Doç. Dr. Murat ALĠ DULUPÇU. ArĢ. Gör. Onur SUNGUR. ArĢ. Gör. Gökhan ÖZKUL. Aykut SEZGĠN NOT

Transkript

1 Y E N Ġ L Ġ K S Ġ S T E M L E R Ġ Ġ Ç E R Ġ S Ġ N D E T E M E L A K T Ö R L E R A R A S I N D A K Ġ Ġ L Ġ ġ K Ġ L E R : I S P A R T A Ġ L Ġ Ġ M A L A T S A N A Y Ġ S Ġ N D E F A A L Ġ Y E T G Ö S T E R E N F Ġ R M A L A R I N Ü N Ġ V E R S Ġ T E - S A N A Y Ġ Ġ ġ B Ġ R L Ġ Ğ Ġ N E B A K I ġ A Ç I L A R I Doç. Dr. Murat ALĠ DULUPÇU ArĢ. Gör. Onur SUNGUR ArĢ. Gör. Gökhan ÖZKUL Aykut SEZGĠN NOT Bu konferansın bildiri kitabı basılmadığı için sayfa numarası bulunmamaktadır. Ancak yine de kaynak gösterimi için aģağıdaki künyeyi kullanabilirsiniz. KAYNAK GÖSTERĠMĠ ĠÇĠN TAM KÜNYE [kopyala-yapıştır yaparak kaynakçanıza ekleyebilirsiniz] DULUPÇU, M.A., SUNGUR, O., ÖZKUL, G. ve A. SEZGİN (2006), "Yenilik Sistemleri İçerisinde Temel Aktörler Arasındaki İlişkiler: Isparta İli İmalat Sanayisinde Faaliyet Gösteren Firmaların Üniversite-Sanayi İşbirliğine Bakış Açıları", 2. Türk Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Ekim, Isparta. Tüm yayınlarım için adresini ziyaret edebilirsiniz

2 YENĠLĠK SĠSTEMLERĠ ĠÇERĠSĠNDE TEMEL AKTÖRLER ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠLER: ISPARTA ĠLĠ ĠMALAT SANAYĠSĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN FĠRMALARIN ÜNĠVERSĠTE-SANAYĠ ĠġBĠRLĠĞĠNE BAKIġ AÇILARI * Doç. Dr. Murat ALĠ DULUPÇU dulupcu@iibf.sdu.edu.tr ArĢ. Gör. Onur SUNGUR onurs@iibf.sdu.edu.tr ArĢ. Gör. Gökhan ÖZKUL gozkul@iibf.sdu.edu.tr Aykut SEZGĠN sezginaykut@yahoo.com Süleyman Demirel Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi, Ġktisat Bölümü ÖZET KüreselleĢme ile birlikte bir yandan rekabetin giderek artması diğer yandan bilgiye dayalı ekonominin ön plana çıkması, üretim sistemleri içinde bilim ve teknolojinin önemini her geçen gün biraz daha artırmaktır. Ne var ki bilim ve teknolojinin günümüz ekonomisi içerisindeki rolü geçmiģ üretim sistemlerinden farklı bir kategoride ele alınmaktadır. Yeniliğe (inovasyon) dayalı bu yeni kategoride, yeniliğin ortaya çıkıģı; üretim sistemi içerisinde yer alan farklı aktörlerin karģılıklı etkileģimi sayesinde ve farklı modeller çerçevesinde gerçekleģmektedir. Yenilik sistemi olarak adlandırılan bu yaklaģım, birbirleriyle sürekli bir etkileģim, iģbirliği ve bilgi alıģveriģi içerisinde bulunan karģılıklı bağımlı birçok kamu ve özel aktörü bünyesinde barındırmaktadır. Bu sistemde yer alan aktörlerden ikisi (belki de en önemlileri); bilim ve teknolojiyi üreten üniversiteler ile onu kullanan firmalardır. Yenilik sisteminin oluģabilmesi ve etkin bir Ģekilde iģleyebilmesi için, sistemde yer alan diğer tüm aktörler arasındaki iliģkiler tanımlandığı gibi firmalar ile üniversiteler arasındaki iliģkilerin de tanımlanması ve aktörler arasındaki bağların kuvvetlendirilerek bu iliģkinin niteliğinin yükseltilmesi gerekmektedir. Isparta ekonomisi temel olarak tarım ve hizmet sektörü ağırlıklı olmakla birlikte, son yıllara bakıldığında imalat sanayi konusunda belirgin bir geliģme sergilediği görülmektedir. Bu geliģmenin sürdürülebilir olması için sanayi sektörü ile bölgede bulunan Süleyman Demirel Üniversitesi arasındaki iliģkilerin yenilik sistemi yaklaģımı çerçevesinde ele alınması gerekmektedir. Böylelikle; sadece bölgenin teknoloji, araģtırma-geliģtirme (AR-GE) ve yenilik yapısı değil aynı zamanda ulusal yenilik sisteminin yapısı da güçlendirilebilecektir. Bu çalıģma Isparta imalat sanayi firmalarının Süleyman Demirel Üniversite ile iģbirliğine bakıģ açılarını firma ziyaretleri ve anket yöntemi ile belirlemeyi hedeflemektedir. Böylelikle; yenilik sistemlerinin itici güçlerinden birisi olarak kabul edilen üretime yönelik teknolojik iģbirliğinin bölgede sağlanmasında karģılaģılan açmazlar ve fırsatlar sınıflandırılarak analiz edilecektir. Ayrıca çalıģma ile; * Bu çalıģma, Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri Yönetimi Birimi (Proje No: 1351-M-06) ve Avrupa Birliği 6. Çerçeve Programı EURODITE (SözleĢme No: ) ile desteklenmiģtir. 1

3 ilde yer alan firmaların, üniversiteden beklentileri de ortaya çıkarılarak, üniversite-sanayi iģbirliğinin firmaların söz konusu beklentileri doğrultusunda geliģtirilebilmesi için öneriler sunulacaktır. ABSTRACT The emphasis given on science and technology in the production process is evolving along with the increasing competition and rising knowledge based economy. In this process the economies depending on innovation are developing due to interaction of different actors. This approach is called innovation system, includes many public and private sectors which interact, cooperate and exchange information with each other. The two most important actors are universities as producers of science and technology, and firms as users of science and technology. In order to be consistent of innovation system approach, we have to define the relations between universities and firms. Although the economy of Isparta displays a picture of agriculture and service sectors weighted structure, we can observe a clear improvement on manufacturing industry. For sustainable development, we must discuss relations between manufacturing firms and Süleyman Demirel University through the innovation system approach. In this way, not only regional technology, research and development, innovation, but also national innovation system can be strengthened. This study aims at determining firms aspects about cooperation with the Süleyman Demirel University. Thus, difficulties and opportunities of the regional technology cooperation which is intended for production -one of the driving forces of the innovation systems- will be classified and analyzed. To realize this, we have conducted a survey on the expectations and collaboration level of the SME s in the region. By doing so, we have also developed some policy implications. GĠRĠġ Alfred Marshall ın, Ġktisadın Ġlkeleri adlı kitabında en önemli üretim faktörü olarak tanımladığı bilgi (MARSHALL, 1952: 115), bugün bu önemini daha da arttırmıģ durumdadır. Çağımızda bilgi, teknoloji ve inovasyon, ekonomik büyüme sağlanmasında, toplumsal refahın arttırılmasında ve küresel rekabet gücü kazanılmasında en önemli unsurlar olarak karģımıza çıkmaktadır. Hem firmalar hem de ülkeler için büyümenin ve küresel rekabet gücünün temel anahtarı olan inovasyon, doğrusal olmayan, karmaģık, etkileģimli ve farklı birçok kurumun rol oynadığı bir süreçtir. Dolayısıyla dünya pazarlarında yer edinmek isteyen uluslar, sistematik bir yaklaģımla inovasyonu yönetmeli, denetlemeli ve gerekli kurumsal / hukuki altyapıyı hazırlayarak inovasyon için uygun koģulları yaratmalıdırlar. Günümüzde birçok ülke, teknik değiģimin, ekonomik büyümenin temel kaynağı olduğunu kavramıģ ve inovasyona sistematik açıdan yaklaģmaya baģlamıģtır. Bunun bir uzantısı olarak Ġnovasyon Sistemi kavramı ortaya çıkmıģtır. Bu yaklaģım, birbirleriyle sürekli bir etkileģim, iģbirliği ve bilgi alıģveriģi içerisinde bulunan karģılıklı bağımlı birçok kamu ve özel aktörü bünyesinde barındırmaktadır. Bu sistemde yer alan aktörlerden ikisi (belki de en önemlileri); bilim ve teknolojiyi üreten üniversiteler ile onu kullanan firmalardır. Yenilik sisteminin oluģabilmesi ve etkin bir Ģekilde iģleyebilmesi için, sistemde yer alan diğer tüm aktörler arasındaki iliģkiler tanımlandığı gibi firmalar ile üniversiteler arasındaki iliģkilerin de tanımlanması ve aktörler arasındaki bağların kuvvetlendirilerek bu iliģkinin niteliğinin yükseltilmesi gerekmektedir. Bu çalıģma Isparta imalat sanayi firmalarının Süleyman Demirel Üniversite ile iģbirliğine bakıģ açılarını, firma ziyaretleri ve anket yöntemi ile belirlemeyi hedeflemektedir. Böylelikle; yenilik 2

4 sistemlerinin itici güçlerinden birisi olarak kabul edilen üretime yönelik teknolojik iģbirliğinin bölgede sağlanmasında karģılaģılan açmazlar ve fırsatlar sınıflandırılarak analiz edilecektir. Ayrıca çalıģma ile, ilde yer alan firmaların, üniversiteden beklentileri de ortaya çıkarılarak, üniversite-sanayi iģbirliğinin firmaların söz konusu beklentileri doğrultusunda geliģtirilebilmesi için öneriler sunulacaktır. 1. YENĠLĠK SĠSTEMLERĠ VE YEREL DÜZEYDE YENĠLĠK 1.1. Yenilik Sistemi Kavramı Yenilik Sistemi yaklaģımı, özellikle son yıl içerisinde farklı ülkelerden çok sayıda akademisyenin katkıları sayesinde geliģmiģ bir kavramdır. Bu yaklaģımın temelinde, inovasyon süreçlerinin -doğrusal modellerin aksine- aslında interaktif faaliyetler olduğunun farkına varılması yatmaktadır. Bir baģka deyiģle inovasyon, çok çeģitli aktörler arasındaki karģılıklı ve sürekli etkileģimin bir sonucudur. (MALERBA, 2005: 65) Ġnovasyon üzerine yapılan birçok çalıģmada, fikir üreten sektör ile AR-GE ve inovasyon talep eden firmalar arasında kompleks iliģkiler ağı olduğunun farkına varılmıģtır. (EC EPC, 2002: 25; OECD, 1997: 9) Buna göre; inovasyon baģarısı yalnızca firmaların, üniversitelerin, araģtırma enstitülerinin ve düzenleyici kurumların nasıl hareket ettiklerine değil, aynı zamanda birlikte nasıl hareket ettiklerine bağlıdır. (FORFAS, 2003: 3) Yenilik Sistemi yaklaģımının; firmaların, bölgelerin, ülkelerin yenilik süreçlerinin anlaģılmasında doğrusal model yaklaģımına kıyasla çok güçlü yönleri bulunmaktadır. Bu yaklaģımın güçlü yönleri ve sağladığı faydalar Ģöyle sıralanabilir: (JOSTY, 2000: 2; ROPER vd, 2006: 17) Ġnovasyon sürecinde rol alan çok sayıda faktöre daha geniģ/ayrıntılı bir bakıģı mümkün kılmaktadır. Ġnovasyon sistemindeki tüm unsurlar arasındaki etkileģime dikkat çekmektedir. Hangi müdahalelerin en iyi politika sonuçlarını üreteceğinin tespit edilebilmesi için politika yapıcılara bir çerçeve sunmaktadır. Bölgesel ve ulusal ekonomik geliģmenin anlaģılması için inovasyon ve öğrenme süreçlerinin merkeze konulmasını mümkün kılmaktadır. Ġnovasyonun belirleyicilerinin holistic (bir bütünün parçaları arasındaki bağlantılara odaklanılarak) ve disiplinler-arası bir çerçevede ele alınmasını sağlamaktadır. Ġnovasyon yeteneğinin geliģtirilmesinin doğrusal olmadığını (non-lineer) ve karģılıklı dayanıģmaya dayandığını vurgulamaktadır. Örgütlerin ve kurumların rolünü vurgulamaktadır. Ülkelerin tarihsel ve evrimsel geliģimlerini ve özellikle teknolojik ve ekonomik karakteristiklerini kapsamaktadır. Temel olarak inovasyon sistemleri; mikro, mezo ve makro olmak üzere 3 düzeyde ele alınabilir. Mikro düzeyde inovasyon sistemi analizi; firmaların içsel yeteneklerine odaklanmaktadır ve firmaların diğer firmalarla ve piyasa-dıģı kurumlarla olan bilgi iliģkileri incelenmektedir. Mezo düzeydeki inovasyon sistemlerinde; ortak karakteristikleri bulunan ve etkileģim içerisinde olan firmalar arasındaki 3

5 bilgi bağlantıları incelenmektedir. Makro düzeyde inovasyon sistemi analizinde 2 yaklaģım söz konusudur: Makro-kümelenme (macro-clustering) ve bilgi akımlarının fonksiyonel analizi (functional analysis of knowledge flows). Makro-kümelenme yaklaģımı; ekonomiyi, birbirine bağlanmıģ sektörel kümeler bütünü olarak görmektedir. Fonksiyonel analiz yaklaģımı ise; ekonomiyi, kurumların oluģturduğu bir ağ (network) olarak görmekte ve bu kurumlar arasındaki bilgi etkileģimlerini izlemektedir. (OECD, 1997: 9) Günümüzde; yenilik sistemi düzeyleri arasında üzerinde en çok durulan, Ulusal Ġnovasyon Sistemi dir. Bununla birlikte; özellikle 90 lı yıllardan itibaren Bölgesel Ġnovasyon Sistemi kavramının da giderek artan oranda yaygınlaģtığı ve bu konuda çalıģmaların hız kazandığı görülmektedir. Bu bağlamda; çalıģmanın bir sonraki kısmında öncelikle Ulusal Ġnovasyon Sistemi ve daha sonra Bölgesel Ġnovasyon Sistemi kavramları ayrıntılı olarak ele alınacaktır Ulusal Ġnovasyon Sistemi (ULĠS) ULĠS Kavram son 20 yıldan beri ulusların rekabetçi üstünlüğünü açıklamak amacıyla yaygın olarak kullanılan bir kavramdır. Kavramın temeli 1800 lü yıllara dayanmakla birlikte (YILMAZ, 2001: 4), ilk olarak Neo-Schumpeteryan/Evrimci iktisatçılardan Chris Freeman (1987), Bengt-Ake Lundvall (1992; 1994), Richard Nelson (1993a; 1993b) ve Nathan Rosenberg gibi iktisatçılar tarafından ileri sürülmüģtür. Bununla birlikte kavramın isim babası olarak Bengt-Ake Lundvall görülmektedir. (GÖKER, 2000: 3) Günümüzde ULĠS yaklaģımı çok geniģ bir yelpazede gerek geliģmiģ gerekse geliģmekte olan birçok ülke tarafından bilim ve teknoloji politikalarının formülasyonunda kullanılmakta (SAATÇĠOĞLU, 2005: 181) ve akademik çevrede yayılmanın ötesinde, gittikçe artan bir Ģekilde uluslar arası örgütler (OECD gibi) tarafından teknolojik değiģme çalıģmalarının analitik çerçevesi olarak da kullanılmaktadır. (BALZAT ve HANUSCH, 2003: 3) Bu konuda çok ciddi çalıģmaları bulunan OECD (1997; 1999; 2002), kavramın 3 nedenden dolayı öneminin giderek arttığını belirtmektedir: (OECD, 1997: 11-12) Bilginin Ekonomik Öneminin Farkına Varılması: Bilgi, ekonomik geliģmede daima önemli bir role sahip olmuģtur, ancak tam olarak öneminin son yıllarda farkına varılmıģtır. Günümüzde ekonomik faaliyetler, ileri teknoloji sanayilerindeki büyüme ve yüksek deneyimli iģgücü talebindeki artıģtan da anlaģılacağı üzere gittikçe daha fazla bilgi-yoğun (knowledge-intensive) hale gelmektedir. Sistem Yaklaşımının Artan Kullanımı: Ġnovasyon fikirleri çok çeģitli kaynaklardan ve araģtırma, geliģtirme, pazarlama ve yayılmanın herhangi bir aģamasında ortaya çıkabilir. Üstelik inovasyon, çeģitli aktörler ve kurumlar arasındaki kompleks etkileģimin bir sonucudur. Teknik değiģme, yalnızca doğrusal ilerlemeyle ortaya çıkmamaktadır, sistem içindeki geri besleme döngüleri (feedback loops) de son derece önem arz etmektedir. Bilgi Üretimiyle İlgili Kurumların Artması: Günümüzde ekonomik faaliyetler daha çok bilgiyoğun olmaya baģladığı için, bilginin üretimi ve yayınımıyla ilgili uzmanlaģmıģ kurumlar da artmaktadır. Firmaların (ve bir bütün olarak ulusal ekonomilerin) baģarısı, bu kurumlardan bilgiyi elde etme ve kullanma etkinliklerine bağlı olmaktadır. 4

6 ULĠS, araģtırmacılar tarafından farklı Ģekillerde tanımlanmaktadır. Bu konuda en geniģ tanımı veren Metcalfe (1997: ) ye göre ULĠS, hükümetlerin inovasyon sürecini etkilemek amacıyla uygulayacakları politikalar için çerçeve sunan ve yeni teknolojilerin geliģtirilmesi ve yaygınlaģtırılmasına bireysel ve ortaklaģa olarak katkıda bulunan farklı kurumların oluģturduğu yapı bütünüdür. Böyle bir yapı, bilgiyi yaratmak, biriktirmek, yaygınlaģtırmak ve transfer etmek için birbirine bağlanmıģ kurumların oluģturduğu bir sistemdir. Ancak tüm tanımlarda ortak olan kelimelerin etkileģim ; iģbirliği ve ortaklaģa olduğu söylenebilir. Sistemde birbirleriyle sürekli iliģki içerisinde yer alan ve bilginin üretilmesi, geliģtirilmesi, yayılması, kullanılması süreçlerinde rol alan çok sayıda aktör bulunmaktadır. Sistemde rol alan temel aktörler ve bu aktörler arasındaki iliģkiler, aģağıda ġekil 1 yardımıyla sunulmaktadır. 5

7 ġekil 1 - ULĠS'in Temel Aktörleri ve Aktörler Arası ĠliĢkiler Kaynak: OECD, Managing National Innovation Systems, Paris, 1999, s. 23. ULĠS yaklaģımı literatürde oldukça yoğun bir Ģekilde ele alınmakla birlikte, son zamanlarda ULĠS e alternatif bir çalıģma alanı olarak Bölgesel Ġnovasyon Sistemi (BĠS) kavramı ortaya çıkmıģtır. Ancak bu noktada alternatif kelimesi, BĠS in ULĠS yerine geçebilecek bir kavram olduğu Ģeklinde düģünülmemelidir. Aksine, bu inovasyon sistemleri birbirinin tamamlayıcısı ve birbirlerinin etkinliğini arttırıcı niteliktedir Bölgesel Ġnovasyon Sistemi Paradoksal bir Ģekilde; inovasyon giderek küreselleģmekle birlikte, inovasyon temelli ekonomik büyümenin kritik noktası olarak bölgelerin önemi giderek artmaktadır. (Council on Competitiveness, 2005: 9) Bu konuda Ohmae, günümüz küresel dünyasında ulus devletin artık önemini yitirdiğini, ekonomik faaliyetlerde bölgelerin odak noktası haline geldiğini öne sürmektedir. (OHMAE, 1995) Gerçekten; ekonomi politikalarının koordinasyonunda bölgeler oldukça önemli bir düzey olarak karģımıza çıkmaktadır. Özellikle büyük ülkeler açısından, ulusal sistemin altında yer alan ve merkezi olmayan (decentralized) bir alt-sistem yapılanması, ülkenin ekonomik kalkınmasında daha faydalı ve iģlevsel olabilmektedir. (YILMAZ, 2001: 26-27) 6

8 Ekonomik geliģme konusunda bölgelerin kritik birer oyuncu haline gelmeleri ve neticesinde bölgelerin öneminin farkına varılması yakın zamanlara rastlamaktadır. Özellikle 1980 li yıllarda iktisatçıların, bazı bölgelerin yenilikçi faaliyetler konusunda oldukça baģarılı olduklarını fark etmesi ve bu bölgelerdeki kuruluģların yenilikçiliğini tetikleyen unsurları araģtırmasıyla birlikte, ekonomik faaliyetlerin koordinasyonu açısından bölgelerin uygun bir düzey olabildiğinin farkına varılmıģtır. (YILMAZ, 2001: 23) Özellikle bazı bölgelerde baģarılı bölgelerin ve firma kümelenmelerinin ortaya çıkması ve geleneksel bölgesel kalkınma model ve politikalarındaki eksiklikler, bu kavramın popülerlik kazanmasında etkili olmuģ ve bölge, kapitalist geliģme açısından yeni bir teorik konum kazanmıģtır. (DURGUT, AKYOS, 2001: 5) Cooke, Roper ve Wylie tarafından yapılan tanıma göre BĠS; firmaların, kurum/kuruluģların ve hükümetlerin, ortaklaģa ya da bireysel olarak, bölgesel düzeyde inovasyonun desteklenmesinde nasıl katkıda bulunduklarını açıklamaya yönelik bir kavramdır. Bu tip bir inovasyon ağı, firmalar, araģtırma ve teknoloji ajansları, inovasyon destek kuruluģları, risk sermayesi Ģirketleri ve yerel/merkezi hükümet kurumlarından oluģmaktadır. Bu kurumlar arasındaki bağlantılar, bilginin rekabetçi üstünlüğe dönüģtürülmesi açısından oldukça önemlidir. (COOKE, ROPER ve WYLIE, 2001: 3) BĠS in temel yapısı ve kurumlar arasındaki iliģkiler aģağıdaki ġekil 2 yardımıyla sunulmaktadır. ġekil 2 - Bölgesel Ġnovasyon Sistemi'nin Temel Yapısı Kaynak: European Commission European Innovation Monitoring System (EIMS), Innovative Regions? A Comparative Review of Methods of Evaluation of Regional Innovation Potential, European Innovation Monitoring System Publication No: 21, Bu taraflar, sürekli olarak birbirleri ile etkileģim içerisinde olup, bilginin üretilmesi, yayılması, kullanımı ve yeniliklerin ortaya çıkmasında farklı görevler almaktadırlar. Bu bağlamda, çalıģmanın bir sonraki bölümünde sistemde yer alan temel aktörler ve bu aktörler arasındaki iliģkiler ayrıntılı bir Ģekilde ele alınacaktır. 7

9 2. YENĠLĠK ĠÇĠN AKTÖRLER ARASI ĠLĠġKĠLER 2.1. Sistemde Yer Alan Temel Aktörler Yenilik sistemleri, bilimsel araģtırmanın teģvik edilmesi, yeni teknolojilerin yaratılması ve bu teknolojilerin ekonomide uygulanması için bir araya gelen çok sayıda farklı bileģenlerden oluģan bir yapıdır. (LEHMAN ve GARDUNO, 2004: 1) Sistemde doğrudan ya da dolaylı olarak görev alan, bilim, teknoloji ve inovasyonun yönünü ve oranını etkileyen birçok kurum / kuruluģ yer almaktadır. Taymaz, yenilik sistemlerinde yer alan kuruluģları temel olarak 6 grupta toplamaktadır. Buna göre; bilimsel ve teknolojik bilginin üretilmesi, yayılması, kullanılmasına iliģkin olarak sistemi oluģturan kuruluģlar Ģunlardır: (TAYMAZ, 2001: 26-27) Teknolojik Yenilik Faaliyetinde Bulunan (Kamu ve Özel) Firmalar: Ġnovasyon sistemi yapısında firmalar temel unsurdur. Birçok inovasyon firmalar tarafından geliģtirilmekte ve uygulanmaktadır. Bilgi akıģının ve öğrenme süreçlerinin organizasyonu, firmaların yenilikçi kapasitelerinden büyük ölçüde etkilenmektedir. Yenilikçi firmalar ve bu firmaların aralarında oluģturdukları ağlar, teknolojik yenilik faaliyetlerinin yürütülmesinde ve bu faaliyetlerin ticari uygulamalara dönüģtürülmesinde büyük önem arz etmektedir. Araştırma Kuruluşları: Kâr amacı gütmeyen araģtırma kuruluģları, teknolojik yeniliklerin üretilmesi konusunda büyük rol almakta ve firmalara destek olmaktadırlar.. Bilim Sistemi: Bu grubun en önemli elemanı üniversiteler olup, bilimsel bilginin üretilmesi, bilim adamı ve araģtırmacıların yetiģtirilmesi, eğitilmesi gibi görevleri bulunmaktadır. Üniversiteler, endüstriyel geliģmeye doğrudan katkısı olan bilginin, yeni fikirlerin, yeni teknolojilerin yaratılmasında birincil kaynaklardır. Üniversitelerin, yeni fikirleri ticarileģtirmesi ve bilimsel bilgiyi toplumsal yarara dönüģtürmesi beklenmektedir. Bununla birlikte, üniversitelerin üretmiģ oldukları yeni bilgilerin baģarılı bir Ģekilde ticarileģtirilmesi ve endüstriyel geliģmenin sağlanması, üniversite ile sanayi arasında güçlü bağlantıların bulunmasını da gerektirmektedir. Üniversiteler dıģında, meslek liseleri, teknik ve mesleki eğitim kuruluģları da son derece önemlidir. Çünkü bu kuruluģlar, yeni ve geliģen endüstriler ve firmalar için teknisyen, mühendis vb. elemanlar yetiģtirmekte ve bir kalifiye iģgücü havuzu sağlamaktadır. Destek ve Köprü Kuruluşlar: Bu kuruluģların temel görevi ise; yenilik faaliyetinde bulunan kuruluģlara teknolojik altyapı desteği sağlamak, yeni teknolojilerin yaygınlaģtırılmasını, eğitim ve laboratuar destek hizmetleri sunulması ve standartların belirlenmesi gibi faaliyetlerdir. Finansman Kuruluşları: Teknolojik yenilik faaliyetlerinin desteklenmesinde görev alan kuruluģlar, ULĠS in önemli unsurlarından birisini oluģturmaktadır. AR-GE bağıģları, krediler, vergi indirimleri, risk sermayesi gibi araçlar, teknolojik yenilik faaliyetlerinin yaygınlaģmasını mümkün kılmaktadır. Politika Geliştiren, Uygulayan ve Değerlendiren Kuruluşlar: Bu kuruluģlar; ULĠS in kurulması, etkin bir Ģekilde çalıģması, ULĠS te görev alan kurum / kuruluģlar arasında etkin bir iģbirliği ve uzlaģmanın sağlanması gibi görevler yürütmektedirler. 8

10 2.2. Aktörler Arası ĠliĢkiler Ġnovasyon sistemlerinde yer alan üniversiteler, teknik ve mesleki eğitim kuruluģları, AR-GE enstitüleri, teknoloji transfer merkezleri, teknoparklar gibi bilgi üreten ve yayan kuruluģlar ile, bilgiyi kullanan firmalar arasında sürekli bir iģbirliği bulunmaktadır. Ġnovasyon sistemlerinin baģarısı da, bilgi üreten ve kullanan taraflar arasında kurulan sistematik bağlantılara göre değiģmektedir. Taraflar arasındaki etkileģim, inovasyon sürecinin etkinliğinde ve ekonomik büyüme üzerinde son derece etkilidir. OECD ye göre inovasyon sistemlerindeki taraflar arasında ortaya çıkan etkileģimler ve temel bilgi akımı mekanizmaları 4 baģlık altında ele alınmaktadır: Firmalar Arası İlişkiler: Ġnovasyon sürecinde artan karmaģıklık, maliyetler ve riskler, ahlaki zafiyetin (moral hazard) ve iģlem maliyetlerinin (transaction costs) azaltılmasında iģbirliği ve ağbağlaģmanın önemini arttırmaktadır. (OECD, 1999: 17) Firmalar, ne kadar büyük olurlarsa olsunlar, AR-GE masrafları arttıkça zamanla bu masrafların altından kalkamaz hale gelmekte, ihtiyaç duydukları bilgiyi ve uzman personeli kendi bünyelerinde bulamaz hale gelmekte ve AR-GE için stratejik ittifak kurma yoluna gitmektedirler. Bu nedenle de, firmalar arası iģbirliği ve ortaklıklar giderek artmaktadır. Günümüzde firmalar arası ĢebekeleĢme ve iģbirliği, rekabet gücü kazanılması, pazar ve üretim bilgilerinin paylaģılması, ortak hareket yeteneği kazanılması ve teknolojik altyapının daha da iyileģtirilmesi gibi konularda iģbirliğine olanak sağlamaktadır. (DPT, 2000: 9) Ağlar üzerinde toplulaģmıģ (ĢebekeleĢmiĢ) firmalar ile bilgi tabanlı organizasyonlar arasındaki etkileģim, inovasyon sürecinin temel kaynağı haline gelmiģtir. ġebekeleģmenin, öğrenme ve inovasyon faaliyetlerinin güçlendirilmesi konusunda firmalara pek çok avantaj sunduğu, yapılan birçok çalıģmada ortaya konmuģtur. (UNCTAD, 1998, OECD 2002) Firmalar-Üniversiteler-Kamu Araştırma Kuruluşları Arasındaki İlişkiler: Firmalar, kendi içsel kaynaklarıyla bilgi üretebilecekleri gibi, üniversiteler, AR-GE kuruluģları, tedarikçiler ve teknik ortaklar gibi dıģsal birimlerle iģbirliği yaparak da bilgi üretebilmektedirler. (OYELARAN-OYEYINKA, 2002: 11) Bu nedenle, ULĠS teki diğer önemli etkileģim türü ve bilgi akım mekanizması; kamu araģtırma kuruluģları ve firmalar arasındaki bağlantılardır. Bağlantının bir tarafından bilimsel bilgi ve AR-GE talep eden firmalar yer alırken, diğer tarafta bilimsel bilginin kaynağı olan üniversiteler ve AR- GE enstitüleri yer almaktadır. Kamu araģtırma kuruluģlarının yapısı ve bunların sanayi ile olan bağlantıları, inovasyon performansının arttırılmasında ve ULĠS in etkinliğinde en önemli unsurlardan birisini teģkil etmektedir. (OECD, 1997: 9) Nitekim; firmaların, ihtiyaç duydukları tüm teknolojiyi ve bilgiyi tek baģlarına üretmeleri mümkün olmadığı gibi, teknoloji ve bilgi üreten kurumların da ürettikleri teknolojiye ve bilgiye tek baģlarına sahip olmaları / kullanmaları da mantıklı değildir. (TAYMAZ, 2001: 28) Özellikle üniversite ile sanayi arasında yaygın Ģekilde gözlenen ve literatürde üniversite-sanayi iģbirliği olarak tanımlanan, genel tanımıyla firmalar-kamu araģtırma kuruluģları arasındaki ağbağlaģma düzeyi, ULĠS in performansını büyük ölçüde belirlemektedir. Teknoloji Difüzyonu: Ġnovasyon sistemlerinde bilgi yayınımını sağlayan en geleneksel yöntem ise yeni bir makine-teçhizat satın alınarak teknolojinin yayılmasıdır. Firmaların yenilikçi performansları, baģkaları tarafından geliģtirilen yeni teknolojilerin içselleģtirilerek ve adaptasyonu sağlanarak kullanılma yeteneklerine bağlı olarak değiģmektedir. Teknoloji difüzyonu ve adaptasyon 9

11 oranı, firma karakteristiklerine bağlı olarak bir sektörden diğerine farklılık göstermektedir. Teknoloji difüzyonu, özellikle kendi AR-GE uygulayıcıları ve AR-GE kapasiteleri bulunmayan geleneksel imalat sektörlerinde oldukça önemli olmaktadır. Birçok çalıģma, teknoloji difüzyonunun ekonomideki üretkenlik üzerinde pozitif etkisi olduğunu ortaya koymaktadır. Teknolojinin difüzyonu, bir çok nedenden dolayı en az AR-GE harcamaları kadar önemlidir. Örneğin; yapılan bir çalıģmada, yılları arasında Japonya nın üretkenlik artıģında teknoloji difüzyonunun, doğrudan AR-GE harcamalarından daha büyük bir etkisi olduğu sonucuna ulaģılmıģtır. (OECD, 1997: 15-17) Personel Hareketi: Üniversiteler / araģtırma enstitüleri ve sanayi kuruluģları arasındaki personel hareketi de firmalar ve araģtırma kuruluģları arasındaki ağbağlaģmaya ve ULĠS in etkinliğinin artmasına yardım etmektedir. (OECD, 2002: 34) Ġnsanların hareketi ve onlarla birlikte taģınan bilgi (bir baģka deyiģle kapalı bilgi) ULĠS teki temel bilgi akım mekanizmalarından birisidir. Bireysel etkileģimler, gerek formal gerekse informal olsun, kamu ve özel sektör arasındaki bilgi transferinde önemli bir kanal teģkil etmektedir. 3. ISPARTA EKONOMĠSĠ VE ĠMALAT SANAYĠSĠNĠN GÖRÜNÜMÜ Isparta ili, Akdeniz ve Ġç Anadolu Bölgesinin kesiģtiği, Göller Bölgesinin iç kesiminde bulunan engebeli ve dağlık bir arazi üzerine kurulmuģ olan bir yerleģim yeridir. Ġl kuzeyden Afyon, batıdan Burdur, güneyden Antalya, doğu ve güneydoğudan ise Konya illeri ile çevrilmiģ olup, km2 lik bir yüzölçümüne sahiptir. ( ) 2000 yılı nüfus sayımına göre toplam nüfusu olan Isparta, sosyo-ekonomik geliģmiģlik sıralamasına göre 28. sıradadır yılı verilerine göre Isparta da kiģi istihdam edilmekte olup, istihdam edilen nüfusun sektörel dağılımına bakıldığında % 56,9 u tarım sektöründe, % 8,34 ü sanayi sektöründe, % 30,3 ü hizmet sektöründe ve % 4,46 sı ise diğer sektörlerde istihdam edilmektedir. Rakamlardan da anlaģılacağı üzere tarım sektörü toplam istihdam içinde büyük bir önem teģkil etmektedir. Ġlin tarım sektörünün toplam istihdam içindeki payı olan % 56,9 luk oran, Türkiye ortalaması olan % 48,38 ile karģılaģtırıldığında 53. sırada yer almaktadır. Ġl, sanayi sektöründeki istihdam oranıyla ise Türkiye ortalamasının (% 13,35) altında yer almakta olup, Türkiye genelinde sanayi sektöründe istihdam sağlamada 32. sırada yer almaktadır. (DĠNCER, ÖZASLAN ve KAVASOĞLU, 2003) 2000 yılı verilerine göre Isparta nın GSYĠH içindeki payına baktığımızda ise % 0,54 lük gibi düģük bir oranla karģımıza çıkmaktadır yılı itibariyle Isparta nın GSYĠH sının sektörel dağılımı incelendiğinde, % 50,4 ü hizmet kesiminden, % 31,2 si tarım kesiminden, % 18,4 ise sanayi kesiminden sağlanmaktadır. (DPT, 2006: 259) Yani ilin GSYĠH sına en az katkıyı sağlayan sektör sanayi sektördür. Coğrafi konumu ile Ģekillenen bir sosyo-ekonomik yapıya sahip olan Isparta da ekonominin tarihsel geliģimine bakıldığında, geleneksel ürünler olan gül ve halıcılık 1980 li yıllara kadar Isparta ekonomisinde önemli bir ağırlığa sahip olduğu görülmektedir. Fakat 1980 sonrası baģlayan liberalleģme süreciyle birlikte bu ağırlıklarını kaybetmiģlerdir. Bu süreçte sermaye birikimini yeni alanlara kaydırmakta güçlük çeken giriģimciler, Isparta ekonomisinin yeni geliģme rotasını 1990 larda, halıcılık kültürünün de etkisiyle tekstil sektörüne yönlendirmiģlerdir.(dulupçu ve GÖVDERE, 2005: 151) Bu da Isparta imalat sanayinde faaliyet gösteren iģletmelerin sektör dağılımına bakıldığında çok 10

12 rahat görülebilmektedir. Çünkü Isparta imalat sanayinde faaliyet gösteren iģletmelerin yarıya yakını dokuma, giyim ve konfeksiyon sektöründe yoğunlaģmıģtır.(ekonomik ve Sosyal Kalkınma Hareketi, 2004: 10) Tekstil sektöründeki bu yoğunlaģma Isparta imalat sanayinde en yüksek istihdamı sağlayan ikinci büyük sektör olmasını da doğurmaktadır. Isparta imalat sanayinde en yüksek istihdamı sağlayan sektör ise, iģletme bazında az olmasına rağmen taģa toprağa dayalı sektördür.(morgġl vd, 2003: 69) Ġmalat sanayinde faaliyet gösteren iģletme sayısı açısından ikinci önemli sektör ise 11 firmayla gıda sektörüdür. Ġldeki tarımsal üretimdeki artıģa paralel olarak geliģen gıda sektörü, döneminde gerçekleģen teģvikler ve yabancı sermaye yatırımları bakımından öne çıkan bir sektör olmasına rağmen ilin ilk üç sektörü arasına girememiģtir. Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) 2002 Genel Sanayi ve ĠĢyerleri Sayımı na göre ağaç ve ağaç mantarı ürünleri imalatı, tekstil ürünleri imalatı ve giyim eģyası imalatı Ġlde il içi yüzde göstergesi itibariyle öne çıkan ilk üç sektör arasında yer almaktadır. Yine aynı çalıģma itibariyle tekstil ürünleri imalatı, metal olmayan diğer mineral ürünleri imalatı ve kimyasal madde ve ürünleri imalatı en ihracatçı ilk üç sektör olarak öne çıkmaktadır. Bu üç sektörden tekstil ürünleri imalatı hem Isparta imalat sanayisinde en yüksek ihracatı sağlarken hem de ülke ortalamasının üstünde yer almaktadır. Fakat sektör, verimlilik açısından değerlendirildiğinde ülke ortalamasının oldukça altında bulunmaktadır. (DPT, 2006: ) Tablo 1 - Isparta Ġmalat Sanayisinin Sektör Dağılımı SEKTÖR FĠRMA SAYISI Dokuma, giyim,konfeksiyon 27 Orman ürünleri sanayi 6 Gıda, içki sanayi 11 TaĢa Toprağa dayalı sanayi 9 Kimya ve cam-plastik sanayi 4 Makine-metal iģleme sanayi 1 Petrol ve petrol ürünleri 1 Gülyağı sanayi 5 TOPLAM 64 Kaynak: MORGĠL, Orhan ve diğerleri, a.e, 2003: 40. Isparta imalat sanayisinin kapasite kullanım oranına bakıldığında Türkiye ortalamasının oldukça altında yer almaktadır yılı itibariyle Türkiye imalat sanayisinin kapasite kullanım oranı % 75,9 iken, Isparta imalat sanayisi kapasite kullanım oranı % 58.2 lerde kalmıģtır.(mpm, 2006: 92) Sanayi sektörünün il içindeki yerleģimi, dağınık bir yapı sergilemekle birlikte, firmaların büyük çoğunluğu Isparta Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi (SDOSB) nde faaliyette bulunmaktadır. 29 iģletmenin faaliyet gösterdiği SDOSB henüz geliģme aģamasındadır. (ITSO, 2005: 16) Isparta ili sanayileģmede ve yüksek katma değer yaratmada yeterli geliģim sağlayamamıģtır. Ġlin kiģi baģına milli gelirinin 1510 dolar ile (2001) teģvik kapsamındaki iller arasına girme koģulu olan 1500 dolar sınırının üzerinde olması ilin sanayisini geliģtirmede çeģitli arayıģlara itmiģtir. Bu arayıģlardan biri de Göller Bölgesi Teknokenti dir. Göller Bölgesi Teknokenti nin hem ulusal ekonomiye katkı sağlaması hem de bölge ekonomisine katkı sağlanmasında önemli bir dinamizm oluģturması beklenmektedir. Göller Bölgesi Teknokenti nin yanında, Isparta sanayisini geliģtirmeye yönelik Isparta valiliğinin, Isparta belediyesinin, Ġl özel idaresinin, Batı Akdeniz Ekonomisini GeliĢtirme Vakfı nın 11

13 (BAGEV) ve Süleyman Demirel Üniversitesi nin çeģitli giriģimleri bulunmaktadır. (DULUPÇU vd, 2005: 108) 4. ÜNĠVERSĠTE SANAYĠ ĠġBĠRLĠĞĠ: ENGELLER VE FIRSATLAR 4.1. AraĢtırmanın Amacı ÇalıĢmanın amacı; Isparta ilinde faaliyet gösteren imalat sanayi firmalarının Süleyman Demirel Üniversitesi ile iģbirliğine bakıģ açılarını ortaya koymaktır. ÇalıĢma kapsamında; üniversite ile iģbirliği yapan firmaların iģbirliği düzeyleri, iģbirliği yaptıkları konular / alanlar ve iģbirliğinde karģılaģtıkları sorunlar ile; iģbirliği yapmayan firmaların iģbirliği yapmama nedenleri ve üniversite-sanayi iģbirliği konusunda eksik gördükleri alanların tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Böylelikle; yenilik sistemlerinin itici güçlerinden birisi olarak kabul edilen üretime yönelik teknolojik iģbirliğinin bölgede sağlanmasında karģılaģılan açmazlar ve fırsatlar sınıflandırılarak analiz edilecektir Örneklem Isparta ilinde faaliyet gösteren imalat sanayi firmalarının listesi Isparta Ticaret ve Sanayi Odası ndan temin edilmiģ ve bu listeden rasgele seçim yöntemiyle seçilen 25 firmaya anket uygulanmıģtır. Anket çalıģmalarına ve firma ziyaretlerine tarihinde baģlanmıģ, ziyaretler tarihinde tamamlanmıģtır. Ankete katılan firmaların sektörel dağılımı aģağıda ġekil 3 yardımıyla sunulmaktadır. ġekil 3 - Ankete Katılan Firmaların Sektörlere Göre Dağılımı Dokuma, Giyim, Konfeksiyon Orman Ürünleri Gıda, Ġçecek Çimento, Mermer, Beton Makine, Metal ĠĢleme Diğer Buna göre; ankete katılan firmaların %23 ü tekstil, %17 si orman ürünleri, %20 si gıda içecek, %10 u çimento,mermer, %17 si makine-metal iģleme ve %13 ü diğer (kozmetik, cam, plastik) sektörlerde faaliyet göstermektedir. Firmaların %83 ü 10 yıldan daha fazla bir süredir faaliyet göstermektedir. Bunun dıģında, 3 yıldan daha az süredir faaliyet göstermekte olan 2 firma, 5-10 yıl arası faaliyet göstermekte olan 2 firma bulunmaktadır. Firma ziyaretlerinde görüģülen ve anket uygulanan kiģilerin %23 ü firmanın kurucusu, %17 si 2. KuĢak ve %60 ı yönetici olarak görev almaktadır. ĠĢletme yapısı açısından firmaların %13 ü Aile ĠĢletmesi, %50 si A.ġ., %33 ü Ltd. ġti. olarak faaliyet göstermektedir. Ayrıca, bu 3 kategoriye girmeyen ve kooperatif birliği olarak yapılanmıģ 1 firma bulunmaktadır. Ortaklık ve yabancı sermaye açısından; 30 firma içerisinde yalnızca 2 firmanın baģka bir firma ile ortaklığı bulunmakta, firmaların hiçbirisinde yabancı sermaye payı bulunmamaktadır. 12

14 ÇalıĢan sayısı açısından; 4 firma (%13) mikro ölçekli iģletme (1-10), 11 firma (%37) küçük ölçekli iģletme (10-49), 11 firma (%37) orta ölçekli iģletme (50-249) ve 4 firma da (%13) büyük ölçekli iģletme (250 ve daha fazla) kategorisine girmektedir. Anket uygulanan firmaların büyük bir kısmı satıģlarını ağırlıklı olarak ulusal sınırlarda gerçekleģtirmektedir. Firmaların %10 u ağırlıklı olarak yerel pazarda, %20 si bölgesel pazarda, %43 ü ulusal pazarda ve %27 si uluslar arası pazarda faaliyet göstermektedir. Firmaların sektördeki konumlarına bakıldığında ise; katılımcıların %7 si sektördeki konumu açısından kendisini takipçi, %14 ü yarı etkin, %57 si etkin ve %23 ü de lider olarak nitelendirmektedir AraĢtırma Bulguları ĠĢbirliği Konusunda Genel Bulgular ÇalıĢmada öncelikle firmalara üniversite ile iģbirliği yapıp yapmadığı sorusu yöneltilmiģ ve 11 firma bu soruya olumlu yanıt vermiģtir. AraĢtırmaya katılan 30 firmanın %37 si üniversite ile iģbirliği yapmakta, %63 ü ise hiçbir konuda üniversite ile iģbirliği yapmamaktadır. Firmaların sektörler itibariyle dağılımı aģağıdaki gibidir: Tablo 2 Sektörler Ġtibariyle ĠĢbirliği Durumu SEKTÖR ĠġBĠRLĠĞĠ EVET HAYIR TOPLAM Dokuma, Giyim, Konfeksiyon Orman Ürünleri Gıda, Ġçecek Çimento, Mermer Makine, Metal ĠĢleme Diğer TOPLAM Buna göre; sektörler itibariyle; dokuma-giyim-konfeksiyon sektöründe ankete katılan 7 firmanın 3 ü (%43) iģbirliği yapmaktadır. Orman ürünleri, gıda-içki, çimento-mermer, makine-metal iģleme ve diğer sektörler itibariyle iģbirliği yapma oranı sırasıyla %60, %17, %33, %40 ve %25 tir. Sektördeki konumları itibariyle firmaların iģbirliği durumlarına bakıldığında ise; takipçi firmaların tamamının, etkin firmaların %35 inin ve lider firmaların %43 ünü iģbirliği yaptığı ortaya çıkmaktadır. Sektördeki konumunu yarı etkin olarak nitelendiren firmaların ise hiçbirisi üniversite ile iģbirliği yapmamaktadır. Tablo 3 Sektör Konumu Ġtibariyle ĠĢbirliği Durumu SEKTÖRDEKĠ KONUM ĠġBĠRLĠĞĠ EVET HAYIR TOPLAM Etkin Değil Takipçi Yarı Etkin Etkin Lider TOPLAM SatıĢların gerçekleģtirildiği pazar açısından firmaların iģbirliği durumuna bakıldığında; yerel firmaların iģbirliğine daha yatkın olduğu görülmektedir. Ankete katılan yerel firmaların %66 sı üniversite ile iģbirliği yoluna gitmektedir. SatıĢlarını uluslararası pazarlara yapan 8 firmadan ise yalnızca 2 tanesi 13

15 (%25) üniversite ile iģbirliği yapmaktadır. Bu durumda, yerel firmaların üniversite ile iģbirliği yapma gereksiniminin daha fazla olduğu söylenebilir. Tablo 4 Firma Pazarı Ġtibariyle ĠĢbirliği Durumu FĠRMA PAZARI ĠġBĠRLĠĞĠ EVET HAYIR TOPLAM Yerel Bölgesel Ulusal Uluslararası TOPLAM ĠĢbirliği Yapan Firmalara ĠliĢkin Bulgular Ankete katılan 30 firmadan 11 i (%37) üniversite ile iģbirliği yapmaktadır. Bu firmaların 3 ü dokuma-giyim-konfeksiyon sektöründe, 3 ü orman ürünleri sektöründe, 1 i gıda sektöründe, 1 i çimento-mermer sektöründe, 2 si makine-metal iģleme sektöründe ve 1 i diğer sektörde faaliyet göstermektedir. 6 firma sektörde etkin bir konuma sahipken, 3 firma lider ve 2 firma da takipçi kategorisine girmektedir. 11 firmanın 5 i satıģlarını ağırlıklı olarak ulusal sınırlar içerisinde yürütmekte, buna karģılık 2 firma yerel, 2 firma bölgesel ve 2 firma da uluslararası alanda faaliyette bulunmaktadır. Firmaların üniversite ile iģbirliği yapma düzeylerine bakıldığında ise; genel olarak iģbirliğinin düģük düzeyde olduğu görülmektedir. ĠĢbirliği yapan 11 firmadan 3 ü iģbirliği düzeyini Çok DüĢük, 7 si DüĢük ve 1 i de Orta olarak tanımlamıģtır. Firmaların sektör, konum, firma yapısı, Pazar yapısı ve çalıģan sayısı açısından iģbirliği düzeyleri karģılaģtırılacak olursa; genel olarak tüm sektörlerde iģbirliği düzeyi DüĢük seviyesindedir. ĠĢbirliği yapan firmaları, sektördeki konumları açısından bakıldığında ise; sektördeki konumun yükseldikçe iģbirliği oranının da arttığı görülmektedir. Takipçi konumda iken iģbirliği ortalaması 1,5 iken, etkin ve lider konumda bu oran sırasıyla 1,7 ve 2,3 e çıkmıģtır. Benzer Ģekilde, firma pazarının geniģledikçe iģbirliği oranının arttığı görülmektedir. SatıĢların ağırlıklı olarak bölgesel pazarlarda yapılması durumunda iģbirliği oranı 1,5, ulusal pazarlara yapılması durumunda 1,6, uluslar arası pazara yapılması durumunda 2 olmaktadır. Bu noktada, yerel pazarlarda faaliyet gösterme durumunda iģbirliğinin diğerlerinden daha yüksek olduğu dikkat çekicidir. Son olarak; firma büyüklüğünün ve çalıģan sayısının genel olarak iģbirliği oranına bir etkisi olmadığı görülmektedir. Firmaların iģbirliği yaptıkları konuları tespit etmek amacıyla sorulan soruya verilen cevaplardan elde edilen bilgilere göre; firmaların en fazla iģbirliği yaptığı konular öğrencilere staj yaptırma, laboratuar / tahlil, ve yeni teknoloji geliģtirmedir. Tablo 5 Firmaların ĠĢbirliği Yaptığı Konular Bu Konuda ĠġBĠRLĠĞĠ YAPILAN KONU ĠĢbirliği Yapan Firma Sayısı Öğrencilere Staj Yaptırma 5 Laboratuar / Tahlil 4 Yeni Teknoloji GeliĢtirme 3 DanıĢmanlık 2 Mevcut Teknolojiyi GeliĢtirme 2 14

16 ĠĢbirliği yapan firmaların, iģbirliği konusunda karģılaģtıkları sorunları tespit etmek için sorulan soruya verdikleri cevaplardan elde edilen bilgilere göre; firmaların büyük bir kısmı iģbirliği konusunda herhangi zorlukla karģılaģmadıklarını belirtmiģlerdir. 11 firmanın 8 i herhangi bir zorlukla karģılaģmadığını belirtirken, 2 firma karģılaģtığı sorunu fiziksel ortam yetersizliği ve 1 firma da bürokrasi olarak belirtmiģtir ĠĢbirliği Yapmayan Firmalara ĠliĢkin Bulgular Ankete katılan 30 firmadan 19 u (%63) üniversite ile herhangi bir konuda iģbirliği yapmamaktadır. Bu firmaların 4 ü dokuma-giyim-konfeksiyon sektöründe, 2 si orman ürünleri sektöründe, 5 i gıda-içecek sektöründe, 2 si çimento-mermer sektöründe, 3 ü makine-metal iģleme sektöründe ve 3 ü diğer sektörde faaliyet göstermektedir. 11 firma sektördeki konumunu etkin olarak tanımlarken, 4 firma yarı etkin ve 4 firma da lider olarak tanımlamıģtır. 19 firmanın 8 i satıģlarını ağırlıklı olarak ulusal sınırlar içerisinde yürütmekte, buna karģılık 1 firma yerel, 4 firma bölgesel ve 6 firma da uluslararası alanda faaliyette bulunmaktadır. Firmaların, iģbirliği yapmama nedenleri arasında ilk olarak hangi konuda ve nereye müracaat edileceğinin bilinmemesi, üniversiteden böyle bir istek gelmemesi, bürokratik iģlemlerden çekinme ve yer almaktadır. Bunu, iģbirliğine ihtiyaç duyulmaması ve öğretim üyelerinin zaman ayıramaması nedenleri izlemektedir. Tablo 6 Firmaların ĠĢbirliği Yapmama Nedenleri Bu Nedenden ĠġBĠRLĠĞĠ YAPMAMA NEDENĠ Dolayı ĠĢbirliği Yapmayan Firma Sayısı Hangi konuda ve nereye müracaat edileceğinin bilinmemesi 7 Üniversiteden böyle bir istek gelmemesi 6 Bürokratik iģlemlerden çekinme 6 ĠĢbirliğine ihtiyaç duyulmaması 3 Öğretim üyelerinin zaman ayıramaması 2 Diğer ĠĢbirliğinin GeliĢtirilmesi Üniversite ile sanayi arasındaki iģbirliği olanaklarının geliģtirilmesi amacıyla, ankete katılan firmalara hangi konuda iģbirliği yapmak istersiniz Ģeklinde bir soru sorulmuģtur. Katılımcıların bu soruya verdikleri cevaplar aģağıda sunulmaktadır. Tablo 7 Firmaların ĠĢbirliği Ġhtiyacı Duyduğu Konular ĠġBĠRLĠĞĠ KONUSU Bu Konuda ĠĢbirliği Yapmak Ġsteyen Firma Sayısı TOPLAM A B Muhasebe Finansal Destek Yönetim DanıĢmanlığı Ürün GeliĢtirme Yeni Pazarlara Açılma ÇalıĢanların eğitimi Laboratuar, makine, teçhizat desteği Diğer A = Üniversite ile iģbirliği içerisinde bulunan firmalar B = Üniversite ile hiçbir konuda iģbirliği yapmayan firmalar 15

17 Yukarıdaki tablodan çıkan sonuçlar Ģu Ģekilde sıralanabilir: Gerek iģbirliği yapan firmalar olsun, gerekse iģbirliği yapmayan firmalar olsun, firmaların en fazla iģbirliği yapmak istedikleri konunun baģında ürün geliģtirme gelmektedir. Ankete katılan 30 firmadan 18 i (%60) bu konuda iģbirliği yapmak istediklerini belirtmiģlerdir. Ankete katılan firmaların yarıya yakını yönetim danıģmanlığı alanında iģbirliğinde bulunmak istemektedirler. Bu durum, firmaların yönetim alanında zayıf bir yapılanma içerisinde olduklarını ve profesyonel danıģmanlığa ihtiyaçları olduklarını göstermektedir. Ankete katılan firmaların yarısının baģka illerden danıģmanlık hizmeti alması ve 26 firmanın Isparta da yönetim ve üretim süreçlerini destekleyecek profesyonel danıģmanlık hizmetinin eksikliğini görmesi, bu konuya önem verdiklerinin bir göstergesidir. Üniversite ile herhangi bir konuda iģbirliği yapmayan firmaların, ürün geliģtirme ve yönetim danıģmanlığı dıģında yüksek oranda ihtiyaç duydukları konular çalıģanların eğitimi ve laboratuar, makine, teçhizat desteği olarak karģımıza çıkmaktadır. ÇalıĢanların eğitimi, iģbirliği yapan firmalar açısından da öncelikli konular arasında yer almaktadır. Muhasebe ve finansal destek konuları, firmalar açısından en az iģbirliği ihtiyacı duyulan konulardır. Ġkinci olarak; iģbirliğinin kalitesinin ve etkinliğinin arttırılabilmesi amacıyla, katılımcılara Daha iyi bir üniversite sanayi iģbirliği için hangi alanların / konuların güçlendirilmesi gerekmektedir? sorusu yöneltilmiģtir. Firmaların bu soruya verdikleri yanıtlar aģağıda sunulmaktadır. Tablo 8 Firmaların, ĠĢbirliğinde GeliĢtirilmesini Ġstediği Konular GELĠġTĠRĠLMESĠ GEREKEN KONU Bu Konuda ĠĢbirliğinin GeliĢtirilmesini Ġsteyen Firma Sayısı TOPLAM A B Bürokrasi azaltılmalı Öğretim elemanları daha ilgili olmalı Düzenli olarak toplantılar yapılmalı Teknik destek, laboratuar imkanları arttırılmalı Sanayiye yönelik öğrenci yetiģtirilmesine ağırlık verilmeli Diğer A = Üniversite ile iģbirliği içerisinde bulunan firmalar B = Üniversite ile hiçbir konuda iģbirliği yapmayan firmalar Yukarıdaki tablodan çıkan sonuçlar Ģu Ģekilde sıralanabilir: Her iki grupta yer alan firmalar açısında da sanayiye yönelik öğrenci yetiģtirilmesine ağırlık verilmesi, geliģtirilmesi gereken öncelikli konu olarak görülmektedir. ĠĢbirliği içerisinde bulunan 11 firmanın 7 si, iģbirliği yapmayan 19 firmanın 12 si bu konunun güçlendirilmesi gerektiğini belirtmiģlerdir. Ankete katılan firmaların %40 ı, sanayi ile üniversitenin düzenli olarak bir araya gelerek toplantılar yapılması gerektiğini vurgulamıģlardır. Bu konu, etkili bir iletiģim sağlanması ve 16

18 üniversitedeki olanakların ve çalıģmaların sanayiye duyurulması açısından oldukça önem arz etmektedir. Firmaların iģbirliğinin geliģtirilmesi konusunda üzerinde durdukları üçüncü konu; öğretim elemanlarının bu konuda daha fazla ilgili olmalarıdır. Firmaların 3 te 1 i öğretim elemanlarının yeterince ilgi göstermediğini belirtmektedir. Daha önceki sorularda iģbirliği yapmama nedeninin bürokratik iģlemlerden çekinme olarak tanımlayan 6 firmanın tamamı, iģbirliğinin geliģtirilmesi için bürokrasinin azaltılması gerektiğini belirtmiģlerdir. Bürokratik konularda firmalara bilgi verilmesi, bu firmaların iģbirliğine yönelmesini sağlayabilecektir. Teknik destek ve laboratuar imkanlarının arttırılması gerektiğini düģünen firma sayısı göreceli olarak düģük kalmıģtır. Bu; üniversitenin teknik destek ve laboratuar imkanlarının yeterli olduğu Ģeklinde yorumlanabileceği gibi, sanayinin kendi imkanları doğrultusunda faaliyetlerini yürüttüğü ve bu gibi konularda iģbirliğine ihtiyaç duymadığı Ģeklinde de yorumlanabilir Firmaların Üniversite Hakkındaki GörüĢlerine ĠliĢkin Bulgular AraĢtırma kapsamında firmalara aģağıda yer alan fikirler hakkındaki görüģleri sorulmuģ ve her bir konuya 1 den 5 e kadar bir değer vermeleri istenmiģtir. Kullanılan ölçekte 1=Kesinlikle Katılmıyorum, 2=Kısmen Katılmıyorum, 3=Kararsızım, 4=Kısmen Katılıyorum ve 5=Kesinlikle Katılıyorum görüģünü ifade etmektedir. Tablo 9 Firmaların Üniversite Hakkındaki GörüĢleri ÜNĠVERSĠTE HAKKINDAKĠ GÖRÜġLERĠNĠZ N MĠN. MAKS. ORT. STANDART SAPMA Öğretim elemanları sanayinin sorunlarına cevap verecek uygulama tecrübesine sahiptir. 28 1,00 5,00 3,2857 1,15011 Üniversite sanayiye ihtiyacını karģılayacak nitelikli eleman yetiģtirmektedir. 29 1,00 5,00 2,8966 1,23476 Üniversitede sanayinin sorunlarına çözüm üretecek uzmanlar vardır. 29 1,00 5,00 3,3448 1,23276 Üniversite öğrencileri, sanayi ile yakın iliģki içindedir. 29 1,00 5,00 2,2759 1,27885 Üniversite araģtırma imkanlarını sanayiye sürekli duyurur. 29 1,00 5,00 2,4828 1,18384 Üniversitede yapılan araģtırmalar, sanayinin sorunlarına yöneliktir. 29 1,00 5,00 2,9310 1,06674 Üniversite, yaptığı araģtırmaları sanayinin istifadesine sunarak enformasyon sağlamaktadır. Üniversite ile sanayi arasında karģılıklı yapıcı yaklaģım, güven ve saygı vardır. 29 1,00 5,00 2,8621 1, ,00 5,00 3,6897,84951 Üniversite iģgücünü geliģtirmeye yönelik eğitimlerde iģbirliği yapmaktadır. 29 1,00 5,00 2,9655 1,08505 Üniversitedeki eğitim hızla değiģen teknolojiye ayak uydurmaktadır. 29 1,00 5,00 3,4828 1,18384 Bilim ve teknolojik geliģmeler çalıģanların sürekli eğitimini gerektirir. 29 2,00 5,00 4,7931,61987 Üniversite kütüphane ve laboratuarları sanayicilere açmaktadır. 29 1,00 5,00 3,3448 1,14255 Üniversitenin yol gösterici olarak ildeki ekonomik hayata oldukça katkısı vardır. 29 1,00 5,00 3,6552 1,26140 Üniversitede sanayinin sorunlarını çözecek kadar araç-gereç vardır. 29 1,00 5,00 3,0690 1,33446 Üniversite imkan yaratarak sorunların çözümünde etkili olur. 29 1,00 5,00 3,5172,94946 Herhangi bir sorun için üniversiteye geldiğimde kendimi rahat hissederim. 29 1,00 5,00 3,1034 1,31868 Herhangi bir sorunumun çözümü için doğru kiģilere yönlendiriliyorum. 29 1,00 5,00 3,2414,

19 Üniversitenin, sorunlarımıza yeterince ilgi gösterdiğini düģünüyorum. 29 1,00 5,00 2,9310 1,09971 Sorunlarıma etkili çözümler bulabiliyorum. 29 1,00 5,00 2,7931 1,14578 Ölçek: 1=Kesinlikle Katılmıyorum, 2=Kısmen Katılmıyorum, 3=Kararsızım, 4=Kısmen Katılıyorum, 5=Kesinlikle Katılıyorum. Firmaların üniversite hakkındaki görüģlerinden elde edilen sonuçlar incelendiğinde; Firmaların büyük bir kısmının yukarıda yer alan görüģler hakkında kararsızım ifadesini kullandıkları görülmektedir. Toplam 19 ifadenin 14 üne ait cevapların ortalaması 2,5 3,5 aralığında yer almaktadır. bu durum; sanayi firmalarının üniversite hakkındaki bilgi düzeylerinin oldukça düģük olduğu ve iki taraf arasında ciddi anlamda bir iletiģim kopukluğu olduğunu göstermektedir. Firmalar, üniversitenin yapmıģ olduğu çalıģmalar / araģtırmalar, teknik olanaklar, laboratuar imkanları ve eğitim kalitesi ve öğretim elemanlarının uzmanlıkları gibi konularda bilgi sahibi değillerdir. Üniversite ile sanayi arasında karģılıklı yapıcı yaklaģım, güven ve saygı vardır ifadesine verilen cevapların ortalaması 3,6667 olup, Kısmen Katılmıyorum aralığına daha yakın olduğu görülmektedir. Buna ek olarak, 25 firmanın hiç birisi bu soruya 1 = Kesinlikle Katılmıyorum cevabını vermemiģtir. Genel olarak bu konuda bir uzlaģı vardır. Bilim ve teknolojik geliģmeler çalıģanların sürekli eğitimini gerektirir ifadesine verilen cevapların ortalaması Kesinlikle Katılıyorum ifadesine oldukça yakındır. Bu, bütün firmaların, çalıģanların sürekli eğitiminin öneminin farkında olduklarının bir göstergesidir. Firmaların, çalıģanların eğitimi konusunda iģbirliği yapmak istemesinin yüksek çıkmıģ olması da bu düģüncelerini doğrular niteliktedir. Üniversite öğrencilerinin sanayi ile yakından iliģli içerisinde olduğu ve üniversitenin araģtırma imkanlarını sanayiye sürekli duyurduğu görüģlerine ise firmaların genellikle Kısmen Katılmıyorum görüģünü benimsedikleri görülmektedir. SONUÇ VE ÖNERĠLER Yenilik, ekonomi tarihinde hep önemli bir rol üstlenmiģ olmasına rağmen, kapitalizmin yeni bir biçim alması ile birlikte mekanla daha sıkı iliģkili hale gelmektedir. Sistem yaklaģımını evrimci iktisat çerçevesinde benimseyen araģtırmacıların yeniliğin dinamik doğasını analiz etme çabaları artan bir ilgi ile geniģ bir literatür üretmesine rağmen, Türkiye gibi geliģmekte olan ülkeler için çıkardıkları sonuçlar sınırlı kalmaktadır. Ancak vurgulamak gerekir ki geliģmekte olan ülkelerin de bilim, teknoloji ve yenilik alanında kamu politikası tasarlama konusunda da sıkıntılar yaģanmakta, özgün politikalar yerine geliģme baskısının doğurduğu politika taklidi sıkça karģımıza çıkmaktadır. Isparta ili bağlamında üniversite-sanayi iģbirliğini firmaların algısı üzerine değerlendiren bu çalıģma politika yapıcılar için anlamlı olacak bazı bulgulara ulaģmıģtır. Öncelikle, imalat sanayi genel bürokratik yapıyı üniversitelere de atfetmektedir. KuĢkusuz ildeki üniversitenin sanayiye yönelik iliģki kurma ve iģbirliği yapma konusunda Teknokent, TEKMER, Üniversite-GiriĢimci ĠĢbirliği Koordinatörlüğü gibi arayüzleri olmakla birlikte, akademik yapı gereği tüm iliģkilerin sistematik düzenlenmesi mümkün olmamakta, ayrıca yapılan faliyetler bütünleģik bir yapıda gerçekleģmemektedir. Fakat asıl sorun sanayi kesimi ile üniversitenin üstünlüklerinin kesiģtiği alanların tanımlanmamıģ olmasıdır. Bu çerçeve her iki kesimin temsilcilerinin ne yapılabileceği konusunda 18

20 daha sistematik iliģki kurmaları gerekmektedir. Ġkinci olarak; halkla iliģkiler, tanıtım ve motivasyon çalıģmanın ortaya çıkardığı diğer önmli bir eksiklik olarak görülebilir. Bu bağlamda baģarı örneklerinin türetilmesi ve bayrak projelerin gerçekleģtirilmesi motivasyon için gerekli giriģimler arasında yer almaktadır. Üçüncüsü, sanayinin bilgi-bilinç-farkındalık düzeyi ile alakalı eylem alanıdır. ÇalıĢma bulgularından en önemli sanayinin belirli alanlarda eksikliklerini tanımlamasına rağmen, bu yetersiz alanlarda üniversite ile iģbirliğine gitmemesi veya henüz gitmemiģ olmasıdır. Ancak yenilik sistemi yaklaģımı açısından özellikle AB uygulamalarının da gösterdiği üzere daha önemli bir yaklaģım KOBĠ ler farkına varmadıkları veya bilmedikleri gereksinimlerinin olabileceği gerçeğidir. Dolayısıyla sistemin oluģması ve olgunlaģması yenilik gereksinimlerinin talep yönelimli olarak belirlenmesi ve bu yönde tedbirlerin alınması ile mümkün olabilecektir. Bu noktada üniversite-sanayi iģbirliği sadece doğrudan yenilik faaliyetleri için aktörler arası ilģkilerin kurulması ve geliģmesi için değil, aynı zamanda yenilik için bölgesel yapının analizi açısından da üzerinde düģünülmesi gereken politika ve eylem alanlarından biridir. Sonuç olarak Türkiye nin farklı bölgesel nitelikleri farklı yenilik politikaları ile anlam kazanabilir. Bunun için ülkemizde süregelen merkezi politikaların dıģında bölgesel düzeyde de politika uygulamalarına olanak tanınmalıdır. YarıĢmacı finansal olanaklar iģbirliği zeminin yaratılmasında son derece önemlidir. Bu bağlamda TEKMER ve Teknokent gibi uygulamaların bölgesel niteliklere göre yeniden gözden geçirilerek sanayinin üniversiteye iģbirliğine yönelik daha da yakınlaģması sağlanabilir. KuĢkusuz üniversitelerin sanayiye karģı tutumu ayrı bir çalıģmada ele alınacak kadar bir çok eksiklikleri içermektedir. Her Ģeye rağmen ekonomik geliģme ve bölgesel politikaların güçlenmesi üniversite-sanayi iģbirliği söylemini ister istemez daha da geliģtirecektir. Ancak asıl sorun bunun farkında olan bölgelerin ve bölgesel aktörlerin sistemi nasıl yapılandıracakları konusunda Ģimdilik yanlız kaldıklarıdır. KAYNAKÇA 1. BALZAT, Markus ve HANUSCH, Horst, Recent Trends in the Research on National Innovation Systems, Universitaet Augsburg, Institute for Economics Working Paper Series No: 254, November COOKE, Philip, ROPER, Stephen ve WYLIE, Peter, Developing a Regional Innovation Strategy for Northern Ireland, A Statement by the Economic Council on Research, Northern Ireland Economic Council Occasional Paper No: 14, September Council on Competitiveness, Measuring Regional Innovation, A Guidebook for Conducting Regional Innovation Assessments, October DĠNCER, Bülent, ÖZASLAN, Metin ve KAVASOĞLU, Taner, Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo- Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması (2003), DPT Bölgesel GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, DPT Yayın No: 2671, Ankara, DPT, Ġllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri, Bölgesel GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ağustos DPT, Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı KüreselleĢme Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, DULUPÇU, Murat Ali, ÇARIKÇI, Ġlker Hüseyin, ÖZDAMAR, Gökhan ve DEMĠRGĠL, Hakan, Yerel Ekonomilerde Yerel Rekabet Gücü Faktörleri: GiriĢimcilik, Yenilik ve Ağyapılanma Açısından Isparta ve Burdur Ġlleri KOBĠ lerinin KarĢılaĢtırılması, Karaman Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi 1. Yerel Ekonomiler Kongresi, Karaman,