Sosyal Psikoloji. Prof. Dr. Turgut GÖKSU ALGI. Turgut Göksu 1

Transkript

1 Sosyal Psikoloji Prof. Dr. Turgut GÖKSU ALGI Turgut Göksu 1

2 Turgut Göksu 2

3 Dış dünyadan bilgi edinilmesi olayı duyum, bunun değerlendirilmesi ise algıdır. Algı (perception) bir cismin, bir olgu ya da bir olayın mekanda bir yere yerleştirilmesi ve bir bütün olarak kavranmasıdır. Mesela, bir meyvenin tadını alma duyum, elma olduğunun anlaşılması algıdır. Algı, insanın çevresindeki meseleleri, nitelikleri ve ilişkileri duyu organları yoluyla elde etmesi, tanıması, anlaması ve manalandırmasıdır. Turgut Göksu 3

4 Algıyı Etkileyen Faktörler 1 Dikkat: Algılamaya hazır olmak demektir. İnsan çevresinde dikkatini verdiği nesne ve olayları daha iyi, çabuk ve kolay algılar. Dikkati yönlendirmede uyaranın niteliği ve niceliği önemlidir. Dikkat, uyaranın niteliği yanında insanın ilgi ve güdülerine (ihtiyaçlarına) de dayanır. Turgut Göksu 4

5 Algıyı Etkileyen Faktörler 2 Yoğunluk: Reklamcılar reklam yaparken seyircinin fark etmesi amacıyla uyaranın yoğunluğunu artırırlar. Mesela, ses yükseltilebilir veya bir renk belirgin olarak verilebilir. Çarpıcı ses görüntüyle de desteklenebilir. Bir emrin sert veya yumuşak bir tonda verilmesi algılanmasını etkiler. Turgut Göksu 5

6 Algıyı Etkileyen Faktörler 3 Büyüklük: Uyaranın ölçüsü de algılamada önemlidir. Reklamlarda BÜYÜK harfler daha çok dikkat çeker. Uyarıcının uzayda kapladığı yer önemlidir. İri cüsseli insanlar, büyük gruplar toplumda güçlü olarak algılanırlar. Saldırgan kalabalıkların büyüdükçe saldırganlıklarının artması, bireylerin kendilerini kalabalığın büyüklüğüyle eşdeğer olarak güçlü hissetmeleri sebebiyledir. Seçmenin büyük partileri tercihi. Turgut Göksu 6

7 Algıyı Etkileyen Faktörler 4 Uyaranın yeri : Görsel uyaranlar için gözün tam önü en iyi yerdir. Sayfa, TV, sinemanın üst kenara yakın yerleri daha çok dikkat çeker, daha çabuk algılanır. Uyaranın yerinin uzak ya da yakın olması da algıyı etkiler. Yakındaki cisimler daha kolay algılanır. Net ve güçlü bir şekilde duyulan ses yakında olarak algılanır. Olay ve olgularda: İnsanlar kendilerinden uzakta olan terörü pek umursamayabilirler. Asker ve polisin terörü yakından algılaması. Çünkü doğrudan hedeftirler ve olayların odak noktasındadırlar. Mahkemede hakimin yüksekte durması, sanık açısından onun yüce ve kudretli bir makam, kendisinin güçsüz ve küçük birisi olduğu şeklinde algılanır. Turgut Göksu 7

8 Algıyı Etkileyen Faktörler 5 Renkler: Yalın renklerden kırmızı ve mavi karışık renklere göre daha çok dikkat çeker. Normal kullanılanlara zıt olan renkler de dikkat çeker. Parlak renkler mat renklere nazaran daha çabuk algılanır. Son zamanlarda fosforlu parlak renklerin (fosforlu yeşil ve turuncu gibi) kullanılması bu amaçladır. Renklere atfedilen anlamlar da farklılık göstermektedir. Kırmızı, canlılık, hareketlilik, saldırganlık, sosyalizm, yeşil, barış, huzur, tabiat, İslam; deniz mavisi dinginlik, sakinlik; siyah, matem, ağırbaşlılık, faşizm olarak algılanmaktadır. Turgut Göksu 8

9 Algıyı Etkileyen Faktörler 6 Uyarıcının şekli: Güzel-çirkin olması. Çevresindeki varlıklardan farklılık arz eden uyarıcılar da kolay algılanır. Mesela, Türkiye de sakallı polis olmadığından uzun saçlı ve sakallı birisi polis üniformasıyla diğer polis memurlarının yanına gelse onların kafalarında soru işaretlerinin doğmasına sebep olur. Turgut Göksu 9

10 Algıyı Etkileyen Faktörler 7 Hareketlilik: Hareketli uyaranlar sabit uyaranlardan daha fazla dikkat çeker. Gazinolardaki, mağazalardaki reklam ışıklarının yanıp sönmesi, kalabalıkta herkes yürürken koşan bir adamın durumu gibi. Hareketli cisim, kişi, olay vs dikkatlerin o yöne yönelmesine sebep olurken; aşırı hareket cismi, kişiyi ya da olayı detaylı olarak kavramaya engel olur. Turgut Göksu 10

11 Algıyı Etkileyen Faktörler 8 Uyaranın yeni olması: Monotonluk bozulmuş olur. Yeni olaylar da bu kapsamda değerlendirilebilir. Mesela, TV haberlerinde dikkat o yöne kayar. Topluma yeni gelen teknoloji, kişi, grup, değer vs toplumda ilgi uyandırdığı gibi tepki de doğurabilir. Eski köye yeni adet getirilmesi genellikle ve özellikle de tutucu ve yaşlı kimseler tarafından engellenilmeye çalışılır. Engeller duygusal olabileceği gibi yerleşik çıkarları zedelediğinden ekonomik de olabilmektedir. Turgut Göksu 11

12 Algıyı Etkileyen Faktörler 9 Tecrübeler ve öğrenilenlerin etkisi: İnsanın önceki hayat tecrübeleri onun algısını etkiler. Kişinin her karşısına çıkan yeni bir olay eski öğrendikleri üzerine yeni şeyler inşa edilmesine neden olur. Tanıdıklar daha çabuk ve detaylı bilgilerle algılanırken yabancılar hakkındaki bilgiler sadedir. Polisten dayak yiyen veya hırsız ya da katil olan bir kişi polisi kalabalıkta hemen fark eder. Kişi yeni olayları algılarken eski olaylarla ya da algılarıyla bağlantı kurar. (Demokrat-demir kırat) Turgut Göksu 12

13 Turgut Göksu 13

14 Turgut Göksu 14

15 Algıyı Etkileyen Faktörler 10 İlgi, ihtiyaç ve güdüler: İnsanların ilgisi hangi şeyi nasıl algılayacakları konusunda belirleyici olabilmektedir. Ayasofya (Müze, Cami, Kilise). İnsanlar görmek istediklerini görürler. Aşık Veysel: Güzelliğin on par etmez/ Şu bendeki aşk olmasa/ Eğlenecek yer bulunmaz/ Gönüldeki köşk olmasa Tolstoy Güzel olan sevgili değil, sevgili olan güzeldir. İnsanlar algılamada ihtiyaç ve güdülerden de etkilenir. Mesela, aç olan önce yiyecekleri, susuz olan ise sulu cisimleri algılar. Koruma görevlileri ise saldırılara ve suikastlara motive oldukları için bütün dikkatlerini bu yönde yoğunlaştırmışlardır. Şüpheli şahısları daha çabuk fark edebilirler. Turgut Göksu 15

16 Algıyı Etkileyen Faktörler 11 Kişisel özellikler ve ruhsal durum: Yaş, cinsiyet, meslek vs gibi özellikler. İnsanlar kendi yaşıtındakileri daha çabuk algılarlar. Yaş ve cinsiyet ilgiyi de belirler. Erkekler araba, futbol; bayanlar ev gereçleri. Gençlik çağlarında özellikle karşıt cinsler arasındaki ilgiyi belirleyen cinsellik olurken çocukluk çağlarında durum değişiktir. Bireyler yaş ilerledikçe bazı algılama güçlükleriyle karşı karşıya kalmaktadırlar. Bununla birlikte yaşlılık aynı zamanda hayat birikiminin fazlalığı nedeniyle olayları daha geniş açıdan değerlendirme imkanı sunmaktadır. Turgut Göksu 16

17 Algıyı Etkileyen Faktörler 11 Kişisel özelliklerden meslek: Polisler bir kalabalıkta polisleri ve şüpheli şahısları daha kolay tespit edebilirler. Polisin, savcı ve hakimlerin insanları suç penceresinden algılamaları; öğretmenlerin bilgi penceresinden algılamaları; askerlerin düşman-dost penceresinden algılaması hep mesleğin etkisini göstermektedir. Polis, savcı ve hakimlerin algıları, soruşturma ve hüküm verme sürecini etkilemektedir. Toplumda genellikle maaşı yüksek mesleklerin statüsü de yüksek olarak algılanmaktadır. İnsanların mesleklerini algılama şekilleri onların motivasyonlarını da etkilemektedir. Turgut Göksu 17

18 Algıyı Etkileyen Faktörler 11 Kişinin algılama anındaki ruhi durumu da algılamayı etkiler. İyi bir gününde olan insanlar olayları iyi yönde yorumlarlar. Telaşlı bir ortamda kişi çevresindekileri tam anlamıyla algılayamayabilir. Kişinin fizyolojik ve biyolojik özellikleri de algıyı etkiler. Zeka durumu (leb demeden leblebiyi anlama gibi), Bedensel özellikler (sakatların daha alıngan olması gibi). Turgut Göksu 18

19 Algıyı Etkileyen Faktörler 12 Sosyal etkenler: İnsanın toplumsal çevresi ve kültürü, yetişme tarzı. Gelenek, görenek ve inançlar algıları etkiler. Doğruyanlış, iyi-kötü gibi değerlendirmelerini kazandıran da toplumdur. Mesela, domuz; ülke bayraklarının şort, mayo deseni olarak kullanılması. Bazı ülkelerde amirler polise: Provokatör sana hakaret etmiyor, sövmüyor, tükürmüyor; hükümete, devlete sövdüğünü düşünerek rahatlıyor. Dolayısıyla sen sinirlerine hakim ol. Türk polisine bu tema işlendiğinde Ben devletime sövdürtmem demektedir. Çünkü devletle bir özdeşleşme vardır. Turgut Göksu 19

20 Turgut Göksu 20

21 hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/arsivimage.as arsiv.sabah.com.tr/2004/01/25/im Turgut Göksu 21

22 Turgut Göksu 22

23 Turgut Göksu 23

24 Algıyı Etkileyen Faktörler 13 Tekrar (Uyarıcı sayısının fazlalığı): Bir uyarıcı ne kadar fazla yineleniyorsa o kadar kolay algılanır. Böylece dikkatinden kaçan anlaşılmayan noktalar aydınlatılmış olmaktadır. Reklam şirketleri bu gerçekten hareketle satacakları malın reklamını tekrarlayarak insanların zihninde yer etmeye çalışmaktadır. Tekrarın bir diğer yanı insanın unutkanlık özelliğidir. Turgut Göksu 24

25 Algıyı Etkileyen Faktörler 14 Uyarıcı sayısının azlığı ve(ya) düşük frekans bazen yüksek algılamaya yol açabilir. Mesela, A ideolojisinin yoğun bombardımanına tutulan kişi hakkında çok az bilgi sahibi olduğu B ideolojisini benimseyebilir (Burada belki çok bildiği ideolojiden bıkkınlık bir gerekçe olabilir). Turgut Göksu 25

26 Algıyı Etkileyen Faktörler 15 Basitlik: Geniş kapsamlı, karmaşık bir proje, tasarı ya da görüş, teori ve sistem daha zor algılanır. Uyarıcı kendi içinde ve çevresiyle bir bütünlük oluşturmalıdır. Turgut Göksu 26

27 Algıyı Etkileyen Faktörler 16 Optik aldanma: Göz yanılmaları da algılamayı etkilemektedir. Turgut Göksu 27

28 Optik aldanma Optik Aldanma Turgut Göksu 28

29 Optik aldanma Optik Aldanma Turgut Göksu 29

30 Algı yanılmaları Algı yanılmaları Turgut Göksu 30

31 Algıyı Etkileyen Faktörler 17 Abartma: Kişiler bazen birbirine benzer uyarıcılardan birisini kendisiyle öznel bağlar kurduğu için abartarak algılar. Mesela, nişan yüzüğü. Turgut Göksu 31

32 Algıyı Etkileyen Faktörler 18 Genelleme: Algılayıcı bazen bir örnekten yola çıkarak benzerleri hakkında genellemelerde bulunur. Bu genellemeler özellikle milletler hakkında daha yaygındır. Bir memurun rüşvet alması o meslekteki tüm memurların rüşvet aldığı şeklinde genelleştirilebilir. Mesela, Türkiye de trafik polisleri, gümrük memurları ile maliye ve vergi memurları böyle algılanmaktadır (TESEV, 2001). Turgut Göksu 32

33 Algıyı Etkileyen Faktörler 19 Ortam ve Şartlandırma: Kişinin içinde bulunduğu şartlar ve onu bir konuya şartlandırma da algıya etki etmektedir. Yani ortama göre kişinin algılaması da değişmektedir. Ortama Göre Algılama Sistemi (OGAS). Belediye otobüsü, hastane, MÖTA. Turgut Göksu 33

34 Algıyı Etkileyen Faktörler 20 Beklentiler: Beklenti belli şart ve durumların gerçekleşmesi halinde umulan bir sonucun ortaya çıkması öngörüsüdür. İnsanlar bekledikleri şeyi algılamaktadırlar. Bir kahvehanede eroin satıldığı ihbarını alan polis orayı gözetime aldığında her girip çıkana şüpheli gözle bakabilir. Bir operasyon için apartmanın kuşatılması durumunda apartmandan her çıkana suçlu gözüyle bakılabilir. Arabasının plakasında AKP, CHP, MHP, DSP, BDP, ANAP, DYP, BBP gibi harfler bulunan bir sürücünün siyasi görüşünün plakasındaki harflerin doğrultusunda olması beklenir. Turgut Göksu 34

35 Gamze Özçelik in Videosu Turgut Göksu 35

36 algıda seçicilik Aynı nesne ya da olaylar değişik kişiler tarafından değişik şekilde algılanır. Burada ilgi, önceki öğrenme, dikkat ve güdülenme önemlidir. İnsanlar kendi ilgi alanlarına giren olay ve nesneleri daha kolay ve farklı seçerler. Babası polis olan çocuk filmlerde polisleri daha çabuk fark eder. İşportacılar zabıtayı kalabalıkta hemen algılarlar. Turgut Göksu 36

37 Algıda organizasyon Algıda organizasyon halinde nesneleri, olayları derler, toparlar, organize ederek onlara bir anlam veririz. Tabiattaki parçaları birleştirip bir bütünlük içerisinde algılarız. Burada algılanan nesnenin çevreyle uyum içinde olması önemlidir. II-I2-I3-I4 A-I3-C-D örneklerinde, I3 ortama göre rakam ve harf olarak algılanabilir. Turgut Göksu 37

38 Algıda Organizasyonu Etkileyen Faktörler Benzerlik Yakınlık Devamlılık (süreklilik) Gruplama Tamamlama Zıtlık Simetri Turgut Göksu 38

39 Bir Tamamlama Örneği Turgut Göksu 39