MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ-5

Transkript

1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ-5 1 Genel Bilgiler Bir makinanın, şirketin, gayrimenkul projesinin veya buna bağlı hak ve faydaların belli bir tarihteki değerinin belirlenmesi amacı ile yapılan çalışmaya değerleme bu çalışmanın sonucunda tespit edilen kanaate ilişkin rakama ise değer denir. 2 1

2 3 Genel Bilgiler Anaparaya dönüştürme oranı 4 2

3 5 (MARR) MARR :En düşük çekici getiri oranı (Minumum attractive rate of return) Yapılan yatırımdan geri dönecek olan minumum faiz oranıdır. Bu oran küçükse yatırım red edilir, büyükse kabul edilir. 6 3

4 (MARR) 7 Tahvil Şirketlerin fon ihtiyaçlarını karşılamak için çıkardıkları borçlanma senetlerine tahvil denir. Anonim şirketler genel kurul kararı ile tahvil çıkarabilir. Çıkarılan her tahvilin değeri aynı olmalıdır. Ayrıca şirket ödenmiş sermayesinden fazla tahvil çıkaramaz. Tahvil çıkarmak isteyen şirketler SPK den izin almak zorundadır. Devlet Tahvilleri ve Özel Sektör Tahvilleri: Devlet tarafından iç borçlanma (istikraz) yoluyla çıkarılan tahviller devlet tahvili veya hazine bonosu adını alır. Devlet ihtiyacına göre vade belirler. Özel sektör tarafından belirli amaçlar ile değişik vadeler ile çıkarılan tahviller ise özel sektör tahvilleridir. 8 4

5 Sermaye şirketlerinin ortaklarına sermaye paylarını belgelendirmek amacı ile verdikleri kıymetli evraklara hisse senedi denir. Her sermaye şirketi hisse senedini çıkarma yetkisine sahip değildir. Sermaye Piyasası Kurulundan izin alan sermaye şirketleri hisse senedi çıkarabilir. Hisse senedi çıkarma yetkisi olan kurum ve kuruluşlar şunlardır: - Anonim şirketler - Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler - Özel kanunla kurulmuş kurumlar (T.C. Merkez Bankası, Kamu İktisadi Teşekkülleri, sigorta şirketleri, bağlı ortaklıklar) 9 Geri ödeme süresi bir getiri veya karlılık ölçüm metodu değildir. Sadece yatırımcı şöyle düşünür «bu proje 3 yılda geri dönerse yatırımı yaparım vb.». Proje 3 yıldan az veya eşitse bu projeyi kabul eder. Aksi halde reddeder. 10 5

6 ÖRNEK: 800 bin lira hatlı olarak alınan Ulus-Ayrancı hattında çalışmaktadır. Her yıl 240 bin lira kazanacağı tahmin edilmektedir. Bu minibüs yatırım tutarını kaç yılda geri almaktadır. GÖS1= 800/240=3,33 yıl hesaplanır. Bir çok yatırımın nakit girişi tek düze (düzenli) değildir. Bu takdirde bu formül kullanılmaz kümülatif toplam tablosu düzenlenir. Geri ödeme süresinden sonraki (pozitife geçtikten sonraki) nakit akımları dikkate alınmaz. 11 GÖS 1 GÖS 1 12 ayda 2500 TL kazanırsa 1500 TL yi kaç ayda kazanır. 12*1500/2500=7,2 ay oda 12 2,6 yıl eder. Yani proje 2 yıl 7,2 ayda ana parasını geri alır. 6

7 Örneğin 10 yıl ekonomik ömre sahip bir makine olsun bunun yatırım yapıldığında GÖS1 değeri 9,56 yıl çıkmış olsa bu proje zaman itibari ile çok riskli bir projedir. Ana paranın geri alınması için bu kadar süreye ihtiyaç duyulacaktır. Bu projenin reddi gerekir. Projenin reddi veya kabulünde sektörde o proje ile ilgili süreler kriter olarak alınır. Mesela bir makine 5 yılda kendisini ödediğinde karlı kabul ediliyorsa projenin kendisini 5 yılda veya daha az sürede (3 veya 4 yıl) ana parayı geri ödemesi gerekir. 5 yıldan yukarı sürelerin reddi gerekir. GÖS 1 =yatırımın ana parasının ne kadar sürede geri alınacağını GÖS 2 =ana para ve toplam faizin ne kadar sürede geri alınacağını Toplam faiz= GÖS2-GÖS1 toplam faizin ne kadar sürede geri alınacağını Karlı süre= n-gös2 projenin ne kadar süre karlı çalışacağını gösterir. Zaman riski= GÖS2/n projenin anapara ve faizlerinin ekonomik ömre göre ne kadar sürede geri alınacağını yüzde olarak gösterir. 13 GÖS

8 Örnek: AL-İŞ Alüminyum döküm sanayi bir enjeksiyon makinası yatırımı yapmak istemekyedir.yatırım tutarı 250 bin liradır. Ve bu makinalar için ekonomik ömür 6 yıl, sermaye maliyeti %40 dır. Nakit girişleri ise şöyledir. 130, 110, 140, 225, 170, 220 bin liradır. Bu projenin geri ödeme süresi (GÖS1 ve GÖS2), faz ödeme süresi nedir. Çözüm: Enjeksiyon makinasına ait geri ödeme süresi Tablosu Tabloya göre projenin GÖS2 si için üç tam yıl ve bir kırık yıl geçmiş durumdadır. Bu durum 12 ayda 58,5 bin kazanırsa 50,1 bin lirayı kaç ayda kazandığı hesaplanır. X=50,1*12/58,5=10,2 ay hesaplanır. Projenin GÖS2=3 yıl 10,2 aydır. Projenin GÖS1 i hesaplanırsa 2 yıl 0,8 ay bulunur. Yani ana para bu süre içinde geri alınmaktadır. GÖS2=3 yıl 10,2 ay Yani Proje ana parası ve faizleri bu süre içerisinde geri alınır. Toplam faiz=gös2-gös1 =3 yıl 10,2 ay 2 yıl 0,8 ay =1 yıl 9,4 ayda geri alınır. Karlı süre=n-gös2 = 6 3 yol 10,2 ay = 2 yıl 1,8 ay Zaman Riski (ay üzerinden) = GÖS2/n =46,2/72 =%64,16 Anapara ve faizleri ekonomik ömrün %64,16 sında geri alınmaktadır. Karlı çalışacak süre: 1-0,64,16=%35,84 ekonomik ömrünün süresidir. Sanayide bir projenin firma için karlı çalışacağı sürenin ekonomik ömrün ortalma %40-50 si civarında olması beklenir

9 Genel Bilgiler Genellikle bütün mühendislik problemleri birden fazla bir yolla çözümlenebilir. Hemen hemen bütün işletme kararları, birden fazla alternatif incelenerek alınır. Tek bir alternatifle yatırım yapılması endüstriyel sektörde söz konusu olamaz. Mühendislik ekonomisi ayrıca alternatiflerin ekonomik neticeleri arasındaki farkı inceler. Alternatiflerin ekonomik farklılıkları konsepti mühendislik ekonomisinin temelini ve en önemli konusunu oluşturur. Eğer alternatif yoksa mühendislik ekonomisi eğitimine de gerek yoktur. 17 Genel Bilgiler Alternatif, bir tahmin meselesi değildir. Ekonomik analizlerde gerekli olan bilgi (enformasyon) çok dikkatlice yapılan inceleme neticesi oluşan bir bilgidir. Bir işin teknik yönü arttıkça, mühendisin oynayacağı yönetim rolü de artmaktadır. Mühendislerin topladığı veriler ve yapacağı tavsiyelerle oluşacak olan teknik ekonomik analizler, pek çok makro düzeydeki devlet yatırım kararlarının temelini oluşturacaktır. 18 9

10 Genel Bilgiler 19 Genel Bilgiler Mühendisler malzeme, insan gücü ve ekipman gibi kaynakları değerlendirmede ve kullanmada ekonomiyi ön plana çıkarırlarsa, para kaynağının kullanımı içinde diğer kaynak kullanımında gösterdikleri dikkati göstermelidirler. Genellikle sektörümüzde tahmini yaklaşımlar söz konusu olmaktadır. Bu tür yaklaşımlarda karar mekanizmasındaki kişilerin ehliyeti ve tecrübesi rol oynamaktadır. Doğru olan mantıklı ve dikkatli seçilmiş bir alternatif üzerinde karar vermektir. Doğru alternatiflerde doğru hesaplara dayandırılmalıdır

11 Alternatiflerin sınıflandırılması

12 Nakit akışı türleri

13 ŞİMDİKİ DEĞER (ŞD, PW) ANALİZİ 25 NET ŞİMDİKİ DEĞER 26 13

14 NET ŞİMDİKİ DEĞER 27 Bağımsız projelerde 28 14

15 Örnek Yatırım Bedeli: 10000$ Yıllık gelir (kazanç) : 5310$/yıl Süre : 5 yıl Hurda değer (salvage value): 2000$ Yıllık harcamalar (bakım ve işletim giderleri): 3000$/yıl Firmanın kabul edebileceği kâr oranı: %10 dur. Çözüm: Net Şimdiki Değer, NŞD=0 $ 29 Ödev: 30 15

16 ŞİMDİKİ DEĞER (ŞD, PW) ANALİZİ [EKONOMİK ÖMÜRLER EŞİT] İlk yatırım maliyeti Yıllık İşletme maliyeti hurda değeri Ömür, yıllık MARR yıllık % 10 ise maliyetleri, aşağıda maliyetleri gösterilen eşit ömürlü makinaların şimdiki değer analizi gerçekleşir. Her üç alternatifin gelirlerinin aynı olması beklenir. MARR: En düşük çekici getiri oranı 31 Örnek 1. Alternatif Yıllık işçilik gideri: Yıllık işçilik maliyeti: N=5 yıl, Yatırılan kapital için %9 sermaye değeri 32 16

17 Soru devam 2. Alternatif: Greyder gideri: Yıllık bakım maliyeti: Hurda satış fiyatı: Yıllık işçilik maliyeti: Alternatif: İlk giderler: Yıl sonra: Yıl sonra: Yıllık işçilik maliyeti: Soru: 34 17

18 ŞİMDİKİ DEĞER (ŞD, PW) ANALİZİ [EKONOMİK ÖMÜRLER EŞİT DEĞİL] 35 ŞİMDİKİ DEĞER (ŞD, PW) ANALİZİ [EKONOMİK ÖMÜRLER EŞİT DEĞİL] 36 18

19 1-Yenileme Varsayımı (LCM) 1- Yenileme varsayımı (Repeatability assumption) Ekonomik ömürleri farklı olan alternatiflerin ortak çarpanı belirlenerek, söz konusu alternatiflerin belirlenen ortak çarpan ekonomik ömür boyunca yenilendiği varsayılır. NA=10 yıl; NB=15 yıl olması durumunda ortak çarpan 30 yıldır. Bu durumda; A alternatifi 3 kez yenilenir. B alternatifi 2 kez yenilenir Ortak Analiz Dönemi Seçme (PHA) Salvage value: hurda değer, Kalan değer hesabı Book value: Defter değeri, hurda değeri 38 19

20 Kalan değer hesabı (Salvage value)

21 GELECEK DEĞER ANALİZİ (GD, FW) 41 Örnek: 42 21

22 Örnek: 43 Kapitalize Maliyet (KM) Capitalized Cost (CC) 44 22

23 Kapitalize Maliyet (KM) Capitalized Cost (CC) 45 Kapitalize Maliyet (KM) Capitalized Cost (CC) Gelir Kapitalizasyonu Metodu, bir gayrimenkulün değeri gelecekte sağlayacağı net gelirlerin belirli bir iskonto faktörüyle bugünkü değerleme indirgemesi yöntemidir. Burada kullanılacak iskonto oranına Kapitalizasyon Oranı (kısaltma: KO) adı verilir. Buradaki kapitalizasyon oranı çeşitli yötemlerle ifade edilir. Örnek olarak bakacak olursak, Bir gayrimenkulün yıllık net geliri: TL olsun, Yapı Kapitalizasyon Oranı (KO) : %10 Bu verilere dayanarak bu gayrimenkulün yapı değerini bulalım: Yapı Değeri= Yapının Yıllık Net Geliri / Yapı Kapitalizasyon Oranı (KO) Yapı Değeri= / 0.10 Yapı Değeri= TL 46 23

24 Nakit akışları 47 Örnek 48 24

25 Çözüm: Yinelenmeyen 49 Çözüm devam Yinelenmeyen 50 25

26 Örnek 51 Örnek 52 26

27 YILLIK EŞDEĞER ANALİZLER (ANNUAL WORTH ANALYSIS) 53 ÖRNEK Bir proje mühendisi olan Eric Forman, Wisconsin'de yeni bir ofis kurmak için atanır. İki kira seçeneği vardır: (A ve B konumunda) Yıllık kira maliyeti Depozito dönüş Kira dönemi (yıl) 54 27

28 Seçim Kriterleri 55 Örnek soru: 56 28

29 Çözüm: 57 Çözüm: 58 29

30 Sermaye Geri Dönüş SGD [A/P] ve YEM (Capital Recovery CR and AW) 59 Sermaye Geri Dönüş SGD [A/P] ve YEM (Capital Recovery and AW) 60 30

31 61 Örnek soru: Bir şirket iki makine düşünüyor. Yılda% 12 faiz oranı ile hangi makine şirketini seçmelisiniz? Çözüm: 62 31

32 Örnek soru: 63 Çözüm: 64 32

33 Çözüm: 65 Örnek: 66 33

34 Çözüm: 67 Çözüm: 68 34

35 Ödev: 69 KAYNAKLAR: 1-Mustafa KUTANİŞ, SAÜ. İnşaat Müh. Ders notları, Mersin Üni. Ders notları, Tahir AKKÜN, SAÜ. Teknoloji Fak. Ders notları, Okka, O., "Mühendislik Ekonomisi", web, Selçuk Üniversitesi,İnşaat Mühendisliği Bölümü, Alternatif Karşılaştırma Metotları