Engellilik ve Beceri Rehberi:

Transkript

1 ...eğitim gören engelli gençlere destek Engellilik ve Beceri Rehberi: Dispraksi 75%ini finanse eden

2 İçindekiler Dispraksi... 4 Neden engelim hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıyım?... 4 Güçlü Yönlerim... 4 Dispraksi nedir?... 4 Gelişimsel Sözel Dispraksi (GSD) nedir?... 4 Dispraksiden en fazla etkilenecek beceriler... 6 Okur Yazarlık ile Dispraksi... 7 Okur Yazarlık nedir?... 7 Konuşma neleri kapsar?... 7 Dinleme neleri kapsar?... 7 Okuma neleri kapsar?... 7 Yazma neleri kapsar?... 8 Dispraksi okur yazarlığı nasıl etkiler?... 8 Okuma:... 8 Konuşma ve dinleme:... 8 Yazma:... 8 Okur Yazarlık ile Dispraksi için Tavsiye ve Öneriler... 9 Kendi kendine yardım... 9 Öğretmenlerim ne yapmalı?... 9 Matematiksel Beceri ile Dispraksi Matematiksel beceri nedir? Matematiksel beceri neleri içerir? Dispraksi matematiksel beceriyi nasıl etkiler? Matematiksel Beceri ile Dispraksi için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Öğretmenlerim ne yapmalı? Uygulama Becerileri ile Dispraksi Uygulama becerileri nelerdir? Uygulama faaliyetleri neleri içerir? Dispraksi uygulama faaliyetlerini nasıl etkiler? Uygulama Becerileri ile Dispraksi için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Öğretmenlerim ne yapmalı? Kişisel Düzen Bu Rehberde Açıklanan Destekleri Nasıl Alabileceksin? Faydalı Linkler ve Kaynaklar Durumunu Başkalarına Açıklama Tavsiyeleri Engelini başkalarına açıklama gerekçeleri Enelini açıklamayı istememe nedenleri Engelini açıklamanın en iyi zamanı nedir? Durumu kendi kontrolün altında tutmak engelini açıklamak için bazı ipuçları İşe girdikten veya kursa başladıktan sonra engelinle ilgili sorular Vaka Çalışması

3 Giriş Öğrenciler için QATRAIN (Q4S) projesi tarafından, dispraksi nedeniyle zorluk çeken öğrenciler için özel olarak hazırlanmış Engellilik ve Beceri Rehberi ne hoş geldiniz.. Bu rehber, okulunuzda geçirdiğiniz zamandan en üst seviyede yararlanmanız konusunda yardımcı olmak amacıyla hazırlandı. İçinde, dispraksi dolayısıyla öğrenme sürecinde karşılaşılan sıkıntılarla ilgili tavsiyeler yer alıyor. Okulunuzda başarıyı yakalamanız ve istediğiniz kalifikasyonları kazanmanız açısından öğrenme becerilerinizi geliştirmek çok önemlidir. Bu rehberde, becerilerinizi geliştirmek için kendinizin yapabilecekleri konusunda tavsiyeler bulacaksınız. Aynı zamanda öğretmenlerinizden ne şekilde destek isteyebileceğinize ilişkin de bilgiler verilmektedir. Bunlar dışında, faydalı web siteleri, yasalar ve yararlanabileceğiniz destekler konusunda erişebileceğiniz kaynaklar konusunda da bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca, kendi durumunuzu başkalarına açıklama ve okulda ihtiyaç duyduğunuz desteği alma konusunda da tavsiyeler açıklanmaktadır. Teşekkürler Q4S Proje ortaklığı, bilgilerini kullanmamıza izin veren Birleşik Krallık Engelli Öğrenciler İdaresi ne, Türkiye ye uyarlanmasında gerekli yönlendirmeleri yapan Başbakanlık Özürlüler İdaresi ne (ÖZİDA) ve İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü Özel Eğitim Hizmetleri Bölümü ne teşekkür eder. Telif Hakları Bu dokümanı ticari amaçlar dışında, sadece kendi kullanımınız için çoğaltabilirsiniz. Bunu yaparken veya adresli web sitesini referans olarak göstermeniz bekleniyor. Burada yer alan bilgilerin doğru olması için her türlü titizlik ve çaba gösterilmiş olsa da bu konuda garanti verilmemektedir. İletişim Q4S projesi hakkında daha fazla bilgi almak için: e-posta: 3

4 Dispraksi Neden engelim hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıyım? Dispraksi hakkında bilgi sahibi olman, belirtileri ve etkilerini öğrenmen, kendi durumunu anlamak ve bu durumun getirdiği zorlukları aşmak yolunda atacağın ilk adımdır. Dispraksi nin beraberinde getireceği zorlukları anladığın noktada zayıf yönlerini aşmayı, güçlü yönlerini kullanmayı öğrenmeye başlayabilirsin. Güçlü Yönlerim Her ne kadar beynindeki sıradışı bağlantılar hareket etme konusunda sana zorluk çıkarıyorsa da, artı değer olarak da çoğu dispraksi hastası beynin sağ tarafının kontrol ettiği güçlere sahiptir. Bu güçlü ve zayıf noktalara bir de öğrenme stili gözüyle bakabilirsin. Nörodiversite kavramı, insanlar arasında sol el veya sağ el kullanma farklılıklarında olduğu gibi, beynin işleyişinde tipik olandan farklılıklar olmasını da doğal kabul edip saygı göstermemiz gerektiğini savunuyor. Dispraksi nin getirdiği bazı özellikler aslında eğitim, çalışma hayatı veya gündelik hayat için artı değer de sayılabilir. Bunlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır: Yaratıcı ve özgün düşünce tarzı; Stratejik düşünce ve sorun çözebilme yeteneği; Azimli ve çalışkan; Zorlukları aşabilmek için kendine uygun stratejiler geliştirebilme yeteneği. Dispraksi nedir? Aynı zamanda Gelişimsel Koordinasyon Bozukluğu olarak da bilinen dispraksi, beynin kas hareketlerini düzenli sıraya sokamamasından ileri gelen bir Özel Öğrenme Güçlüğüdür (SpLD). Beynin gelişimiyle ilgili olduğu düşünülmekte olup, kişinin neyi, nasıl yapacağını etkiliyor. Çoğunlukla hareket sorunlarıyla beraber, algılama, dil ve düşünme sorunları da getirebiliyor. Dispraksinin gündelik işleri yapma ve eğitim ortamında seni ne şekilde etkileyeceği, bu özel durumun şiddetine göre değişir. Gelişimsel Sözel Dispraksi (GSD) nedir? 4

5 Gelişimsel Sözel Dispraksi, sesleri, heceleri ve kelimeleri doğru söylemene engel olan bir konuşma bozukluğudur. Beynin belli sesleri çıkarmak için gerekli kaslara komut veren kısmı hasarlı veya tam gelişmemiş olduğundan kişi ne demek istediğini bilse bile istediği anda istediği sesleri çıkaramıyor. Not: Her dispraksi şikayeti olanda aynı zamanda sözel dispraksi görülmeyebilir, keza her sözel dispraksi şikayeti olanda da dispraksi olmayabilir. Eğer sana dispraksi teşhisi konulmuş ise şu sorunlarla karşılaşabilirsin: Dokunma duyusu fazla hassaslaşmış olduğundan, örneğin giysilerin içindeki etiketlerden veya yünlü gibi belli kumaşlardan rahatsızlık duyabilirsin; Spor alanında, el sanatlarında veya yemek pişirmede zorluk çekebilirsin; Genel bir beceriksizlik ve dengesizlik olabilir; bisiklete binme, yüzme ya da otomobil kullanma gibi koordinasyon gerektiren becerileri öğrenirken zorlanma; Yürürken sürekli birşeylere çarpma veya tökezleme hali; Bilgisayar, klavye ve fare kullanırken zorlanma; El yazısını yavaş, düzensiz ve okunaksız yazmak, tertipsiz ödev sunmak; Zamanını iyi yönetme, terminleri tutturma ve kitaplarını veya dosyalarını iyi bir şekilde düzenleme konusunda zorlanma; Hafıza ve dikkat süresi sorunları ders sırasında kolayca ses veya parlak ışıklar dikkatini dağıtabilir; Ders sırasında tartışmaları takipte zorluk, özellikle stres altında hafıza sorunları; Yön duygusunda zayıflık, bina içinde veya yeni ortamlarda kaybolma durumu; Heceleme ve imla sorunları, tuhaf ve karışık cümle yapıları, yazdıklarını gözden geçirmede zorluk; Okurken ya da yazarken sürekli yerini kaybetmek, tahtadaki yazılarla eldeki notlar arasında gidip gelirken sıkıntı; Özellikle stres altındayken doğru kelimeyi seçerken sıkıntı; yeni öğrenilen kelimelerin doğru söylenişini öğrenmede zorluk; Sayısal ve hesaplama becerilerinde zorluk; sembolleri, işaretleri, ondalık ayraç virgülünü, sayıları ters veya yanlış yazmak; Çizim yaparken, pergel veya iletki gibi araçları kullanırken zorluk; uzamsal konularda, özellikle şekil çizerken veya grafik hazırlarken zorluk; 5

6 Sıralama zorluğu yüzünden çarpım cetveli gibi sıralı şeyleri ezberlemede güçlük. Unutma! Dispraksi şikayeti olan herkeste yukardaki belirtilerin hepsi olmaz, keza aynı güçlü yönler de olmaz. Herkesin aynı şikayetleri olmayacağı gibi şikayetleri de eşit şiddette olmaz. Herkes tek ve özeldir! Dispraksiden en fazla etkilenecek beceriler Dispraksi bir dereceye kadar tüm derslerini etkileyecektir, ancak sana en çok sıkıntı yaratma ihtimali olanlar aşağıdakilerdir. Bu faaliyetleri tıklayarak okulunun sana nasıl yardımcı olabileceği hakkında daha fazla bilgi edinebilirsin: Okur Yazarlık ve Dispraksi Matematiksel Beceri ve Dispraksi Uygulama Becerileri ve Dispraksi 6

7 Okur Yazarlık ile Dispraksi Okur Yazarlık nedir? En basit şekliyle okur yazarlık aşağıdaki becerileri kapsar: Okuma ve değişik formatlarda (örneğin kelime, grafik, tablo veya resim olarak) sunulan bilgiyi anlamak; Başkalarının anlayabileceği şekilde konuşmak ve yazmak; Dinlemek ve başkalarının görüşlerini anlayıp takdir edebilmek üzere soru sormak; Bilgi ve İletişim Teknolojilerinden (BİT) yararlanarak, e-posta ve cep telefonu gibi araçlarla başkalarıyla bilgi paylaşmak ve iletişim kurmak. Konuşma neleri kapsar? Ne diyeceğini kafanda düzenleyip kurmak; Doğru kelimeleri hatırlayıp kullanmak; Düzgün dilbilgisi kullanmak; Bir sonra söyleyeceğini aklında tutmak; Kelimeleri doğru telafuz etmek. Dinleme neleri kapsar? Sesleri ve kelimeleri kolayca seçebilmek; Benzer kelimeler ve sesler arasındaki ayrımı yapabilmek; Bir bilgi dizisini, örneğin bir talimatı, hatırlayabilmek; Deyimleri, mecazi ifadeleri anlayabilmek. Okuma neleri kapsar? Sözcük ve cümleleri okuyarak metin hakkında temel bir bilgiye sahip olmak; metnin önemli kısımlarını, mesajını ve içindeki fikirleri seçebilmek; Metni anlamak ve analiz etmek, okuduğun hakkında bir kanaate varmak; Dilbilgisi ve yazım hatalarını düzeltmek için hazırladığın metni gözden geçirmek; 7

8 Bir dinleyici grubu önünde yüksek sesle, akıcı bir şekilde okumak. Yazma neleri kapsar? Heceleme kelimelerin doğru yazılması; Dilbilgisi sözcük dizilerini birleştirerek anlamlı cümleler kurmak; Noktalama cümlenin ne şekilde okunacağını göstermek için işaretleme; Fikirleri başı, ortası ve sonu olacak şekilde mantıklı bir yapıya dönüştürerek kağıda yazma; Okunaklı ve düzgün olarak el yazısıyla yazmak. Dispraksi okur yazarlığı nasıl etkiler? Dispraksi rahatsızlığı olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. Eğer dispraksi rahatsızlığın varsa okuma, konuşma-dinleme ve yazma için gerekli becerilerden bazılarında zorluklar yaşıyorsun demektir: Okuma: Kötü yazdığın takdirde ilerki bir tarihte kendi yazını okuyamama Konuşma ve dinleme: Dinlerken bilgiyi hızlı ve doğru algılama; Talimatları veya açıklamamaları yanlış anlama; Doğru kelimeyi bulma; Uzun kelimeleri doğru söyleme. Yazma: Fikirlerini kağıda aktarmanı zorlaştıracak kadar yavaş ve/veya bozuk el yazısı; Detaylı not tutamama, tuttuğun notları sonradan okuduğunda anlama zorluğu; Bir yerden bir yazıyı hızlı ve doğru bir şekilde kopya etmek; Kötü heceleme ve noktalama; Okurken veya yazarken kaldığın yeri tekrar bulmak; Tahtadan yazıyı doğru şekilde kopya etmek. 8

9 Okur Yazarlık ile Dispraksi için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: Not tutmak sana zor geliyorsa, zihin haritalarından yararlanmayı veya (öğretmenin iznini alarak) dersi kaydetmeyi deneyebilirsin. Hızını düzenle ve öğretmeninin senden beklediklerini anladığından emin olmak için kendine zaman tanı Yüksek oranda ve başarılı bir şekilde katılım sağlaman için gerekli düzenlemeler konusunda anlaşma sağla, örneğin: o Okulun sağlayabileceği ne tür teknoloji bulunduğunu araştır. Dispraksi rahatsızlığı olan kişilerin faydalı bulduğu teknolojik destekler arasında heceleme için TextHelp! veya TextAloud (ekrandaki metni seslendiren yazılımlar), kavram haritası oluşturmak için Inspiration ve not tutmak için Live scribe (akıllı kalem); Öğretmenlerim ne yapmalı? Öğretmenlerin şunları yapmalı: Değişik eğitim metotlarından yararlanmalı; görsel materyale yazılı metinden daha iyi cevap verdiğini dikkate almalı; Gerekirse senin yerine not tutacak birisini temin etmeli; Sana önceden dersin veya Powerpoint sunumunun (internetten veya basılı olarak) bir kopyasını vermeli böylece ders sırasında not tutmak yerine dinleme ve anlamaya odaklanabilirsin; Önemli sözcükleri tahtaya yazmalı Tahtadakileri defterine çekmen için sana bol zaman tanımalı ya da fotokopisini/dökümünü vermeil Yeni bilgileri birden fazla tekrarlamalı ki hatırlayabilesin Sana daha fazla uygulama yaptırmalı Fikirlerini toparlayarak işi tamamlaman için sana zaman tanımalı 9

10 Dersi bölümlere ayırıp aralarda hazmetme ve soru sorabilme süresi tanımalı; Anlamanı geliştirmen ve öğrenme becerileri edinebilmen için sana bol bol geribildirim vermeli; Eylem planı hazırlaman ve öncelik sırası verme becerileri konusunda sana yol göstermeli; Sırf metin değil, zihin haritaları ve basit şemalar kullanmalı; Derste veödevlerin için dizüstü bilgisayar ve Dragon Naturally Speaking (konuşma tanıma yazılımı) gibi yardımcı teknolojiler kullanmana izin vermeli; Erişilebilir font kullanmalı. 10

11 Matematiksel Beceri ile Dispraksi Matematiksel beceri nedir? İyi matematik becerilerine sahip olman günlük hayatında, çevrende, iş yerinde ve okulunda etkin ve sorumlu bir rol almanı sağlar. Matematik becerilerin sayesinde aşağıdakileri kendin yapabilirsin: Neyin ölçüleceğine veya hesaplanacağına karar vermek; Veri toplama ve kaydetme işlemini doğru araçları kullanarak doğru bir şekilde yapmak; Tahminler yapmak ve hesaplamaları kontrol etmek; Günlük işlerde matematikten yararlanmak, örneğin seyahat planlamak - yaklaşık ne kadar süreceğini, ayrılış ve varış saatlerini, masrafları vs hesaplamak Matematiksel beceri neleri içerir? Matematiksel bilgileri anlamak: o Sayı sisteminin kurallarını bilmek: tam sayılar, ondalıklı sayılar, kesirler ve yüzdeler; o Sayıların değişik bağlamlarda kullanımını anlamak, değişik formatta ve ölçülerde kullanmak - para, zaman, ısı, mesafe, alan ve hacim ölçüleri dahil; o Matematik dilini bilmek, matematik kavramlarını ve kuramlarını anlamak, örneğin: fark, pay, eksi, çıkarma gibi; Hesaplama yapmak, sayıları kullanabilmek (örneğin toplama ve uzun bölme işlemleri) ve matematik kavramlarını bilmek (örneğin alan hesaplamak): o Basit işlemler: toplama, çıkarma, çarpma, bölme; o Cebir: denklemler ve formüller; Günlük uygulamalarda matematik kullanmak: o Evde, okulda, iş yerinde karşına çıkacak konularda matematik kullanmak, örneğin bir yolculuk planlamak, restoranda arkadaşlar arasında hesabı paylaşmak ya da yemek yaparken malzeme ölçmek gibi. 11

12 Dispraksi matematiksel beceriyi nasıl etkiler? Dispraksisi olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir Eğer dispraksin varsa büyük ihtimalle sayılar ve hesaplama için gerekli beceriler konusunda ve gündelik bazda matematik kullanmada zorluk yaşıyorsundur. Bu zorluklar aşağıdaki konularda olabilir: Ezberleme (örneğin çarpım tablosu); Kuralları öğrenmek veya kurallara uymak; Sıralama (örneğin işlemlerin sırasını hatırlama); Tahtadan veya ekrandan birşey kopyalamak; Bir yerden bir yazıyı hızlı ve doğru bir şekilde kopya etmek; El yazısı; Kendi işlerini düzenleme ve planlama. Matematiksel Beceri ile Dispraksi için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: En iyi şekilde katılım sağlamak için gerekli düzenlemeler konusunda anlaşma sağla, örneğin: o Okulun sağlayabileceği teknolojik imkanları araştır (örneğin konuşma tanıma yazılımı gibi); o Bilgisayarda çalışmak senin için kağıt üstünde hesap yapmaktan kolay olabilir. Öğretmenlerim ne yapmalı? Öğretmenlerin şunları yapmalı: Matematik kavramlarını anladığının farkında olmalı çünkü senin sıkıntın hesaplamalarla veya matematiğin diliyle ilgili; 12

13 Sana parmaklarınla çarpma yapmayı öğretmeli; Anlatılarak değil yaparak daha kolay öğrenebileceğini fark etmeli; Sana en faydalı eğitim metodunun somut, elle tutulur şekilde, örneğin renklerle, esprilerle, hikaye ve resimlerle desteklenen bir metod olduğunu bilmeli; Fare kullanmakta zorlanıyorsan sana klavye üzerinden kısayollar kullanmayı öğretmeli; Masaüstünü kendine göre düzenlemeni, arkaplan renklerini, fontları, vs, değiştirmeyi göstermeli; Gerekirse senin yerine not tutacak birisini temin etmeli veya dersi kaydetmene izin vermeli; Dersin veya Powerpoint sunumunun internet üzerinden veya basılı halinde bir kopyasını sana önceden vermeli böylece ders sırasında not tutmak yerine dinleme ve anlamaya odaklanabilirsin; Dolaylı kuralları açık seçik ve net hâle getirmeli önceden öğretilmiş olsa bile matematik kurallarını tekrarlamalı; Derste neyin işleneceğini anlaman açısından yeni bir konuya geçerken sana ve sınıfa büyük resmi, yani derste işlenecek konuyu açıklamalı Dersi bölümlere ayırıp aralarda hazmetme ve soru sorabilme süresi tanımalı; Anlamanı geliştirmen ve öğrenme becerileri edinebilmen için sana bol bol geribildirim vermeli; Eylem planı hazırlaman ve öncelik sırası verme becerileri konusunda sana yol göstermeli; Sırf metin değil, zihin haritaları ve basit şemalar kullanmalı; Sınıfta ve ödevlerini yaparken bilgisayar ve hesap makinesi kullanmana izin vermeli; 13

14 Uygulama Becerileri ile Dispraksi Uygulama becerileri nelerdir? Uygulama becerileri, sınıfta öğrendiklerini günlük hayatta, örneğin iş hayatında kullanmanı sağlar. Uygulama becerileri için şunlara gerek duyabilirsin: Mobil olmak - İş veya çalışma mekanında (örneğin laboratuvar, atölye veya mutfak) hareket edebilmek. El becerisine sahip olmak (ancak bazıları elleri yerine ayak veya ağzı kullanabilir) - Ekipman (fotoğraf makinası, ingiliz anahtarı gibi el aletleri) veya malzeme (kil, yiyecek malzemeleri gibi) kullanabilmek; Belli bir zaman dilimi boyunca yorucu fiziksel harekete katlanabilmek, örneğin mutfakta çalışmak; Uygulamayı doğru ve güvenli bir şekilde yapabilmek için kendinin ve başkalarının ne yaptığını izleyebilmek. Uygulama faaliyetleri neleri içerir? Uygulama becerileri gerektiren işleri yaparken aşağıdakileri göz önünde tutmalısın: İşini yapmak, görevini yerine getirmek ve sorunları çözmek için ders sırasında edindiğin bilgiyi kullan; Sağduyunu kullan ve ne zaman yardım isteyeceğini bil; Güvenliğe dikkat et -dikkatli ol, güvenlik ve sağlık kural ve prosedürlerine mutlaka uy; Talimatlara ve açıklamalara uy ve elindeki işi bunlara göre yap; Kendine güven ve görev ve sorumluluk üstlenmekten çekinme Dispraksi uygulama faaliyetlerini nasıl etkiler? Dispraksi rahatsızlığı olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. Eğer sana dispraksi teşhisi konulmuş ise alet edevat (örneğin fotoğraf makinası veya ingiliz anahtarı) kullanmakta zorlanırsın; veya birtakım malzemelerin (çamur ya da 14

15 yiyecek gibi) kullanıldığı yerlerde el becerisinde sıkıntı çekersin. Keza yön duygun zayıf olduğundan bina içinde veya yeni ortamlarda kaybolabilirsin. Uygulama Becerileri ile Dispraksi için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: Sağlık ve güvenlik talimatlarına çok dikkat et; emin olmadığın birşey varsa tekrar kontrol et! Gösterileni hatırlayabilmen için önemli bilgileri not et veya, öğretmeninden izin alarak, cep telefonunla video kaydını al ya da fotoğraflar çek En üst seviyede ve başarılı bir şekilde katılım sağlaman için gerekli düzenlemeler konusunda çevrendekilerle anlaşma sağla, örneğin: o Dispraksisi olan herkes birbirinden farklıdır. Bir başkası için geçerli olan bir şey senin hiç işine yaramayabilir. Bu yüzden öğretmenlerine kendi tercihlerini mutlaka bildirmelisin; o Senin ihtiyaçlarına hitap eden ne tür yardımcı teknolojiler olduğunu araştır (aşağıda Faydalı linker kısmını incele). Öğretmenlerim ne yapmalı? Öğretmenlerin şunları yapmalı: Verilen görevi veya ekipmanı senin ihtiyaçlarına göre düzenlemeli. Örneğin gerekiyorsa solaklara uygun makas vs. temin etmeli, veya birşeyleri taşırken zorlanmaman için tepsilerin içine kaydırmaz örtüler koymalı; Gerekirse laboratuvar partneri veya öğretim asistanı gibi sana yardımcı olabilecek birisini görevlendirmeli; İşlerin sırasını hatırlaman için yazılı talimat vermeli ve/veya demonstrasyon ya da sıralamayı hatırlaman açısından uygulama yapıldığında cep telefonuna kaydetmene izin vermeli; Performansını yükseltmen için sana fiziki beceriler konusunda bol bol uygulama yaptırmalı; 15

16 İmkan olduğu oranda, ekran okuyucuları veya uyarlanmış klavye gibi yardımcı teknoloji araçları kullanmanı tavsiye etmeli; Klavye kontrol sistemini senin ihtiyaçlarına göre ayarlamalı. 16

17 Kişisel Düzen Her bir beceride/faaliyette başarını en yüksek düzeye çıkarabilmen için çok düzenli olman gerekir. Bunun için yapacağın şeylerin başında kağıtlarını koyabilmen için çekmeceler, kutular, gözler veya klasörler kullanarak bir depolama sistemi oluştur. Kalemlerini içine koyacağın bir bardak edin. Bu sayede çalışma alanın tertipli ve düzenli olur. Sadece zımbalarını, post-it notluklarını, etiketlerini, makas ve kalemlerini, hesap makineni, disk, hafıza kartları ve bunun gibi malzemelerini koyacağın bir çekmecen olsun. Ve bu malzemeleri her kullanıştan sonra tekrar bu çekmeceye koymayı alışkanlık haline getir. Etkin bir dosyalama sistemi oluştur (hatırlayabileceğin dosya isimleri kullanarak) ve düzenli olarak kağıtlarını dosyalamak için zaman ayır; elektronik dosya ve klasörlerin için de aynı şeyi yap. Bir planlama sistemi kur; örneğin her gün bir "yapılacaklar listesi" oluştur ve biten işlerin üzerini çiz.. MS Outlook'un da ajanda, alarm ve görev listesi gibi olanakları vardır. Bundan da yararlanabilirsin. 17

18 Bu Rehberde Açıklanan Destekleri Nasıl Alabileceksin? Burada gösteriien düzenlemelerden henüz faydalanamıyorsan bu sayfaların basılı çıktısını al. Bunları,eğitimden mümkün olduğunca daha fazla faydalanabilmen amacıyla öğretmeninle yapacağın görüşmede kılavuz olarak kullanmanı öneririz. Ve bu görüşmeyi öğretmeninle özel yapma hakkın olduğunu da unutma. Faydalı Linkler ve Kaynaklar SAS Merkezi: Makaleler: Akıllı kalem (Livescribe): Ses kayıt sistemi (Dictation Buddy):

19 Durumunu Başkalarına Açıklama Tavsiyeleri Kendi kendinin avukatı ol! Engelinin sendeki etkilerini, sınıf arkadaşlarının ve öğretmenlerinin üzerindeki etkilerini bir düşün. Her öğrenme ortamında senin için neyin gerekli olacağını etrafına kibarca bildir. Engelini okul/eğitim kurumuna açıkla ve öğretmenine öğrenme ve destek ihtiyaçlarının ne olduğu konusunda gerekli bilgileri ver ki dersleri hazırlarken bu hususları dikkate alsınlar. Burada yer alan tavsiyeler İngiltere engelli öğrenciler ulusal idaresinin kaynaklarından yararlanılarak hazırlanmış ve burada yayınlanması konusunda izin alınmıştır. Skill tarafından hazırlanmış dokumanın Türkçe versiyonunu indirmek için: %20Disability%20SKILL%20TR.doc Bu bilgilerin fotokopisini alabilir, referans göstermek kaydıyla kullanabilirsin. 19

20 Engelini başkalarına açıklama gerekçeleri 1. Engelini olumlu bir şekilde ifade etmek bir fırsattır Deneyimlerin sana başvuru yaptığın iş veya kurs için faydalı olacak becerileri kazandırmış olabilir. Örneğin, kişisel bir asistanın olması nedeniyle organizasyon becerileri, iletişim becerileri ya da bütçe yönetme becerilerini gerektirir. Sen de bundan yararlanarak engelinden olumlu bir şekilde bahsedebilirsin. Bu bilgiyi vermeye hazır olduğunda kendini daha rahat hissedeceksin. Daha sonraki bir aşamada bahsetmeye zorlanırsan engelinin olumlu yanlarından söz etmek sana daha zor gelecektir. 2. Birçok başvuru formunda, iş ya da kursa (örn. sağlıkla ilgili kurslar) yönelik sağlık formlarında, engellilik ve sağlık konusunda direkt sorular bulunmaktadır. Bu formlarda yanlış bilgi verirsen, ve daha sonra işverenin veya kurs yöneticisi bunun farkına varırsa, işini vyea kurstaki yerini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalırsın. 3. Gerekli uyarlamalar vaktinde yapılabilir Engelini başkalarına ne kadar erken açıklarsan, senin işine veya kursuna başlaman için yapılması gereken düzenlemeler de o kadar erken yapılır. 4. Daha iyi bir iş ilişkisi oluşturma şansın artar Taraflar işle veya kursla ilgili konularda birbirlerine ne kadar şeffaf davranırsa, genelde aradaki ilişki o kadar iyi olur. Engelini anlatabilmek için şefinle veya öğretmeninle once iyi bir ilişki geliştirmek isteyebilirsin. 5. Özgeçmişindeki veya başvuru formundaki bazı hususlara açıklık getirmen gerekebilir Özgeçmişindeki veya başvuru formundaki bazı hususlar engelinle ilişkili olabilir ve eğer engelini açıklamazsan bunlar senin için olumsuzluk olarak yorumlanabilir. Örneğin, eğitim geçmişinde veya kariyerinde boşluklar görünebilir ve bu boşlukların nedeni senin engelinle ilgili rehabilitasyon alman olabilir; ya da hasta olduğun bir dönem sınavlara girememiş olabilirsin. Enelini açıklamayı istememe nedenleri 1. Ayırımcılıkla ilgili veya engelinin etkilerine yönelik önyargıları olan insanlar tarafından reddedilme kaygıların olabilir 20

21 İş bulma veya kursa yazılma konusundaki rekabet nedeniyle işverenlerin ya da kursu düzenleyenlerin sadece engeline bakacakları ve senin yeteneklerinle ilgilenmeyecekleri hissine kapılabilirsin. İşveren veya kurs düzenleyenlerin otomatik olarak seni problem ve hatta potansiyel bir masraf olarak göreceğini düşünebilirsin. 2. İşveren ya da eğitim sunanlara seni engelinle etiketlemelerine imkan vereceğin konusunda kaygılar taşıyabilirsin. İşveren veya eğitim kurumu seninle ilgili en önemli şeyin engelin olduğunu düşünür ya da engeline bağlı olarak senin neleri yapıp neleri yapamayacağın hakkında varsayımlarda bulunabilir. 3. Tanımadığın biriyle engelini tartışmak istemeyebilirsin Müracaat sürecinde engelin konusunda sağlıklı bilgi edinmek için yeterli zaman olmadığını, ya da bunu bir başvuru formunda kelimelerle ifade etmenin zor olduğunu düşünebilirsin. 4. Engelinin yapacağın işe veya katılacağın kursa hiçbir etkisi olmayacak diye düşünebilirsin Engelinle yapacağın işin veya alacağın kursun hiçbir ilişkisi olmadığını düşünerek bunu başkalarına açıklamaya gerek görmeyebilirsin. Ancak, kursun veya işin geliştikçe bazı düzenlemelerin yapılması gerekli olabilir. Engelini açıklamanın en iyi zamanı nedir? Artılarla eksileri tartarak engelini açıklamaya karar verebilirsin. O zaman da başvurunun hangi aşamasında bunu yapman gerektiğine karar vermin gerekir. Aşağıdaki bilgiler seçeneklerini belirler. Başvuru formunda Bazı başvuru formlarında engellilikle ilgili sorular yer aldığından senin açından önemli olan detayları burada açıklamak mümkün olur. Engelin ve dolayısıyla yaşadıkların, başvurduğun işi veya kursu daha iyi yapabilecek bazı beceriler edinmene sebep olmuş olabilir. O nedenle başvuru formunda kendini bu işe veya kursa neden uygun olduğunu soran kısımda bu konuda açıklamalara yer verebilirsin. Sağlık formlarında 21

22 Sağlıkla ilgili formlarda engelin ve sağlığınla ilgili direkt olarak sorulmuş sorularla karşılaşabilirsin. Bu formları doldurup doldurmayacağın ve ne zaman dolduracağın başvurduğun işin veya kursun özelliklerine bağlıdır. Bunları dürüstçe doldurman lazımdır. Engelin herhangi bir sağlık sorunu yaratıyorsa, bunu da forma eklemen gerekir. Ön yazıda veya kişisel beyanatta Özgeçmişini sunarken bir ön yazı vermin veya kişisel bir açıklama yazman gerekiyorsa, bu kısımda engelini belirtebilirsin. Özgeçmişinin içinde de, örneğin engellilere özel bir okula gitmişsen, bunu açıklayabilirsin. Mülakata girmeden once Mülakata çağrılmışsan ve orada, işaret diliyle tercüme veya mülakatın yapılacağı yere götürülme gibi sana bir destek gerekiyorsa, işverenle veya kurs yöneticileriyle temas etmen gerekebilir. İşverenler önceden haberdar olduklarında bu tür ihtiyaçlara daha kolay yanıt verebilirler. Bu senin engelinle ilgili konuları ne şekilde yönetebildiğini gösterecek ve mülakatta daha iyi bir performans göstermeni sağlayacaktır. Sana gereken desteğin verileceğini bilmek seni rahatlatacaktır. Mülakatta Gözle görünür bir engelin varsa ve başvuru sürecinde bu kadar yol kat ettiğin halde hala bundan bahsetmemişsen bu karşındakileri şaşırtabilir (engelin yapacağın işi etkilemeyecek olsa bile). Bu yüzden de, aslında başvuru formunda yanıtlayabileceğin engelinle ilgili alakasız sorular sormaya başlayabilirler. Halbuki bu süre, bu işe ne kadar uygun olduğunu açıklamak için kullanılabilir, engeline odaklanılmayabilirdi. Bir mülakatta engelin hakkında konuşulması kolay değildir. Özellikle böyle bir ortamda kişisel konuları konuşmakta zorlanıyor olabilirsin. Gergin olabileceğin yüzyüze görüşme esnasında bunu yapmaktansa ilk başvuruda uygun bilgileri kağıda dökmek çok daha kolay olabilir. Mülakat sırasında ne diyeceğini düşünmek yerine, nasıl yanıt vereceğine rahat rahat karar verebilirsin. Ancak, bu tür sorularla mülakat sırasında baş etmek seni rahatsız etmeyebilir. Hatta yazıya dökmek yerine mülakat sırasında konuşarak bunu açıklamak senin için daha kolay olabilir. Durumu kendi kontrolün altında tutmak engelini açıklamak için bazı ipuçları İşverenin veya eğitim kurumunun engelini olumsuz yönde karşılayacağı konusunda varsayımda bulunma 22

23 Eşitlik ilkesini benimseyen ve engellilerin istihdamı konusunda titizlik gösteren kuruluşlar olduğunu ve bu konuda gün geçtikçe kurumların daha sorumluluk duygusuyla hareket ettiğini dikkate almak lazım. Her zaman önce ne yapmak istediğini düşün, sonra eğer varsa, ne gibi desteğe ihtiyacın olacağını düşünmeye başla Engelini ne zaman açıklayacağına karar verirsen, bunun nasıl algılanacağı konusunda daha fazla kontrole sahip olursun. Engelini olumlu bir şekilde ve hayatına yaptığı olumlu etkileri ortaya çıkaracak şekilde açıklayabilirsin. Örneğin, işitme engelin varsa, diğer iletişim becerilerin çok güçlü olabilir; dikkatini verebilme, göz teması veya beden dili gibi. Veya bir kamu işinde çalışmak istiyorsan engelin nedeniyle engelli kişilere daha iyi hizmet verebileceksin. Mülakata çağrıldığında, görüşmede engeline takılmalarına izin verme Bazen mülakatlar, geçmişteki tatsız olayları tekrar gündeme getirmek için fırsat yaratabilir. Ancak karşındakilerin olumsuz şeylere takılmalarına izin verme; ne de çünkü işverenler ve öğretmenler karşılarında yapıcı ve hevesli kişiler görmek isterler. Engelinin sana neyi öğrettiğini düşün İşe veya katılacağın kursa ne gibi beceriler aktarılabilir? Bazı başvuru formlarında ne gibi güçlü ve zayıf yanların olduğu, bu güne kadar ne gibi başarılar elde ettiğin sorulur. Bunlar yapacağın açıklamaya bir zemin oluşturur. Örneğin: o İşitme kaybım nedeniyle konsantrasyon becerim çok gelişti. Bu sayede hesap tablolarıyla analiz yapma ve performansa dayalı tahminler yapma konularında beceri geliştirmemi sağladı. o Hareket kabiliyetimin sınırlı olması nedeniyle erken yaşta Bilgi Teknolojileri konusuna ilgi duymaya başladım ve birçok yazılım üzerinde çalıştım. Aynı zamanda, yaşadığın zorlukları belirtmek ve bunların üstesinden nasıl kalktığını vurgulamak senin olgunluğuna ve kararlılığına yönelik işverene ipuçları sağlar. İşe girdikten veya kursa başladıktan sonra engelinle ilgili sorular İşe veya kursa başladıktan sonra, iş veya sınıf arkadaşlarının, özellikle engellilerle daha önce pek ilişkileri olmadıysa ya da engellilikle ilgili çok az bilgileri varsa, bazı 23