Su Çerçeve Direktifi nin Uygulanması ve Nehir Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Konusunda Eğiticilerin Eğitimi

Transkript

1 Su Çerçeve Direktifi nin Uygulanması ve Nehir Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Konusunda Eğiticilerin Eğitimi Cahit YAYAN Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Nisan 2015

2 İçerik Su Çerçeve Direktifi Çevresel Hedefler Kardeş Direktifler Havza Bazında Yönetim Nehir Havza Yönetim Planı Hazırlama Aşamaları Korunan Alanlar: İçme Suyu Kaynakları ve İçme Suyu Direktifi 2

3 Su Çerçeve Direktifi Amaç Sucul ekosistemlerin korunması ve geliştirilmesi Sürdürülebilir su kullanımının teşvik edilmesi Taşkın ve kuraklık etkilerinin önlenmesi 3

4 4 Su Çerçeve Direktifi Hedefi 2015 yılına kadar AB nin tüm su kütleleri (yüzey suları (Kıyı suları ve geçiş suları dahil) + yer altı suları) için iyi durum a ulaşılması Su yönetimi sisteminin idari sınırlara değil doğal nehir havzaları bölgelerine bağlı olarak kurulması Entegre su yönetimi ile su politikalarının diğer politikalarla bütünleştirilmesi (tarım, ulaştırma, enerji vs.) Üye Ülkelerin, çevresel ve kaynak maliyetlerini de hesaba katarak, su yönetiminin ekonomik analizini yapması ve kirleten öder ilkesine uygun olarak, su hizmetleri maliyetlerinin karşılanması, İlgili tarafların su yönetimine katılması ve vatandaşlara danışma

5 Çevresel Hedefler Yüzey Sularında 1. iyi ekolojik durum 2. iyi kimyasal durum Büyük ölçüde değiştirilmiş veya yapay su kütlelerinde: 1. İyi ekolojik potansiyel 2. İyi kimyasal durum YERALTI SULARI 1. Miktar olarak İyi Durum 2. İyi kimyasal durum Su durumunun kötüye gidişinin önlenmesi 5

6 Yüzey Suları Ekolojik durum = Biyolojik toplulukların kalitesi Biyolojik - sucul bitki ve hayvan türlerinin bolluğu Fiziko-kimyasal - Balık ve bitkileri etkileyen kimyasal faktörler: besin maddeleri, tuzluluk, sıcaklık, kimyasal kirleticiler Morfolojik özellikler - su miktarı, akış, derinlik, nehir yatağı biçimleri Yüzey suyu ekolojik durumu: çok iyi iyi orta zayıf kötü Kimyasal durum Çevresel Kalite Standartları kapsamında belirlenmiş öncelikli maddelerin su, sediman ve biyotadaki ölçümleri ile değerlendirilir. Diğer AB direktifleri mevzuatı ile desteklenir. Maddeler Komisyon tarafından gözden geçirilir, geliştirilir. İyi durum Nedir? Tüm yüzey suları (nehirler, göller, geçiş ve kıyı suları) için insan etkisinin çok düşük düzeyde olduğu koşullar altında varolduğu belirlenen veya tahmin edilen su biyo-çeşitliliği ve kalitesi seviyesinden çok az bir sapma 6

7 Yeraltı Suları Miktar olarak iyi durum: su çekimi < yıllık beslenim miktarı İyi kimyasal durum: Kirletici deşarjlarlarının engellenmesi Su durumunun kötüye gidişinin önlenmesi İyi durum nedir? Yeraltı suları için iyi durum yeraltı suyu kalitesinin ve miktarının, etkileşimde olduğu yüzey sularını veya yeraltı sularına bağlı karasal eko-sistemlerin ekolojisini olumsuz etkilememesi hali olarak ifade edilir. 7

8 Yapay ve Büyük Ölçüde Değiştirilmiş Su Kütleleri 8 1. Bu su kütlelerinin iyi ekolojik duruma getirilmesi için yapılması gereken hidromorfolojik değişiklikler aşağıdakiler üzerinde büyük olumsuz etki yaratıyorsa: (i) Genel çevre (ii) Su taşımacılığı, liman tesisleri veya rekreasyon (iii) Suyun saklanması amaıcyla yapılan faaliyetler (içme suyu, enerji üretimi veya sulama) (iv) Su regülasyonu, taşkın koruma, drenaj (v) Eşit derecede önemli diğer önemli insani kalkınma faaliyetleri 2. Su kütlesinin yapay veya değiştirilmiş karakterinin sağladığı yararlar teknik fizibilite veya orantısız maliyetler nedeni ile başka yollarla sağlanamıyorsa

9 Yapay ve Büyük Ölçüde Değiştirilmiş Su Kütleleri Büyük Ölçüde Değiştirilmiş Su Kütleleri ilan edilmiş kütleler için hedef iyi ekolojik durum değil iyi ekolojik potansiyel olarak belirlenmiştir. Teknik, finansal ve çevresel maliyetler Üye Devletleri kısıtlıyorsa, iyi su durumu 2021 ya da en geç 2027 yılına kadar - ya da 2027 den sonra dogal kosulların izin verdigi en kısa sürede - elde edilmelidir; Doğal koşullar veya öncelikli sosyo-ekonomik ihtiyaçlar iyi durum a ulaşmayı engelliyorsa Üye Ülkeler daha az zorlayıcı hedefler benimseyebilir; Doğal sebepler ya da mücbir sebepler oldugu takdirde su durumunun geçici olarak bozulması durumunda Üye Devletler ceza almayabileceklerdir. 9

10 SÇD: Kapsayıcı ve Tutarlı Bir Çerçeve İçme Suyu Direktifi İçme Suyu Direktifi IPPC Direktifi Kentsel Atıksu Direktifi Nitrat Direktifi Arıtma Çamuru Direktifi Su Çerçeve Direktifi yüzme Suyu Direktifi Habitat Direktifi Pestisit Direktifi Balık Direktifi İçme Suyu Direktifi 10

11 Kentsel Atıksu Direktifi Hedefler: İnsan sağlığı ve çevreyi kentsel ve tarım ve gıda sektörü gibi bazı sektörlerin atık su deşarjlarının olumsuz etkilerinden korumak. Odağı Evsel atık su Kentsel atık su Ek III kapsamındaki bazı sanayilerden kaynaklı atık suyun toplanması, arıtılması ve deşarjı 11

12 Kentsel Atıksu Direktifi den fazla nüfusa sahip bölgelerin atık suyunun toplandığı alanların birleştirilmesi ve arıtılması 2000 den fazla nüfusa sahip bölgelerin toplama alanlarından yapılan deşarjın ikincil artımı ve den fazla nüfusa sahip bölgelerin atık suyunun toplandığı hassas alanlar ve onların havzaları için ileri arıtma Tüm kentsel atık su, gıda-işleme sanayi kaynaklı atık su ve kentsel atık su toplama sistemlerine endüstriyel atık suyun deşarjı için ön-izin gereklidir. Arıtma tesislerinin performansının izlenmesi ve su örnekleri alınması Arıtma çamuru bertarafı ve yeniden kullanımı ve arıtılan suyun tekrar kullanılmasına odaklanır.

13 Nitrat Direktifi Hedef Tarımsal kaynaklı nitratların suya karışmasıyla oluşan kirliliğin azaltılması İlerde oluşabilecek benzer kirliliğin önlenmesi Kapsam Kirliliğe maruz kalmış ya da kalması muhtemel suların belirlenmesi Tebligattan sonra alanın tamamında Nitrat Hassas Zonların tanımlanması 13

14 14 Nitrat Direktifi: İyi Tarım Uygulamaları Nitrat kirliliğini azaltmak için: Arazideki gübre kullanım zamanlarının uygun olup olmadığı Eğimli arazideki gübre kullanımı Suya doygun, sel basmış, donmuş ya da karla kaplı arazideki gübre kullanımı Su yapılarının yakınındaki gübre kullanımı Hayvansal gübre ya da silaj gibi bitki materyali kaynaklı kirlenmenin önüne geçmek, sızıntı olmasını engellemek için bunların depolanabileceği büyüklükte depolama araçlarının hazırlanması, Gerek kimyasal gerek hayvansal gübrenin, miktar, eşit olarak serpilmesi gibi uygulanma prosedürleri ile ilgili düzenlemelerin yapılması.

15 Çevresel Kalite Standartları Kapsam Yüzey sularıında; sucul ortam için oluşturdukları risk nedeniyle, bazı kirletici ve maddelerin ya da madde gruplarının öncelikli olarak belirlendiği, çevresel kalite standartları belirlenmektedir. Arka Plan Su Çerçeve Direktifi su için kullanılabilecek çevresel kalite standartlarının belirlenmesini gerektirmektedir. İyi bir yüzey suyu kimyasal statüsü elde edilebilmesi için öncelikli madde ve diğer bazı kirleticiler için çevresel kalite standartlarına uyulması gerekmektedir. Öncelikli maddelerden kaynaklanan kirliliğin azaltılması ve öncelikli tehlikeli madde emisyon, boşaltım ve kayıplarının ortadan kalkması için gerekli tedbirler uygulanmalıdır. 15

16 Çevresel Kalite Standartları Parametreler Öncelikli maddeler, 33 öncelikli madde listesiyle, Su Çerçeve Direktifi tarafından belirlenmektedir. EK X Kadmiyum, kurşun, cıva, nikel ve bileşenleri, benzen, poliaromatik hidrokarbonlar (PAH) ve toplam DDT yi dahil etmektedir. 20 adet madde tehlikeli olarak listelenmektedir. 16

17 17 Havza Bazında Yönetim

18 Havza Bazında Yönetim HAVZA NEDİR? Yüzey sularının nehirler, dereler aracılığıyla taşınarak tek bir nehir ağzı, delta veya haliçten denize ulaştığı kara parçasıdır. Suların yerçekimi ile toplandığı ve boşaldığı coğrafi sınırlarla tanımlanmış bölgedir. Kendine özgü doğal (jeolojik, jeomorfolojik, hidrolojik, iklim, bitki örtüsü vb), sosyo-kültürel ve ekonomik özellikler taşıyan (arazi kullanımı, ulaşım, idari yapı, nüfus yapısına ilişkin veriler) ve çeşitli ekosistemlere sahip olan karmaşık bir sistemdir. Havza yönetimi, bu karmaşık sistemin, ekolojik dengeyi gözeten, sürdürülebilirlik hedefleri taşıyan, akılcı, gerçekçi, kaliteli bir yönetim ile yönetilmesini hedeflemektedir. 18

19 NEHİR HAVZASI YÖNETİM PLANI AŞAMALARI Nehir Havzası Özelliklerinin Belirlenmesi Önemli Baskı ve Etkilerin Özeti Korunan Alanların Belirlenmesi ve haritalandırılması İzleme Ağları ve İzleme Programları haritası Çevresel Hedefler listesi Ekonomik analizin özeti Önlemler Programının özeti Halkın katılımı ve bilgilendirme önlemlerinin özeti ve ortaya çıkan değişiklikler Yetkili makamların listesi 19

20 Karakterizasyon Havzadaki su kütlelerinin belirlenmesi ve haritalanması Su kütleleri üzerindeki insan baskılarının belirlenmesi Endüstriyel, tarımsal, evsel kullanım kaynaklı etkiler Su kütlelerinin tipolojilerinin belirlenmesi Yükseklik Derinlik Tuzluluk.. Referans özelliklerin tanımlanması su kütlelerinin el değmemiş durumda taşıyacağı özelliklerin ortaya konması İyi duruma ulaşma konusunda risk altında bulunan su kütlelerinin belirlenmesi 20

21 Baskılar-Etkiler ve Önemli Su Yönetimi Konularının Belirlenmesi Endüstri tesislerinden tarım arazilerinden ve atık depolama alanlarından hem noktasal hem yaygın kaynaklardan deşarj edilen tehlikeli kimyasallar, tarım ilaçları,gübre (insan sağlığı ve ötröfikasyon nedeniyle su ekosistemlerinde canlı yaşamına etkiler) Morfolojik değişimler barajlar, sulama kanalları - doğal nehir akışlarının bozunumu ve taşkın düzlüklerinin kesilmesi, kuruyan sulak alanlar, ekosistemlerin bozulması Su kıtlığı - Su kaynaklarının aşırı tüketimi, kötü yönetimi (aşırı çekim, aşırı kullanım) AB nüfusunun yarısı su stresi çeken ülkelerde Sürdürülebilir olmayan mekansal planlama ve arazi kullanımı gibi önemli su yönetimi konularının belirlenmesi. 21

22 Korunan Alanların Belirlenmesi Havzadaki içme suyu kaynakları, Doğa koruma alanları, Habitat ve Kuş Direktifi alanları, Sulak alanlar gibi AB direktifleri vaya farklı mevzuatla korunan alanların Belirlenmesi gerekir. 22

23 İzleme Su kütlelerinin belirlenmesi Tipolojilerin belirlenmesi Tipe özgü referans koşullarının belirlenmesi Direktifle uyumlu izleme ağının kurulması Biyolojik indekslerin Belirlenmesi Ekolojik kalite sınıfı sınır değerlerinin belirlenmesi Ekolojik kalite oranlarının belirlenmesi. 23

24 24 Çevresel Hedeflerin Belirlenmesi Yerüstü ve yeraltı sularının durumunda hiçbir kötüleşmenin olmaması ve tüm su kütlelerinin korunması, iyileştirilmesi ve restore edilmesi, 2015 yılı itibariyle iyi su durumunun sağlanması; yerüstü suları için iyi ekolojik durum (veya potansiyel) ve iyi kimyasal durum, yeraltı suları için iyi kimyasal durum ve iyi miktar durumunun sağlanması, Yerüstü sularında öncelikli maddelerin aşamalı olarak azaltılması ve öncelikli tehlikeli maddelerin aşama aşama kullanımdan kaldırılması, yer altı sularına kirleticilerin girişinin engellenmesi ve sınırlandırılması, Yeraltı sularında ciddi oranda ve artan eğilimde olan kirleticilerin azaltılması, Topluluk mevzuatında korunan alanlar için belirlenen standartların ve hedeflerin sağlanması, Eğer bir su kütlesi için birden fazla hedef varsa, bütün hedeflerin gerçekleştirilmesi gereği dikkate alınmadan en sıkı olanın uygulanması gerekmektedir.

25 Ekonomik Analiz Madde 9 Üye Ülkeler, çevre ve kaynak maliyetlerini de hesaba katarak, Ek III te yer alan ekonomik analizler ve kirleten öder ilkesine uygun olarak, su hizmetleri maliyetlerinin karşılanması ilkesini dikkate alacaklardır. Söz konusu Üye Ülke, 2010 a kadar, su fiyatlandırması politikalarının, su kullanıcılarına su kaynaklarının verimli bir şekilde kullanabilmeleri için gerekli teşvikleri sağladığından ve böylece Direktif in çevresel hedeflerine katkıda bulunduğundan emin olmalıdır. En azından sanayi, evsel kullanım ve tarım olarak ayrılmış farklı su kullanımlarının, Madde III uyarınca gerçekleştirilmiş ekonomik analizlere bağlı olarak ve Kirleten Öder İlkesi dikkate alınarak, su hizmetleri maliyetlerinin karşılanmasına yeterli katkıda bulunması sağlanacaktır.

26 Ekolojik durum/ekosistem hizmetleri Madde 2.38 Su hizmetleri; evsel kullanım, kamu kurumları ya da diğer tüm ekonomik faaliyetler için: (a) yüzey ya da yeraltı su çekimi, su tutma, depolama, yüzey ya da yeraltı suyu artıma ve dağıtma ve (b) toplanıp arıtıldıktan sonra yüzey sularına bırakılan atıksu tesislerinin sunuduğu tüm hizmetleri kapsar. Madde 2.39 Su kullanımı; Madde 5 ve Ek II kapsamında tanımlanan suyun durumu üzerine önemli etkisi olan diğer tüm faliyetlerle birlikte tüm su hizmetlerini kapsar.

27 27 Önlemler Programı Minimum gereklilikler: Verimli ve sürdürülebilir su kullanımının teşvik edilmesi Su fiyatlandırma politikaları, su hizmetleri için maliyet karşılaması ve teşvik fiyatlarının uygulanması İçme suyu üretimi için gereken saflaştırma arıtımını aza indirmek için su kalitesinin korunması Yüzeysel ve yeraltı kaynaklı tatlı suların çekiminin kontrol altına alınması Yapay reşarjların kontrol altına alınması Control artifi cial recharge or augmentation of groundwater bodies Kirliliğe neden olabilecek noktasal kaynaklı deşarjların su çekimi izinlerinin verilmesinden önceki aşamada kontrol altına alınması Yaygın kaynaklı kirleticilerin kontrol altına alınması Su kütlelerinin hidro-morfolojik koşullarının istenen ekolojik potansiyele veya duruma ulaşmayı sağlayacak durumda olmasının temin edilmesi Belli koşullar altında kirleticilerin yeraltı sularına doğrudan deşarjının yasaklanması

28 Halkın Katılımı İlgili tarafların aktif katılımı sağlanacaktır. Taslak Havza Planı görüşe açılacaktır. İsteyenlere çalışma dokümanları sağlanacaktır. Bilgi paylaşımı ve bilinçlendirme için çalışma grupları 28

29 Yetkili Makamların Listesi Su Çerçeve Direktifinin uygulanması ve Nehir Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması sürecinde hangi kurumun hangi faliyet ve önlemlerden sorumlu olduğunun açık bir şekilde belirtilmesi gerekmekredir. 29

30 Korunan Alanlar: İçme Suyu Kaynakları Tüketiciye yeterli miktar ve uygun kalitede içme suyu sağlanabilmesi için suyun toplandığı havza veya akiferden nihai tüketiciye kadar olan bütün aşamaların bütüncül bir yaklaşımla ele alınması gerekir. İçme suyu temin sisteminde karşılaşılan ve karşılaşılması muhtemel risklerin belirlenerek önlenmesi veya etkilerinin minimize edilebilmesi için havzadan musluğa bütün sistemin bir bütün olarak ele alınmalıdır. 30

31 İçme Suyu Koruma Planı Su temin edilen kaynağın baslenim alanında, suyun çekildiği rezervur, kaynak, akarsu veya kuyuda arıtma tesisinde, İsale hatlarında Depolarda, terfi merkezlerinde dağıtım şebekelerinde Su kalitesi ve miktarına yönelik baskıların tanımlanması ve bu baskıların suya ulaşma yollarının tanımlanması Baskıların analiz edilmesi ve önceliklendirilmesi Baskıları önlemek veya minimize etmek için önlemler programının oluşturulması Önlemler için gerekli izleme programlarının oluşturulması 31

32 Havzanın Karakterizasyonu Havza sınırlarının belirlenmesi Havzadaki yerleşimler ve alt yapı sistemlerinin tespiti Havzanın Sosyo ekonomik durumunun belirlenmesi İklim, sıcaklık, yağış, buharlaşma verilerinin elde edilmesi, Havzanın jeolojik, hidrojeolojik ve hidrolojik özelliklerinin belirlenmesi, Havzanın su bütçesinin hesaplanması. Su kalitesinin belirlenmesi. 32

33 Baskıların Belirlenmesi Kentsel ve Endüstriyel atık su miktarı ve kompozisyonunun belirlenmesi, Yayılı kirletici kaynakların ve kirlilik yüklerinin hesaplanması, Madencilik faaliyetleri ve etkilerinin belirlenmesi Katı atık düzenli ve düzensiz depolama alanlarının belirlenmesi Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirlilik yükünün belirlenmesi Su çekimlerinin tespit edilmesi 33

34 Önlemler Programının Oluşturulması Evsel ve endüstriyel atıksuların arıtlıması İyi tarım uygulamaları ile yayılı yüklerin kontrolü, Su çekimlerinin denetlenmesi, Katı atıkların düzenli depolanmazsı, vahşi depolama alanlarının rehabilitasyonu. 34

35 İzleme ve Denetim Alınan tedbirlerin ne kadar etkili olduğunun belirlenebilmesi için bir izleme programı oluşturulmalı, Hangi noktada hangi parametrenin ne sıklıkla ve kim tarafındsan izleneceğinin belirlenmesi, Tedbirlerin uygulanmasının sürekli denetlenmesi gerekir. 35

36 Halkın Katılımı İçme suyu Kayynağının korunması ve sürdürülebilir kullanımının garanti altına alınması için yapılacak çalışmaların etkin olabilmesi için sürecin her aşamasında halkın bilgilendirilmesi ve sürece katkı sunmasının sağlanması faydalı olacaktır. 36

37 37 İçme Suyu Direktifi İnsani kullanım amaçlı suların kalitesi Direktifte belirlenmiş analiz yöntemleri ya da muadili yöntemlerle düzenli olarak izlenmelidir. Yeni direktif kapsamında parametre sayısı azaltılmış olsa da üyelerin magnezyum, toplam sertlik, fenoller, çinko, fosfat, kalsiyum ve klorit gibi parametre ekleme olanağı tanımaktadır. Her üç yılda bir içme suyu kalite raporları yayınlanması gerekmektedir. AB de özet raporlar yayınlar. Üye Ülke beş yıl içinde Direktifi uyumlaştırmalıdır. İnsan sağlığını etkilememesi şartıyla, kısa süreli ayrıcalıklar tanınabilir

38 Amaç ve Kapsam Avrupa Birliği İçme Suyu Direktifi (DWD) 98/83/EC insani kullanım amaçlı suyun kalitesiyle ilgilidir ve AB deki Su Tedarik ve Sanitasyon yönetmeliklerinin bir kısmını oluşturur. Suyun temizlik ve içilebilirlik gerekliliklerini belirleyerek insan sağlığını korumak Doğal maden suları hariç insani kullanım amaçlı suların tamamını kapsar Suyun temiz ve içilebilir olması için gerekli tüm adımları atmak 38

39 Parametreler İçme suyu hiçbir seviyede mikroorganizma, parazit, ya da insan sağlığına potansiyel risk oluşturaibliecek hiçbir başka madde içermemelidir; İçme Suyu Direktifi nin mikrobiyolojik, kimyasal ve radyoaktivite parametre limitlerini aşmamalıdır. Annex I kapsamında olmayan ancak sınırları dahilinde insan sağlığının korunması gereken durumlar için ek parametreler için değerler belirlemelidir. 39

40 İstisna Halleri Direktif kapsamındaki istisnalar insan sağlığına potansiyel tehlike oluşturmamalıdır ve Bölgede insani kullanım amaçlı su başka herhangi uygun bir kaynaktan sağlanamıyor olmalıdır 40

41 İzleme Noktaları (a) Tesis ya da işletmelerde, insani kullanım amaçlı suyun bulunduğu musluk (b) suyun tanker sağlandığı durumlarda, tankerden çıkış noktası (c) satılmak üzere suyun şişe ya da muhafaza kaplarına doldurulduğu durumlarda, suyun şişelere ve kaplara doldurulduğu nokta (d) suyun yiyeceklerin hazırlanması için kullanıldığı durumlarda, suyun hazırlık amaçlı kullanıldığı nokta Evsel dağıtım sistemleri ya da onları bakımı dahil değildir. İçme suyu üretiminde kullanılan suyun kirliliğindeki bir artış için Su Çerçeve Direktifi ne başvurulmalıdır. 41

42 Koruma Önlemleri Su şebekelerinin içme suyu kalite standartlarına uymasını sağlamak Yüzey ve yeraltı sularının temiz kalması için uygun su koruma önlemlerinin alınmasının sağlanması Suyun şebekeye verilmeden önce gerekli suartıma yöntemlerine tabi tutulması 42

43 43 TEŞEKKÜR EDERİM