AKIŞ. TEMA Vakfı Çalışmaları Örneği

Transkript

1

2 AKIŞ Su Çerçeve Direktifi ve Kardeş Direktifler NHYP Süreci Su Döngüsü ve Nehir Havza Bölgeleri İyi Su Durumları Nehir Havza Yönetim Planlarının İçeriği Karakterizasyon Tipoloji Su Kütlesi Kavramı ve Statüleri Korunan Alanlar Su Kalite Sınıflandırması Referans Koşulların Belirlenmesi Baskı ve Etkilerin Analizi Çevresel Hedefler Tedbirler Programı İzleme Ekonomik Analiz Halkın Katılımı NHYP de STK ların Rolü TEMA Vakfı Çalışmaları Örneği

3 Su Çerçeve Direktifi - SÇD Sebebi Su kaynakları ile ilgili kaygılar, Entegre su yönetimi anlayışı, Yayım 22 Aralık 2000, Amacı 2015 yılına kadar İYİ DURUM Kapsamı Şemsiye görevi gören AB Çevre Politikası Birçok kardeş direktif ile uyum Nehir Havza Yönetim Planları (NHYP)

4 SÇD Kardeş Direktifler ÇED Direktifi Tatlı Su Balık Direktifi Nitrat Direktifi Arıtma Çamuru Direktifi Pestisit Direktifi ÇKS Direktifi Tehlikeli Maddeler Direktifi SEVESO Direktifi SÇD Sel Direktifi Yüzme Suyu Direktifi Taşkın Direktifi Kentsel Atık Su Direktifi IPPC Direktifi Habitat Direktifi İçme Suyu Direktifi Kuş Direktifi

5 SÇD NHYP Süreci 2000 Direktifin yürürlüğe konması Uyumlaştırma Havza Bölgelerinin Belirlenmesi 2004 Karakterizasyon Tanımlama ve haritalama Referans koşulların belirlenmesi Baskı ve durum değerlendirmesi Ekonomik analiz Aksiyon Planı İzleme programı Önemli su konularının belirlenmesi Çevresel hedeflerin belirlenmesi Tedbirler programı Halkın Katılımı 2008 Taslak NHYP 2009 Final NHYP Yayımlanması Uygulama 2015 Tüm sularda iyi durum a gelme İlk Plan Dönemi

6 NHYP Süreci

7 Su Döngüsü Yağış Yoğunlaşma Transpirasyon İnfiltrasyon Yağış Yüzeysel akış Evaporasyon

8 Nehir Havzası Kavramı Nehir havzası yüzeyde kalan tüm yağmur suyunun bir dizi dere, nehir ve/veya göller aracılığıyla tek bir nehir ağzı, haliç ya da delta üzerinden denizle buluştuğu alan Nehir havza bölgesi bir ya da birden çok komşu nehir havzasının biraraya gelmesiyle oluşan yeraltı ve kıyı sularının bulunduğu alan (NHY ana bölümü md 3/1) Havza Bölgesi Alt Havzalar

9 Su Kategorileri Barajlar Kanallar Nehirler Göller Yeraltı suları Kıyı suları (1 mil) Geçiş suları Yeraltı Su Kütleleri Yüzey Su Kütleleri DOĞAL Nehirler, Göller, Geçiş ve Kıyı Suları DEĞİŞTİRİLMİŞ Barajlar Kanallar

10 Su Kütleleri İyi Durum Hedefleri Yeraltı Su Kütleleri Yüzey Su Kütleleri DOĞAL Nehirler, Göller, Geçiş ve Kıyı Suları DEĞİŞTİRİLMİŞ Barajlar Kanallar

11 Yüzey Su Kütlelerinde Ekolojik Hedef Yüzey Su Kütleleri DOĞAL Nehirler, Göller, Geçiş ve Kıyı Suları DEĞİŞTİRİLMİŞ Barajlar Kanallar

12 NHYP İçeriği SÇD Ek VII 1. Nehir havzası bölgesinin genel karakterizasyonu 2. Yüzey ve yeraltı suları üzerindeki baskı ve etkiler (noktasal ve yayılı kaynaklar, su çekimi, hidromorfolojik baskılar,...) 3. Korunan alanlar (içme suyu kaynakları, önemli sucul türler, yüzme ve rekreasyonel sula, nutrien-hassas alanlar, habitat koruma) 4. İzleme ağları (yüzey suyu, yeraltı suyu ve korunan alanlar) 5. Çevresel hedefler 6. Ekonomik analiz 7. Tedbirler Programı 8. Diğer program ve yönetim planlarının kaydı 9. Halkın bilgilendirilmesi ve danışma süreçlerinin özeti 10. Yetkili kurumların listesi 11. İletişim noktaları (kaynak belgeler ve diğer prosedürler)

13 Karakterizasyon İdari-kurumsal yapı (Kamu kurum ve sorumlulukları, Ulusal mevzuat, Anlaşmalar, Paydaşlar vb.) Doğal yapı (Morfoloji, İklim, Hidroloji, Hidrojeoloji, Hidrografi, Arazi örtüsü, Arazi sınıfı ve kullanımı, flora ve fauna vb.) Sosyo-ekonomik yapı (Nüfus, Kentsel Gelişim, Su tedariki, atık su arıtma bertarafı, Tarım ve Endüstri kuruluşları ve eğilimi, Diğer ilgili ekonomik aktiviteler) Kategorileri, Tipoloji, Su kütlelerinin belirlenmesi, Su kütlelerinin listesi, Referans koşullar, Yapay ve ağır bir şekilde bozulmuş su kütlelerinin öncelikli olarak belirlenmesi, Veri boşlukları ve belirsizlikler. Akifer tipleri, Hidrojeolojik karakteristikler, Su tutma alanının üzerini kaplayan katmanlar Besleme yön ve oranı, Kimyasal yapı, Yeraltı suyu kütlelerinin belirlenmesi ve gruplanması, Karasal ekosistemleri besleyen yeraltı su kütleleri, Veri boşlukları ve belirsizlikler.

14 Su Kütleleri Yüzey suyu kütleleri göl, baraj gölü, dere, nehir ya da kanal, akarsuyun bir parçası ya da kıyı suyunun bir uzantısı olan yüzey suyunun kesikli ya da önemli bir bölümüdür. Kategori Farklılıkları Fiziksel Karakteristik Hidromorfolojik Değişiklik Ekolojik Durum

15 Su Kütleleri WB6 WB7 WB3

16 Korunan Alanlar Koruma Alanı; AB mevzuatı kapsamında yüzey ve yeraltı su varlığı nedeniyle yada doğrudan suyun durumuna bağlı olan habitat ve türlerin korunmasına yönelik olarak özel koruma gerektiren tüm alanlar. İçme suyu tedariki Rekreasyonel (yüzme suları dahil) Besin maddesi hassas Nitrat ve kentsel atık su hassas Bakım ve iyileştirme gereken, Habitat ve tür koruma Natura 2000 Ekonomik öneme sahip türler barındıran (Tatlısu Balıkları ve Kabuklular),

17 Tipoloji Tanımlama - Haritalama Tipoloji Yüzey su kütlerinin klasifikasyon sistemi verilerine göre sınıflandırılmasıdır. Ortak Uygulama Stratejisi Amacı Tiplere özel referans koşullarının tanımlanmasını sağlamaktır. SÇD ortak uygulama strateji rehber dokümanları; Sistem A - Sistem B listelerine göre oluşturulur.

18 Nehir Tipolojisi

19 Türkiye Nehir Tipolojisi (AB Twinning Projesi Su Kalitesi İzlemesi üzerine Kapasite Geliştirme )

20 Tipoloji Tabloları No Tip Su kütlesi sayısı Toplam uzunluk (km) Toplam nehir su kütlesi uzunluğuna oranı (%) 1 NA1E1R1J2 2 21,34 0,68 2 NA1E2R1J ,28 3,95 3 NA1E2R1J ,4 10,88 4 NA1E2R2J1 2 35,25 1,12 5 NA1E2R2J2 2 25,80 0,81 6 NA2D1Y2E1R2J2 2 53,38 1,70 7 NA2D1Y2E2R1J ,24 9,00 8 NA2D1Y2E2R1J ,18 4,48 9 NA2D1Y2E2R2J ,31 6,62 10 NA2D1Y2E2R2J ,68 3,71 11 NA2D2Y2E1R1J ,54 4,72 12 NA2D2Y2E1R1J ,10 7,82 13 NA2D2Y2E1R2J2 1 34,04 1,07 14 NA2D2Y2E2R1J ,60 13,22 15 NA2D2Y2E2R1J ,30 6,62 16 NA2D2Y2E2R2J , NA2D2Y2E2R2J ,73 14,60 Toplam , Tablo : Büyük Menderes havzasında nehir tipolojileri, Mart 2014

21 Göl Tipolojisi

22 Geçiş Suları Tipolojisi

23 Kıyı Suları Tipolojisi

24 Su Kalite Sınıflandırması (Yüzey Suları) İlke olarak; Biri Kötüyse, HEPSİ KÖTÜDÜR

25 Su Kalite Sınıflandırması Örneği

26 Su Kalite Sınıflandırması (Yeraltı Suları) Risk altında olan öğelerin klasifikasyonuna yönelik ilgili testler tamamlanmalıdır. İlgili her testin sonucu gerek kalitatif gerekse kimyasal durumların klasifikasyonu için birleştirilmelidir. Yeraltı suyu kütlesi hakkındaki en kötü sonuç raporlanmalıdır.

27 Referans Koşulların Belirlenmesi Doğal Su Kütlerinde Referans Koşullar BODSK ve Yapay Su Kütlelerinde DEĞİŞİKLİK EKOLOJİK STATÜ STATÜ KODU EQR AÇIKLAMASI Geri dönüşü olmayan fiziksel değişim Hiç veya minimum Yüksek High 0,9-1 Hafif İyi Good 0,675-0,9 Orta düzey Orta Moderate 0,45-0, 675 Büyük Zayıf Poor 0,225-0,45 Ciddi Kötü Bad 0-0,225 Kabul edilebilir ekolojik durum Aksiyon gerekliliği MEP İEP Ekolojik Kalite İndeksi (EQR) = Gözlenen durum Beklenen/Referans durum SÇD Ekolojik Statü Sınıfı = 0 < EQR < 1

28 Source: Ministry of the environment, Québec, Canada Baskılar - Etkiler Hidroelektrik Akış hızı değişimi, Miktar değişimi, Doğal yüzey alanı değişimi Sanayi Su çekimi Deşarj Tarım Su çekimi Deşarj Evsel: Su çekimi Deşarj Rekreasyonel Olta balıkçılığı yüzme...

29 DPSIR - Baskı ve durum değerlendirmesi İtici Güçler Baskılar Durum Etkiler Tarım Endüstri Enerji Taşımacılık Hizmet Evsel Tüketim Deşarj Alan Kullanımı Kaynak Kullanımı Çevresel şartlar Fiziksel Kimyasal Reşarj Doğa ve Çevre Yaşam Tepkiler

30 Çevresel Hedefler Ana Çevresel Hedefler (SÇD md 4/1) Yüzey ve yeraltı sularının statülerinde hiçbir bozulma olmamalı ve tüm su kütleleri korunmalı, iyileştirilmeli ve restore edilmelidir; 2015 e kadar, yüzey suları için iyi ekolojik statü (ya da potansiyel) ve iyi kimyasal statü gibi iyi statülerin sağlanması ve yeraltı suları için iyi kimyasal statü ve iyi kantitatif statünün sağlanması; Yüzey sularında öncelikli maddelerden oluşan kirliliğin aşamalı bir şekilde azaltılması ve öncelikli tehlikeli maddelerin tamamen yok edilmesi ve yeraltı sularına kirleticilerin salınımının önlenmesi ve sınırlandırılması; Yeraltı sularında var olan tüm önemli kirlenme eğilimlerinin tersine çevrilmesi Topluluk yetkisi altındaki korunan alanlar için belirlenen standart ve hedeflerin sağlanması

31 Tedbirler Programı Temel Tedbirler Mevzuatın uygulanması Maliyetlerin etkin karşılanması Etkili ve sürdürülebilir su kullanımı İçme suyu taleplerinin karşılanması Su alımı ve seddeleme kontrolü Yer altı suyu beslemesi için ön izin Noktasal/yayılı kirlilik deşarj kontrol Olumsuz etki faaliyetlerin kontrolü YAS için doğrudan kirletici deşarjın yasaklanması YS için öncelikli madde kirliliğinin engellenmesi, diğer için aşamalı Kasıtsız kirlilik ve etkilerinin azaltılması Destekleyici Tedbirler Yasal araçlar Ekonomik ve mali araçlar Çevre sözleşmeleri Emisyon kontrolleri İyi uygulama örnekleri Sulak alan rekreasyon/restorasyon Su çekimi kontrolleri Az su tüketen tarım teşvikleri Verimlilik, yeniden kullanım, teknoloji, tasarruflu sulama teknikleri İnşaat projeleri Tuzdan arındırıcı bitkiler Rehabilitasyon projeleri Eğitim, Araştırma, Geliştirme, Uygulama Prj İlgili diğer tedbirler

32 İzleme İleriye dönük Risk analizi Risk var Risk yok Operasyonel İzleme Gözetimsel İzleme Herhangi bir su kütlesinde ani bir kalite düşmesi durumunda Araştırmacı İzlemesi

33 İzleme Frekansı Kalite elementi Nehirler Göller Geçiş suları Kıyı suları Biyolojik Phytoplankton 6 ay 6 ay 6 ay 6 ay Diğer su florası 3 yıl 3 yıl 3 yıl 3 yıl Makro omurgasızlar 3 yıl 3 yıl 3 yıl 3 yıl Balık 3 yıl 3 yıl 3 yıl Hidromorfolojik Süreklilik 6 yıl Hidroloji Sürekli 1 ay Morfoloji 6 yıl 6 yıl 6 yıl 6 yıl Fiziko-kimyasal Termal şartlar 3 ay 3 ay 3 ay 3 ay Oksijenasyon 3 ay 3 ay 3 ay 3 ay Tuzluluk 3 ay 3 ay 3 ay Besin statüsü 3 ay 3 ay 3 ay 3 ay Asitlendirme statüsü 3 ay 3 ay Diğer kirleticiler 3 ay 3 ay 3 ay 3 ay Öncelikli maddeler 1 ay 1 ay 1 ay 1 ay

34 Ekonomik Analiz Çevresel hedeflere en etkin şekilde ulaşabilmek için (örn. tüm sular için iyi durum seviyesini yakalamak) SÇD : Ekonomik prensiplerin uygulanması (örn. kirleten öder ilkesi); Ekonomik yaklaşım ve araçların kullanımı (örn. maliyet-etki analizi); Ekonomik araçların hesaba katılması (örn. suyun fiyatlandırılması) gibi konulara dikkat çeker.

35 Ekonomik Faktörlerin Dahil Edilmesi Su kullanımlarının ekonomik önemi Cezaların belirlenmesi Varolan kullanım, etki ve baskıların analizi Su hizmetlerinin varolan maliyet karşılığının değerlendirmesi Arz ve talep eğilimleri Program etkilerinin değerlendirilmesi Çevresel Potansiyel tedbirlerin belirlenmesi Tedbirlerin birim maliyetlerinin değerlendirilmesi Tedbirler programları uygulaması Hedefler Potansiyel bozulmanın belirlenmesi Tedbir etkinlik değerlendirmesi Tedbir maliyetetkinlik değerlendirmesi Tedbirler programının belirlenmesi Tedbir paketi maliyet/fayda değerlendirmesi BÖDSK olarak atama Tedbirlerin maliyetetkinliğinin belirlenmesi Daha az sıkı hedefler belirlenmesi Bir tedbir olarak fiyatlandırmanın rolünün belirlenmesi Bozulmanın gerekçelendirilmesi Önerilen maliyet geri dönüş seviyelerinin gerekçeleri

36 NHYP Halkın Katılımının Avantajları Halkın Katılımı Olası çatışmaları önceden çözümleme, sahiplenme ve güven Uzun vadeli sürdürülebilir çözümler belirlenmesine katkı, Su yönetimi konularında farkındalık, Yerel bilgi ve uzmanlığa erişim için ortam, Gelecekteki çalışmalar hakkında bilgi Plan ve tedbirlerin optimizasyonu Tedbirlerin Şeffaflığı, Sosyal destek ve tedbirlerin onaylanması

37 Halkın Katılımı Bilgilendir İstişare et Dahil et İşbirliği yap Yetki ver Halkın katılımı düşük seviyede Halkın katılımı orta seviyede Halkın katılımı yüksek seviyede HALKIN KATILIMI AŞAĞIDAKİ ANLAMLARA GELMEZ HERKES KATILACAK HERKES KARAR VERİR HER ŞEKİLDE MUTABAKAT BÜTÜN BEKLENTİLERİN KARŞILANMASI

38 NHYP da Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolü STK lar, resmi kurumların dışında ve onlardan bağımsız çalışan; kuruluş amaç ve vizyonları doğrultusunda çalışmalar yürüten, üyelerini ve çalışanlarını gönüllülük usulüyle alan, kar amacı gütmeyen ve gelirlerini bağışlar ve/veya üyelik ödemeleri ile sağlayan kuruluşlardır. Planlama Sürecinde; Halkın katılımı süreçlerinin organizasyonu, Vizyonlarına göre örnek projelerin yürütülmesi, Halkın bilinçlendirilmesi ve aktif katılımına destek, Planlama sürecinde teknik ve bilimsel araştırma desteği, Tedbirler programının ve sebeplerinin halka ve çıkar gruplarına aktarılmasında işlevsellik, Suyun sürdürülebilir ve ekolojik kullanımı konusunda farkındalık Uluslararası anlaşmalara katılma ve ulusal mevzuat oluşturulmasında lobi Su ve diğer ekolojik koşulların bozulma risklerine karşı savunuculuk faaliyetleri

39 STK Rolüne Örnek Olarak TEMA Vakfı Çalışmaları Erozyon, çoraklaşma, çölleşme, kirlilik, hatalı tarım teknikleri ve amaç dışı arazi kullanımını önlemek; Doğal varlıkların tahribine yönelik, ulusal ve uluslararası her türlü idari, siyasi ve ekonomik baskılara karşı mücadele etmek ve sorunlara çözüm üretmek, Tüm ülke çapında örgütlenme Biyolojik çeşitlilik, toprak, SU ve diğer doğal varlıkların korunması, verimli kılınması ve sürdürülebilir yönetimini gerçekleştirmek, Doğal varlıkların korunmasına yönelik politikaların, hükümetlerce üretilmesini, gerekli yasal düzenlemelerin yapılmasını, uygulanmasını ve uluslararası anlaşmalara uyulmasını sağlayacak etkin ve bilinçli kamuoyu oluşturmak.

40 Eğitim çalışmaları

41 Koruma için savunuculuk

42 Ormanların Su Üretimi ile Sel ve Taşkın Değerlendirmeleri Üzerine Çalışmalar Akış ve İnfiltrasyon ölçümleri

43 İyi Tarım ve Organik Tarım uygulamalı Kırsal Kalkınma Projeleri Fıstığımız Bol Olsun Projesi TEMA BORUSAN Afyonkarahisar Kırsal Kalkınma Projesi Proje belde ve köylerinde toprak koruma ve verililiği konularında çalışmalar sürdürülmüştür. Toprak numunesi alma, analiz yaptırma ve bu analizler sonucunda doğru ve yeterli gübre kullanımı sağlanmaya çalışılmıştır.

44 Afyonkarahisar Dünya Su Gününde Farkındalık 81 İl de Hakkari Samsun Antalya

45 Su TEMA lı etkinlikler

46 Sosyal Medyada Su Farkındalığı

47 Su Tasarrufu Konusunda Farkındalık

48 Genç TEMA lar ile Yerel Etkin Su Projeleri

49 Medya ve yayın yoluyla bilinçlendirme

50 Doğayla savaş halindeyiz. Eğer kazanırsak, Kaybedeceğiz.

51

52 Kaynaklar ve İletişim Kaynaklar Su Çerçeve Direktifi ve Nehir Havza Yönetim Planlamasına ilişkin kaynaklar, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü, Eğiticileri Eğitimi Projesi uzman sunumları Nehir Havza Yönetim Planlaması Sürecinde Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolü, TEMA Vakfı Çalışmaları Örneği Ferhat TAZE TEMA Vakfı Proje Koordinatörü / Orman Yüksek Mühendisi ferhat.taze@tema.org.tr ferhattaze@hotmail.com