SAĞLIK KURUMLARINDA FİNANSAL YÖNETİM

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2863 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1820 SAĞLIK KURUMLARINDA FİNANSAL YÖNETİM Yazarlar Doç.Dr. Yasemin AKBULUT (Ünite 1, 5) Uzm. Bayram GÖKTAŞ (Ünite 1) Prof.Dr. İsmail AĞIRBAŞ (Ünite 2, 3, 7) Doç.Dr. Ece UĞURLUOĞLU ALDOĞAN (Ünite 4, 6, 8) Uzm. Pınar DOĞANAY PAYZINER (Ünite 4, 5, 6) Editör Prof.Dr. İsmail AĞIRBAŞ ANADOLU ÜNİVERSİTESİ i

2 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Öğretim tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2013 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN ÖĞRETİM TASARIM BİRİMİ Genel Koordinatör Prof.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yardımcısı Doç.Dr. Hasan Çalışkan Öğretim Tasarımcıları Yrd.Doç.Dr. Seçil Banar Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan Grafik Tasarım Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Yrd.Doç. Nilgün Salur Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Grafikerler Gülşah Karabulut Özlem Çayırlı Kenan Çetinkaya Dizgi Açıköğretim Fakültesi Dizgi Ekibi Sağlık Kurumlarında Finansal Yönetim ISBN Baskı Bu kitap ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Web-Ofset Tesislerinde adet basılmıştır. ESKİŞEHİR, Ağustos 2015 ii

3 İçindekiler Önsöz... iv 1. Sağlık Kurumlarında Finansal Yönetimin Kapsamı Sağlık Kurumlarında Finansal Planlama Sağlık Kurumlarında Finansal Örgütlenme Sağlık Kurumlarında Finansal Yürütme-Dönen Varlıkların Yönetimi Sağlık Kurumlarında Finansal Yürütme-Duran Varlıkların Yönetimi Sağlık Kurumlarında Finansal Yürütme-Kaynakların Yönetimi Sağlık Kurumlarında Finansal Analiz ve Denetim Sağlık Kurumları Finansal Yönetiminde Gelecek Trendler iii

4 Önsöz Bir ülkenin en önemli kaynağı insandır. Toplumu oluşturan bireylerin ve dolayısıyla toplumun en büyük zenginliği ise sağlığıdır. Bu nedenle sağlık sorunlarını belli düzeyde çözmüş olan ülkelerde genel olarak ekonomik, siyasal ve sosyal yapılarda sağlıklıdır. Birey ve toplum hayatında önemli bir yeri olan sağlık ve sağlık hizmetleri için yapılan harcamalar giderek artmaktadır. Ülkeler Gayri Safi Yurtiçi Hâsılalarının, bireylerde gelirlerinin önemli bir kısmını sağlık harcamaları için kullanmaktadır. Bunun bir sonucu olarak sağlık hizmetleri maliyeti sürekli olarak gündemde olan önemli konulardan biridir. Kamu ve özel sektör tarafından yürütülen politikalar sağlık hizmetlerini doğrudan etkilemektedir. Bu nedenle sağlık hizmetleriyle ilgili kararların bilimsel kanıtlara dayanması gerekmektedir. Toplumlara çeşitli sağlık hizmetleri sunan sağlık kurumları, sağlık sisteminin en önemli bileşenleridir. Tıp bilimi ve teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak sağlık kurumları hızla değişmiş, önemleri gittikçe artmış ve sağlık harcamalarının önemli bir bölümünü tüketen sosyoekonomik kuruluşlar haline gelmişlerdir. Bu gelişim sağlık kurumlarında finansal yönetimin önemini arttırmıştır. Bir konuda alınacak kararların isabeti, o konudaki bilgilerin niteliği, niceliği ve güncelliğine bağlıdır. Sağlık kurumları yönetim faaliyetlerinde bilgi temininin önemi büyüktür. Finansal yönetim, sağlık kurumları yöneticilerine kurum hakkında finansal bilgiler sunmayı amaçlayan ve onların sağlık kararlar almasına yardımcı olan önemli bir araçtır. Türkiye de sağlık kurumlarında finansal yönetim alanında yazılı kaynak yetersizliği bulunmaktadır. Bu kitap bu yetersizliğin giderilmesine katkı sağlayacak içeriğe sahiptir. Konular sadece teorik olarak anlatılmamış uygulamadaki karşılıklarına da yer verilmeye çalışılmıştır. Kitaptaki olası eksiklikler ve hatalar için hoşgörünüze sığınıyor ve yapıcı eleştirilerinizi bekliyoruz. Yapılacak katkı ve yapıcı eleştiriler bundan sonraki çalışmalarda bize yol gösterecektir. Kitabın hazırlanmasında kendilerine ayırmam gereken zamanı kullandığım halde büyük bir özveri, sabır ve hoşgörüyle beni sürekli destekleyen aileme, kitap bölümlerini dikkat ve özen ile hazırlayan Doç. Dr. Yasemin AKBULUT a, Doç. Dr. Ece Uğurluoğlu ALDOĞAN na, Uz. Bayram GÖKTAŞ a, Uz. Pınar Doğanay PAYZİNER ile sağlık kurumları yönetimi program koordinatörü Prof. Dr. Cemil ULUKAN a,dizgi birim şefi Mehmet Emin YÜKSEL e ve dizgi biriminden Pakize ÇILDIR a çok teşekkür ederim. Kitabın alanda eğitim ve öğretim gören öğrencilere yararlı olmasını dilerim. Ankara, 2012 Saygılarımla Editör Prof.Dr. İsmail AĞIRBAŞ iv

5

6 1 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Temel finansal kavramların neler olduğunu ifade edebilecek, Finansal yönetimin tarihsel gelişimini açıklayabilecek, Finansal amaç kavramını tanımlayabilecek, Sağlık kurumlarında finansal yönetimin gelişmesine etki eden faktörleri sıralayabilecek, Finansal yöneticilerin görevlerini ifade edebilecek, Finansal piyasalar, finansal tablolar ve finansal yönetimin diğer disiplinlerle olan ilişkisini açıklayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Finans Finansal Yönetim Finansal Amaç Finansal Yöneticinin Görevleri Finansal Piyasalar Finansal Tablolar İçindekiler Giriş Finans Kavramı Finansal Yönetimin Gelişimi Finansal Amaç Sağlık Kurumlarında Finansal Yönetimin Gelişmesine Etki Eden Faktörler Finansal Yöneticinin Görevleri Finansal Piyasalar Finansal Tablolar Finansal Yönetimin Diğer Disiplinler ile Olan İlişkisi 2

7 Sağlık Kurumlarında Finansal Yönetimin Kapsamı GİRİŞ İşletmelerin gerek kurulabilmesi, gerekse faaliyetlerini sürdürebilmesi için parasal kaynaklara ihtiyaç duyulmaktadır. Ülke ekonomisinde faaliyette bulunan işletmeler, üretken yatırımlara yönelerek girişimlerinin sonucunu almak ve işletmelerinin sürekliliğini sağlamayı amaçlamaktadır. Bunun sağlanabilmesi için işletmelerin, yatırım için gerekli fonu bulması ve bu fonları etkin bir şekilde kullanması gerekmektedir ki, bu da finansmanın konusunu oluşturur. İçinde bulunduğumuz yüzyılda işletmecilik sektörü bir hayli değişiklikler yaşamıştır. Her teknolojik gelişme işletmelerin yapısını, konumunu, faaliyet alanını ve sermaye yapısını etkilemiştir. Zamanı ve gelişen teknolojiyi iyi değerlendiren işletmeler ulusal ve uluslararası rekabet şansını yakalarken, bu gelişmelere ayak uyduramayan işletmeler tarihe karışmaktadır. İşletmelerin faaliyet konularının farklılığı, ülkelerin ve sektörlerin gelenek farklılıkları, işletmelerin konumlarından kaynaklanan özel farklılıklar, farklı finansal gereksinimleri doğurmuş ve doğurmaya devam etmektedir. Gelişmekte olan ekonomilerde ortaya çıkan önemli bir yapısal değişiklik, sağlık sektörünün hem genel ekonomi içerisindeki payının hem de pazar büyüklüğünün hızla artmasıdır. Sağlık sektöründeki pazar büyümesi çeşitlenmeyi ve çeşitliliğe bağlı uzmanlaşmayı da beraberinde getirmektedir. Sağlık sektörü, hizmetin pazarlama üretim ve kalite geri bildirim aşamalarında mal üretim sektöründen farklı özellikler taşımaktadır. Sağlık kurumlarını genel işletmelerin finansal yönetimi için geçerli olan temel amaç ve görevlerden soyutlamak mümkün değildir. Temel finansal kavramlar başlıklı bu bölümde; öncelikle finansmanla ilgili temel kavramlara ilişkin bilgi verilmiş ve finansal yönetimin tarihsel gelişimine değinilmiştir. Daha sonra finansal amaç ve finansal yönetimin gelişmesine etki eden faktörler anlatılmıştır. Son olarak finansal yöneticilerin görevleri, finansal piyasalar, finansal tablolar ve finansal yönetimin diğer disiplinlerle olan ilişkisine yer verilmiştir. FİNANS KAVRAMI İşletmeler, ihtiyaçları karşılamak üzere, üretim faktörlerini bilinçli ve uyumlu şekilde bir araya getirerek, mal veya hizmet üretmek veya pazarlamak amacıyla kurulmuş olan örgütlerdir. Sağlık kurumları ağırlıklı olarak hizmet üreten işletmelerdir. 3

8 Şekil 1.1: Sistem Yaklaşımı ile İşletme Sistem yaklaşımına göre mal ve hizmet üretimi için kullanılan girdilerin temin edilmesi gerekmektedir. Girdilerin temin edilmesine tedarik denilmektedir. Temin edilen girdilerin işletmelerde mal ve hizmet yaratmak üzere kullanılmasına üretim denir. İşletmelerde yaratılan mal ve hizmetlere çıktı denilmektedir. Çıktıların kullanıcılara ulaştırılması pazarlama ile mümkün olabilmektedir. Girdi temini, üretim ve pazarlama için finansmana gereksinim bulunmaktadır. Bu yaklaşım ile işletmelerin tedarik, üretim, finansman ve pazarlama olmak üzere dört temel fonksiyonundan bahsetmek mümkündür. İşletme fonksiyonları ile yönetim fonksiyonları olan planlama, örgütleme ve yürütme, koordinasyon ve denetim bir araya getirilerek kurum işletme matrisi elde edilir. Şekil 1.2: Sistem Yaklaşımı ile Hastane Sağlık kurumları girdi olarak insangücü, ilaç, tıbbi malzeme, tıbbi cihaz vb temin ederek üretim sürecinde yer alan poliklinikler, klinikler, laboratuarlar, ameliyathaneler vb yerlerde kullanmaktadır. Sağlık kurumlarının çıktıları ise muayene sayısı, taburcu edilen hasta sayısı, tetkik sayısı, ameliyat sayısı vb dir. Sağlık kurumları bu faaliyetleri yürütmek için finansmana ihtiyaç duyarlar. Finansman; kurumun üretim faaliyetleri için gerekli olan kaynakların temini ve bu kaynakların, kurumun amacına ulaşılabilmesi için gerekli varlıklara yatırımı ile ilgili kararlardan ve işlemden oluşan fonksiyondur. Finans, kişi ya da kurumların faydalanabileceği para, fon veya sermayedir. Finansman, kurumun ihtiyacı olan fonların sağlanmasıdır. Finans, ihtiyacın kendisini; Finansman ise, ihtiyacın sağlanmasını ifade eder. Finansman fonksiyonu; işletmenin ihtiyaç duyduğu fonları en uygun koşullarda ele geçirme ve kurumda mevcut ya da ele geçirilen fonların en etkin kullanımını sağlamaktır. Finansman fonksiyonu kapsamında ele alınan konular; finansal yönetim, yatırım kararları ve finansman kararları olmak üzere üç ana başlıkta toplanmaktadır. Finansal Yönetim İhtiyaç duyulan sermayenin belirlenmesini, sağlanmasını ve sağlanan fonların yönetimini ifade eder. Gerekli sermayenin ne kadarının borçla ne kadarının öz sermaye ile finanse edileceğine ve borçlanmanın ne kadarının kısa vadeli ne kadarının uzun vadeli olacağına karar verilmesidir. Finansal yönetim finansmanın planlanması, örgütlenmesi, yürütülmesi, koordinasyonu ve denetlenmesi faaliyetlerini kapsamaktadır. 4

9 Şekil 1.3: Finansal Yönetim Fonksiyonu Kaynak: Sarıaslan H., Erol, C. (2008). Siyasal Basın Yayın Dağıtım, Ankara. 1. Sermaye Piyasasından değişik enstrümanlar aracılığı ile fon bulma. 2. Sabit sermaye ve/veya işletme sermayesi yatırımları 3. İşletme faaliyetleri sonunda nakit yaratılması 4A. Temettü politikasıyla yaratılan nakdin ortaklara kar payı olarak dağıtımı. 4B. Oto finansman-sağlanan karların dağıtılmayarak işletmede kullanımı. Finans yöneticisinin asli görevi olan finans yönetimi bir ana gövde ise, bu gövdenin sağ ve sol tarafında yer alan yatırım ve finansman kararları bu görevin istenilen biçimde gerçekleştirilebilmesi için kullanılacak olan kanatlardır. Şeklin sağ kanadı işletmenin finansman kararlarını, sol kanadı ise yatırım kararlarını göstermektedir. Ancak bu kanatlar birlikte uyumlu ve dengeli kullanılamaz ise başarılı olmak mümkün olamaz. Aksi durumda işletmenin varlığını sürdürme ve firma değerini maksimize etme amaçlarına ulaşılamaz. Finansal yöneticinin bu faaliyetleri etkin şekilde yapabilmesi için ulusal ve uluslararası para ve sermaye piyasalarını kapsayan finansal sistemin yapısını ve işleyişini çok iyi bilmesi, anlaması ve sürekli izlemesi gerekir. Finanslama Finanslama politikasında, firmanın kaynaklarının yapısı ne olmalıdır ki firmanın değeri maksimum olsun konusu üzerinde durulmaktadır. Finanslama, işletme faaliyetlerini yürütürken ihtiyaç duyulan kaynaklardan fon temin edilmesi işlevi olarak tanımlanır. Yatırım Yatırım politikasında amaç firmanın kaynakları hangi varlıklara, hangi şartlarda yatırılmalıdır ki firmanın değeri maksimum olsun sorusuna cevap aranmaktadır. Yatırım politikasında esas, duran varlıklara yapılacak olan yatırımlardır. 5

10 Kar Dağıtımı (Temettü) Temettü politikası ile firma nasıl bir temettü politikası izlemelidir ki izlediği bu politika firmanın değerini maksimum yapsın konusu üzerinde durulmaktadır. Görüldüğü gibi finansal yönetimin üç temel politikası da firma değerinin maksimizasyonu amacına göre şekillenmiş bulunmaktadır. Sağlık Kurumlarında Finansal Yönetim İşletme ve yönetim fonksiyonlarının bir araya getirilmesi ile elde edilen matrise sağlık kurumu işletme matrisi denilir. Sağlık kurumu işletme matrisi hem sağlık kurumunun geneli ve hem de sağlık kurumunun eczane, ameliyathane, laboratuar, yoğunbakım, kan merkezi, poliklinik, klinik ve benzeri bölümleri için kullanılabilir. Tablo 1.1: Sağlık Kurumu İşletme Matrisi Planlama Örgütleme Yürütme Koordinasyon Denetim Üretim Tedarik Finansman Pazarlama X X X X X Sağlık kurumu işletme matrisine göre finansman fonksiyonunun, finansal planlama, finansal örgütleme, finansal yürütme, finansal koordinasyon ve finansal denetimi kapsadığı görülmektedir. Bu kapsam esas itibarı ile finansal yönetimin ve dolayısıyla bu kitabında kapsamını oluşturmaktadır. Bu bilgiler ışığında sağlık kurumlarında finansal yönetimi; sağlık kurumlarının amaçlarına ekonomik, verimli ve etkili olarak ulaşması için finansal planlama, örgütleme, yürütme, koordinasyon ve denetim fonksiyonlarına ilişkin kuram, model ve tekniklerin sistematik ve bilinçli olarak uygulanması faaliyetlerinin tümüdür. Bu tanımda üç kavram önemli olup bu kavramların açıklanmasında yarar bulunmaktadır. Ekonomiklik: Çıktının kalitesinden ödün vermeden girdileri en uygun fiyat ile temin etmektir. Sağlık kurumları çok değişken ve pahallı girdiler kullanmaktadır. Sağlık kurumuna insan gücü temin ederken, ilaç, tıbbi malzeme ve tıbbi cihaz alırken çıktının kalitesine dikkat edilmesi ve gerekli araştırmalar yapılarak en uygun fiyat ile temin edilmesidir. Girdileri olması gerekenden pahalı almak veya hizmetin kalitesinden ödün vererek ucuza almak sağlık kurumunu daha başlangıçta olumsuz etkileyecektir. Örneğin 1,5 tesla bir MR cihazı yaklaşık 1 milyon dolardır. Yeterli araştırma yapılmadan olması gerekenden yüksek fiyat ile MR cihazı alınması sağlık kurumunu daha başlangıçta dezavantajlı duruma getirecektir. Verimlilik: Genellikle en az girdi ile en çok çıktıyı elde etmek ya da tersi olarak yani en çok çıktıyı en az girdi ile elde etmek şeklinde tanımlanmaktadır. Sağlık kurumları açısından baktığımızda ise şu tanımlama uygun olacaktır. Ekonomik olarak temin edilen girdileri, çıktının kalitesinden ödün vermeden maksimum kapasite ile kullanmaktır. Yani verimlilik girdilerden yararlanma becerisidir. Hastalara uzun süreli randevular verilirken alınan MR cihazının günde 7 saat çalıştırılması diğer saatlerde boş kalması, hafta sonları kullanılmaması, resmi ve dini tatillerde kullanılmaması, tipik verimsizlik örneğidir. Etkililik: Ekonomik olarak temin edilerek verimli olarak kullanılan girdiler ile sağlık kurumunun amacına ulaşma düzeyidir. Sağlık kurumları açısından pek çok amacı bulunmakla birlikte temel amaç; çeşitli şikayetler ile başvuran tüm hastaların şifa ile taburcu edilmesidir. Verimlilik ve etkililik bir biriyle ilgili fakat farklı kavramlardır. Örneğin; benzer özellikleri ve benzer şikâyetleri olan iki hastadan birinci A hastanesinde tedavi olup 2 günde şifa ile taburcu olduğunu, ikinci hastanın B hastanesinde tedavi olup, 3 günde şifa ile taburcu olduğunu varsayalım. Bu iki hastane verimlilik ve etkilik açısından değerlendirildiğinde; her iki hastanede amacına ulaşmış olup etkilidir. Ancak A hastanesi amacına daha az kaynak kullanarak ulaştığı için daha verimlidir şeklinde yorumlanır. 6

11 Ekonomiklik, verimlilik ve etkililik sağlık kurumları yöneticilerinin doğru karar verebilmelerinde önemli birer araçtırlar. FİNANSAL YÖNETİMİN GELİŞİMİ Dünya da her alanda olduğu gibi finansal yönetimin kapsadığı konularda da değişiklikler olmuştur. Bu değişiklikler kronolojik olarak aşağıda verilmiştir lu yıllar öncesinde, çeşitli hisse senetleri ve tahvillerin sermaye piyasalarına çıkarılmaya başlanması 1940 lı yıllara gelindiğinde, finansal olayları tanımlama ve başkalarının gözüyle anlamayı vurgulayan bir dönemin başlangıcı olması, 1950 li yıllara gelindiğinde, işletmelerin kaynak yönetiminden çok varlık yatırımlarına ve yönetimine yönelmesi, 1960 lı yıllarda, temel işletme kararlarının alınmasından çok daha teorik gelişmelerin yaşandığı bir dönem olması, bu dönemde kar maksimizasyonu yerine, sahip ve ortakların servetlerinin maksimizasyonu temel amaç olarak benimsenmesi dikkat çekmiştir li yılların, temel finans teorilerinin tekrar gözden geçirilmesi ve bu teorileri destekleyici içerikte uygulamaya dönük önemli çalışmaların yapıldığı bir dönemdir. Yatırım analizleri bu dönemde artan oranda finansal yönetim içindeki yerini almıştır li yıllar çeşitli finansal kararların alınması ve finansal araştırmaların yapılmasında bilgisayar kullanımın yaygınlaştığı dönem olmuştur. Bu dönemde yeni finansal araç ve yöntemler geliştirilmiştir lı yıllara gelindiğinde ise, bilgisayar olanaklarından yararlanma daha da artmış ve bilgiye ulaşmada ağ sitemlerinden büyük ölçüde yararlanma gündeme gelmiştir. Günümüzde finans fonksiyonu, işletmelerin genel yönetimi içerisinde gittikçe artan bir önem kazanmaktadır. Bu kapsamda finansal yöneticilerin temel görevleri işletmelerin temel amaçlarına ulaşmak için gerekli olan finansal politika ve stratejileri saptamak, bu politika ve stratejilere uygun programlar hazırlamak, programların uygulanmasını sağlamak ve uygulama sonuçlarını kontrol etmek olarak değişikliğe uğramıştır. Çağdaş yaklaşımda ise; finans yöneticisinin görevleri yalnız işletmenin gereksinim duyduğu kaynakların sağlanması değil, kaynakların kullanımı, kaynakların çeşitli varlıklara tahsisi, ani yatırım kararları önemli yer tutmaktadır. Bu kapsamda çağdaş finans yöneticisi; İşletmenin büyüklüğü ve büyüme hızı ne olmalıdır? İşletmenin kaynakları, çeşitli aktifler arasında nasıl dağıtılmalıdır? İşletmenin amacı açısından en iyi sonucu verecek kaynak bileşimi nasıl sağlanmalıdır? gibi işletme faaliyetleri ile ilgili temel sorulara yanıt aramak durumundadır. Görüldüğü üzere bu soruların yanıtları ancak üst düzey yönetici konumundaki kişiler tarafından verilebilecek durumdadır. Bu durum finansal yönetimin gelişimi ve geldiği düzeyi açıkça göstermektedir. Finans yöneticileri görevlerini yerine getirirken ve finansmana ilişkin kararlar alırken belirli bir finansal amacı göz önünde tutmak zorundadır. FİNANSAL AMAÇ İşletme kurucusu ya da sahibi aynı zamanda uzun dönemli düşünen bir yatırımcıdır. Çünkü bir işletme kurulduktan hemen sonra kara geçmesi beklenen ve kar ettikten sonra da kapatılan bir ekonomik birim değildir. Ayrıca kurulan bir işletmenin kısa sürede kara geçmesi beklenemeyeceği gibi kara geçen bir işletmenin kapatılması da beklenemez. İşletmenin birbirine bağlı üç temel amacı vardır: varlığını sürdürmek yani zarar ederek iflas etmemek, değerini artırmak yani zaman içinde kar ve zarar dengelemesinde ortaya konulan sermayeden daha fazla bir varlık değerine sahip olmak ve son olarak da hedeflediği karlılık düzeyine ulaşmak için karını artırmaktır. Temel finansal amacının yanısıra sayılabilecek diğer amaçlar şunlardır: 7

12 Hissedarların çıkarlarına uygun amaçlar Firma çıkarlarına uygun amaçlar İdeolojik amaçlar Firma karının maksimum kılınması Şekil 1.4: Finansal Amaç Kaynak: Ercan, M:K., Ban, Ü. Değere Dayalı İşletme Finansı Finansal Yönetim. Gazi Kitabevi. 3. Baskı. Finans yöneticileri yukarıda sayılan finansal görevleri yerine getirirken temel bir finansal amaca ulaşmayı göz önünde bulundurmak zorundadır. Bu temel finansal amaç, firmanın piyasa değerini dolayısıyla firma sahiplerinin servetlerinin en yüksek düzeye çıkarılması şeklinde tanımlanmaktadır. Finansta, paranın zaman değerinin ve riskin dikkate alınması ile günümüzde de geçerli olan firma amacına ulaşılmaktadır. Firmanın amacı aynı zamanda finansal yönetiminde amacı: firmanın bugünkü değerini hissedarları açısından maksimum kılmaktır şeklinde tanımlanmaktadır. Firma değerinin maksimizasyonu olarak da anılan finansal yönetimin amaç fonksiyonu, İngilizce terimlerin baş harfleri ile aşağıdaki gibi gösterilebilir. Max V = f (I,F,D) Bu formül üzerinde; V = Value (Firma Değeri), I = Investment (Yatırım), F = Finance (Finanslama) D = Dividend (Kâr Dağıtımı)'nı ifade etmekte ve firma değerinin maksimizasyonu (Max V), Yatırım, Finanslama ve Kâr Dağıtımı kararlarının bir fonksiyonu olarak ifade edilmektedir. Kâr amaçsız işletmelerde kâr dağıtımı kararları firma değeri için etkili olamayacağından formülden çıkarılmakta ve formül: Max V = f (I,F) olarak ifade edilebilmektedir. 8

13 Modigliani ve Miller gibi bazı teorisyenler ise yatırım kararlarının finansal yöneticilerin almak zorunda olduğu en önemli kararlar olduğunu ifade ederek finansal amaç fonksiyonunu aşağıdaki gibi ifade etmektedirler; Max V = f (I) Buna göre doğru yatırım kararları veren firmaların firma değeri maksimum olur. Sağlık kurumları genel olarak sağlık hizmeti üretimini amaçlayarak, kamu ya da özel sektör mülkiyetinde faaliyette bulunmaktadır. Sağlık kurumlarını genel işletmelerin finansal yönetimi için geçerli olan temel amaç ve görevlerden soyutlamak mümkün değildir. Ancak finansal amaç fonksiyonu sağlık kurumu mülkiyetinin kamu ya da özel sektörde olmasına göre faklılık göstermektedir. Çünkü özel sağlık kurumlarında karlılık önemli bir finansal amaçtır. Ancak kamu sağlık kurumlarında karlılık finansal amaç değildir. Kamu sağlık kurumlarında karlılık kavramı yerine ekonomiklik, verimlilik ve etkililik kavramları ile riskin optimum bileşimi altında alınan finansal kararların başarısı sağlık kurumunun firma değerini belirler. Daha açık bir ifadeyle sağlık kurumunun firma değeri; ekonomiklik, verimlilik ve etkililik koşulları altında, en az riski taşıyan finansal kararlar ile belirlenir. Kamu sağlık kurumlarının temel finansal amacını, sağlık kurumunun firma değerini, ekonomiklik, verimlilik ve etkililik koşulları altında maksimize etmek, dolayısıyla işletmenin sahibi olan devletin giderlerini minimize etmek olarak tanımlayabiliriz. SAĞLIK KURUMLARINDA FİNANSAL YÖNETİMİN GELİŞMESİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER Günümüzde sağlık kurumlarında finansal yönetim çok önemli bir yere sahiptir. Finansal yönetim sağlık kurumunun varlığını sürdürmesiyle eşdeğer olarak değerlendirilmektedir. Finansal yönetimin ağlık kurumlarındaki bu gelişimine değişik faktörler etki etmiştir. Bu faktörleri aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür. Sağlık Kurumlarının Büyümeleri: Tıp biliminin gelişmesi, tıbbi teknolojinin gelişmesi, tıp eğitiminin gelişmesi, sağlık ve sosyal güvenlik sistemlerinin gelişmesi, hastalık yapılarının değişmesi ve toplumun sağlık kurumlarından beklentilerinin artması ve benzeri nedenlerle sağlık kurumları büyümüş ulusal ve uluslar arası alanda faaliyet göstermeye başlamıştır. Bu kadar büyük ölçekli sağlık hizmeti sunumu beraberinde bu büyümeyi gerçekleştirecek ve sürdürebilecek bir finansman ve yatırım kararları gerektirmektedir. Bu kararların sağlıklı olarak verilebilmesi sağlık kurumlarının üst yönetimlerinde profesyonel finansal yöneticilerin bulundurulmasını gerekli hatta zorunlu kılmaktadır. Sağlık Kurumlarının Hizmet ve Pazar Çeşitlendirmeleri: Tıpta uzmanlık dallarının artarak hızla gelişmesi, teşhis ve tedaviye temel teşkil eden laboratuarların ve görüntüleme teknolojisinin gelişmesi ile hastane sayısı artmış ve sunulan hizmetin yelpazesi çok genişlemiştir. Bu durum sağlık kurumlarını farklı pazarlarda hizmet sunmaya zorlamıştır. Sağlık kurumları farklı şehirlerde ve farklı ülkelerde hizmet sunmaya başlamışlardır. Bu tür hizmet ve pazar çeşitlenmesi de sağlık kurumları için finansman ve yatırım kararları gerektirmektedir. Bu kararların sağlıklı olarak verilebilmesi sağlık kurumlarının üst yönetimlerinde profesyonel finansal yöneticilerin bulundurulmasını gerekli kılmaktadır. Sağlık Kurumlarının Araştırma ve Geliştirme Giderlerindeki Artış: Araştırma fonksiyonu, tıbbi tedavi-bakım ve eğitim ile birlikte anılan üç temel fonksiyonundan birisidir. Hastaneler başta olmak üzere sağlık kurumlarının hemen her birimi aynı zamanda birer araştırma ünitesi niteliğindedir. Çünkü sağlık kurumlarında hastalık nedenleri ve farklı tedavi yöntemlerine yönelik araştırmalar yapılmaktadır. Bu açıdan, sağlık kurumlarının temel amaçları doğrultusunda araştırma fonksiyonunun yürütebilmesi için ciddi bir alt yapıya ve nitelikli insangücüne gereksinimleri vardır. Bu gereksinimlerin karşılanması finansman ve yatırım kararları gerektirmektedir. Bu kararların doğru olarak verilebilmesi sağlık kurumlarının üst yönetimlerinde profesyonel finansal yöneticilerin bulundurulmasını gerekli kılmaktadır. Ekonomide Büyümeye Verilen Önem: Devletin temel amaçlarından biri ekonomik büyüme ve kalkınmayı sağlamaktır. Bu amaçla işletmelere önemli avantajlar sağlayan teşvik politikaları 9

14 uygulanmaktadır. Sağlık sektörü ve sağlık kurumları teşvik uygulamaları kapsamında yer almaktadır. Bu amaçla oluşan çeşitli fonlardan, kredilerden ve teşviklerden yararlanarak, bu kaynaklardan sağlanacak fonları akılcı yatırımlara yönlendirebilmek, sağlık kurumlarının üst yönetimlerinde de bilgili ve yetenekli finansal yöneticilerin istihdamı ile mümkün olmaktadır. Birleşme Eğilimleri, Kısmen veya Komple Satın Alınma veya Satılma Eğilimlerinin Artması: Özel sağlık kurumlarında daha fazla yaşanılan bir durumdur. Bu eğilimlerin sonucu olarak bazı sağlık grupları oluşmuş ve sağlık zincirleri kurulmuştur. Kamu sağlık kurumlarında da son zamanlarda bu kapsamda değerlendirilebilecek uygulamalar görülmeye başlanmıştır. Bu doğrultuda Sağlık Bakanlığı ve Üniversite hastanelerinin ortak kullanımına yönelik yasal alt yapı hazırlanmış ve bazı üniversite hastaneleri için uygulanmaya başlamıştır. Diğer taraftan Türkiye de kamu hastane birlikleri uygulamasında birden fazla hastane birlik çatısı altında toplanmaktadır. Gerek özel sağlık kurumları arası birleşme, satınalma, satılmalarda, gerek Sağlık Bakanlığı ve Üniversite hastaneleri arasındaki ortak kullanımlarda, gerekse kamu hastane birlikleri bünyesindeki hastanelerde olsun kadrosunda profesyonel finansal yöneticileri bulunan kurumlar, daha başarılı ve avantajlı bir konumda olacaktır. Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Tesisleri ve Üniversitelere Ait İlgili Birimlerin Birlikte Kullanımı ve İşbirliği Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliği incelemeniz yararlı olacaktır. Uluslararası Para ve Sermaye Piyasalarından Fon Temini İmkânlarının Yaygınlaşması: Küresel ölçekteki gelişmelerin sonucu olarak sağlık kurumları da uluslar arası piyasalardan fon temin etmeye ve yurt dışı bankalardan kredi kullanmaya başlamışlardır. Bu fon ve kredilerin uygun koşullarda temini, kullanılması ve geri ödenmesi sağlık kurumlarında profesyonel yöneticilerin istihdamını ve örgütteki yerinin üst düzey olmasını zorunlu kılmaktadır. Sağlık Sektöründe Rekabetin Artması Sonucu Kâr Marjlarının Daralması: Son yıllarda özel sağlık kurum sayısının (Özel Hastane, Özel Tıp Merkezi, Özel Poliklinikler vb) hızla artması ve sağlık sektöründeki yapısal değişiklikler sektörde rekabeti arttırmış ve kar marjlarını düşürmüştür. Özel sağlık kurumları işletmeciliğinde ise, özellikle 2000 li yıllarda yaşanan ekonomik kriz, SGK nun uyguladığı geri ödeme sistemleri gibi hastanelerin kâr marjlarını daraltan, yalnızca fiyat parametresi üzerinde indirimler yaparak ayakta kalmaya çalışan bir politika izlemeye zorunlu bırakmıştır. Aşırı rekabet sonucu daralan kâr marjları özel hastaneleri büyük sıkıntılara sokmuş, bir kısmının iflasına neden olmuştur. Bu nedenle fiyatlama politikaları, maliyet minimizasyonu gibi finansal sorunlar, hastane yönetimlerinin en önemli karar konularından olmuş, bu kararların alınması ve sorunların çözümü için hastanelerde bilgi düzeyi yüksek finansal yöneticilerin istihdamı zorunlu hale gelmiştir. Kamu sağlık kurumları için karlılık temel amaç olmamakla birlikte uygulanan performansa dayalı ek ödeme sistemine bağlı olarak kamu sağlık kurumları arasında da örtülü bir rekabet bulunmaktadır. Kamu hastane birliklerinin sektördeki yerini alması ile bu rekabetin artacağını söyleyebiliriz. Kamu sağlık kurumlarının bu sürece uyum sağlaması temel amaçlardan birisi olan devletin giderlerinin minimizasyonu için maliyet-hacim- kar analizlerini bilen ve teknikleri iyi uygulayabilen finansal yöneticiler sayesinde gerçekleşebilir. FİNANSAL YÖNETİCİNİN GÖREVLERİ Yakın bir geçmişe kadar finansal yöneticinin baçlıca görev ve sorumluluğu, işletmenin gereksinim duyduğu fonları zamanında sağlama ve dönen varlıkların yönetimi olarak kabul edilmekteydi. Yukarıda açıklanan nedenlerle günümüzde finansal görev ve sorumluluğu konusunda değişiklikler olmuştur. Günümüzde finansal yöneticiden temel finansal amaç olan firma değerini maksimize edebilmek için; planlama, varlıkların (aktiflerin) yönetimi yani yatırım kararlarının alınması ve firmanın gereksinme duyduğu kısa ve uzun vadeli fonların sağlanması olmak üzere üç temel fonksiyonu başarı ile yerine getirmesi beklenmektedir. 10

15 Finansal yöneticinin planlama fonksiyonunu etkili olarak yerine getirebilmesi ve sağlıklı yatırım kararları alabilmesi için, sağlık kurumunun geçmiş dönemlerde almış olduğu sonuçları analiz etmesi, analiz sonuçlarını yorumlaması, değerlendirmesi ve bunları yaparken sağlık sektörünün bütününe de dikkat etmesi gereklidir. Bu değerlendirmelerin sonucunda alınan kararların uygulanmasını sağlamak ve alınan sonuçların hedefler ile uyumlu olup olmadığını izlemekte finansal yöneticinin görevleri arasındadır. Bunun dışında sağlık kurumunun başka bir sağlık kurumu ile birleşmesi, başka bir sağlık kurumunu satın alması, kurumun yeniden organize olması veya tasfiyesi gibi özel durumlarda da finansal yöneticiye önemli görevler düşmektedir. İzlenen finansman politikası kurumun bütün bölümlerini etkilemektedir. Bu nedenle finansal kararların alınması sürecine ilgisine göre diğer bölüm yöneticilerininde katılmasında yarar bulunmaktadır. Bu açıklamlar ışığında finans yöneticisinin görevleri; Finansal planlama Varlıkların yönetimi Kaynak (fon) sağlanması Karşılaşılan özel sorunların çözümü Finansal analiz ve denetimdir. Finansal Planlama: Nakit ve yatırım bütçelerinin hazırlanması, proforma bilanço, proforma gelir ve proforma fon akım tablolarının düzenlenmesi, finansal yöneticinin planlamaya ilişkin görevleri arasında yer almaktadır. Bunun için finansal yöneticinin sağlık kurumunun kısa, orta ve uzun vadeli hedeflerini bilmesi, bütçeleme tekniklerini bilmesi ve uygulaması gerekmektedir. Varlıkların Yönetimi: Kaynakların kullanımı ve kaynakların çeşitli varlıklara yatırılması finansal yönetimin önemli konuları arasında yer almaktadır. Finansal yöneticinin, ister dönen varlıklara isterse duran varlıklara ayrılsın ayrılan paranın alternatif (fırsat) maliyetini dikkate alması gereklidir. Ayrıca özellikle duran varlıklara ilişkin yatırım kararları verilirken sermaye bütçelemesi yöntemleri ve ekonomik değerlendirme tekniklerinden yararlanılması sağlıklı karar verilmesine katkı sağlayacaktır. Kaynak (Fon) Sağlanması: Sağlık kurumunun kaynak gereksiniminin tutar ve süresinin saptanması ve bu gereksinimin hangi tür kaynaklar ile sağlanacağının kararlaştırılması finansal yöneticinin görevleri arasındadır. Finansal yöneticiden, kurumun amaçları açısından en iyi sonuçları verecek şekilde sağlık kurumunun finansal yapısını oluşturması beklenmektedir. Sağlık kurumunun optimal sermaye yapısının saptanması, farklı finansman kaynakları arasında en uygun olanların seçilmesi finansal yöneticinin bu kapsamdaki görevleri arasında yer almaktadır. Özel Sorunların Çözülmesi: Sağlık kurumunun başka bir sağlık kurumu ile birleşmesi, başka bir sağlık kurumunu satın alması, kendisinin satılması, kurumun yeniden organize olması, tasfiyesi veya halka açılması gibi özel durumlarda da bu özel sorunlara yönelik değerlendirmelerin yapılması finansal yöneticinin bu kapsamdaki görevleri arasında yer almaktadır. Finansal Analiz ve Kontrol: Finansal yöneticinin sağlıklı kararlar alabilmesi için sağlık kurumunun geçmiş dönemlere ait verilerinin analiz edilmesi ve analiz sonuçlarını doğru yorumlanması gereklidir. Bunun içinde finansal yöneticinin finansal analiz tekniklerini bilmesi ve uygulaması zorunluluğu bulunmaktadır. Finansal yöneticinin yukarıda anlatılan görevleri başarılı bir şekilde yerine getirebilmesi için, muhasebe kuram ve uygulamalarını, finansal analiz ve planlama tekniklerini, kantitatif karar verme yöntemlerini, grup davranışı ve psikolojisini ve ekonomi teorisini konusunda bilgi düzeyinin yüksek olması gerekmektedir. Finansman ile yukarıda sayılan bilim ve disiplinler arasında yakın bir etkileşim ve ilişki bulunmaktadır. Bu açıdan konunun ilerleyen bölümlerinde finansman ile yukarıda sayılan bilim ve disiplinler arasındaki ilişki açıklanmaktadır. 11

16 FİNANSAL PİYASALAR Bir ülkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasında fon alımlarını düzenleyen kurumlar, akımı sağlayan araçlar ile bunları düzenleyen hukuki ve idari kurallardan oluşan yapıya finansal piyasa denilmektedir. Finansal piyasa beş temel kısımdam oluşmaktadır: Fon arz edenler (Tasarruf sahipleri) Fon talep edenler (Yatırımcılar ya da yatırımcı kuruluşlar) Yatırım ve finansman araçları Yardımcı (Aracı) kuruluşlar Hukuki ve idari düzen Finans fonksiyonunun gereğini en iyi şekilde yerine getirebilmek için finansal yöneticiler içinde bulundukları finansal sistemin yapısını ve işleyişini çok iyi bilmek zorundadırlar. Böylece finansal sistemin işletmeler için yarattığı imkânlar, fırsatlar, tehditler ve riskler çok daha iyi değerlendirilerek finans fonksiyonunu gereğini daha iyi bir şekilde yerine getirebileceklerdir. Söz konusu olan finansal sistemin yapısı Şekil 1.5 de görülmektedir. Şekilde görüldüğü gibi finansal sistem para piyasaları ve sermaye piyasaları olmak üzere iki ana bileşenden oluşmaktadır. Şekil 1.5: Finansal Sistemin Yapısı Kaynak: Sarıaslan H. ve Erol C., Finansal Yönetim Para Piyasası: Kısa süreli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasaya para piyasası denir. Para piyasasının temel özelliği kısa süreli fonlardan oluşmasıdır. Para piyasalarında süre ya da vade bir yılı aşmamaktadır. Para piyasasının araçlarını ticari senetler, kaynaklarını ise çeşitli mevduatlar oluşturmaktadır. Para piyasalarından sağlanan fonlar genellikle kredi şeklinde kısa vadeli borçlar olup dönen varlıkların finansmanı için kullanılırlar. Para piyasaları kendi içinde ikiye ayrılmaktadır. Bunlar; Organize olmuş (örgütlenmiş) para piyasası ve Organize olmamış (örgütlenmemiş) para piyasasıdır. 12

17 Organize olmuş para piyasası, alıcı ve satıcıların belli fiziksel alanlarda karşılaştığı, denetim ve gözetimi belli kurumlar tarafından yapılan piyasalardır. Organize piyasalara en iyi örnek bankalar ve borsadır. Organize olmamış para piyasası yasal kuralları belirlenmiş olmayan, fiziki bir mekânı bulunmayan, belirli kurum ve kuruluşlarca denetlenmeyen piyasalardır. Serbest döviz piyasası, serbest altın piyasası bu piyasaya örnek olarak verilebilir. Genel olarak, menkul kıymetlerin borsalar dışında işlem gördüğü piyasalara tezgahüstü piyasalar denir. Bu piyasa örgütlenmediği için yasal düzenin dışında kalabilmektedir. Sermaye Piyasası Sermaye piyasaları, orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. Özellikle gelişmiş ülkelerde özel işletmeler için uzun vadeli finansman sağlama kaynağı sermaye piyasalarıdır. Temin edilen sermaye genellikle uzun vadeli yatırımların finansmanı için kullanılır ve bu piyasada arz ve talebi kesişenler için uzun vadeli bir bağlılık ilişkisi meydana gelir. Sermaye piyasasının en önemli araçları hisse senedi ve tahvillerdir. Hisse senetleri, şirket hisselerinin karşılığı olarak katılma payını gösteren, kanuni şekillere uygun olarak düzenlenmiş evraktır. Örneğin; 1 milyon hisseli bir şirketin 1 hissesine sahipseniz şirketin net gelirinin milyonda biri size ait demektir. Tahvil ise devlet, kamu kuruluşları ve anonim şirketlerin çıkardıkları, 1 yıl veya 1 yıldan daha uzun vadeli borç senedidir. FİNANSAL TABLOLAR Muhasebenin işletmede meydana gelen ve para ile ölçülebilen değer hareketlerini kaydedip niteliklerine göre sınıflandırmak amacıyla ürettiği finansal bilgileri, başta işletme sahipleri ve alacaklılar olmak üzere, işletme ile ilgili grupların yararına, belli aralıklarla sunduğu raporlara finansal tablolar denilmektedir. Finansal tablolar, bir işletmenin varlık ve sermaye yapısı, işletme sonuçları, dönem karının oluşumu ve kullanımı ve benzeri konularda bilgileri içeren, muhasebe ilkelerine uygun olarak düzenlenen tablolar şeklinde tanımlanmaktadır. Kendilerinden beklenen yararın elde edilebilmesi için finansal tabloların bazı özelliklere sahip olması gerekmektedir. Finansal Tabloların Özellikleri Finansal tabloların niteliksel özellikler taşıması finansal tabloların kendilerinden beklenen yararları sağlayabilmesi için gereklidir. Bunlar; anlaşılır olma, ihtiyaca uygunluk, güvenirlilik, karşılaştırılabilir olmave benzeridir. Anlaşılabilir Olma Finansal tablolarda yer alan bilgilerin kullanıcılara yararlı olması, bu bilgilerin anlaşılır olmasını gerektirir. Ancak söz konusu tabloların herkes tarafından anlaşılacak kadar basit olması anlamına gelmemelidir. Finansal tablolar kullanıcılarına; onların gerek işletme gerekse ekonomi hakkında azda olsa bilgi sahibi olduğu varsayılarak düzenlenir. İhtiyaca Uygunluk Finansal tabloların faydalı olabilmesi için kullanıcıların karar verme anındaki ihtiyaçlarına uygun olması gerekir. Kullanıcıların ekonomik kararlarını geçmişteki, bugünkü ve gelecekteki olayları değerlendirmelerine yardımcı oluyorsa veya geçmişteki olayları algılamalarını teyit etmek veya düzeltmek suretiyle etkiliyorsa, uygunluk kalitesini taşır. Tarafsızlık Finansal tabloların herhangi bir kullanıcı grubunun istekleri doğrultusunda değil, tablolarda yer alan bilgilerin tarafsız, yansız olması; önceden belirlenmiş bir sonucu göstermek amacıyla ya da yargıları, değerlemeleri etkileyecek biçimde, çarpıtılmamış şu ya da bu yönde makyajlanmamış olması gerekir. Özetle finansal tablolarda bilgi kirliliği olmamalıdır. 13

18 Güvenirlilik Finansal tablonun yararlı olabilmesi, sağlıklı kararlar alınabilmesi nesnel değerlendirmeler yapılabilmesi, geleceğe ilişkin planların hazırlanmasında kullanılabilmesi için güvenilir olması gerekir. Tam Olma Finansal tablolardaki bilgilerin bütünü kavraması yani tam olması gerekir. Bilginin bir kısmının dahil edilmemesi bilginin tamamının yanlış veya yanıltıcı olmasına yol açar. Karşılaştırılabilir Olma Birden fazla döneme ilişkin verilerin benzerlik ve farklılıklarının ortaya konulabilmesi için işletmenin finansal tablolarını karşılaştırma olanakları olmalıdır. Kullanıcıların aynı zamanda bu işletme ile başka bir işletmeyi de karşılaştırabilmek suretiyle bunların kendilerine özgü finansal durumlarını, faaliyet sonuçlarını ve finansal durumlarındaki değişimleri değerlendirebilme imkânına sahip olması gerekir. Finansal tabloların karşılaştırılabilir olması ve yararlı bilgiler edinilebilmesi için aşağıdaki niteliklerin sağlanması gerekir. Muhasebe ilkelerinin, faaliyet dönemleri itibariyle değişiklik göstermemesi, Finansal tablolarda yer alan kalemlerin aynı bölümlerde yer alması, her faaliyet döneminde başka bir bölümde gösterilmemesi, gerekir, Veriler enflasyondan etkilendi ise, finansal tabloların enflasyon etkisinden arındırılmış olması, Karşılaştırma yapılacak finansal tabloların dönem uzunluklarının aynı olması gerekmektedir. Uyumlu Olma Finansal tablolar tüm kullanıcılara bilgi sunacak biçimde genel amaçlı olarak düzenlenmelidir. Zamanında Sunulma Ekonomik kararların alınmasında kullanıldıkları için finansal tabloların zamanında sunulmaları önemlidir Finansal Tablo Türleri Finansal tablolar uzun yıllar boyunca sadece bilanço ve gelir tablosu olarak görülmüştür. Ancak günümüzde finansal tablolar, temel finansal tablolar ve ek finansal tablolar olmak üzere ikili bir ayrım yapılarak düzenlenmektedir. Temel Finansal Tablolar Bilanço Gelir Tablosu (Satışların Maliyeti Tablosu gelir tablosunun ekidir). Ek Finansal Tablolar Fon AkımTabloları Nakit Akım Tablosu Kar Dağıtım Tablosu Özkaynaklar Değişim Tablosu dur. Aktif toplamı veya net satışlar toplamı belli bir tutarı aşmayan işletmeler yalnızca temel mali tabloları düzenleyerek vergi beyannamesine eklemek zorundadır. Belirlenen tutardan herhangi birini aşan işletmeler ise temel mali tablolar ile birlikte ek mali tabloları da düzenleyerek beyannamelerine eklemek zorundadırlar. Örneğin 2011 yılı aktif toplamı lira veya net 14

19 satışlar toplamı lirayı aşan mükelleflerin, temel mali tabloların yanı sıra ek mali tabloları da düzenlemeleri zorunludur. Finansal tabloların amaçlarını şu şekilde belirtebiliriz. Yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için karar almada yararlı bilgiler sağlamak. Gelecekte nakit akımlarını değerlendirmede yararlı bilgiler sağlamak Varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değişiklikler ile işletme faaliyet sonuçları hakkında bilgi sağlamak. Bu amaçlar ile hazırlanan finansal tablolarda yer alan bilgilerin; karar vericiler tarafından en iyi şekilde ve süratle kullanılabilmesi için bu tabloların anlaşılabilir, ihtiyaca uygun, güvenilir, karşılaştırılabilir olması ve zamanında düzenlenmesi gerekir. Bilanço (Finansal Durum Tablosu) Bir işletmenin belirli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ile bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren finansal tablodur. Bilanço ilkelerinin amacı; sermaye koyan veya sonradan kendisine ait karı işletmede bırakan sahip ve hissedarlar ile alacakların işletmeye sağladıkları kaynaklar ve bunlarla elde edilen varlıkların muhasebe kayıt, hesap ve tablolarında anlamlı bir şekilde tespit edilmesi ve gösterilmesi yoluyla, belli bir tarihte işletmenin mali durumunu açıklıkla ve ilgililer için gerçeğe uygun olarak yansıtılmasıdır. Bilançolar biçimsel olarak iki şekilde düzenlenirler: Hesap Tipi Bilanço: Aktifin solda, pasifin ise sağda yer alması biçiminde düzenlenen bilançolara hesap tipi bilanço adı verilmektedir. Türkiye de hesap tipi bilanço kullanılmaktadır. Rapor Tipi Bilanço: Aktifin üstte, pasifin ise alta yer alması şeklinde düzenlenen bilançolara rapor tipi bilançolar adı verilmektedir. Bilançolar oldukça detaylı olarak hazırlanmaktadır. Ayrıntılı ve özet bilanço olmak üzere iki şekilde düzenlenmektedir. Hesap tipi bilançonun özet biçimsel yapısı Tablo 1.2 de sunulmuştur. Tablo 1.2: Özet Bilanço Aktif (Varlıklar) TUTAR Pasif (Kaynaklar) TUTAR I.DÖNEN VARLIKLAR A-Hazır Değerler B-Menkul Kıymetler C-Ticari Alacaklar D-Diğeri Alacaklar E-Stoklar H-Diğer Dönen Varlıklar II.DURAN VARLIKLAR A-UZUN VADELİ TİCARİ ALACAKLAR B-DİĞER UZUN VADELİ TİCARİ ALACAKLAR C-FİNANSAL DURAN VARLIKLAR D-Maddi Duran Varlıklar E-Maddi olmayan Duran Varlıklar F-DİĞER DURAN VARLIKLAR 15 I.KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR A-Mali Borçlar B-Ticari Borçlar C-Diğer Borçlar D-Alınan Avanslar E-BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI II. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR A-Mali Borçlar B-Ticari Borçlar C-Diğer Borçlar D-Alınan Sipariş Avansları E-BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI III.ÖZ KAYNAKLAR A-Ödemiş Sermaye B-Sermaye Yedekleri C-Kar Yedekleri D-YENİDEN DEĞERLEME DEĞER ARTIŞI

20 AKTİF (VARLIKLAR) TOPLAMI E-Geçmiş Yıllar Zararları (-) F-Dönem Net Karı (Zararı) PASİF (KAYNAKLAR) TOPLAMI Tablo 2 de görüldüğü gibi bilanço da aktif (varlıklar) ve pasif(kaynaklar) olmak üzere iki ana gurup bulunmaktadır. Varlıklar dönen varlıklar ve duran varlıklar olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. Dönen Varlıklar Dönen varlıklar ana hesap grubu; nakit olarak veznede veya bankada tutulan değerler ile normal koşullarda en fazla bir yıl veya faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi, tüketilmesi veya tahsil edilmesi öngörülen varlık ve alacak unsurlarını kapsar. Dönen varlıklar ana hesap grubu; hazır değerler, menkul kıymetler, ticari alacaklar, diğer alacaklar, stoklar, yıllara yaygın inşaat ve onarım maliyetleri, gelecek aylara ait giderler ve gelir tahakkukları ile diğer dönen varlıklar hesap gruplarından oluşur. Duran Varlıklar Duran varlıklar ana hesap grubu; işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılmak amacıyla elde edilen ve ilke olarak bir yıl içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülmeyen varlık unsurları ile diğer duran varlıkları kapsamaktadır. Duran varlıklar ana hesap grubu; ticari alacaklar, diğer alacaklar, malî duran varlıklar, maddi duran varlıklar, maddi olmayan duran varlıklar, özel tükenmeye tabi varlıklar, gelecek yıllara ait giderler ve gelir tahakkukları ile diğer duran varlıklar hesap gruplarına ayrılır. Kaynaklar ise kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklarla özkaynaklar olmak üzere üç ana gruba ayrılmaktadır. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu; faaliyet dönemi içinde geri ödenmesi gereken yabancı kaynakları kapsamaktadır. Kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu; ticari borçlar, diğer borçlar, alınan avanslar, yıllara yaygın inşaat ve onarım hakedişleri, ödenecek diğer yükümlülükler, borç ve gider karşılıkları, gelecek aylara ait gelirler ve gider tahakkukları ile diğer kısa vadeli yabancı kaynaklar hesap gruplarına ayrılır. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu; vadesi faaliyet dönemini aşan uzun vadeli yabancı kaynakları kapsamaktadır. Uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu, ticari borçlar, diğer borçlar, alınan avanslar, borç ve gider karşılıkları, gelecek yıllara ait gelirler ve gider tahakkukları ile diğer uzun vadeli yabancı kaynaklar hesap gruplarına ayrılır. Özkaynaklar İşletme sahip veya ortakları tarafından işletme kişiliğine tahsis edilmiş kaynaklardan oluşmaktadır. Öz kaynaklar ana hesap grubu; varlıklar toplamı ile yabancı kaynaklar arasındaki farkın izlenmesi için kullanılır. Öz kaynaklar ana hesap grubu; ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıllar kârları, geçmiş yıllar zararları ile dönem net kârı/zararı hesap grupları şeklinde bölümlenir. 16

21 Bilanço hesapları arasında mahsup yapılamaz. Tabloda Diğer başlığı altında yer alan bir kalem tutarının, ait olduğu grubun toplam tutarının %20 sini aşması durumunda bu kalem ayrı bir başlık altında ayrıca gösterilmelidir. Gelir Tablosu İşletmenin belli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda işletmenin elde ettiği dönem net karını veya dönem net zararını gösteren tablodur. Gelir tablosu ilkelerinin amacı; satışların, gelirlerin, satışların maliyetinin, giderlerin, kar veya zararlara ait hesapların ve belli bir döneme ait işletme faaliyet sonuçlarının sınıflandırılmış ve gerçeğe uygun şekilde gösterilmesini sağlamaktır. Gelir tablosu ayrıntılı ve özet olmak üzere iki şekilde düzenlenmektedir. Özet gelir tablosunun biçimsel yapısı Tablo 1.3 te sunulmuştur. Tablo 1.3: Özet Gelir Tablosu A-BRÜT SATIŞLAR B-SATIŞ İNDİRİMLERİ (-) C-NET SATIŞLAR D-SATIŞLARIN MALİYETİ (-) BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI E- FAALİYET GİDERLERİ (-) ESAS FAALİYET KARI VEYA ZARARI F-DİĞER F.OLAĞAN GELİR VE KARLAR G- DİĞER F.OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-) H-FİNANSMAN GİDERLERİ (-) OLAĞAN KAR VEYA ZARAR I-OLAĞAN DIŞI GELİR VE KARLAR J-OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR DÖNEM KARI VEYA ZARARI K-DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜK. (-) DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI Gelir tablosu ana hesap grubu; işletmenin esas faaliyetleri ile ilgili olarak sağlanan gelir ile işletmenin esas faaliyetleri dışında kalan tüm gelir ve giderlerinin tasnifli bir şekilde izlenmesi ve dönemin kesin sonuçlarının belirlenmesi için kullanılır. Gelir tablosu ana hesap grubu; brüt satışlar, satış indirimleri, satışların maliyeti, faaliyet giderleri, diğer faaliyetlerden olağan gelir ve kârlar, diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlar, olağandışı gelir ve kârlar, olağandışı gider ve zararlar ile dönem net kârı/zararı hesap grupları şeklinde bölümlenir. Gelir tablosu hesapları arasında mahsup yapılamaz. Tabloda Diğer başlığı altında gösterilen gelir ve gider unsurlarının, ait olduğu grubun toplam tutarının %20 sini aşması durumunda bu kalem ayrı bir başlık altında ayrıca gösterilir. Tutarı olmayan kalemler gelir tablosunda gösterilmez. Satışların Maliyeti Tablosu Gelir tablosundaki satışların maliyeti kısmı işletmenin dönem içindeki stok hareketleri ile satılan mamul, ilk madde ve malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve satılan hizmetlerin maliyetini göstermek üzere 17

22 ayrı bir tablo olarak düzenlenir. Bu tablo gelir tablosunun ekini oluşturur ve gelir tablosunu tamamlar. Satışların maliyeti tablosunun ana kalemleri aşağıda açıklanmıştır. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Direkt Üretim Giderleri Genel Üretim Giderleri Yarı Mamul Stoklarında Değişim Mamul Stoklarında Değişim İşletmenin satılan mamul maliyeti, satılan ticari mal maliyeti ve satılan hizmet maliyetinin toplamı, gelir tablosunda satışların maliyeti bölümünde yer alan tutarları ifade eder. Fon Akım Tabloları Belirli bir dönemde bir işletmenin faaliyetlerini finanse etmek için sağladığı kaynakları ve bu kaynakların kullanıldığı yerleri özetleyen, finansal durumdaki değişmeleri açıklayan tablolardır. Fon akım tablolarında kullanılan fon kavramı; tüm finansal araçlar anlamında veya net işletme sermayesi anlamında ya da para ve para benzerleri anlamında kullanılır. Fon kavramının içeriğine göre fon akım tabloları üç başlıkta toplanmaktadır. Bunlar, Fon Akım Tablosu, Nakit Akım Tablosu ve Net İşletme Sermayesi Değişim Tablosu dur. Kar Dağıtım Tablosu Kar dağıtım tablosu, işletmenin dönem karının dağıtım biçimini gösteren tablodur. Kar dağıtım tablolarının düzenlenme amacı, özellikle sermaye şirketlerinde dönem karından, ödenecek vergilerin ayrılan yedeklerin, yedeklerin ve ortaklara dağıtılacak kar paylarının açıkça gösterilmesi ve şirketlerin hisse başına kar ile hisse başına temettü tutarının hesaplanmasıdır. Özkaynaklar Değişim Tablosu Özkaynaklar değişim tablosu; ilgili dönemde özkaynak kalemlerinde meydana gelen artış ve azalışları bir bütün olarak gösteren tablodur. Sağlık Kurumlarında Finansal Tablo Türleri Sağlık kurumlarında kullanılan finansal tablo türleri sağlık kurumunun mülkiyetine göre bazı farklılıklar göstermektedir. Özel sağlık kurumlarında yukarıda açıklanan temel finansal tablolar ile aktif toplamı veya net satışlar toplamına göre ek finansal tabloların tamamının kullanılması gerekmektedir. Kamu sağlık kurumlarında ise bütçe ve muhasebe sistemine göre kullanılan finansal tablolarda farklılaşmaktadır. Kamu sağlık kurumlarında temel olarak üç farklı muhasebe tutulmaktadır. Bu muhasebeler; Döner Sermaye Muhasebesi Genel/Özel Bütçe Muhasebesi Taşınır Mal Muhasebesi Döner sermaye muhasebesi kapsamında temel finansal tablolar ile aktif toplamı veya net satışlar toplamına göre ek finansal tabloların tamamının kullanılması gerekmektedir. Genel/Özel bütçe muhasebesi kapsamında temel finansal tablolar ile aktif toplamı veya net satışlar toplamına göre ek finansal tabloların herhangi birisi kullanılmamaktadır. Bu tablolar yerine bazı standart formlar ve belgeler kullanılmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibidir. 18