Engellilik ve Beceri Rehberi:

Transkript

1 ...eğitim gören engelli gençlere destek Engellilik ve Beceri Rehberi: Disleksi 75%ini finanse eden

2 İçindekiler Disleksi... 4 Neden engelim hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıyım?... 4 Güçlü Yanlarım... 4 Disleksi nedir?... 4 Okuma... 4 Heceleme... 5 Not tutma... 5 Yazma... 5 Kendini yönetme... 5 Hesaplama... 5 Disleksiden en fazla etkilenecek beceriler... 6 Okur Yazarlık ile Disleksi... 7 Okur Yazarlık nedir?... 7 Konuşma neleri kapsar?... 7 Dinleme neleri kapsar?... 7 Okuma neleri kapsar?... 7 Yazma neleri kapsar?... 8 Disleksi okur yazarlığı nasıl etkiler?... 8 Heceleme... 8 Okuma... 8 Yazma... 8 Okur Yazarlık ile Disleksi için Tavsiye ve Öneriler... 9 Kendi kendine yardım... 9 Öğretmenlerim ne yapmalı? Matematiksel Beceri ve Disleksi Matematiksel beceri nedir? Matematiksel beceri neleri içerir? Disleksi matematiksel beceriyi nasıl etkiler? Matematiksel Beceri ile Disleksi için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Öğretmenlerim ne yapmalı? Kişisel Düzen Bu Rehberde Açıklanan Destekleri Nasıl Alabileceksin? Faydalı Linkler ve Kaynaklar Durumunu Başkalarına Açıklama Tavsiyeleri Engelini başkalarına açıklama gerekçeleri Enelini açıklamayı istememe nedenleri Engelini açıklamanın en iyi zamanı nedir? Durumu kendi kontrolün altında tutmak engelini açıklamak için bazı ipuçları İşe girdikten veya kursa başladıktan sonra engelinle ilgili sorular Vaka Çalışmaları Vaka Çalışması Vaka Çalışması

3 Giriş Öğrenciler için QATRAIN (Q4S) projesi tarafından, disleksi nedeniyle zorluk çeken öğrenciler için özel olarak hazırlanmış Engellilik ve Beceri Rehberi ne hoş geldiniz.. Bu rehber, okulunuzda geçirdiğiniz zamandan en üst seviyede yararlanmanız konusunda yardımcı olmak amacıyla hazırlandı. İçinde, disleksi dolayısıyla öğrenme sürecinde karşılaşılan sıkıntılarla ilgili tavsiyeler yer alıyor. Okulunuzda başarıyı yakalamanız ve istediğiniz kalifikasyonları kazanmanız açısından öğrenme becerilerinizi geliştirmek çok önemlidir. Bu rehberde, becerilerinizi geliştirmek için kendinizin yapabilecekleri konusunda tavsiyeler bulacaksınız. Aynı zamanda öğretmenlerinizden ne şekilde destek isteyebileceğinize ilişkin de bilgiler verilmektedir. Bunlar dışında, faydalı web siteleri, yasalar ve yararlanabileceğiniz destekler konusunda erişebileceğiniz kaynaklar konusunda da bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca, kendi durumunuzu başkalarına açıklama ve okulda ihtiyaç duyduğunuz desteği alma konusunda da tavsiyeler açıklanmaktadır. Teşekkürler Q4S Proje ortaklığı, bilgilerini kullanmamıza izin veren Birleşik Krallık Engelli Öğrenciler İdaresi ne, Türkiye ye uyarlanmasında gerekli yönlendirmeleri yapan Başbakanlık Özürlüler İdaresi ne (ÖZİDA) ve İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü Özel Eğitim Hizmetleri Bölümü ne teşekkür eder. Telif Hakları Bu dokümanı ticari amaçlar dışında, sadece kendi kullanımınız için çoğaltabilirsiniz. Bunu yaparken veya adresli web sitesini referans olarak göstermeniz bekleniyor. Burada yer alan bilgilerin doğru olması için her türlü titizlik ve çaba gösterilmiş olsa da bu konuda garanti verilmemektedir. İletişim Q4S projesi hakkında daha fazla bilgi almak için: e-posta: 3

4 Disleksi Neden engelim hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıyım? Disleksi hakkında bilgi sahibi olman, belirtileri ve etkilerini öğrenmen, kendi durumunu anlamak ve bu durumun getirdiği zorlukları aşmak yolunda atacağın ilk adımdır. Disleksi nin beraberinde getireceği zorlukları anladığın noktada zayıf yönlerini aşmayı, güçlü yönlerini kullanmayı öğrenmeye başlayabilirsin. Güçlü Yanlarım Her ne kadar beynindeki sıradışı devreleme okuma, yazma ve heceleme konusunda sana zorluk çıkarıyorsa da, disleksi durumunda olanların çoğu beynin sağ tarafının kontrol ettiği güçlere sahiptir. Bu güçlü ve zayıf noktalara bir de öğrenme stili gözüyle bakabilirsin. Nörodiversite kavramı, insanlar arasında sol el veya sağ el kullanma farklılıklarında olduğu gibi, beynin işleyişinde tipik olandan farklılıklar olmasını da doğal kabul edip saygı göstermemiz gerektiğini savunuyor. Sende de şu güçlü yönlerin bazıları olabilir: Yaratıcı ve özgün düşünce tarzı, iyi bir hayalgücü; Stratejik düşünce ve sorun çözebilme yeteneği; Azimli ve çalışkan; Birçok şeyin nasıl birbirine bağlandığını görebilme, birşeylerin nasıl işlediğini anlayabilme yeteneği; Üç boyutlu, görsel uzamsal yetenek ve mekanik kabiliyet; Bütünsel düşünebilme; Sanat ve/veya müzik kabiliyeti; Atletik yetenek; Çok iyi önsezi ve insan ilişkileri. Disleksi nedir? Disleksi en çok beynin dil (konuşma) ile ilgili kısımlarını etkiler ve bilgiyi işleme konusunda farklılık yaratır. Bu da okuma, yazma, not tutma, heceleme, hesap yapma ve kendini yönetme becerilerini etkiler. Disleksiye yatkınlığını kontrol etmek için metnin sonunda yer alan kaynaklardan yararlanabilirsin. Okuma Eğer disleksin varsa ve okuma sıkıntısı çekiyorsan şu sorunlarla karşılaşabilirsin: Göz stresi (kısa bir süre bile okuduktan sonra gözlerin yorulabilir); Okumada aşırı yüklenme (birkaç dakika okuduktan sonra zorlanabilirsin); Yavaş okuma; Okuduğunun anahtar sözcüklerini çıkarmakta zorlanma; Çalışma materyali seçmekte ve ayırmakta zorlanma; 4

5 Okuduğunu anlamakta ya da aklına kaydetmekte güçlük; Okuduğunun ana hatlarını algılamada zorlanma; Ödev yaparken ya da sınavlardaki soruları cevaplarken dikkatsizlik yüzünden hata yapma. Heceleme Eğer disleksin varsa ve heceleme konusunda sıkıntı çekiyorsan şu sorunlarla karşılaşabilirsin: Birşeyin nasıl yazılacağını ezberlemekte zorluk; Sözcükleri ters veya hatalı yazma (6 yerine 9, b yerine d ya da u yerine n, 3B yerine B3 gibi) Tahtadan bir yazıyı deftere geçirirken bile yanlış yazma Not tutma Eğer disleksin varsa ve not tutma konusunda sıkıntı çekiyorsan şu sorunlarla karşılaşabilirsin: Aynı anda hem dinleyip hem yazmakta zorluk; Detaylı not tutamama, tuttuğun notları sonradan okuduğunda anlama zorluğu; Ana noktaları yakalama zorluğu; Bir yerden bir yazıyı hızlı ve doğru bir şekilde kopya etmek. Yazma Eğer disleksin varsa ve yazma konusunda sıkıntı çekiyorsan şu sorunlarla karşılaşabilirsin: Fikirlerini kağıda aktarmanı zorlaştıracak kadar yavaş ve/veya bozuk el yazısı; Yazacağın şeyi planlama ve şekillendirmede zorluk; Fikirlerini doğru ve mantıklı sıraya sokmada sorunlar; Kuramsalı pratiğe çevirmede sıkıntı; Yazılı ifade zayıflığı, ve/veya bozuk cümle yapısı; Yazım kurallarını, örneğin noktalama işaretlerini anlama zorluğu; Yazdıklarını düzeltmede ve gözden geçirmede sorunlar. Kendini yönetme Eğer disleksin varsa ve kendini yönetme konusunda sıkıntı çekiyorsan şu konularda zorluklar yaşıyor olabilirsin: Zamanını iyi yönetmek ve terminleri tutturmak; Kitaplarını/dosyalarını düzene sokmak ve tertiplemek; Elektonik dosyalarını ve klasörlerini düzenlemek; Kendini ve kendi işlerini düzenleyememenden dolayı başkaları tarafından tembel, motivasyonsuz, pasaklı veya dağınık olarak damgalanmak. Hesaplama Eğer disleksin varsa ve hesaplama konusunda sıkıntı çekiyorsan şu konularda zorluklar yaşıyor olabilirsin: 5

6 Ayna görüntü veya yerine koyma gibi görme hataları örneğin 3 ü 8 veya 5 görmek gibi; Yazıları, sayıları tahtadan hatalı çekmek; Çok adımlı işlemlerde, örneğin ard arda bölme işleminde, kaldığın yeri kaybetmek; İşaretleri ve sembolleri hatırlamada zorluk; Formül ve teoremleri hatırlama zorluğu; Matematiğin özel terimlerini hatırlama zorluğu; Basit aritmetikte zorluk. Unutma! Disleksi şikayeti olan herkeste yukardaki belirtilerin hepsi olmaz, keza aynı güçlü yönler de olmaz. Herkesin aynı şikayetleri olmayacağı gibi şikayetleri de eşit şiddette olmaz. Herkes tek ve özeldir! Disleksiden en fazla etkilenecek beceriler Disleksi bir dereceye kadar tüm derslerini etkileyecektir, ancak sana en çok sıkıntı yaratma ihtimali olanlar aşağıdakilerdir. Bu faaliyetleri tıklayarak okulunun sana nasıl yardımcı olabileceği hakkında daha fazla bilgi alabilirsin: Okuma Yazma ve Disleksi Matematiksel Beceri ve Disleksi 6

7 Okur Yazarlık ile Disleksi Okur Yazarlık nedir? En basit şekliyle okur yazarlık aşağıdaki becerileri kapsar: Okuma ve değişik formatlarda (örneğin kelime, grafik, tablo veya resim olarak) sunulan bilgiyi anlamak; Başkalarının anlayabileceği şekilde konuşmak ve yazmak; Dinlemek ve başkalarının görüşlerini anlayıp takdir edebilmek üzere soru sormak; Bilgi ve İletişim Teknolojilerinden (BİT) yararlanarak, e-posta ve cep telefonu gibi araçlarla başkalarıyla bilgi paylaşmak ve iletişim kurmak. Konuşma neleri kapsar? Ne diyeceğini kafanda düzenleyip kurmak; Doğru kelimeleri hatırlayıp kullanmak; Düzgün dilbilgisi kullanmak; Bir sonra söyleyeceğini aklında tutmak; Kelimeleri doğru telafuz etmek. Dinleme neleri kapsar? Sesleri ve kelimeleri kolayca seçebilmek; Benzer kelimeler ve sesler arasındaki ayrımı yapabilmek; Bir bilgi dizisini, örneğin bir talimatı, hatırlayabilmek; Deyimleri, mecazi ifadeleri anlayabilmek. Okuma neleri kapsar? Sözcük ve cümleleri okuyarak metin hakkında temel bir bilgiye sahip olmak; metnin önemli kısımlarını, mesajını ve içindeki fikirleri seçebilmek; Metni anlamak ve analiz etmek, okuduğun hakkında bir kanaate varmak; Dilbilgisi ve yazım hatalarını düzeltmek için hazırladığın metni gözden geçirmek; 7

8 Bir dinleyici grubu önünde yüksek sesle, akıcı bir şekilde okumak. Yazma neleri kapsar? Heceleme kelimelerin doğru yazılması; Dilbilgisi sözcük dizilerini birleştirerek anlamlı cümleler kurmak; Noktalama cümlenin ne şekilde okunacağını göstermek için işaretleme; Fikirleri başı, ortası ve sonu olacak şekilde mantıklı bir yapıya dönüştürerek kağıda yazma; Okunaklı ve düzgün olarak el yazısıyla yazmak. Disleksi okur yazarlığı nasıl etkiler? Disleksi olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. Eğer disleksin varsa okuma, yazma ve heceleme için yukarıda belirtilen gerekli becerilerden bazılarında zorluklar yaşıyorsun demektir. Heceleme Sesli harflerin telafuzunda zorluk Ne senin de de öğretmeninin dahi çözemeyeceği şekilde hatalı sözcükler yazma. Okuduğunu anlamakta ve özetlemekte güçlük Okuma Göz stresi sayfa veya ekrandan okumakta fiziki zorluk; Yavaş okuma; Okuduğunu anlamakta ve özetlemekte zorluk; Metin düzenleme ve düzeltmekte zorluk; Yanlış okuma (sınavda veya ödev yaparken yanlış soruyu yanıtlamak vb). Yazma Fikirlerini kağıda aktarmanı zorlaştıracak kadar yavaş ve/veya bozuk el yazısı; İfadelerin doğru yazılışını bulmakta zorluk; 8

9 Detaylı not tutamama, tuttuğun notları sonradan okuduğunda anlayamama; Derste ana noktaları yakalamakta güçlük ; Bir yerden bir yazıyı hızlı ve doğru bir şekilde kopya edememek; Kötü heceleme ve noktalama; Doğru kelimeyi bulamama ve/veya yeni öğrendiğin kelimeleri doğru söylemekte güçlük. Okur Yazarlık ile Disleksi için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler Çekmece, klasör veya kutulama sistemiyle dosyalarını ve yazılarını düzenli tutmaya çalış; aynı şekilde kalemlerini de kalemliklere toplayarak çalışma alanını derli toplu tutabilirsin; Zımba, renkli not kağıtları, makas gibi bütün kırtasiye malzemelerin için belli bir çekmecen olsun, kullanıp işin bitince herşeyi yerine kaldır; Dosya isimleri için aklında tutabileceğin bir etiketleme düzeniyle iyi bir dosyalama sistemi yap ve düzenli olarak herşeyini doğru dosyalara kaldır; aynı şeyi bilgisayar ortamı için de yap; Hergün, yapılacak işler listesi oluşturup işler tamamlandıkça üstünü çiz, Ajanda, takvim ve alarm gibi MS Outlook fonksiyonlarını da bu tür işlerini takip etmek için kullanabilirsin; Derslere en iyi şekilde katılımını sağlamak ve başarılı olabilmen için gerekli düzenlemelerde anlaşma sağla, örneğin: o Okulun sağlayabileceği ne tür teknoloji bulunduğunu araştır. (Yurt dışından örnekler: Disleksisi olan birçok kişinin faydalı bulduğu teknolojik destekler arasında heceleme için TextHelp!, zihin haritalaması için Inspiration ve not tutmak için Live scribe); o Okuduğun sayfanın üzerine koyarak okumanı rahatlatacak renkte bir şeffaf sayfa kullan. 9

10 Öğretmenlerim ne yapmalı? Öğretmenlerin şunları yapmalı: Değişik eğitim metotlarından yararlanmalı - örneğin görsel materyale yazılı metinden daha iyi cevap verdiğini dikkate almalılar; Okuman gereken materyali azaltmak amacıyla seçeceği anahtar kitaplar veya bölümler üzerinden sana yol göstermeli; Gerekirse senin yerine not tutacak birisini temin etmeli; Ders sırasında not tutmakla uğraşmaktansa kendini ders dinlemeye verebilmen açısından vereceği dersin veya sunumun sana önceden (basılı olarak veya çevirimiçi) bir özetini vermeli; O derste neyi işleyeceğinizi anlamanız açısından yeni bir konuya geçerken sana ve sınıfa büyük resmi göstermeli ; Dersi bölümlere ayırıp aralarda hazmetme ve soru sorabilme süresi tanımalı; Anlamanı geliştirmen ve öğrenme becerileri kazanabilmen için sana bol bol geribildirim vermeli; Eylem planı hazırlamana ve öncelik sırası verme becerileri konusunda sana yol göstermeli; Sırf metin değil, zihin haritalama ve basit şemalar kullanmalı; Yazıcıdan okunabilir döküm almalı. 10

11 Matematiksel Beceri ve Disleksi Matematiksel beceri nedir? İyi matematik becerilerine sahip olman günlük hayatında, çevrende, iş yerinde ve okulunda etkin ve sorumlu bir rol almanı sağlar. Matematik becerilerin sayesinde aşağıdakileri kendin yapabilirsin: Neyin ölçüleceğine veya hesaplanacağına karar vermek; Veri toplama ve kaydetme işlemini doğru araçları kullanarak doğru bir şekilde yapmak; Tahminler yapmak ve hesaplamaları kontrol etmek; Günlük işlerde matematikten yararlanmak, örneğin seyahat planlamak - yaklaşık ne kadar süreceğini, ayrılış ve varış saatlerini, masrafları vs hesaplamak Matematiksel beceri neleri içerir? Matematiksel bilgileri anlamak: o Sayı sisteminin kurallarını bilmek: tam sayılar, ondalıklı sayılar, kesirler ve yüzdeler; o Sayıların değişik bağlamlarda kullanımını anlamak, değişik formatta ve ölçülerde kullanmak - para, zaman, ısı, mesafe, alan ve hacim ölçüleri dahil; o Matematik dilini bilmek, matematik kavramlarını ve kuramlarını anlamak, örneğin: fark, pay, eksi, çıkarma gibi; Hesaplama yapmak, sayıları kullanabilmek (örneğin toplama ve uzun bölme işlemleri) ve matematik kavramlarını bilmek (örneğin alan hesaplamak): o Basit işlemler: toplama, çıkarma, çarpma, bölme; o Cebir: denklemler ve formüller; Günlük uygulamalarda matematik kullanmak: o Evde, okulda, iş yerinde karşına çıkacak konularda matematik kullanmak, örneğin bir yolculuk planlamak, restoranda arkadaşlar arasında hesabı paylaşmak ya da yemek yaparken malzeme ölçmek gibi. 11

12 Disleksi matematiksel beceriyi nasıl etkiler? Disleksi olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir Eğer disleksin varsa büyük ihtimalle sayılar ve hesaplama ile gündelik bazda matematik kullanmada gerekli beceriler konusunda zorluk yaşıyorsundur. Aşağıdaki konularda zorlanabilirsin: Memorising (e.g. multiplication tables); Ezberleme (örneğin çarpım tablosu); Sıralama (örneğin işlerin yapılma sırasını hatırlama); Kendi işlerini düzenleme ve planlama; Matematik sembollerini doğru okuyabilme (örneğin 5 i 3 ile, ya da 6 yı 9 ile karıştırmak); Bir yerden bir yazıyı hızlı ve doğru bir şekilde kopya etmek; El yazısı. Matematiksel Beceri ile Disleksi için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: Denemeler yapmaktan korkma! Bir problemi farklı şekillerde çözmeye çalışarak kendini geliştir. Ne şekilde öğrendiğinin ve anladığının farkında olmak önemlidir. Bu sayede edindiğin bilgileri ilerde karşılaşacağın problemlere uyarlaman mümkün olur. Elindeki tüm kaynakları kullan. Derste aldığın notları kullan. Aynı problemle uğraşan ya da daha önce çözüm bulmuş arkadaşlarınla konuş. Öğretmeninle geçirdiğin ders süresinden yararlanmaya çalış. Çalışırken yanında kağıt ve kalem olsun. Notlarından veya bir kitaptan çalışırken yanında kağıt kalemin olursa kendi düşüncelerini ve çıkardığın sonuçları not edersin. Bu da matematiği senin kendi düşüncenin bir parçası haline getirecektir. Sonuçları kontrol etmek için bir hesap makinesi kullan. 12

13 Matematik becerilerini kullanmayı gerektiren oyunlar oyna; dart oyunu (atış) veya briç-poker gibi kağıt oyunları. Öğretmenlerim ne yapmalı? Öğretmenlerin şunları yapmalı: Matematik kavramlarını anladığının farkında olmalı senin sıkıntın hesaplamalarla ya da matematik diliyle ilgili; O derste neyi işleyeceğinizi anlamanız açısından yeni bir konuya geçerken sana ve sınıfa büyük resmi yani derste işlenecek konuyu göstermeli; Genellikle kafa karıştıran ve belirsiz görünen matematiğin dilini ne şekilde yorumlayacağını sana göstermeli Sana parmak hesabıyla çarpım cetvelini öğretmeli; Sana en faydalı eğitim metodunun somut, elle tutulur şekilde, örneğin renklerle, esprilerle, hikaye ve resimlerle desteklenen bir metod olduğunu bilmeli; Fare kullanmakta zorlanıyorsan sana klavye üzerinden kısayollar kullanmayı öğretmeli; Masaüstünü kendine göre düzenlemeni, arkaplan renklerini, fontları, vs, değiştirmeyi göstermeli; İma edilen, varsayılan kuralları açık seçik ve net hâle getirmeli önceden öğretilmiş olsa bile matematik kurallarını yinelemeli; Dersi bölümlere ayırıp aralarda hazmetme ve soru sorabilme süresi tanımalı; Anlamanı geliştirmen ve öğrenme becerileri edinebilmen için sana bol bol geribildirim vermeli; Eylem planı hazırlaman ve öncelik sırası verme becerileri konusunda sana yol göstermeli; Derste ve ödevlerin için bilgisayar ve konuşma tanıma yazılımı (Dragon Naturally Speaking) gibi yardımcı teknolojiler kullanmana izin vermeli; Yazıcıdan okunabilir döküm almalı. 13

14 Kişisel Düzen Her bir beceride/faaliyette başarını en yüksek düzeye çıkarabilmen için çok düzenli olman gerekir. Bunun için yapacağın şeylerin başında kağıtlarını koyabilmen için çekmeceler, kutular, gözler veya klasörler kullanarak bir depolama sistemi oluştur. Kalemlerini içine koyacağın bir bardak edin. Bu sayede çalışma alanın tertipli ve düzenli olur. Sadece zımbalarını, post-it notluklarını, etiketlerini, makas ve kalemlerini, hesap makineni, disk, hafıza kartları ve bunun gibi malzemelerini koyacağın bir çekmecen olsun. Ve bu malzemeleri her kullanıştan sonra tekrar bu çekmeceye koymayı alışkanlık haline getir. Etkin bir dosyalama sistemi oluştur (hatırlayabileceğin dosya isimleri kullanarak) ve düzenli olarak kağıtlarını dosyalamak için zaman ayır; elektronik dosya ve klasörlerin için de aynı şeyi yap. Bir planlama sistemi kur; örneğin her gün bir "yapılacaklar listesi" oluştur ve biten işlerin üzerini çiz.. MS Outlook'un da ajanda, alarm ve görev listesi gibi olanakları vardır. Bundan da yararlanabilirsin. 14

15 Bu Rehberde Açıklanan Destekleri Nasıl Alabileceksin? Burada gösteriien düzenlemelerden henüz faydalanamıyorsan bu sayfaların basılı çıktısını al. Bunları,eğitimden mümkün olduğunca daha fazla faydalanabilmen amacıyla öğretmeninle yapacağın görüşmede kılavuz olarak kullanmanı öneririz. Ve bu görüşmeyi öğretmeninle özel yapma hakkın olduğunu da unutma. Faydalı Linkler ve Kaynaklar Disleksili Yetişkinler ve Öğrenciler için Tarama Testi (ETTAD): Disleksi SAS Merkezleri: Disleksi Akademi, Konya: Çocuklarda disleksi:

16 Durumunu Başkalarına Açıklama Tavsiyeleri Kendi kendinin avukatı ol! Engelinin sendeki etkilerini, sınıf arkadaşlarının ve öğretmenlerinin üzerindeki etkilerini bir düşün. Her öğrenme ortamında senin için neyin gerekli olacağını etrafına kibarca bildir. Engelini okul/eğitim kurumuna açıkla ve öğretmenine öğrenme ve destek ihtiyaçlarının ne olduğu konusunda gerekli bilgileri ver ki dersleri hazırlarken bu hususları dikkate alsınlar. Burada yer alan tavsiyeler İngiltere engelli öğrenciler ulusal idaresinin kaynaklarından yararlanılarak hazırlanmış ve burada yayınlanması konusunda izin alınmıştır. Skill tarafından hazırlanmış dokumanın Türkçe versiyonunu indirmek için: %20Disability%20SKILL%20TR.doc Bu bilgilerin fotokopisini alabilir, referans göstermek kaydıyla kullanabilirsin. 16

17 Engelini başkalarına açıklama gerekçeleri 1. Engelini olumlu bir şekilde ifade etmek bir fırsattır Deneyimlerin sana başvuru yaptığın iş veya kurs için faydalı olacak becerileri kazandırmış olabilir. Örneğin, kişisel bir asistanın olması nedeniyle organizasyon becerileri, iletişim becerileri ya da bütçe yönetme becerilerini gerektirir. Sen de bundan yararlanarak engelinden olumlu bir şekilde bahsedebilirsin. Bu bilgiyi vermeye hazır olduğunda kendini daha rahat hissedeceksin. Daha sonraki bir aşamada bahsetmeye zorlanırsan engelinin olumlu yanlarından söz etmek sana daha zor gelecektir. 2. Birçok başvuru formunda, iş ya da kursa (örn. sağlıkla ilgili kurslar) yönelik sağlık formlarında, engellilik ve sağlık konusunda direkt sorular bulunmaktadır. Bu formlarda yanlış bilgi verirsen, ve daha sonra işverenin veya kurs yöneticisi bunun farkına varırsa, işini vyea kurstaki yerini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalırsın. 3. Gerekli uyarlamalar vaktinde yapılabilir Engelini başkalarına ne kadar erken açıklarsan, senin işine veya kursuna başlaman için yapılması gereken düzenlemeler de o kadar erken yapılır. 4. Daha iyi bir iş ilişkisi oluşturma şansın artar Taraflar işle veya kursla ilgili konularda birbirlerine ne kadar şeffaf davranırsa, genelde aradaki ilişki o kadar iyi olur. Engelini anlatabilmek için şefinle veya öğretmeninle once iyi bir ilişki geliştirmek isteyebilirsin. 5. Özgeçmişindeki veya başvuru formundaki bazı hususlara açıklık getirmen gerekebilir Özgeçmişindeki veya başvuru formundaki bazı hususlar engelinle ilişkili olabilir ve eğer engelini açıklamazsan bunlar senin için olumsuzluk olarak yorumlanabilir. Örneğin, eğitim geçmişinde veya kariyerinde boşluklar görünebilir ve bu boşlukların nedeni senin engelinle ilgili rehabilitasyon alman olabilir; ya da hasta olduğun bir dönem sınavlara girememiş olabilirsin. 17

18 Enelini açıklamayı istememe nedenleri 1. Ayırımcılıkla ilgili veya engelinin etkilerine yönelik önyargıları olan insanlar tarafından reddedilme kaygıların olabilir İş bulma veya kursa yazılma konusundaki rekabet nedeniyle işverenlerin ya da kursu düzenleyenlerin sadece engeline bakacakları ve senin yeteneklerinle ilgilenmeyecekleri hissine kapılabilirsin. İşveren veya kurs düzenleyenlerin otomatik olarak seni problem ve hatta potansiyel bir masraf olarak göreceğini düşünebilirsin. 2. İşveren ya da eğitim sunanlara seni engelinle etiketlemelerine imkan vereceğin konusunda kaygılar taşıyabilirsin. İşveren veya eğitim kurumu seninle ilgili en önemli şeyin engelin olduğunu düşünür ya da engeline bağlı olarak senin neleri yapıp neleri yapamayacağın hakkında varsayımlarda bulunabilir. 3. Tanımadığın biriyle engelini tartışmak istemeyebilirsin Müracaat sürecinde engelin konusunda sağlıklı bilgi edinmek için yeterli zaman olmadığını, ya da bunu bir başvuru formunda kelimelerle ifade etmenin zor olduğunu düşünebilirsin. 4. Engelinin yapacağın işe veya katılacağın kursa hiçbir etkisi olmayacak diye düşünebilirsin Engelinle yapacağın işin veya alacağın kursun hiçbir ilişkisi olmadığını düşünerek bunu başkalarına açıklamaya gerek görmeyebilirsin. Ancak, kursun veya işin geliştikçe bazı düzenlemelerin yapılması gerekli olabilir. Engelini açıklamanın en iyi zamanı nedir? Artılarla eksileri tartarak engelini açıklamaya karar verebilirsin. O zaman da başvurunun hangi aşamasında bunu yapman gerektiğine karar vermin gerekir. Aşağıdaki bilgiler seçeneklerini belirler. Başvuru formunda Bazı başvuru formlarında engellilikle ilgili sorular yer aldığından senin açından önemli olan detayları burada açıklamak mümkün olur. Engelin ve dolayısıyla yaşadıkların, başvurduğun işi veya kursu daha iyi yapabilecek bazı beceriler edinmene sebep olmuş olabilir. O nedenle başvuru formunda kendini bu işe veya kursa neden uygun olduğunu soran kısımda bu konuda açıklamalara yer verebilirsin. 18

19 Sağlık formlarında Sağlıkla ilgili formlarda engelin ve sağlığınla ilgili direkt olarak sorulmuş sorularla karşılaşabilirsin. Bu formları doldurup doldurmayacağın ve ne zaman dolduracağın başvurduğun işin veya kursun özelliklerine bağlıdır. Bunları dürüstçe doldurman lazımdır. Engelin herhangi bir sağlık sorunu yaratıyorsa, bunu da forma eklemen gerekir. Ön yazıda veya kişisel beyanatta Özgeçmişini sunarken bir ön yazı vermin veya kişisel bir açıklama yazman gerekiyorsa, bu kısımda engelini belirtebilirsin. Özgeçmişinin içinde de, örneğin engellilere özel bir okula gitmişsen, bunu açıklayabilirsin. Mülakata girmeden once Mülakata çağrılmışsan ve orada, işaret diliyle tercüme veya mülakatın yapılacağı yere götürülme gibi sana bir destek gerekiyorsa, işverenle veya kurs yöneticileriyle temas etmen gerekebilir. İşverenler önceden haberdar olduklarında bu tür ihtiyaçlara daha kolay yanıt verebilirler. Bu senin engelinle ilgili konuları ne şekilde yönetebildiğini gösterecek ve mülakatta daha iyi bir performans göstermeni sağlayacaktır. Sana gereken desteğin verileceğini bilmek seni rahatlatacaktır. Mülakatta Gözle görünür bir engelin varsa ve başvuru sürecinde bu kadar yol kat ettiğin halde hala bundan bahsetmemişsen bu karşındakileri şaşırtabilir (engelin yapacağın işi etkilemeyecek olsa bile). Bu yüzden de, aslında başvuru formunda yanıtlayabileceğin engelinle ilgili alakasız sorular sormaya başlayabilirler. Halbuki bu süre, bu işe ne kadar uygun olduğunu açıklamak için kullanılabilir, engeline odaklanılmayabilirdi. Bir mülakatta engelin hakkında konuşulması kolay değildir. Özellikle böyle bir ortamda kişisel konuları konuşmakta zorlanıyor olabilirsin. Gergin olabileceğin yüzyüze görüşme esnasında bunu yapmaktansa ilk başvuruda uygun bilgileri kağıda dökmek çok daha kolay olabilir. Mülakat sırasında ne diyeceğini düşünmek yerine, nasıl yanıt vereceğine rahat rahat karar verebilirsin. Ancak, bu tür sorularla mülakat sırasında baş etmek seni rahatsız etmeyebilir. Hatta yazıya dökmek yerine mülakat sırasında konuşarak bunu açıklamak senin için daha kolay olabilir. 19

20 Durumu kendi kontrolün altında tutmak engelini açıklamak için bazı ipuçları İşverenin veya eğitim kurumunun engelini olumsuz yönde karşılayacağı konusunda varsayımda bulunma Eşitlik ilkesini benimseyen ve engellilerin istihdamı konusunda titizlik gösteren kuruluşlar olduğunu ve bu konuda gün geçtikçe kurumların daha sorumluluk duygusuyla hareket ettiğini dikkate almak lazım. Her zaman önce ne yapmak istediğini düşün, sonra eğer varsa, ne gibi desteğe ihtiyacın olacağını düşünmeye başla Engelini ne zaman açıklayacağına karar verirsen, bunun nasıl algılanacağı konusunda daha fazla kontrole sahip olursun. Engelini olumlu bir şekilde ve hayatına yaptığı olumlu etkileri ortaya çıkaracak şekilde açıklayabilirsin. Örneğin, işitme engelin varsa, diğer iletişim becerilerin çok güçlü olabilir; dikkatini verebilme, göz teması veya beden dili gibi. Veya bir kamu işinde çalışmak istiyorsan engelin nedeniyle engelli kişilere daha iyi hizmet verebileceksin. Mülakata çağrıldığında, görüşmede engeline takılmalarına izin verme Bazen mülakatlar, geçmişteki tatsız olayları tekrar gündeme getirmek için fırsat yaratabilir. Ancak karşındakilerin olumsuz şeylere takılmalarına izin verme; ne de çünkü işverenler ve öğretmenler karşılarında yapıcı ve hevesli kişiler görmek isterler. Engelinin sana neyi öğrettiğini düşün İşe veya katılacağın kursa ne gibi beceriler aktarılabilir? Bazı başvuru formlarında ne gibi güçlü ve zayıf yanların olduğu, bu güne kadar ne gibi başarılar elde ettiğin sorulur. Bunlar yapacağın açıklamaya bir zemin oluşturur. Örneğin: o İşitme kaybım nedeniyle konsantrasyon becerim çok gelişti. Bu sayede hesap tablolarıyla analiz yapma ve performansa dayalı tahminler yapma konularında beceri geliştirmemi sağladı. o Hareket kabiliyetimin sınırlı olması nedeniyle erken yaşta Bilgi Teknolojileri konusuna ilgi duymaya başladım ve birçok yazılım üzerinde çalıştım. 20

21 Aynı zamanda, yaşadığın zorlukları belirtmek ve bunların üstesinden nasıl kalktığını vurgulamak senin olgunluğuna ve kararlılığına yönelik işverene ipuçları sağlar. İşe girdikten veya kursa başladıktan sonra engelinle ilgili sorular İşe veya kursa başladıktan sonra, iş veya sınıf arkadaşlarının, özellikle engellilerle daha önce pek ilişkileri olmadıysa ya da engellilikle ilgili çok az bilgileri varsa, bazı önyargıları olduğunu görebilirsin. Bu durum, gerçekten fırsat eşitliği ve engellilerin istihdamı konusunda titiz olanlarda bile görülebilir. İnsanlar sana engelin hakkında pek çok soru yöneltebilir. Eğer amaçları sana en iyi şekilde nasıl destek vereceklerini belirlemeksa bu gayet doğal. Örneğin: Bu yazının puntosu yeterince büyük mü? Bu ışıklandırma uygun mu? Rafların yüksekliği tamam mı? Ancak, ilgisiz sorularla da karşılaşabilirsin. Örneğin: Ne kadar görebiliyorsun? Bacaklarında ne sorun var? Ne kadar işitebiliyorsun? Ne zaman oldu? Ayrıca, insanlar açıklaman gereken durumunla ilgili pek çok inceliğin olduğunun farkında da olmayabilirler. Örneğin: durumun değişiklik gösterebilir küçük yazıları okuyabilir ama bir sandalyeye takılıp düşebilirsin bazı sesleri diğerlerinden daha iyi işitiyor olabilirsin konuşman bir gün çok daha net ertesi gün daha bozuk olabilir Bazı insanlar beceriksiz ve utangaç olabileceği için, iş veya sınıf arkadaşlarınla bağ kurmakta zorlanabilirsin. Yapabileceklerin konusunda olumsuz beklentileri olabilir, birçok özelliğinin içinde sadece engelini görebilirler. İyi huylu olmak ve engelin konusunda çevrendekileri rahatlatmak birçok engelin aşılmasına yardımcı olur. Tabii ki, ister ihmalden ister ön yargıdan olsun, itici yorumlar yapmanın bir mazereti olamaz ve bu tür davranış içinde olanlar varsa iş yerinde yöneticinle, kursta ise kurs yöneticisiyle bu konuyu paylaşman gerekir. 21

22 Vaka Çalışmaları Vaka Çalışması -1 Vanessa ve ikiz kardeşi Steve, meslek okulunda fotoğrafçılık okumaktadırlar. İkisinin de disleksisi vardır ve çok yaratıcıdırlar. Herbirinin farklı yönlerde yaratıcılıkları olduğu gibi zorlandıkları konular da farklıdır. Kursta uygulama yapmanın dışında not tutmaları, sunum ve kütüphanede araştırma yapmaları gerekmektedir. Bu dönem verilen ödevin konusu, teorik bilgileri iyi anladıklarını gösterebilmek için yazılı kanıtlardan oluşan bir dosya hazırlamakla ilgili... Her ikisinde de disleksi olduğu halde güçlü ve zayıf yanları farklılık gösteriyor: Steve okumada ve yazmada zorlanmakta, öte yandan teknik detayları çok sevmekte ve kendine güvenli ve karizmatik bir şekilde sunumlar yapmaktadır. Vanessa ise okuma ve yazmada çok az zorluk çekmekte ama hecelemede ve kısa vadeli şeyleri hatırlamakta zorlanmaktadır. Derste aktarılan bilgileri hatırlamak için çırpınmakta, zamanını ve kaynaklarını yönetmekte güçlük çekmektedir. Kardeşinden farklı olarak pek iyi tanımadığı insanların önünde güvenini kaybetmekte ve sözcüklerde takılmakta, özellikle stresli olduğunda kendini ifade edecek sözcükleri bulamamaktadır. Okulun rehber hocası ve kurs hocasıyla yapılan görüşmelerden sonra onlara destek olacak bazı düzenlemelere karar verildi: Steve için yapılan düzenlemeler: Teori anlatılan derslerde not tutan birinin yanında oturması, böylelikle Steve'in derse konsantre olması ve daha aktif katılma imkanı bulması; Not tutmayı kolaylaştırmak için dijital bir kayıt cihazı edinmesi; Yavaş okuduğu için sınavlarda ek süre (25%) verilmesi; Sınavlarda ayrı oda ve konuşmayı tanıyan yazılım yüklü bir bilgisayar verilmesi. Vanessa için yapılan düzenlemeler: Laptop'una heceleme olanağı yüklenmesi; Hafıza sorunu nedeniyle sınavlarda ek süre (25%) verilmesi; Hafıza sorununa yardımcı olması için kendi kendine notlar alacağı bir dijital kayıt cihazı edinmesi; Herkesin önünde canlı sunum yapmaktansa, önceden sunumunu bir videoya çekerek bunu sunması; Haftada bir özel bir öğretmenle, hem o hafta yapılanların üzerinden geçilmesi, hem de yapılacak işleri önceliklendirmesine ve verilen tarihleri tutturmasına yardımcı olunması. 22

23 Vaka Çalışması -2 Biz bu proje çalışmaları sırasında Disleksi engeli olan bazı kişilerin beyaz üzerinde siyah yazıları okumada zorlandığını ve eğer zeminde farklı renkler kullanılırsa okumanın kolaylaştığını öğrenmiştik. Örneğin pastel tonlarda pembe, mavi, sarı ve yeşil renkleri bu konuda faydası olan renklerdi. Bazı insanlar pembe zeminde yazılanları okuyabilirken, bazıları sarı üzerindeki yazıları okuyabiliyordu. Bu bilgiyi engelli işgücü piyasasında önemli bir rol oynayan Engelsiz Kariyer web sitesinin kurucusu Mehmet Kızıltaş ile paylaştık. Yeniliklere açık bir insan olan Mehmet Bey hemen bu bilgiyi kendi web sitesinde devreye soktu. Siteye girenlerin zemin rengi tercihi yapmalarına olanak sağlandı. Ardından çok sayıda okuyucudan e-posta yoluyla teşekkür almış. Bu sevincini bizlerle paylaşınca biz de mutlu olduk. Fon rengi internet ve bilgisayar ortamında değiştirilebileceği gibi kitap okurken de kitabın üzerine renkli bir asetat koyarak da bu görme zorluğu aşılabiliyor. Bu konuda daha fazla bilgi edinebileceğiniz bazı linkler aşağıda yer almaktadır. Lütfen tıklayınız: