MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK

Transkript

1 Prof. Dr. AYSEL ÇELİKEL MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK Genel Kurallar Milletlerarası Özel Hukuk Milletlerarası Usul Hukuku Yenilenmiş 11. Bası Prof. Dr. Aysel Çelikel Prof. Dr. B. Bahadır Erdem

2 Yayın No : 2610 Hukuk Dizisi : Bası: 1984 / İSTANBUL 2. Bası: 1987 / İSTANBUL 3. Bası: 1992 / İSTANBUL 4. Bası: 1995 / İSTANBUL 5. Bası: 1997 / İSTANBUL 6. Bası: Şubat / İSTANBUL 7. Bası: Mayıs / İSTANBUL 8. Bası: Kasım / İSTANBUL 9. Bası: Şubat / İSTANBUL 10. Bası: Ocak / İSTANBUL 11. Bası: Ocak / İSTANBUL ISBN Cop yright Bu ki ta bın bu ba sı sı için Tür ki ye de ki ya yın hak la rı BE TA Ba sım Ya yım Da ğı tım A.Ş. ye ait tir. Her hak kı sak lı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı kıs men ve ya tama men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya baş ka her han gi bir şe kil de çoğal tı la maz, da ğı tı la maz. Nor mal öl çü yü aşan ik ti bas lar ya pı la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı - Cilt : Express Basımevi Deposite İş Merkezi A6 Blok No: 309, İkitelli OSB Küçükçekmece-İstanbul (Sertifika No ) (0212) Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Dayanışmanın ve paylaşmanın en güzel örneğini veren eşim Murtaza Ali Çelikel e

4

5 Akademik yaşamım süresi içinde bir bilim insanı titizliği ile, severek hazırlamış olduğum kitabımın, emekli olduktan sonra da yaşamasını sağlayan, Yeni Yasanın hükümleri ile zenginleştiren, anabilim dalımızın sağlam hukuk mantığı ile dikkati çeken genç akademisyeni Doç. Dr. B. Bahadır Erdem e teşekkürü borç biliyorum. Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL

6

7 Teşekkür İ.Ü. Hukuk Fakültesi Devletler Özel Hukuku Anabilim Dalına 1988 yılında 21 yaşında genç bir asistan olarak girdiğim zaman Prof. Dr. Aysel Çelikel, çift seksiyonun çok güzel ve canlı bir şekilde ders anlatan ve öğrenciler tarafından çok sevilen hocasıydı. Hocamın öğrenciler tarafından bu kadar sevilmesinin bir önemli nedeni de derslerinde öğrenciye kendi dünya görüşlerini aktarması, örnekler vermesi ve bu görüşleri ve hayata bakış açısı ile öğrencileri için örnek teşkil edip, ışık olmasıydı. Nitekim Profesör Dr. Çelikel i en öz şekilde tanıtmak isteseniz belki de söyleyeceğiniz ilk özelliği hayattaki duruşunu ve bakış açısını hiç çekinmeksizin ve hiç sarsılmaksızın cesurca paylaşması ve gençlere örnek olmasıdır diyebilirsiniz. Profesör Dr. Çelikel, bir asistan için akademik kariyerin belki de ilk en zor sınavı olan pratik çalışmayı bana yaptıran hocamdır. Asistanlığımın ikinci yılında, bütün bir ikinci ders yılında yanımda durarak benim pratik çalışma yapmamı bir kere dahi müdahale etmeksizin izlemiş ve beni hocalığa alıştırmıştır. Hoca olarak yetişmenin diğer bir önemli eğitimi olan sınav kâğıtlarının okunması konusunda da bana ilk güvenen ve sınav kâğıdı okuma görevini bana ilk veren yine hocam Prof. Dr. Çelikel olmuştur. Hocamız, insan yetiştirme konusundaki bu öncülüğünü, sevgili kürsü arkadaşım Prof. Dr. Günseli Öztekin Gelgel e ve diğer bütün gençlere de yapmıştır. Genç bir asistan olarak Hocam Prof. Dr. Çelikel i izlerken en fazla etkilendiğimiz yanlarından bir tanesi de hocamızın Türkiye deki kadın hareketinin başını çeken öncü akademisyenlerden birisi olmasıydı. Hocamızın Hukukçu Kadınlar Derneği Başkanı olarak, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği ve Öğretim Üyeleri Derneği nin kurucusu olarak ve diğer dernek ve sivil toplum kuruluşlarındaki öncü rolü ile kamuoyunu aydınlatması, insan hakları, kadın hakları konusundaki çalışmaları, yeni Medeni Kanun un kabul edilmesi için yaptığı çalışmalar bizler için her zaman gurur vesilesi olmuştur. Profesör Dr. Çelikel in en önemli özelliklerinden bir tanesi de üstün ve unutulmaz idarecilik kariyeridir. Hocamızın İ.Ü. Hukuk Fakültesi

8 VIII Dekanı olarak görev yaptığı dönem, Fakültemizin onurunu ve bütünlüğünü korumak için verdiği savaş ve yine yapılan baskıları kabul etmeyerek Hukuk Fakültesi Dekanlığı ndan istifası bütün Fakülte ve özellikle genç akademisyenler için unutulmaz bir örnek ve ders olmuştur. Profesör Dr. Çelikel, hiçbir makamdan güç almayan ve kendi karakteriyle bulunduğu makamlara güç katan kişiliği ile hiçbir zaman makam peşinde olmamış, ancak makamlar Hocamızın peşini hiç bırakmamıştır. Nitekim Profesör Dr. Çelikel, emin, güvenilir ve partiler üstü kişiliği ile iki milletvekilliği seçim dönemi arasında T.C. Adalet Bakanı olarak atanmış ve hocamızın yaptığı bu görev bizlere yeni bir örnek ve gurur vesilesi olmuştur. Hocamız, İstanbul Ticaret Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı olduğu dönemde de bu genç ve yeni Fakülteye, Hukuk Fakültesi kimliği kazandırmış, Fakültenin özellikle genç akademisyenleri için unutulmaz bir ümit ve ışık olmuştur. Hocamız, bu görevinde de, her yaptığı bilimsel etkinlikte beni ve yetiştirdiği diğer bütün akademisyenleri teşvik etmiş, bilim camiası ile uygulamacıların kaynaşmasına vesile olmuştur. Hocamızın en önemli ve en fazla örnek alınması gereken özelliklerinden bir tanesi de insan yetiştirmesi ve yetiştirdiği insanların bilgisinden, o kişiler ve yapılan işin niteliği bakımından en iyi ve en verimli şekilde yararlanmayı bilmesidir. Hocamız, belki de karakterindeki bu örnek yanı ile her zaman dinamik, her zaman genç, her zaman bütün yeniliklerin içinde ve karşılaşılan her sorunun çözümünde de, her zaman öncü olarak yer almaktadır. Profesör Dr. Çelikel, hem görev yaptığı kurumların hem de yetiştirdiği bütün akademisyenlerin kendisine iletilen ve hatta iletilmese dahi haberi olan her sorununu hiç gocunmaksızın ve hiç üşenmeksizin görev edinir ve sorunun aşılması için çabalar. Hocam Prof. Dr. Çelikel in, yıllarca verdiği emeklerin ürünü olan Milletlerarası Özel Hukuk kitabının yeni basılarını birlikte çıkarma teklifini ilk duyduğum andaki mutluluğu tarif etmem ne derece imkânsız ise bu zor görevin verdiği sorumluluk duygusu da bir o kadar ağırdır. Öğretim üyesi olarak yetişmemdeki emeklerini ödememin mümkün olmadığı sevgili Hocama borcumu, bana emanet ettiği kitabını her zaman doğru ve düzgün bir şekilde yaşatarak bir nebze olsun ödeyebilmeyi umuyorum. Böylece Hocamın en önemli özelliği olan genç hukukçuları yetiştirme görevi, Milletlerarası Özel Hukuk kitabının devamı ile sağlanmış olacaktır.

9 Hocam ile birlikte kitap çıkarmanın en zevkli tarafı ise hiç şüphesiz, Milletlerarası Özel Hukuk kitabını birlikte çıkardığımız 8. basıda olduğu gibi, 9. basıda da yaptığımız çalışmalar esnasındaki tadına doyulmaz sohbetler ve fikir alışverişleridir. Hocamın engin tecrübelerinden ve hukuki bakış açısından yararlanma fırsatı veren ve haftalarca süren bu sıkı çalışmalarımızı bir sonraki basıyı çıkarana kadar çok özleyeceğimi itiraf etmem gerekiyor. O nedenle kitabımızın yeni basısının bütün öğrencilere ve uygulamacılara faydalı olacağı ve bir an önce tükenerek bana, Hocamla yeni basıya birlikte hazırlık yapmanın eşsiz zevkini tattıracağı umuduyla, sevgili Hocama bana olan inancından ve değerli emanetinden dolayı en içten teşekkürlerimi ve saygılarımı sunuyorum. IX Doç. Dr. B.Bahadır Erdem

10

11 ONBİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Kitabımızın dokuzuncu basısında, 12 Aralık 2007 tarihinde yürürlüğe giren 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun un yeni hükümlerine göre kitabı yenilemiş, onuncu basıda ise 5718 s. MÖHUK un uygulanması ile oluşan yeni yargı kararlarını kitaba işlemiştik. Onuncu basıdan bugüne kadar geçen sürede ise bütün hukukçular bakımından çok büyük önem taşıyan Türk hukukundaki üç temel kanun değişmiştir t sayılı Türk Borçlar Kanunu, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girecek ve seksen beş yıldır yürürlükte bulunan 1926 t s. Türk Borçlar Kanunu, yürürlükten kalkacaktır t s. Türk Ticaret Kanunu da yine tarihinde yürürlüğe girerek, elli beş yıldır Türk hukukunda yürürlükte bulunan t s. Türk Ticaret Kanunu nu yürürlükten kaldıracaktır t s. lı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ise yürürlükten kalmış ve yerine tarihi itibariyle t s. Hukuk Muhakemeleri Kanunu geçmiştir. Türk özel hukukunun temeli olan bu üç Kanun un değişmesi, Milletlerarası Özel Hukuk kitabımızda bir kez daha, özellikle Milletlerarası Usul Hukuku kısmı başta olmak üzere hemen her bölümünde önemli değişiklikler yapılmasına yol açmıştır. Kitabın son basımından bugüne kadar geçen süreçte Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukukunda meydana gelen gelişmeler de yine kitabın yeni basısına işlenmiş bulunmaktadır. Değişen her üç Kanunun yeni hükümlerini büyük bir özveri, titizlik ve dikkatle kitaba işleyerek yeni basının hazırlanmasında işimizi önemli ölçüde kolaylaştıran İ.Ü.Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim dalı öğretim üyesi Yar.Doç. Dr. Emre Esen e, kitabın Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması kısmındaki yardımlarından dolayı Araş.Gör. Elif Ulusu ya ve kitabın basıya hazırlanmasındaki yardımlarından dolayı Araş.Görevlileri Zeynep Nalçacıoğlu Erden e, Cemre Tüysüz e ve İlyas Arslan a teşekkür ederiz. Her basıda olduğu gibi Kitabımızın 11. Basısını da kısa sürede büyük bir titizlikle hazırlayan Sayın Gülgonca Çarpık a ve yayınlayan BETA Basım A.Ş. ile değerli yöneticisi Sayın Seyhan Satar a da ayrıca teşekkür ederiz. Aralık 2011 Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. B. Bahadır ERDEM

12

13 SEKİZİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Küreselleşme olgusunun iletişim teknolojisindeki olağanüstü gelişme ile birleşmesi, bütün dünyayı etkileyen yeni düşüncelerin, kavramların, yeni ilişkilerin ve davranışların doğumuna neden olmuştur. Ülke sınırlarının eski önemini yitirdiği bu yeni düzende, uluslararası ilişkilerin hızla gelişmesi, ekonomilerin dışa daha çok açılması, uluslararası ticaretin öneminin gittikçe artması olgusunu gündeme getirmiştir. Bu gelişmeler ışığında Milletlerarası Özel Hukuk un konusuna giren olaylar ve uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin kuralların önemi her gün artmaktadır. Bu konuda bilimsel eserlerin yayınlanması, Türk hukukuna ve ticaret hayatına önemli katkılar sağlayacaktır. Kitabımızın 2007 yılında gerçekleştirdiğimiz 8.baskısını İ.Ü. Hukuk Fakültesi Devletler Özel Hukuku anabilim dalının değerli öğretim üyesi Doç.Dr. B.Bahadır Erdem le beraber hazırladık. Bu baskıda 1982 den beri yürürlükte olan 2675 sayılı Yasanın yerini alacak olan ve TBMM Komisyonlarından geçerek yasalaşmayı bekleyen Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanun Tasarısının hükümlerine de, her konuya ilişkin ayrı başlıklar halinde yer verdik. Yaklaşık 25 yıldan beri yürürlükte olan 2675 sayılı Yasayı, gelişen ihtiyaçlar ve AB hukukunun kuralları ile uyum içinde yeniden düzenleyen Tasarı, Türk Devletler Özel Hukuku için bir yenilik teşkil etmektedir. Kanunlaşması beklenen yeni Yasanın, Türkiye nin gelişen uluslararası ilişkilerinin ve uluslararası ticaretinin ihtiyaçlarına cevap vereceği umudunu taşıyoruz. Kitabımızın özellikle akitler, milletlerarası yetki, tebligat ile ilgili konuları ve yasalaşmayı bekleyen Tasarı hükümleri Doç.Dr.Bahadır Erdem tarafından kaleme alınmış, konular birlikte tartışılarak kitaba geçirilmiştir. Kanunlaşma aşamasında olan Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun Tasarısı ile ilgili açıklamaları içeren kitabın yeni basısının hukukçularımız ve öğrencilerimize yararlı olacağı inancını taşımaktayım. Gösterdikleri özen ve dikkat ile kitabın kısa sürede baskıya hazırlanmasında emeği geçen Hukuk Fakültemiz Devletler Özel Hukuku Anabilim Dalındaki araştırma görevlileri Kerem Giray, Emre Esen, Mine Tan Dehmen ve Elif Ulusu ya teşekkür ederim. Sekizinci baskıyı gerçekleştiren BETA Basım Yayın AŞ. ye ve değerli yöneticisi sayın Seyhan Satar a, dizgiyi kısa sürede dikkatle gerçekleştiren sayın Gülgonca Çarpık a içtenlikle teşekkür ederim. Ekim 2007 Prof.Dr. Aysel ÇELİKEL

14

15 BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ Milletlerarası özel hukukun Türkiye de eski ve köklü bir geçmişi yoktur. Ekonomik, sosyal, kültürel konuların uluslararası alanda geniş ölçüde önem kazanması, bu hukuk dalının gelişmesini de aynı ölçüde etkilemiştir. Bugün ekonomik ve kültürel alanda bütün dünya milletleri ile ilişki içinde olan Türkiye, milletlerarası özel hukukun konusuna giren birçok mesele ile karşı karşıya bulunmaktadır. Bu gerçek tarihinde Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanun un kabulü sonucunu doğurmuştur. Milletlerarası özel hukuk alanında önemli bir boşluğu doldurmuş olan Kanun, yaklaşık iki yıldır yürürlüktedir. Kanunun yorumu, boşluklarının doldurulması, eleştirisi hakkında uygulama ve doktrinin henüz yerleşmemiş olduğu açıktır. Ancak Kanun un kabulünün, uluslararası alanda Türk hukukuna olan güvenin artmasında önemli rolü olmuştur. Milletlerarası özel hukukun konusuna giren ilişkilerin çözüme ulaştırılmasında, Kanunda yer alan bağlama kurallarının yanında, bu hukukun genel ve teorik esaslarının da önemli bir yeri vardır. Esasen kanunlar ihtilafı kurallarının özellikleri, bu kuralların konulmasındaki amaçlar tespit edilmeden bu hukukun geliştirilmesi, yorumu, boşluklarının amaca uygun şekilde doldurulması mümkün değildir. Ayrıca yabancı unsurlu ilişkilerin çözümü için milletlerarası özel hukuk kurallarının bulunması yeterli değildir. Bu kuralların uygulanabilmesi için vasıflandırma, kanuna karşı hile, atıf, önmesele, kamu düzeni gibi her hukuki olayda uygulama alanı bulabilen genel prensiplerin bilinmesinde zaruret vardır. Bu nedenle bu kitabı milletlerarası özel hukukun genel kurallarına ayırdık. Bu temel esaslar bağlama kurallarının uygulanmasında hukukçularımıza ışık tutacaktır. Hukuk Fakültesi öğrencilerine okutulmak üzere hazırlanmış olan Kitabın hukukçularımıza yardımcı olacağını umuyoruz. Kitabın kavram indeksini hazırlayan Araştırma Görevlisi Şefika Akın a, kitabın basımında emeği geçenlere, Fakülteler Matbaası mensuplarına burada bir daha teşekkürü borç bilirim. 14 Aralık 1984, Levent Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL

16

17 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ KISIM MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK GENEL KURALLAR Birinci Bölüm MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KONUSU, ÖZELLİKLERİ, KAPSAMI, ÇEŞİTLERİ, AMAÇLARI, KAYNAKLARI VE TARİHİ GELİŞİMİ 1. Milletlerarası Özel Hukukun Konusu... 5 I. Kavram... 5 II. Milletlerarası Özel Hukukun Varoluş Nedenleri Milletlerarası Özel Hukuk Kurallarının Özellikleri I. Milletlerarası Özel Hukuk Sistemi - İç Hukuk Sistemi II. Milletlerarası Özel Hukuk - İç Hukuk - Milletlerarası Hukuk III. Gösterici Nitelikte Milletlerarası Özel Hukuk Kuralları IV. Gösterici Nitelikte Olmayan Milletlerarası Özel Hukuk Kuralları Milletlerarası Özel Hukukun Kapsamı I. Genel Olarak II. Milletlerarası Özel Hukuk ve Milletlerarası Usul Hukuku III. Kanunlar İhtilafı - Vatandaşlık Hukuku IV. Kanunlar İhtilafı - Yabancılar Hukuku Kanunlar İhtilafının Çeşitleri I. Milletlerarası Kanunlar İhtilafı - Bölgelerarası Kanunlar İhtilafı II. Milletlerarası Kanunlar İhtilafı - Şahıslararası Özel Hukuk III. Milletlerarası Kanunlar İhtilafı - Zamanlararası Hukuk İhtilafları IV. Milletlerarası Kanunlar İhtilafı - Statü Değişikliğinden Doğan İhtilaflar (Conflit Mobile) Milletlerarası Özel Hukuk Kurallarının Amaçları I. Adaletin Sağlanması II. Muamelede Güvenliğin Sağlanması III. Sonucun Önceden Bilinmesi IV. Toplumun Temel Yapısı ve Temel Çıkarlarının Korunması... 36

18 XVIII V. Milletlerarası Karar Ahenginin Sağlanması VI. Hakkın Aranmasında Basitlik Milletlerarası Özel Hukukun Kaynakları I. Kanunlar II. Milletlerarası Sözleşmeler III. Örf ve Adet Hukuku IV. Mahkeme Kararları ve Doktrin Milletlerarası Özel Hukuk Kurallarının Oluşumu I. Statü Teorileri II. İlk Kodifikasyon Hareketleri III. 19. Yüzyıldaki Doktrinler IV. Modern Kodifikasyonlar V. Milletlerarası Özel Hukukta Yeni Doktrinler İkinci Bölüm MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN GENEL KURALLARI 8. Kanunlar İhtilafı Kurallarının Yapısı I. Bağlama Konusu ve Bağlama Noktasının Tayini II. Genel Olarak Bağlama Noktaları A- Hukuki İlişkinin Niteliği Esas Alınarak Tayin Edilen Bağlama Noktaları B- Bağlama Noktalarının Objektif ve Sübjektif Esasa Göre Tayini C- İlgilinin Birden Fazla Vatandaşlığının Bulunması- Vatansız Olması Kanunlar İhtilafı Kurallarının Niteliklerine Göre Sınıflandırılması I. Tek Taraflı - Çok Taraflı Kanunlar İhtilafı Kuralları II. Lex Fori nin Özel Nitelikli Kanunlar İhtilafı Kuralı Olarak Uygulanması III. Lex Fori nin Kademeli Olarak Tayin Edilen Kanunlar İhtilafı Kuralı Olarak Uygulanması Milletlerarası Özel Hukukta Vasıf İhtilafı I. Hukuki Mahiyeti A- Bağlama Noktasında Vasıf İhtilafı B- Bağlama Konusunda Vasıf İhtilafı C- Klasik Vasıf İhtilafı Örnekleri D- Vasıflandırma Konusu II. Vasıf İhtilafının Çözümünde Yetkili Hukuk A- Bağlama Konusunun Vasıflandırılması Mahkemenin İç Maddi Hukuk Düzenine Göre Vasıflandırma (Lex Fori ye Göre Vasıflandırma) Vasıflandırmanın Olayın Esasına Uygulanacak Hukuka Göre Yapılması (Lex Causae ya Göre Vasıflandırma)... 85

19 3. Vasıflandırmanın Mukayeseli Hukukun Esasları ve Hukuk İlmi Yolu ile Yapılması Vasıflandırmanın Birinci Derece ve İkinci Derece Vasıflandırma Olarak Ele Alınması Türk Hukukunda Vasıflandırma B- Bağlama Noktasının Vasıflandırılması Milletlerarası Özel Hukukta Kanuna Karşı Hile I. Kavram II. Klasik Kanuna Karşı Hile Örnekleri III. Kanuna Karşı Hilenin Sonuçları IV. Kanuna Karşı Hilenin Çeşitli Hukuklarda Uygulanışı V. Türk Hukukunda Kanuna Karşı Hile Milletlerarası Özel Hukukta Atıf Teorisi I. Kavram ve Örnekler II. Atıf Teorisinin Gelişimi III. Atıf Çeşitleri A- Hakimin Hukukuna Geri Gönderme (İade Atıf) B- Üçüncü Bir Devletin Hukukuna Gönderme (Devam Eden Atıf) C- Tam Atıf veya İkili Atıf D- Farazi Atıf ve Gizli Atıf IV. Atıf Teorisine Yapılan Eleştiriler V. Bazı Hukuki İlişkilerde Atfın Uygulanma Durumu VI. Yeni Milletlerarası Özel Hukuk Düzenlemelerinde Atıf VII. Türk Hukukunda Atıf A Tarihli ve 2675 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun da Atıf B Tarihli ve 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun da Atıf C- Türk Ticaret Kanunu nda Atıf VIII.Kanaatimiz Milletlerarası Özel Hukukta Önmesele I. Kavram ve Örnekler II. Önmeselenin Çözümünde Uygulanacak Hukuk A- Önmeselenin Hakimin Kanunlar İhtilafı Sistemine (Lex Fori ye) Göre Çözümü B- Önmeselenin Esas Meselede Yetkili Olan Hukukun Kanunlar İhtilafı Sistemine (Lex Causae ya) Göre Çözümü C- Sonuç D- Çözüm Milletlerarası Özel Hukukta Kamu Düzeni I. Kavram II. Hukuki Mahiyeti XIX

20 XX III. Kamu Düzeni İstisnası - Tek Yönlü Kurallar - Doğrudan Uygulanan Kurallar IV. Türk Hukukunda Kamu Düzeninin Uygulanması V. Kamu Düzeninin Özellikleri VI. Kamu Düzeninin Kapsamı Milletlerarası Özel Hukukta Kazanılmış Haklar I. Kanunların Zaman İtibariyle Uygulanmasından Doğan Sorunlar II. Statü Değişikliğinden Doğan Sorunlar (Conflit Mobile) Yabancı Hukukun Uygulanması I. Kavram II. Türk Hukukunda Yabancı Hukukun Uygulanması III. Yabancı Hukukun Yanlış Uygulanmasının Sonuçları IV. Yabancı Hukukun Uygulanmasında Ortaya Çıkabilecek Hukuki Sorunlar İKİNCİ KISIM MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARI (Kanunlar İhtilafı) (Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun) Şerh (m. 9-39) Birinci Bölüm HUKUKİ İLİŞKİNİN UNSURLARI VE MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA TABİ OLDUKLARI REJİM 17. Hukuki İlişkinin Unsurları ve Milletlerarası Özel Hukukta Tabi Oldukları Rejime Giriş Hukuki İşlemde Ehliyet I. Ehliyete İlişkin Bağlama Noktaları A- Milli Hukukun Tercihindeki Özellikler B- İkametgah Hukukunun Özellikleri C- Mutad Mesken Hukukunun Özellikleri II. Türk Hukukunda Ehliyete İlişkin Bağlama Kuralı Hukuki İşlemde Şekil I. Genel Olarak II. Türk Milletlararası Özel Hukuk Sisteminde Şekil A- Genel Şekil Kuralı B- Özel Şekil Kuralları Hukuki İşlemlerin Hükümleri

21 XXI İkinci Bölüm MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARI ŞERHİ (MÖHUK m. 9-39) 21. MÖHUK Madde 9 Ehliyet I. Gerçek Kişilerin Ehliyeti A- Medeni Haklardan Yararlanma Ehliyeti (Hak Ehliyeti) B- Medeni Hakları Kullanma Ehliyeti (Fiil Ehliyeti) Genel Kural İstisna Kuralı II. Tüzel Kişilerin Ehliyeti MÖHUK Madde 10 Vesayet, Kısıtlılık ve Kayyımlık I. Genel Kural II. İstisna Kuralı MÖHUK Madde 11 Gaiplik veya Ölmüş Sayılma I. İç Hukukta Durum II. MÖHUK ta Uygulanacak Hukuk MÖHUK Madde 12 Nişanlılık I. Genel Olarak II. Nişanlılıkta Ehliyete ve Hükümlere Uygulanacak Hukuk MÖHUK Madde 13 Evlilik ve Genel Hükümleri I. Evlenmenin Geçerlik Şartları A- Genel Olarak B- Evlenmenin Maddi Şartları Evlenme Ehliyeti Evlenme Engelleri a) Yakın Hısımlık b) Önceki Evlilik c) Akıl Hastalığı d) Bekleme Süreleri e) Evlenmeye Engel Bulaşıcı Hastalıklar f) Tarafların Aynı Cinsiyete Sahip Olmaları Yetkili Hukukun Uygulanma Anı Geçerli Olmayan Evlenmenin Sonuçları C- Evlenmenin Şekline İlişkin Şartlar Locus Regit Actum Kuralına Uygun Evlenmeler a) Türkiye de Yapılan Evlenmeler b) Yabancı Ülkede Yapılan Evlenmeler Konsolosluk Evlenmeleri a) Türkiye de Yapılan Konsolosluk Evlenmeleri b) Yabancı Ülkede Yapılan Konsolosluk Evlenmeleri II. Evliliğin Genel Hükümleri

22 XXII 26. MÖHUK Madde 14 Boşanma ve Ayrılık I. Genel Olarak II. Boşanmada ve Ayrılıkta Yetkili Hukuk MÖHUK Madde 15 Evlilik Malları I. Genel Olarak II. Eşlerin Yetkili Hukuku Tayin Etme Yetkisi III. Eşlerin Hukuk Seçimi Yapmamaları Halinde Mal Rejimine Uygulanacak Hukuk Soybağına Uygulanacak Hukuk MÖHUK Madde 16 Soybağının Kurulması MÖHUK Madde 17 Soybağının Hükümleri I. Genel Olarak II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK un Sistemi III Sayılı MÖHUK ta Soybağına Uygulanan Hukuk IV. Milletlerarası Sözleşmeler MÖHUK Madde 18 Evlat Edinme I. Genel Olarak II. Yetkili Hukuk A- Maddi Şartlar B- Şekle İlişkin Şartlar C- Evlat Edinmede Diğer Eşin Rızası D- Evlat Edinmenin Hükümleri MÖHUK Madde 19 Nafaka I. Genel Olarak II. MÖHUK ta Nafakaya Uygulanacak Hukuk MÖHUK Madde 20 Miras I. Genel Olarak II. Yetkili Hukuk A- Mirasın Açılması B- Mirasın İktisabı C- Mirasın Taksimi III. Mirasçısız Tereke IV. Ölüme Bağlı Tasarruflar MÖHUK Madde 21 Ayni Haklar I. Genel Olarak II. Taşınır Mallar Üzerindeki Ayni Haklarla İlgili Sorunlar A- Yetkili Hukuk B- Taşınmakta Olan Mallar (Res in transitu) C- Lex Rei Sitae Kuralının Uygulanmadığı Haller III. Taşınmaz Mallar Üzerindeki Ayni Haklarla İlgili Sorunlar MÖHUK Madde 22 Taşıma Araçları I. Taşıma Araçlarına Uygulanacak Hukuk

23 XXIII 34. MÖHUK Madde 23 Fikri Mülkiyete İlişkin Haklara Uygulanacak Hukuk I. Fikri Haklara (Gayrimaddi Mallara) Uygulanacak Hukuk II. MÖHUK ta Fikri Haklara Uygulanacak Hukuk MÖHUK Madde 24 Sözleşmeden Doğan Borç İlişkilerinde Uygulanacak Hukuk I. Genel Olarak II. İrade Özgürlüğü (Akitlerde Hukuk Seçimi İlkesi) III. Tarafların Hukuk Seçimi Yapmamaları Halinde Yetkili Hukuk (Akitlerde Objektif Bağlama Kuralı) IV. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK un 24. Maddesindeki Düzenlemeye Göre Akitlere Uygulanacak Hukuk V. MÖHUK ta Sözleşmeden Doğan Borç İlişkilerine Uygulanacak Hukuk VI. Bazı Özel Akit Tipleri A- Gayrimenkulün Devrine İlişkin Sözleşmeler B- İnşaat Sözleşmeleri VII. Akit Statüsünün Uygulanmadığı Haller VIII. Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması A- Antlaşmanın Milletlerarası Uygulama Alanı (CISG m.1) B- Antlaşmanın Konu İtibariyle Uygulama Alanı (CISG m.2-5) C- Antlaşmanın Zaman Bakımından Uygulama Alanı (CISG m. 100) MÖHUK Madde 25 Taşınmazlara İlişkin Sözleşmeler MÖHUK Madde 26 Tüketici Sözleşmeleri I. Genel Olarak Tüketici Sözleşmeleri II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK ta Tüketici Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk III. MÖHUK ta Tüketici Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk MÖHUK Madde 27 İş Sözleşmeleri I. Genel Olarak İş Sözleşmeleri II Sayılı Eski Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunda İş Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk III. MÖHUK ta İş Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk MÖHUK Madde 28 Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin Sözleşmeler I. Genel Olarak Fikri Hukuka İlişkin Sözleşmeler II Sayılı Eski MÖHUK ta Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin Sözleşmelere Uygulanacak hukuk III. MÖHUK ta Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk

24 XXIV 40. MÖHUK Madde 29 Eşyanın Taşınmasına İlişkin Sözleşmeler MÖHUK Madde 30 Temsil Yetkisi MÖHUK Madde 31 Doğrudan Uygulanan Kurallar MÖHUK Madde 32 Sözleşmeden Doğan İlişkinin Varlığı ve Maddi Geçerliliği MÖHUK Madde 33 İfanın Gerçekleştirilme Biçimi ve Tedbirler MÖHUK Madde 34 Haksız Fiiller I. Genel Olarak II. Yetkili Hukuk MÖHUK Madde 35 Kişilik Haklarının İhlalinde Sorumluluk I. Genel Olarak Kişilik Haklarının İhlalinde Sorumluluk II. MÖHUK ta Kişilik Haklarının İhlalinden Doğan Haksız Fiillere Uygulanacak Hukuk MÖHUK Madde 36 İmalatçının Sözleşme Dışı Sorumluluğu I. Genel Olarak İmalatçının Sözleşme Dışı Sorumluluğu II. MÖHUK ta İmalatçının Sözleşme Dışı Sorumluluğuna Uygulanacak Hukuk MÖHUK Madde 37 Haksız Rekabet I. Genel Olarak Haksız Rekabete Uygulanacak Hukuk II. MÖHUK ta Haksız Rekabete Uygulanacak Hukuk MÖHUK Madde 38 Rekabetin Engellenmesi MÖHUK Madde 39 Sebepsiz Zenginleşme I. Sebepsiz Zenginleşmeye Uygulanacak Hukuk ÜÇÜNCÜ KISIM MİLLETLERARASI USUL HUKUKU (Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun) Şerh (m ) Birinci Bölüm YABANCI UNSURLU DAVALARDA YARGILAMA HUKUKU 51. Yabancı Unsurlu Davalarda Yargılama Hukukuna Giriş Yargılama Usulüne Ait Sorunlar Lex Fori ye Tabidir Vasıflandırma Yargısal Faaliyet ile İlgili Bazı Konuların Nitelikleri I. Dava Şartları II. Taraf Ehliyeti ve Dava Ehliyeti A- Türk Hukukuna Göre Taraf Ehliyeti ve Dava Ehliyeti B- Yabancı Unsurlu Davalarda Taraf Ehliyeti ve Dava Ehliyeti

25 III. Taraf Sıfatı IV. İspat, İspat Yükü ve Deliller A- İspat Yükü XXV 1. Genel Olarak Yabancı Unsurlu Davalar B- Delillerin Çeşitleri ve İspat Gücü Senet Yemin Tanık Bilirkişi Delil Sözleşmesi V. Zamanaşımı VI. İlk İtirazlar VII. Geçici (İhtiyati) Tedbirler Milletlerarası Hukuki Yardım I. Genel Olarak II. Yabancı Devlet Mahkemesinden İstinabe Talebi III. Türkiye den Yabancı Ülkeye Tebligat A- Tebligat Kanunu ve Tebligat Tüzüğü Türkiye den Yabancı Ülkeye Tebligat Yabancı Ülkeden Türkiye deki Kişilere Tebligat B- Uluslararası Sözleşmelere Göre Yurt Dışına Tebligat Arada İki Taraflı Tebligat Sözleşmesi Olması Durumunda Tebligatın Yapılması Arada Çok Taraflı Milletlerarası Tebligat Sözleşmesi Olması Durumunda Tebligatın Yapılması a) 1954 Tarihli Hukuk Usulüne Dair La Haye Sözleşmesine Göre Tebligatın Yapılması b) 1965 Tarihli Hukuki veya Ticari Konularda Adli ve Gayri Adli Belgelerin Yabancı Memleketlerde Tebliğine İlişkin La Haye Sözleşmesine Göre Tebligatın Yapılması c) 1965 Tarihli Sözleşmenin 10/a Maddesine Göre Doğrudan Posta Yolu ile Tebligat Arada Birden Çok Sözleşme Olması Halinde Yurt Dışına Yapılacak Tebligat C- Usulsüz Tebligat D- Yurt İçinde Adresi Bulunmayan Davalıların Cevap Dilekçelerinde Yurt İçinde Tebligat Adresi Gösterme Zorunluluğu

26 XXVI İkinci Bölüm MİLLETLERARASI USUL HUKUKU KURALLARI ŞERHİ (MÖHUK m.40-63) 56. MÖHUK Madde 40 Milletlerarası Yetki I. Genel Bilgiler II. Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi III. Yer İtibariyle Yetki Kuralları A- Genel Yetki Kuralı B- Özel Yetki Kuralları Sözleşmenin İfa Yeri Mahkemesi Haksız Fiilden Doğan Davalarda Yetki Türkiye de Yerleşim Yeri Bulunmayanlar Aleyhine Açılacak Mal ve Alacak Davalarında İhtilaf Konusu Malvarlığının Bulunduğu Yer Mahkemesinin Yetkisi Karşı Davada Yetki Şubeler ve Tüzel Kişilerle İlgili Davalarda Mahkemenin Yetkisi İç Hukuktaki Diğer Bazı Kanunlardaki Özel Yetki Kuralları a) 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu nda Düzenlenen Mahkemelerin Yetkisine İlişkin Kurallar aa) Kişilik Haklarının İhlaline İlişkin Davalarda Yetkili Mahkeme bb) Gaiplik Kararı Verme Konusunda Yetkili Mahkeme cc) Boşanma ve Ayrılık Davalarında Boşanmadan Sonra Açılacak Nafaka Davalarında Evlilik Birliğinin Korunmasına Yönelik Tedbirleri Almak Konusunda Yetkili Mahkeme dd) Mal Rejimine İlişkin Davalarda Yetkili Mahkeme ee) Soybağına İlişkin Davalarda Mahkemenin Yetkisi ff) Evlat Edinme İşlemlerinde Yetkili Mahkeme gg) Üst ve Alt Soy ile Kardeşlere Karşı Nafaka Yükümlülüğünden Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme hh) Miras Davalarında Yetkili Mahkeme b) İcra İflas Kanunu ndaki Mahkemelerin Yetkisine İlişkin Hükümler c) Fikri Haklarda Türk Mahkemelerinin Yetkisi C- Kesin Yetki Kuralları D- Milletlerarası Yetkisizlik İtirazı MÖHUK Madde 41 Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Davalar

27 XXVII I. Maddenin Tarihçesi II. Maddenin Uygulanma Şartları MÖHUK Madde 42 Yabancıların Kişi Hallerine İlişkin Bazı Davalar I. Maddenin Kabul Nedeni II. Maddenin Uygulanma Şartları MÖHUK Madde 43 Miras Davaları I. Miras Davalarında Yetkili Mahkeme MÖHUK Madde 44 İş Sözleşmesi ve İş İlişkisi Davaları MÖHUK Madde 45 Tüketici Sözleşmesine İlişkin Davalar MÖHUK Madde 46 Sigorta Sözleşmesine İlişkin Davalar MÖHUK Madde 47 Yetki Anlaşması ve Sınırları I. Yetki Sözleşmesi ile Yabancı Mahkemelerin Yetkili Kılınması A- Yetki Sözleşmesinin Şartları B- Yabancı Mahkemeye Yetki Veren Sözleşmenin Doğurduğu Hukuki Sonuçlar II. Yetki Sözleşmesi ile Bir Türk Mahkemesinin Yetkili Kılınması MÖHUK Madde 48 Teminat I. Türkiye de Mutad Meskeni Bulunmayan Türk Vatandaşlarının Teminat Gösterme Yükümlülüğü A- Genel Kural B- Teminat Göstermekten Muafiyet C- Teminat Olarak Gösterilecek Kıymetler Hangileridir? D- Teminatın Gösterilmemesinin Sonuçları Nelerdir? II. Yabancının Teminat Gösterme Yükümlülüğü A- Genel Kural B- Teminat Göstermenin İstisnası C- Teminat ile İlgili Uluslararası Sözleşmeler MÖHUK Madde 49 Yabancı Devletin Yargı Muafiyetinden Yararlanamayacağı Haller I. Devletin Yargı Bağışıklığı A- Genel Olarak Mutlak Bağışıklık Sınırlı Bağışıklık Yargı Bağışıklığının Bazı İstisnalarla Kaldırılması B- Devletin Yargı Bağışıklığının İstisnaları C- Özel Hukuka İlişkin Uyuşmazlıklarda Devletin Diplomatik Temsilcisine Tebligat II. Devlet Temsilcilerinin Yargı Bağışıklığı III. Konsolosların Yargı Bağışıklığı

28 XXVIII 66. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi I. Genel Bilgiler II. Mahkeme Kararlarının Çeşitleri ve Sonuçları III. İhtilaflı ve İhtilafsız Kaza MÖHUK Madde 50 Tenfiz Kararı I. Hukuk Davalarına Ait Bir Yargı Kararı Olması II. Kesinleşme III. Tenfiz Kararı (Exequatur) MÖHUK Madde 51 Görev ve Yetki I. Hükmün Açıklaması MÖHUK Madde 52 Tenfiz İstemi I. Hükmün Açıklaması MÖHUK Madde 53 Dilekçeye Eklenecek Belgeler I. Hükmün Açıklaması MÖHUK Madde 54 Tenfiz Şartları I. Karşılıklılık II. Kararın Yetkili Bir Mahkemeden Alınmış Olması III. Kararın Türk Kamu Düzenine Aykırı Olmaması IV. Savunma Haklarına Uyulmuş Olması MÖHUK Madde 55 Tebliğ ve İtiraz I. Hükmün Açıklaması MÖHUK Madde 56 Karar I. Hükmün Açıklaması MÖHUK Madde 57 Yerine Getirme ve Temyiz Yolu I. Hükmün Açıklaması MÖHUK Madde 58 Tanıma I. Tanıma ve Şartları II. Tanımanın Uygulanma Biçimi A- Yabancı Kararın Türk Mahkemesinde Kesin Delil veya Kesin Hüküm Olarak İleri Sürülmesi B- Yabancı Karara Dayanarak Türkiye de Bir Hukuki İşlem Yapmak Amacıyla Tanıma Davası Açılması III. Tanıma Davasında Usul IV. İhtilafsız Kaza Kararlarının Tanınması MÖHUK Madde 59 Tanımanın Kesin Hüküm ve Kesin Delil Etkisi Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi I. Genel Olarak II. Yabancı Hakem Kararları III. Milletlerarası Hakem Kararı IV. Milletlerarası Tahkim ve Türk Hukuku

29 XXIX V. Milletlerarası Tahkimde Hakemlerin Kendi Yetkileri Hakkında Karar Verme (Kompetenz-Kompetenz) Kuralı MÖHUK Madde 60 Yabancı Hakem Kararlarının Tenfizi I. Hükmün Açıklaması MÖHUK Madde 61 Dilekçe ve İnceleme Usulü I. Tenfiz Dilekçesine Eklenecek Belgeler ve İnceleme Usulü MÖHUK Madde 62 Red Sebepleri I. Yabancı Hakem Kararlarının Tenfiz Şartları MÖHUK Madde 63 Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun YARARLANILAN KİTAP VE MAKALELER KAVRAMLAR DİZİNİ

30

31 KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ABD : Ankara Baro Dergisi AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu AJCL : American Journal of Comparative Law Art : Article, Artikel ATRG : Avrupa Topluluğu Resmi Gazetesi Aufl : Auflage AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi BATİDER : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi BGB : Bürgerliches Gesetzbuch BGH : Bundesgerichtshof BGHZ : Entscheidungen des Bundesgerichtshofes in Zivilsachen BK : Borçlar Kanunu Bkz (bkz) : Bakınız BM : Birleşmiş Milletler BYIL : British Yearbook of International Law CISG : United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods Clunet : Journal du Droit International Coğ.İş.KHK : Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Col. LR. : Columbia Law Review CUMK : Ceza Usulu Muhakemeleri Kanunu Çev : Çeviren dn : dip notu DÖH : Devletler Özel Hukuku E : Esas ed : edition EGBGB : Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuch EHVHK : Türkiye de Bulunan Ecnebilerin Hak ve Vazifeleri Hakkında 1930 tarihli Muvakkat Kanun End.T.KHK : Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ESŞHK. : Yabancı Anonim ve Sermayesi Paylara Bölünmüş Şirketlerle Yabancı Sigorta Şirketleri Hakkında Muvakkat Kanun Fam. RZ : Zeitschrift für das gesamte Familienrecht FSHK : Fikir ve Sanat Eserleri Hakkında Kanun Har.LR : Harvard Law Review HD : Hukuk Dairesi HGK : Hukuk Genel Kurulu HUMK : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu

32 XXXII ICLQ : International and Comparative Law Quarterly İBD : İstanbul Barosu Dergisi İHFD : İstanbul Hukuk Fakültesi Dergisi İHİD : İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi İKİD : İlmi ve Kazai İçtihatlar Dergisi IPR : Internationales Privatrecht IPRax : Praxis des Internationales Privat und Verfahrensrechts K : Karar Kan : Kanun LR : Law Review m : madde Mar.KHK : Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname MHB : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni MK : Medeni Kanun MÖH : Milletlerarası Özel Hukuk MÖHUK : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun MTK : Milletlerarası Tahkim Kanunu NJW : Neue Juristische Wochenschrift OLG : Oberlandesgericht Pat.KHK : Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname PICC : Principles of International Commercial Contracts PIL : Private International Law RabelsZ : Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht Rec. des Cours : Recueil des cours de l Acedamié de droit International de la Haye Rev.Crit. (RCDIP) : Revue Critique de Droit International Privé RG : Resmi Gazete RKD : Resmi Kararlar Dergisi Sec : section TMK (MK) : Türk Medeni Kanunu TTK : Türk Ticaret Kanunu UHK : Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ULFC : Convention relating to a Uniform Law on the Formation of Contracts for the International Sale of Goods ULIS : Convention relating to a Uniform Law on the International Sale of Goods UNCITRAL : United Nations Commission on International Trade Law UNIDROIT : International Institute For the Unification of Private Law UNTS : United Nations Treaty Series vb. : ve benzeri vd. : ve devamı vol : volume Yale LJ. : Yale Law Journal Y : Yargıtay YASA Der : Yasa ve Hukuk Dergisi YD : Yargıtay Dergisi YKD : Yargıtay Kararları Dergisi