ilgili pek çok inceliğin olduğunun farkında da olmayabilirler. Örneğin: durumun değişiklik gösterebilir küçük yazıları okuyabilir ama bir sandalyeye takılıp düşebilirsin bazı sesleri diğerlerinden daha iyi işitiyor olabilirsin konuşman bir gün çok daha net ertesi gün daha bozuk olabilir Bazı insanlar beceriksiz ve utangaç olabileceği için, iş veya sınıf arkadaşlarınla bağ kurmakta zorlanabilirsin. Yapabileceklerin konusunda olumsuz beklentileri olabilir, birçok özelliğinin içinde sadece engelini görebilirler. İyi huylu olmak ve engelin konusunda çevrendekileri rahatlatmak birçok engelin aşılmasına yardımcı olur. Tabii ki, ister ihmalden ister ön yargıdan olsun, itici yorumlar yapmanın bir mazereti olamaz ve bu tür davranış içinde olanlar varsa iş yerinde yöneticinle, kursta ise kurs yöneticisiyle bu konuyu paylaşman gerekir. Vaka Çalışmaları Vaka Çalışması -1 Ben İngiltere'den Chris. Bende Asperger Sendromu var ve açık arazide gerçekleşen bir eğitime katılmaktayım. Zaman zaman çok sinirli oluyorum çünkü geriliyorum ve sinirimi kontrol altına almak çok zor oluyor. Bu geziye katılmaya karar vermeden çok düşündüm. Çünkü iyi tanımadığım insanlarla bir arada kalacak, odamı onlarla paylaşacaktım. Eğer yine sinirlenir ve kendimi kontrol edemezsem kalmama izin vermezler diye endişe ediyordum. Annem öğretmenlerimle konuştu ve bana gezide eşlik etmesi için Milli Otistik Derneğinden bir rehber ayarladılar. Bu çok faydalı oldu. Gezi gerçekten çok iyi geçti. Kurstaki bazı kişiler birkaç defa beni sinirlendirecek şekilde davrandıysa da gelen rehber problemi hızlı bir şekilde çözdüğü için kontrolümü kaybetmedim. Çok iyi bir kurs, özellikle kano yapmak çok eğlenceli. 20

21 Vaka Çalışması -2 Mithat'ın Asperger Sendromu (otistik spektrum bozukluğu) var. O yüzden insan ilişkilerinde zorluk yaşamakta, iletişim kurmakta ve arkadaşlık geliştirmekte güçlük çekmektedir. Göz teması kurmaktan hoşlanmıyor, kesik kesik ve çok yüksek sesle konuşmaktadır. 19 yaşında 1.80 boyunda iri yapılı bir insan için olağan dışı bir görüntü oluşturmaktadır. Normal zeka seviyesine sahip olan Mithat bugüne kadar formal bir kalifikasyona sahip olmadıysa da Bilgi Teknolojileri konusuna çok ilgi duymakta ve bu yönde kendini geliştirerek bir iş imkanı yaratmayı arzu etmektedir. "Bilgi Teknolojilerine Erişim" başlıklı bir kursa kaydolmuştur. Kursta birçok farklı modül yer almaktadır: Türkçe ve İletişim Becerileri, Matematik, Entegre Yazılımlar, Sunum Grafikleri Kullanma, Interneti Kullanma, Sistem Analizi, Web Sitesi Geliştirme, Görsel Programlama ve Bilgisayar Donanımı ve Şebekeler bunlardan bazıları.. Kursta kişisel çalışma gerektiren birçok faaliyet yer almaktadır ve bu durum Mithat'ı memnun etmektedir. Ancak, bazı modüllerde (Türkçe ve matematikte) hem ders içinde hem de son sınavda grup çalışmasına katılması gerekmektedir. Mithat diğer öğrencilerle yaptığı grup çalışmasında engeli dolayısıyla oldukça zorlanmaktadır. Arkadaşları onun tavrını garip bulmuşlar ve nasıl karşılık vereceklerini bilememişlerdir. Bazı kızlar da onun iri olması dolayısıyla yanlarına fazla yaklaşmasından rahatsızlık duymuşlardır. Hatta davranışları nedeniyle öğretmene şikayete bile gitmişler ve Mithat'ın kendi gruplarında olmasının notlarına olumsuz etki yapacağından kaygı duyduklarını belirtmişlerdir. Öğretmeni dersteki gidişatını konuşmak ve bu arada durumla ilgili ne düşündüğünü anlamak için Mithat'ı görüşmeye çağırdı. Mithat kızlara çok yaklaştığının farkında bile değildi. Hatta kızlar, erkeklere oranla kendisine daha kibar davranıyorlardı ve bu yüzden dost olduklarını düşünüyordu. Öğretmen Mithat'a kişiler arası mesafeler ve sınırlar hakkında bilgi verdi ve nasıl daha doğru davranılacağını açıkladı. Mithat da, öğretmenin diğer öğrencilere onu daha iyi anlamaları ve kabullenmeleri için engelinden kaynaklanan zorlukları açıklamasını kabul etti. Modülün amacı insan ilişkilerinden çok okuma yazma becerilerini geliştirmek ve test etmek olduğu için, Mithat a grup çalışmalarına aktif katılım gerektirmeyen ve yetkinliklerini değerlendirmeye yardımcı olacak daha farklı ödevler verilmesi konusunda anlaşmaya vardılar. Vaka Çalışması -2 Mehmet 19 yaşında ve Bulgaristan'ın Filibe şehrinde bir ortaöğretim okulunda okuyan bir öğrenci. Küçük yaştan beri öğrenme zorluğu yaşamakla birlikte öğretmen olan annesinin desteğiyle engeli olmayan öğrencilerin okuduğu normal bir ilköğretim 21