T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI

Transkript

1 T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI SU KİRLİLİĞİ AÇISINDAN HASSAS ALANLARIN VE SU KALİTESİ HEDEFLERİNİN BELİRLENMESİ İLE HASSAS ALANLARIN YÖNETİMİNE İLİŞKİN ESASLAR

2 İÇERİK Hassas Alan Kavramı Ulusal ve Uluslararası Mevzuat SÇD de Hassas Alan Kavramı Mevcut Çalışmalar AB Üye Ülke Uygulamaları PHA/HA Belirleme Metodolojisi Hassas Alanlarda Yönetim Esasları Uluabat Gölü Uygulama Örneği

3 3

4 Hassas Alan? Hassas Su Alanı Ötrofik olan Ötrofik hale gelebilecek Doğal tatlı su gölleri, Diğer tatlı su kaynakları, Haliçler ve kıyı suları, Önlem alınmaması halinde yüksek nitrat konsantrasyonları içerebilecek içme suyu temini amaçlanan yüzeysel tatlı sular, Daha ileri arıtma gerektiren alanlar

5 Hassas Alan Çeşitleri HASSAS ALANLAR Nitrata Hassas Su Alanları Kentsel Atıksulara Hassas Su Alanları Nitrata Hassas Bölgeler 5

6 Uluslararası Mevzuat Kentsel Atıksu Arıtımı Direktifi (91/271/EEC) Nitrat Direktifi (91/676/EEC) Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) Yeraltı Suyu Direktifi Tatlı Su Balıkları Direktifi 6

7 Kentsel Atıksu Arıtımı Direktifi 7

8 Nitrat Direktifi AMAÇ: Tarımsal kaynaklardan gelen nitratın yol açtığı su kirliliğinin azaltılması ve gelecekte meydana gelebilecek kirlilik artışının önlenmesidir. Kirlenmiş suların tanımlanması (ya da kirlenme riski altındaki) (>50 mg/l nitrat) İyi Tarım Uygulamaları Kodu (gönüllülük esaslı) İzleme Nitrata Hassas Bölgelerin Belirlenmesi (4 yılda bir gözden geçirme) Eylem Programları (zorunlu) Raporlama Gübrenin depolanma, belirli koşullar altında araziye uygulama koşulları (suya doygun, dondurulmuş veya karla kaplı zemin, eğimli arazi, nehir yollarının kıyıları), hayvan gübresi miktarının < 170 kg N/ha ı geçmemesi gerektiği hususları yer almaktadır. 8

9 Su Çerçeve Direktifi HEDEF (2015) İyi Su Durumu İyi ekolojik İyi kimyasal Büyük ölçüde değiştirilmiş ve yapay su kütlelerinde; İyi ekolojik potansiyel 9

10 Hassas Alanların Yönetimi Kentsel Atıksu Arıtımı Direktifi (91/271/EEC) Nitrat Direktifi (91/676/EEC) SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ SÇD daha önceki AB mevzuatının ortaya koyduğu gerekleri de tamamen dikkate alarak suda ötrofikasyon yönetimi için daha tutarlı ve bütüncül bir yaklaşım ortaya koymaktadır. 10

11 SÇD de Hassas Alan Kavramı Madde 6 ve Ek-IV de belirtilen koruma alanları ile ilgili hükümler: insani kullanım amaçlı su temini için tahsis edilen alanlar, ekonomik bakımdan önemli sucul türlerin korunması için tahsis edilen alanlar, yüzme suyu olarak tahsis edilen alanlar dahil, rekreasyon alanları olarak tahsis edilen su kütleleri, hassas su alanları, nitrata hassas bölgeler dahil olmak üzere nütrient açısından hassas alanlar Natura 2000 alanları dahil olmak üzere korumanın özellikle su durumunu koruma ve iyileştirmeye dayandığı habitatlar ya da türlerin korunması için tahsis edilen alanlar SÇD nin 10. Maddesi Bütüncül Yaklaşım İlkesi çerçevesinde, noktasal ve yayılı kaynaklı kirliliğin kontrolü için uygulamalar: mevcut en iyi tekniklere dayalı emisyon kontrollerinin yapılması, ilgili emisyon sınır değerlerinin oluşturulması, yayılı kaynaklı kirliliğin bulunması halinde kontroller dahil olmak üzere en iyi çevresel uygulamaların gerçekleştirilmesi 11

12 Direktiflerde Ötrofikasyon DİREKTİF & POLİTİKA Su Çerçeve Direktifi Kentsel Atık Su Arıtma Direktifi Nitrat Direktifi ÖTROFİKASYON DEĞERLENDİRME GEREKLERİ Nutrient zenginleşmesinin biyolojik ve fiziko-kimyasal kalite unsurlarını etkilediği Ekolojik Durum sınıflaması içinde yer almıştır. Ötrofikasyondan etkilenmiş su kütleleri veya önlem alınmazsa yakın gelecekte ötrofikasyondan etkilenebilecek su kütleleri) uyarınca hassas alanları belirlemek amacıyla Kirlenmiş suları belirlemek ve bu suların havzasını nitrattan zarar görebilir bölgeler olarak tayin etmek ÖTROFİKASYONLA İLGİLİ MİNİMUM İZLEME GEREKLERİ Fitoplankton (6 ay), sucul flora (3 yıl), Makro omurgasızlar (3 yıl), balıklar (3 yıl) Hidromorfolojik kalite unsurları (Hidroloji sürekli - 1 ay; diğerleri 6 yıl) Fiziko-kimyasal kalite unsurları (3 ay) En az dört yılda bir mevcut hassas alanlar gözden geçirilir ve yeni alanlar tayin edilir. Yüzey suyu ve yeraltı suyunda nitrat konsantrasyonunu belirlemek için bir yıllık süre boyunca izlenmelidir. Bu izleme program en az dört yılda bir tekrarlanmalıdır. Yüzey suları, haliçler ve kıyı sularının ötrofikasyondan etkilenme durumu dört yılda bir gözden geçirilmelidir. 12

13 Ekolojik durum Çok iyi İyi Ötrofikasyona Dayalı Su Kütleleri Sınıflandırması SÇD normatif tanımı Neredeyse hiç zarar görmemiş Kompozisyon ve biyokütlede küçük değişim KASAD Ötrofik değil, hassas alan olarak tayin edilmesine gerek yok Ötrofik değil, hassas alan olarak tayin edilmesine gerek yok Nitrat Direktifi Ötrofik değil, kirlenmiş bir su değil, nitrattan zarar görebilir bölge olarak tayin edilmesine gerek yok Ötrofik değil, kirlenmiş bir su değil, nitrattan zarar görebilir bölge olarak tayin edilmesine gerek yok Orta Zayıf Kötü Kompozisyon ve biyokütlede orta dereceli değişim Biyolojik topluluklarda önemli değişimler Biyolojik topluluklarda ciddi değişimler Ötrofik veya yakın gelecekte ötrofik hale gelebilir, hassas alan olarak tayin edilmesine gerek var Ötrofik, hassas alan olarak tayin edilmesine gerek var Ötrofik, hassas alan olarak tayin edilmesine gerek var Ötrofik veya yakın gelecekte ötrofik hale gelebilir, kirlenmiş su, nitrattan zarar görebilir bölge olarak tayin edilmesine gerek var Ötrofik, kirlenmiş su, nitrattan zarar görebilir bölge olarak tayin edilmesine gerek var Ötrofik, kirlenmiş su, nitrattan zarar görebilir bölge olarak tayin edilmesine 13 gerek var

14 Ötrofikasyon Kapsamında SÇD Ekolojik Durum Kavramı İstenmeyen etkiler: ekosistemdeki diğer sucul flora, balık, bentik omurgasızlar unsurlarının durumunun orta düzeye veya daha kötü bir düzeye gelmesi, koruma alanlarına ilişkin belirlenen hedeflerin yerine getirilmemesi, insan sağlığına olumsuz etkiler. biyolojik kalite unsurları ve fizikokimyasal kalite unsurları ekolojik durum sınıflandırmasında birlikte değerlendirilmelidir 14

15 Fitoplankton Makrofit Makroomurgazsızlar Fitobentozlar Balıklar BİYOLOJİK ELEMENTLER (NEHİRLER) Hassas Alanlara Etkileyen Parametreler BİYOLOJİK ELEMENTLER (GÖLLER) Fitoplankton Makrofit Balıklar Kompozisyon ve sucul flora zenginliği Kompozisyon ve bentik omurgasız fauna bolluğu Balık faunasının kompozisyonu, bolluğu ve yaş yapısı Kompozisyon, bolluk ve fitoplankton biyokütlesi Kompozisyon ve diğer sucul flora zenginliği Kompozisyon ve bentik omurgasız fauna bolluğu Balık faunasının kompozisyonu, bolluğu ve yaş yapısı GENEL KİMYASAL VE FİZİKO-KİMYASAL PARAMETRELER (Minimum) NEHİRLER GÖLLER Seki Diski Alkalinite Sıcaklık Kalsiyum Çözünmüş Oksijen Magnezyum Oksijen Doygunluğu Sodyum BOİ Potasyum Klorür Sülfat Elektrik İletkenliği Amonyum Ortofosfat Nitrit Nitrat Klorofil-a Toplam Fosfor Toplam Çözünmüş Fosfor ph Çözünmüş Oksijen Oksijen Doygunluğu BOİ TOK Çözünmüş Organik Karbon Klorür Elektrik İletkenliği Ortofosfat + Toplam Fosfor ph Alkalinite Amonyum/Amonyak Nitrit 15

16 SÇD de Ötrofikasyona Dayalı İzleme Operasyonel İzleme Çevresel hedeflerini yerine getirememe riski taşıdığı belirlenen bütün su kütleleri Gözetimsel İzleme Farklı ekolojik durumlarda bulunan su kütlelerinin, özellikle çevresel hedeflerini yerine getirememe riski taşımadığı belirlenen su kütlelerinin (iyi ve çok iyi durumdaki su kütleleri) de dahil edilmelidir. Gözetimsel izleme ve operasyonel izleme ağı hassas alanlara etkileyen tüm parametreleri kapsadığından, SÇD kapsamında nütrient açısından hassas alanlara yönelik ek izleme gereklilikleri bulunmamaktadır. 16

17 Ulusal Mevzuat Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Kentsel Atıksuların Arıtımı Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik Su Havzalarının Korunması ve Yönetim Planlarının Hazırlanması Hakkında Yönetmelik Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği Yüzeysel Sular ve Yeraltı Sularının İzlenmesine Dair Yönetmelik Durgun Yerüstü Kara İç Sularının Ötrofikasyona Karşı Korunmasına İlişkin Tebliğ 17

18 AB Üye Ülke Uygulamaları Belirli bir metodoloji bulunmamakta, uygulamalar belirli basamaklar çerçevesinde ilerlemektedir. Direktifteki yasal gerekliliklerin yerine getirilmesi (yasal mevzuatın oluşturulması) Prosedürler İzleme Uzmanların değerlendirmesi Araştırma Politik kararlar Bu temel basamaklar; üye ülkelerin her birinde o ülkenin yapısına ve bakış açısına göre farklı uygulamalar gerçekleştirilerek yerine getirilmiştir 18

19 KASAD a göre AB Üye Ülke Uygulamaları HASSAS ALAN BELİRLEME YAKLAŞIMI Tüm ülkeyi hassas alan ilan ederek, tüm ülkede üçüncül arıtmayı şart koşmuştur. Bağımsız hassas su kütleleri ve su toplama havzaları ÜLKELER Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Litvanya, Luxemburg, Malta, Polonya, Hollanda, Slovakya, İsveç, Finlandiya, Bulgaristan ve Romanya Güney Kıbrıs, Almanya, Macaristan, Slovenya, İspanya, Fransa, Yunanistan, İrlanda, İtalya, Portekiz, ve İngiltere KASAD a göre, topraklarının tamamında daha ciddi arıtma yapan veya tüm kentsel atık su arıtma tesislerine giren toplam azot ve toplam fosfor yükünün tamamında % 75 azalma sağlayan Üye Ülkeler hassas su kütleleri belirlemek zorunda değildir. 19

20 ND ye göre AB Üye Ülke Uygulamaları Nitrat Direktifi ye göre, Üye Ülkeler ulusal topraklarında eylem programlarını oluşturup uygularlarsa nitrata hassas bölgeleri belirleme zorunluluğundan muaf tutulmaktadırlar. HASSAS ALAN BELİRLEME YAKLAŞIMI Tüm ülkeyi Nitrata Hassas Bölge ilan ederek tek bir Eylem Planı uygulanması yaklaşımı Spesifik NHB belirleyerek ayrı ayrı Eylem Planları uygulanması yaklaşımı ÜLKELER Avusturya, Danimarka, Finlandiya, Almanya, İrlanda, Litvanya, Luxemburg, Malta, Hollanda, Slovenya, Güney Kıbrıs, Almanya, Macaristan, İspanya, Fransa, Yunanistan, İtalya, Portekiz, İngiltere, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Polonya, Slovakya, İsveç, Bulgaristan ve Romanya 20

21 Ülkemizde Yapılan Çalışmalar SINHA Projesi (kıyısal alanlarda) Karadeniz de Tarımsal Kirliliğin Kontrolü Projesi AB Nitrat Direktifinin Türkiye de Uygulanması Projesi (MATRA) ( ) Türkiye de Nitrat Direktifinin Uygulanması IPA Projesi ( ) Deniz ve Kıyı Suları Kalite Durumlarının Belirlenmesi ve Sınıflandırılması Projesi (DeKoS) ( ) 21

22 Hassas Alanların Belirlenmesi Metodolojisi Su Kütlelerinin ve Tipolojilerin Belirlenmesi Baskı etki analizi ve kirlilik yüklerinin belirlenmesi Potansiyel hassas alanların belirlenmesi İzleme Çalışmaları Nihai Hassas Su Alanlarının ve Hassas Bölgelerin Belirlenmesi 22

23 Su Kütlelerinin Belirlenmesi-Kabuller Minimum Su Kütlesi Alanı : Nehirler için 100 km 2, göl ve göletler için 50 Ha Noktasal Baskı, Eşdeğer Nüfus>10000 kişi ; Yayılı Baskı, Tarım alanı > % 60 Strahler ölçeği kullanılmıştır ancak Strahler 1 ve 2 ihmal edilmiştir. Nehirler içmesuyu alt havzasında veya korunan alan sınırları içerisinde ise Strahler ölçeğine bakılmaksızın su kütlesi olarak belirlenmiştir. Nehir üzerinde büyük ölçüde değiştirilmiş kısım su kütlesinin % 10 undan fazla ise bu kısım mevcut su kütlesinden ayrılarak ayrı bir su kütlesi olarak değerlendirilecektir. Jeoloji katmanı kalkerli, bazik, silisli, alüvyonlu ve karışım olmak üzere 5 alt tipte olup, belirlemede yüksek mineralli (kalkerli ve bazik) ve düşük mineralli (silisli) olmak üzere 2 kategoride değerlendirilmiştir. 23

24 Tipolojinin Belirlenmesi-Nehirler KRİTER SINIR DEĞERLER KOD Akış Rejimi Mevsimsel Sürekli A1 A2 Mevsimsel KRİTER SINIR DEĞERLER KOD m R1 Rakım R2 >1600 m R3 Eğim < %2 E1 > %2 E2 Yüksek Jeoloji Mineralizasyonlu J1 Düşük Mineralizasyonlu J2 Sürekli KRİTER SINIR DEĞERLER KOD Rakım Eğim Jeoloji Drenaj Alanı Yağış m R R2 >1600 m R3 < %2 E1 > %2 E2 Yüksek Mineralizasyonlu J1 Düşük Mineralizasyonlu J2 < 1000 km 2 / < 3000 km 2 D1 > 1000 km 2 / >3000 km 2 D2 < 400 mm Y1 > 400 mm Y2

25 Tipolojinin Belirlenmesi-Göller KRİTER SINIR DEĞERLER KOD Rakım Derinlik Alan Jeoloji < 800 m R m R2 > 1600 m R3 < 5 m D1 > 5 m D2 < 500 ha A1 > 500 ha A2 Yüksek Mineralizasyonlu J1 Düşük Mineralizasyonlu J2

26 Hassas Alanların Belirlenmesi Metodolojisi 26

27 Hassas Alanların Belirlenmesi-Yöntem Nehirler için İçme suyu barajları/gölleri Sulak Alanlar (Uluslar arası öneme sahip) RAMSAR Alanları Özel Çevre Koruma Alanları (ÖÇK) Tebliğde belirlenmiş olan kıyı bölgelerindeki hassas alanlara drene olan su kütlesi Göller için İçme suyu barajları/gölleri Sulak Alanlar (Uluslar arası öneme sahip) RAMSAR Alanları Özel Çevre Koruma Alanları (ÖÇK) HASSAS ALAN olarak kabul edilmiştir. 27

28 1. AŞAMA Potansiyel Hassas Alanların Belirlenmesi-Yöntem SWAT Model sonuçları 2.AŞAMA (Genel Tarama Yaklaşımı) Göller için: -Model yoluyla hesaplanan TSI (TN, TP ve Klorofil-a) Nehirler için: -DSİ su kalitesi izleme sonuçları -Baskı-etki analizi (noktasal, yayılı ve morfolojik) -Duyarlılık İndeksi Birlikte değerlendirilerek POTANSİYEL HASSAS ALANLAR belirlenmiştir. 3. AŞAMA Uzman Görüşleri

29 Modelleme Süreci Topografya Arazi kullanımı Toprak özellikleri Model önişlemcisi (SWATLab) Meteoroloji SWAT için temel girdi dosyaları Gübre kullanımı Noktasal kaynaklar Atmosfer Yerleşimlerden gelen emisyonlar Temel girdi verilerini içeren veritabanı ve CBS dosyaları Çalışmaya özel geliştirilmiş yardımcı programlar SWAT Nihai SWAT girdileri Zamana ve konuma bağlı Hidroloji süreçler Yayılı yükler Su kütlelerindeki su kalitesi Su kütlelerinde ötrofikasyonla ilgili su kalitesi parametrelerin zamana göre değişimleri

30 CARLSON TROFİK İNDEKSİ Göl Su Kütlesi ( Özel Statüsü Olmayan) Carlson İndeks Değerleri Göl Su Kütlesi Durumu Doğal Göller - Potansiyel Hassas Su Kütlesi Baraj Gölleri (TSI) Maksimum > 55 Hassas Su Kütlesi Potansiyel Hassas Su Kütlesi <30 -

31 II.AŞAMA Yeni Yöntem Yaklaşımı Noktasal Baskı Puanı Yayılı Baskı Puanı x + x Noktasal Baskı Ağırlık Katsayısı Yayılı Baskı Ağırlık Katsayısı x Düzeltme Faktörü (Eğime göre) + Diğer Baskılar *Su çekimi (+1), *Mev. debi (+1), *Morf. baskı (+1)] DUYARLILIK SKORU 31

32 II.AŞAMA Noktasal Baskı Puanı Noktasal baskı puanını belirlemek için oluşturulan TN ve TP kriterleri* TN YÜKÜ (ton/yıl) PUAN < TP YÜKÜ (ton/yıl) PUAN < 0, > 40 5 > Noktasal baskı puanı, kentsel kirlilik yükleri ile endüstriyel kirlilik yüklerinin TN ve TP (ton/yıl) yük toplamlarının aşağıda verilen skalaya tabi tutulması sonucu TN ye göre ve TP ye göre aldığı puanlardan daha yüksek olan puanın seçilmesiyle oluşur. Noktasal baskı ağırlık katsayısı : 0,7 *Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği nde verilen Nüfusa bağlı olarak atıksu oluşumu ve kirlilik yüklerinin değişimi değerleri baskı unsuru olma kriteriyle birlikte düşünülerek dikkate alınmıştır. 32

33 II.AŞAMA Yayılı Baskı Puanı Yayılı baskı puanını belirlemek için oluşturulan TN ve TP kriterleri TN YÜKÜ (ton/yıl) PUAN < > TP YÜKÜ (ton/yıl) PUAN < > Yayılı baskı puanı, SWAT modellemesi sonucu elde edilen toplam yayılı TN ve TP yük toplamlarının tablolarda verilen skalaya tabi tutulması sonucu TN ye göre ve TP ye göre aldığı puanlardan daha yüksek olan puanın seçilmesiyle oluşur. Yayılı baskı ağırlık katsayısı : 1 33

34 II.AŞAMA Düzeltme Faktörü Düzeltme faktörü olarak belirlenen eğim için belirlenen kriterler EĞİM PUAN < , , ,2 > 0.1 0,05 34

35 II.AŞAMA Diğer Baskılar Diğer baskılar olarak belirlenen kriterler her biri +1 er puan olarak eklenmektedir. Uzman görüşleri doğrultusunda dikkat edilmesi gereken diğer baskılar; *debinin mevsimsel oluşu (+1) *su çekimi (+1) *morfolojik baskı (HES veya baraj çıkışı) (+1) Sonuçta elde edilen değer su kütlesinin ötrofikasyona karşı duyarlılığını değerlendirmede her bir havza özelinde kullanılacak olan skoru vermektedir. 35

36 Nehir Su Kütleleri PHA için Belirlenen Baz Puanlamalar Havza Adı Baz Puan Değeri Akarçay 4,5 Antalya 5 Aras 5 Asi 4 Batı Akdeniz 4,5 Batı Karadeniz 6 Burdur 4 Büyük Menderes 4,5 Ceyhan 4 Çoruh 5 Doğu Akdeniz 4 Doğu Karadeniz 4 Fırat-Dicle 4,5 Havza Adı Baz Puan Değeri Gediz 6 Kızılırmak 5 Konya 3 Kuzey Ege 4,5 Küçük Menderes 5 Marmara 5 Meriç-Ergene 5 Sakarya 5 Seyhan 4 Susurluk 4 Van Gölü 4 Yeşilırmak 5

37 PHA larda İzleme -Fizikokimyasal İZLEME SIKLIĞI (YILDA YAPILACAK ÖRNEKLEME SAYISI) PARAMETRE GÖLLER/BARAJLAR DERIN SIĞ NEHIRLER ph 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Sıcaklık 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Çözünmüş Oksijen 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Seki Diski Derinliği 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) - Klorofil-a 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Askıda Katı Madde 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Toplam Organik Karbon 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Toplam Azot 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Nitrat 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Amonyum 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Toplam Fosfor 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Fosfat 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Göller için (300 ha> 2 nokta) (300 ha< 1 nokta) Nehirler için Pha ların Her Birine En Az Bir Nokta 37

38 İzleme Çalışmaları-Biyolojik İzleme İzleme parametreleri: Göller : Fitoplankton (tek nokta) Sığ göllerde fitoplankton ve makrofit Nehirler : Makroomurgasızlar İzleme sıklığı: Göller : Bir defa (15 Eylül-15 Ekim) Cyanobacteria artışı olan sonbahar döneminde Nehirler : Bir defa Çeşitliliğin yüksek olduğu ilkbahar döneminde: Ege Akdeniz de Mart -Mayıs (en geç Haziran ın ilk haftası) ve Doğu ve Karadeniz için Haziran-Temmuz

39 Kıyı Hassas Alanların Belirlenmesi 39

40 HASSAS ALANLARDA YÖNETİM ESASLARI 40

41 41

42 Hassas Su Kütlelerinde Alınabilecek Önlemler Ekolojik açıdan uygun ve nihai sonuç alınabilen kontrol metotları : Su kütlesini korumaya yönelik önlemler Su kütlesini iyileştirmeye yönelik önlemler 42

43 Su Kütlesini Korumaya Yönelik Önlemler Nutrientlerin su ortamına girişini kontrol altına almaya yönelik faaliyetlerdir. 1)Noktasal kaynakların kontrol altına alınması, 2)Yayılı kaynakların kontrol altına alınması, 3)Akış yönünü değiştirmek, 4)Hassas su kütlesini besleyen kaynakların kontrolü, 5)Kirliliğin kaynakta kontrol edilmesidir. 43

44 İyileştirmeye Yönelik Önlemler Doğrudan su kaynağında yapılan çalışmalarıdır. İyileştirme çalışmalarının başarılı olabilmesi için dış kaynaklardan su ortamına gelen nutrient vb. maddelerin kontrol altına alınmış olması gerekmektedir. İyileştirme teknikleri kontrol tekniklerini tamamlayıcı/bütünleyici çalışmalar olarak da görülebilir. Hipolimnetik Havalandırma ve Suyun Çekilmesi Kimyasal madde ilavesi Göl tabanının kaplanması ve dip tarama Biyomanipülasyon 44

45 Hipolimnetik Havalandırma Suyun Çekilmesi Hipolimniondan su çekip, emilen suyu, yukarıda yeterli çözünmüş oksijeni bulunan havalı su ile karıştırarak çalışan aeratörler vasıtasıyla havalanmasının sağlandığı bir yöntemdir. Organik maddelerin ayrışmasına yardım eder ve alg yoğunluğunun azalmasını sağlar Havzadan göle fosfor girdisi sürdükçe işlemin sürekli yinelenmesi gerekir Çok pahalıdır. Uzun vadede kalıcı çözüm üretmez. 45

46 Kimyasal Madde İlavesi Kimyasal maddeler (demir, kalsiyum ve alüminyum) su ortamı ya nutrientleri çöktürmek amacıyla alüminyum hidroksitlerin dip çamuru üzerinde cm kalınlığında bir tabaka, sedimentte tutulmuş olan fosforun su ortamına geçişi azaltılabilmektedir. Dezavantajları: yüksek dozlarda alümun kullanılması sonucu göllerde ph düşmesi ve çözünmüş alüminyum konsantrasyonunun artarak balıkları ve diğer canlıları zehirlemesi, tekrarlanma gereksinimi ve çok büyük göller için ekonomik olmaması 46

47 Göl tabanının kaplanması ve dip tarama Göl tabanının kaplanması Sediment ve su ara yüzeyinin fiziksel bir bariyerle örtülmesi sonucunda nutrient transferinin engellendiği bu metot sedimentin su ortamına olan etkisinin azaltılmasını sağlamaktadır. (gölün kışın donması) Oldukça düşük maliyetli ve etkili bir teknik Dip tarama Sedimentin üzerinde bulunan besi baddesince zengin bölge taranarak mekanik bir şekilde gölden uzaklaştırılır. Yaygın kullanım alanı, pahalı Dip balıklarına zarar verebileceği göz önünde bulundurulmalıdır. 47

48 Biyomanipulasyon Otçul balık stokunun azaltılması ve/veya etçil balık aşılanması Buna bağlı olarak zooplankton avlanma baskısında artış ve fitoplanktonda azalma, su kalitesinde artış, su içi bitkilerde artış Toplam fosfor ve klorofil-a konsantrasyonlarında azalma Ilıman göllerde yararlı bir restorasyon tekniği ancak tropikal göllerde aynı etki gözlenmez (yüksek balık çeşitliliği, yıl içinde birden fazla yumurtlama, yukarıdan aşağı kontrol mekanizmalarının zayıf olması) %60 başarılı bir yöntem, etkisi genellikle 4-5 sene. 48

49 ULUABAT GÖLÜ HAVZASI SU KALİTESİ EYLEM PLANI

50 Uluabat Gölü Marmara Denizi nin güneyinde yer alır. Gölün alanı yaklaşık hektardır. Maksimum derinliği 6 m olan sığ göldür. RAMSAR alanıdır. Gölü besleyen en önemli su kaynağı Mustafakemalpaşa Çayı dır. Gölün güneybatısındaki tarım alanlarının drenaj suları da göle verilmektedir. 50

51 Uluabat Gölü-Baskı Unsurları Tarımsal faaliyetler Arıtılmamış evsel atıksu deşarjları -Akçalar Kasabası, Mustafakemalpaşa ilçesi Arıtılmamış endüstriyel atıksu deşarjları -Mustafakemalpaşa da AAT si olmayan 23 adet süt işleme tesisi, Düzensiz katı atık depolama alanları -Yeşilova, Tepecik, Yalıntaş, Tatkavaklı Beldeleri ile Mustafakemalpaşa ilçesi Ağır metal kirliliği -Orhaneli Çayı ve Emet Çayı ile taşınan bor, arsenik kirliliği Erozyon Avlanma 51

52 Uluabat Gölü-Baskılar 52

53 Uluabat Gölü-Arazi Kullanımı 53

54 Uluabat Gölü-Analiz Sonuçları 54

55 Kirlilik Yükü- Trofik Durum Türkiye de Havza Bazında Hassas Alanların ve Su Kalitesi Hedeflerinin Belirlenmesi Projesi kapsamında SWAT Modeli ile belirlenen kirlilik yükü: CARLSON İNDEKSİ TN TP CHL-A Durum 62,3 77,7 62,4 HİPERTROFİK GÖL ADI Uluabat Gölü TROFİK DURUM (İzleme Sonuçları) Ötrofik Hassas Alanlar Projesindeki Durum HA (RAMSAR) 55

56 Evsel Atıksuların Arıtılması Eylemler TAKVİM Mesul Kurum İlgili Kurum Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar 1.A Mustafakemalpaşa Belediyesi AAT inşaatının tamamlanarak işletmeye alınması Bursa Büyükşehir Belediyesi (BUSKİ) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı IPA kapsamında ilçe merkezinin bütün altyapı yatırımları bir mastır plan kapsamında değerlendirmeye alınmıştır. Proje: Entegre Su Projeleri Hazırlanması İçin Teknik Yardım Lot:1. Yüklenici: Grontmij 1.B Akçalar Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi nin inşaatının tamamlanarak işletmeye alınması (Akçalar, Fadıllı, Başköy, Çatalağıl,Karacaoba, Ayva, Unçukuru yerleşimleri ne hizmet eden) Bursa Büyükşehir Belediyesi BUSKİ Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Alman Kalkınma Bankası (KfW) ile BUSKİ ortak (%50- %50) finansmanı ile gerçekleştirilecektir. 1.C Nüfus < 500 için; Fosseptik yapılması 500<Nüfus < 2000 için; Doğal Arıtma yapılması Nüfus > 2000 için Biyolojik Arıtma yapılması Bursa Büyükşehir Belediyesi BUSKİ Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tesislerin yapılmadan önce ön etüt çalışmasının yapılması doğal arıtım yapılabilecek alanların belirlenmesi gerekmektedir. 56

57 Endüstriyel Atıksuların Arıtılması Eylemler TAKVİM Mesul Kurum İlgili Kurum Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar 2.A İkincil Arıtma Sistemi olan ve Azot ve Fosfor Giderimi yetersiz olan endüstrilerin Azot-Fosfor giderimi uygulayan İleri Arıtma Sistemlerini kurması Sanayiciler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı BUSKİ Alıcı ortama etki eden kirliliğin azaltılması için ileri arıtma sistemlerinin tamamlanması gerekmektedir. 2.B Akçalar S.B. Su Ürünleri İşletme tesislerine ait Arıtma Tesisinin yapılması Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayiciler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Atıksu karekterizasyonunun tespit edilerek arıtma tipinin belirlenmesi gerekmektedir. 57

58 Katı Atıkların Düzenli Depolama Sahasına Taşınması Eylemler TAKVİM Mesul kurum İlgili kurum Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar 3.A Yeşilova, Tepecik, Yalıntaş, Tatkavaklı Beldeleri ile Mustafakemalpaşa ilçesinden kaynaklanan katı atıkların Bursa Merkez Düzenli Depolama Sahasına gönderilmesinin sağlanması Bursa Büyükşehir Belediyesi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Mustafakemalpaşa Belediyesi tarafından katı atıkların düzenli depolama sahasına taşıma çalışmalarına başlanmıştır. 58

59 Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu Eylemler TAKVİM Mesul Kurum İlgili Kurum Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar 4 Yeşilova, Tepecik, Yalıntaş, Tatkavaklı Beldeleri ile Mustafakemalpaşa ilçesine ait Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu Bursa Büyükşehir Belediyesi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Vahşi depolama yapılmış olan alanların çevre kirliliğine neden olmayacak şekilde düzenlenmesi ile ilgili çalışmalar yapılmalıdır. 59

60 Tarımsal Kirliliğin Önlenmesi Eylemler TAKVİM Mesul Kurum İlgili Kurum Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar 5.A 5.B 5.C 5.D Suni gübre kullanımının kontrolü Pestisit kullanımının sınırlandırılması İyi Tarım Uygulamalarının teşvik edilmesi Kontrol ve uygulamaların takibi Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Orman ve Su İşleri Bakanlığı Gölde oluşan bu baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle göl civarında yer alan köylerde, ardından gölü besleyen çayların etkilendiği yerleşim yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalışmaları gerçekleştirilmesi gerekmektedir. 60

61 Ağaçlandırma ve Erozyonla Mücadele Eylemler TAKVİM Mesul Kurum İlgili Kurum Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar 6 Erozyonun önlenmesine yönelik göl çevresinde ağaçlandırma ve rehabilitasyon ile mera ıslahı çalışmalarının yapılması Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman ve Su İşleri Bakanlığı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, Orman Genel Müdürlüğü Ağaçlandırma çalışmaları gelişi güzel uygulanmamalı, uzmanların görüşleri alınarak bölgeye uygun ağaç türleri seçilmelidir. 61

62 Saz Kesim Planlarının Oluşturulması Eylemler TAKVİM Mesul Kurum İlgili Kurum Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar 7 Bölge de saz kesim planları oluşturulmalı, saz kesimi hususunda periyodik olarak denetimlerin yapılması Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Sazlıkların güçlendirilerek hasat edilmesi gerekenlerin belirlenmesi ve hasat edilmesi gerekmektedir. 62

63 Sonuçlar Hassas alan kavramı= ötrofikasyon Koruma alanları olarak tanımlanan alanların SÇD ye uygun olarak entegre nehir havzası yönetimi kapsamında dikkate alınması SÇD durum sınıflandırması ve çevresel hedefler açısından, ötrofik teriminin zayıf veya kötü durum tanımlamalarıyla yakın zamanda ötrofik hale gelebilecek tanımının ise orta durum ile örtüştüğü Nütrient azaltım hedeflerine ulaşmak için maliyet-etkin tedbirlerin uygulanması ve önceliklendirmenin yapılması gerekliliği Uluabat Gölü yoğun bir evsel, endüstiyel ve tarımsal kirlilik yükü altında olduğu, ötrofik durumda olduğu, kalıcı çözüm olarak öncelikle göle dış kaynaklardan gelen azot fosfor yükünün azaltılması yönünde tedbirlerin alınması gerektiği sonuçları elde edilmiştir. 63

64 Öneriler Evsel ve endüstriyel atıksuların yönetimi Atıksu Arıtma Tesislerinin Azot-Fosfor giderimini sağlayacak şekilde yenilenmesi veya yeni yapılacak tesislerin bu şekilde tasarlanması ve AAT lerde işletme problemlerinin görülmemesine yönelik çalışmaların yapılması, Endüstriyel atıksuların yönetiminde deşarj noktasında yönetiminden çok proses kontroluna önem verilmeli; temiz üretim teknolojileri olarak bilinen az atık üreten teknolojilerin proseslerde kulanımının sağlanması Deterjanlarda bulunan fosfatın azaltılması, yerine kullanılabilecek kimyasallar konusunda üreticiler in desteklenmesi Alıcı ortam bazlı deşarj standartlarının gözden geçirilmesi Tarımsal Kirlilik Yönetimi Çalışmaları Gübre kullanımının sınırlandırılması, İyi Tarım Uygulamaları, tarım alanlarının doğru bir şekilde kullanılmasına yönelik parselasyon çalışmasının yapılması Düzensiz katı atıkların kontrolünün sağlanması Sulak Alanların oluşturulması Halkın bilgilendirilmesinin ve katılımının sağlanması Kanun/yönetmeliklerdeki mükerrerliklerin giderilmesi 64

65 Türkiye de farklı amaçlarla (içme, kullanma, rekrasyon) kullanılan tüm su kaynaklarının işlevlerini yitirmeden ve ekosistemindeki canlı yaşamı ile beraber geleceğe taşınabilmeleri için entegre bir yönetim anlayışının uygulanması esastır. 65

66 ARZ EDERİM