SOSYAL BİLGİLER 6. SINIF DERS KİTAPLARINDA EDEBİ ÜRÜNLER Şahin ORUÇ*

Transkript

1 SOSYAL BİLGİLER 6. SINIF DERS KİTAPLARINDA EDEBİ ÜRÜNLER Şahin ORUÇ* Özet: Geçmiş dönemlerde yazılmış olan sosyal bilgiler ders kitaplarında edebi ürünler hiç denecek kadar az kullanılmıştır. Bunun en önemli nedeni edebi ürünlerin taşıdığı eğitici ve etkileyici yönlerinin ve bu ürünlerin eğitim-öğretim sürecinde özellikle de ders kitaplarında nasıl yer verileceğinin bilinmemesinden kaynaklanmaktadır. Eğitim sistemimiz içerisinde ders programlarında meydana gelen değişimle beraber ders kitapları da değişmiştir. Günümüzde yapılandırmacı yaklaşım ilkelerine göre hazırlanmış ve kullanılmakta olan sosyal bilgiler ders kitapları edebi ürünler açısından büyük bir zenginliğe kavuşmuştur. Bu çalışmada da içerik analizi yöntemi uygulanarak günümüzdeki sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan edebi ürünler araştırılmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler, Sosyal Bilgiler Öğretimi,, Ders Kitabı The Literal Works In The 6th Class Course Books of Social Studies Abstract:Literal works were almost non existing in the social studies course books which were written in the past. The most important reason of this situation is that no one knew the educational and effective sides of literal works, which resulted from no one knew how to place these works into the education process, especially into the course books.the course books have changed along with the changes occurred in the curriculums within our education system. Nowadays, the social studies course books which have been prepared and have been in use according to the principles of the constructivist approach, have been enriched in terms of literal works. In this study, the literal works which take place in the current social studies course books have been tried to be examined by applying the content analysis method,too. Keywords: Social Studies, The Education Of Social Studies, Literal Works, Course Book * Yrd. Doç. Dr., Niğde Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, e-posta: sahinoruc44@hotmail.com

2 Şahin ORUÇ 1. GİRİŞ Eğitim-öğretim sürecinin temel dayanaklarından biri olan ders kitapları, eğitimin vazgeçilmez araçları olarak, insan kaynaklarının niteliğinin geliştirilmesinde, öğretmenler, fiziki olanaklar ve ders programları kadar önemli bir yere sahiptir (Ceyhan ve Yiğit, 2003, s.25). Çünkü ders kitapları, öğrencinin birinci derecede ilgi ve gereksinmelerini karşılaması yönünde özel yerleri ve önemleri olan temel araç-gereçlerdir. Bu kitaplar, bir ders içinde kullanılan ve o dersin süreç içinde gelişmesine, bilgi ve uygulamaya, yaşama dönük açılım ve yayılım kazanmasında rol oynarlar (Topses, 2001, s.1). Aynı zamanda ders kitapları hem formal hem de informal eğitim etkinliklerine yönelik kararlar üzerinde önemli etkilere sahip olduklarından okul programının gerçekleşmesinde de önemli bir yere sahiptir (Tertemiz ve diğerleri, 2001:1). Ders kitapları, öğrenci için bir zorunluluk değil, onun istekle ulaşacağı, bilme merakını gidereceği, uygulama isteği yaratan bir kaynak olmalıdır (Doyran, 1997:37). Kitap, içerisinde konuların sıralanışı, hazırlık-değerlendirme soruları ve hazır etkinliklerle amaca uygun, düzenli ve hızlı bir öğretimin yapılmasına imkân verir. Uygulamada, çoğu zaman öğretim yöntemi hatta öğretim ortamları, ders kitapları esas alınarak düzenlenmektedir. Bu durum, ders kitaplarının önemini daha da artırmaktadır (Kılıç ve Seven, 2002, s.19). Ders kitaplarının kendilerinden beklenen faydayı sağlayabilmeleri, nitelikli kullanılabilir olmalarına bağlıdır. Bir ders kitabının seçiminde birinci özellik içeriktir. İçerikte güncel bilgiler yer almalı, bilgiler günlük yaşamla ilişkilendirilmelidir. Ders kitabı, eğitim programıyla tutarlılık göstermelidir (Öztürk ve Otluoğlu, 2003:156) tarihli 2589 sayılı Tebliğler Dergisi nde yayınlanan Eğitim Araçlarının İncelenmesi ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönerge de ders kitaplarının taşıması gereken nitelik hakkında şunlar belirtilmiştir: Ders Kitapları; 1. Öğrencileri; milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerler bakımından besleyen; demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti ne karşı görev ve sorumluluklarını yerine getirmede yol gösteren ve bu değerlerle ilgili ders konularını sevdiren okuma metinlerini içerir. 10 TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos 2009

3 Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitaplarında 2. Türk Milli Eğitimi nin genel amaçları ve temel ilkeleri ile kitabın hitap ettiği eğitim kurumunun amaçlarına uygun olur. 3. Atatürk İlke ve İnkılâpları ile ilgili konulara, öğretim programlarına ve Talim Terbiye Kurulunca alınan kararlara uygun olur. 4. Demokrasi ve insan hakları ile kültürel ve evrensel değerleri kapsar. 5. Bilginin nasıl üretileceğine ilişkin vurgu yapar. 6. Bilişim teknolojisinin etkin ve verimli kullanımını teşvik eder. 7. Öğretim programının kazandırmayı amaçladığı değer, tutum ve yeterlikleri kapsar. Türk toplumunun sosyal, ahlaki, kültürel ve tarihi değerlerini geliştirerek yaşatır. 8. Ön yargı ve normatif önermelerden uzak olarak konuyla ilgili farklı bakış açıları içerir. 9. Kişi, kurum ve kuruluşları yıpratıcı unsurları taşımaz. 10. Her türlü etkinlikte öğretmenin rehberliğinde öğrenciyi merkeze alır. 11. Konuların hazırlanması ve düzenlenmesinde öğrencilerin ilgi, yetenek ve ihtiyaçları göz önünde bulundurulur yılından itibaren yayınlanmaya başlayan yeni sosyal bilgiler ders kitapları önceki dönemde hazırlanmış olan ders kitapları ile hemen hemen her açıdan farklılık göstermektedir. Sosyal bilgiler ders kitaplarının içeriği, görsel unsurları, hazırlık ve değerlendirme soruları tamamen değişmiştir. Konuların farklılığının yanı sıra, bu konuların sunum tarzı da tamamen değişmiştir. Tabii ki bu durum 2004 yılında yenilenen sosyal bilgiler programındaki değişikliklerden kaynaklanmaktadır. Sosyal bilgiler ders kitaplarının içerik açısından değişmesinin en önemli yönü konuların sunum şekilleridir. Önceki sosyal bilgiler ders kitaplarında kullanılan düz ve bilgi aktarıcı metinler yeni kitaplarda oldukça az oranda kullanılmıştır. Bu durumun nedeni bilindiği üzere yapılandırmacı yaklaşımın programlarda uygulanmasıdır. Bu yaklaşıma göre doğrudan bilgi aktarımı yapılmayıp konular çeşitli kurgular dâhilinde verilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla ders kitaplarında konular işlenirken çok çeşitli kurgular kullanılmıştır. TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos

4 Şahin ORUÇ Sosyal bilgiler ders kitaplarında işlenen konuların büyük bir kısmında edebi ürünler kullanılmıştır. Edebi ürünlerin kullanılması ders kitaplarında ve öğrenci çalışma kitaplarında büyük bir zenginlik sağlamıştır. Sosyal bilgiler öğretimini, edebiyattan, edebi ürünlerden ayrı tutmak mümkün değildir. Çünkü edebi ürünler, sosyal bilgiler öğretiminin en canlı ve temel öğretim materyalleridir. Günümüzde de gittikçe çoğalan bir oranda sosyal bilgiler eğitimcileri, edebi çalışmaların alanın öğretimine önemli katkılarının olduğunu kabul etmeye başlamışlardır (Mcgowan, T. ve Guzzettı, B. ; 2003:36). Downey (Aktaran: Öztürk, 2007:71) e göre, sosyal bilgiler, vatandaşlık eğitimini zenginleştirmek bağlamında roman, mitoloji, biyografi, drama gibi edebi eserlerin yer aldığı iyi anlatılan bir öykü olmalıdır. Bununla beraber sosyal bilgiler konuları için edebi metinlerin ders aracı olarak kullanılması öğrencilerin iletişim becerilerini geliştirmede, empati kurabilmelerinde ve kendilerini ifade edebilmelerinde etkili olabilir (Kan, 542). Öztürk ve Otluoğlu (2002: ), Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yazılı Edebiyat Ürünlerini Ders Aracı Olarak Kullanmanın Duyuşsal Davranış Özelliklerini Kazanmaya Etkisi adlı çalışmalarında sosyal bilgiler öğretiminde edebi ürünlerin kullanımına yönelik şu sonuçlara ulaşmışlardır: 1. Sosyal Bilgiler öğretiminde yazılı edebiyat ürünlerinin ders aracı olarak kullanılması durumunda, duyuşsal davranış özelliklerini kazanma anlamlı derecede artmaktadır. 2. Bilişsel olarak belli bir yeterlilik kazanma ile duyuşsal davranışlara erişi düzeyi arasında anlamlı bir ilişki yoktur. 3. Duyuşsal davranış özelliklerini kazanma cinsiyet değişkenine göre; erkeklerin lehine anlamlı düzeyde farklılaşma göstermektedir. 4. Yazılı edebiyat ürünlerinin ders aracı olarak kullanıldığı Sosyal Bilgiler öğretiminde, öğrenciler klasik öğretim yöntemine göre; hoşlanma, farkına varma, ilgi çekme, istek duyma, kendini daha rahat hissetme, kişiliğine katma, anlama/anlatma, hatırlama, zihninde canlandırabilme, öğrendikleriyle bağ kurma gibi du- 12 TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos 2009

5 Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitaplarında yuşsal davranış özelliklerini ve bilişsel yeterlilikler bakımından kendilerini daha da yetkinleşmiş görmektedir. Sosyal bilgiler öğretiminde edebi ürünlerin kullanımı ne kadar gerekli ve önemli ise yapılacak olan öğretimin gerçekleştirilmesinde kullanılan sosyal bilgiler ders kitaplarında da edebi ürünlerin kullanılması o derecede gerekli ve önemlidir. 2. YÖNTEM Ders kitapları milli eğitim Bakanlığına bağlı olarak çalışan kitap yazım komisyonu ve özel yayın evleri tarafından hazırlanmaktadır. Hazırlanan kitaplar, Talim ve Terbiye kuruluna sunularak incelenmekte ve başarılı görülen kitap okutulmaya hak kazanmaktadır. Talim ve Terbiye Kurulu Kitap İnceleme Komisyonu kitapları incelerken önceden belirlenmiş olan kriterlere göre incelemesini yapar. Ders kitapları üç temel açıdan incelenmektedir: 1. İçerik Açısından, 2. Görsellik Açısından, 3. Dil ve İmla Açısından (Oruç, 2009:1153). Dolayısıyla araştırmamızın konusu gereği sosyal bilgiler 6. sınıf ders kitaplarına uygulanan içerik analizi ders kitaplarının içeriğine yönelik olmuştur. Ayrıca ders kitapları, Ders Kitabı, Öğrenci Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kılavuz kitabından oluşmaktadır. Bu sebeple içerik araştırma kapsamına Ders Kitabına Öğrenci Çalışma Kitabı da dâhil edilmiştir yılından itibaren ülkemizde yapılan ders programlarındaki değişiklik ve buna bağlı olarak ders kitaplarının değişmesiyle okullarımızda dört farklı ilköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı okutulmaya başlanmıştır. Bu kitapların ilki Milli Eğitim Bakanlığınca ders kitabı hazırlama komisyonuna hazırlatılmış ve diğer üç takım kitap ise özel yayınevlerince hazırlatılarak Talim ve Terbiye Kulu tarafından incelenerek okutulmaya değer bulunan sosyal bilgiler 6. sınıf kitapları olmuştur. Araştırma kapsamında yer alan ve özel yayınevleri tarafından hazırlanan kitaplar, yayınevlerinin isimleri dikkate alınarak alfabetik sırayla numaralandırılmıştır. Buna göre; KOLUKISA, E. Aydın, TOK- CAN, Halil. ve AKBABA, Bülent tarafından yazılan ders kitabı Özel Yayınevi (I), UZUN, Efkan, ALTUN, Adnan ve DOĞAN, Yasin tarafından yazılan ders kitabı Özel Yayınevi (II) ve TÜYSÜZ, Sami ve TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos

6 Şahin ORUÇ YILDIRIM, Şenol tarafından yazılan ders kitabı Özel Yayınevi (III) olarak adlandırılacaktır. Bu çalışmada içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. İçerik analizi, 20. yüzyılın başlarında gazetelerin nicel analizine yönelik çalışmalar yapan Colombia Gazetecilik Okulunda ortaya çıktığı kabul edilir (Bilgin, 2006:3). İçerik analizinin ortaya çıkışından sonra uzun bir süre bu yöntemin bilimsel bir araştırma yöntemi olup olmadığı tartışılmıştır. Fakat günümüzde içerik analizi sosyal bilimlerde sıkça kullanılan bir araştırma yöntemi haline gelmiştir. Metren (Aktaran: Gökçe, 2006:18) e göre içerik analizi, sosyal gerçeğin belirgin içeriklerinin özelliklerinden, içeriğin belirgin olmayan özellikleri hakkında çıkarımlar yapmak yoluyla sosyal gerçeği araştıran bir yöntemdir. Bu tanımlamayla içerik analizinin amacı olarak, mevcut metinlerden hareket ederek sosyal gerçeğe yönelik temel önermeler elde etmektir diyebiliriz. Ayrıca Berelson (Aktaran: Bilgin, 2006:1) ise içerik analizini şu şekilde tanımlamıştır: İçerik analizi, iletişimin görünen içeriğinin nesnel, sistematik ve nicel yollardan betimlenmesidir. İçerik analizi, çıkarsama/çıkarım esasına dayanır. Mesajlarda gözlenen ve betimlenen öğelerden hareketle bir yorum getirme amacını taşır (Bilgin, 2006:1). İçerik analizi yönteminin amacı incelediği metinlerin nicel ve nitel özelliklerinden hareket ederek bilinmeyen gerçeklere ulaşır, bu gerçekleri ortaya çıkarır. İncelediği metinler, kitle iletişimi ile ilgili metinler, edebi ürünler, tarihi belgeler ve eserler, dini ve ilahi metinler ve kısaca kamuoyu için üretilen her türlü söylev ve söylemleri analiz eder (Gökçe, 2006: 20). İçerik analizi sadece yazılı metinlere değil sesli ve görüntülü içeriği de analiz eder ve görülemeyenleri, fark edilemeyenleri ortaya koyar. 3. BULGULAR VE YORUM Türkiye de ders programlarının değişmesinden kaynaklanan gelişme ders kitaplarına yönelik olduğu için özellikle sosyal bilgiler ders kitaplarının içerikleri büyük ölçüde değişmiştir. İçerik değişikliği kitaplar hazırlanırken yapılan kurgulamada da büyük değişiklikler oluş- 14 TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos 2009

7 Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitaplarında turmuştur. Önceki programlara göre hazırlanan ders kitaplarında genellikle bilgi aktarıcı düz metinler kullanılırken, günümüzde okutulmakta olan ders kitaplarında çok çeşitli ve etkili kurgular kullanılmıştır (Oruç, 2009:1154). Kitapların ve etkinliklerin hazırlanmasında özellikle edebi ürünlere yer verilmiştir. Yapılan çalışmada Milli Eğitim Bakanlığına ait Sosyal Bilgiler Ders Kitabı ve Öğrenci Çalışma Kitabı ile üç farklı özel yayınevlerine ait Sosyal Bilgiler Ders Kitapları ve Öğrenci Çalışma Kitapları içerik analizi yöntemi ile incelenmiştir. Kitaplarda yer alan edebi ürünler tek tek sayılmış ve daha sonra türlerine göre kategorilere ayrılmıştır. Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitaplarında ve Öğrenci Çalışma Kitaplarında yer alan edebi ürünler alfabetik sırayla şöyledir:,, Günlük,, Fıkra,,, Piyes, Roman Özeti, name ve Şiir. Kullanılan edebi ürünlerin bazıları sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan kazanım ve açıklamalarla da doğrudan ilgilidir. Mesela, İpek Yolunda Türkler ünitesinde yer alan 1. Kazanım:, yazıt ve diğer belgelerden yararlanarak, Orta Asya ilk Türk toplumlarının siyasal, ekonomik ve kültürel özelliklerine ilişkin çıkarımlarda bulunur. Bu kazanımla ilgili açıklamalar bölümünde yer alan uyarı ifadesi: Türk destanları, yazıtları ile döneme ait seyahatnameler vb. belgelerden elde edilen bilgiler çerçevesinde Hun, Kök Türk ve Uygur dönemi ele alınacaktır. şeklindedir. 1. kazanım ve uyarı ifadesinde de görüldüğü gibi kitapta yer alacak olan bu kazınım ders konusuna dönüştürülürken mutlak surette ve seyehatname edebi ürününden yararlanılmak zorundadır. Bir diğer kazanım ise 6. Kazınım: Dönemin devlet adamları ve Türk büyüklerinin hayatından yararlanarak ilk Türk- İslam devletlerinin siyasal, sosyal ve kültürel özelliklerine ilişkin çıkarımlarda bulunur. Bu kazanımla ilgili açıklamalar bölümünde yer alan uyarı ifadesi: Kaşgarlı Mahmut, Yusuf Has Hacip, Nizamülmülk, Gazneli Mahmut, Tuğrul Bey, Alparslan ve Melikşah ın hayatından yararlanılarak Karahanlı, Gazneli ve Büyük Selçuklular işlenecektir. şeklindedir. 6. kazanım ve uyarı ifadesi dikkate alınacak olursa burada da kitapta yer alacak olan konu ve konular hazırlanırken biyografilerden yararlanılması bir zorunluluktur. TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos

8 Şahin ORUÇ Ders kitaplarının hazırlanmasında da yapılandırmacı yaklaşım ilkelerine uyulması gerektiği için ders kitaplarında yer alan konular işlenirken düz metinler veya doğrudan verilen bilgiler olmaması gerekmektedir. Dolayısıyla 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında da mümkün oldukça doğrudan bilgi aktarmaya yönelik düz metinlerden kaçınılmıştır. Bilgiler edebi ürünler kullanılarak verilmeye çalışılmıştır. Özellikle öğrenci, öğretmen veya diğer bir kişinin ağzından anlatılan hikâyeler kullanılmış veya yine bu kişilerin anlattıkları anılar kullanılmıştır. Burada özellikle şunu belirtmeliyiz ki ders kitaplarında kullanılan hikâye ve anıların çoğunluğu ders kitaplarında bilgiyi doğrudan vermemek için özellikle hazırlanmış edebi ürünlerdir. Ders kitabı yazılmadan önce var olan ve herhangi bir kaynakta daha önce geçmiş hikâyeler ve anılar oldukça azdır. Bu tür hikâye ve anıların kahramanları genellikle 6. sınıf öğrencileri veya öğretmenlerdir. Edebi ürünlerin dışında çoğunlukla kullanılan farklı metin türleri de vardır. Bunlar: Gazete ve internet haberleri, karşılıklı konuşmalarla oluşan diyaloglar, öğrencilerin konuları takdimleri, görsel ürünlerin sorgulanması ve bilgi notlarıdır. Burada bahsi geçen metinler araştırma konusu dışında tutulmuştur. Kitaplarda yer alan edebi ürünlerin adetleri ve kullanılan edebi ürünler içerisindeki yüzde oranı aşağıda yer alan tablolarda verilmiştir Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitaplarında Yer Alan Edebi Ürünlerle İlgili Bulgular Araştırma kapsamında yer alan dört farklı 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı program gereği 7 farklı üniteden meydana getirilmiştir. Bu kitaplardan ilki, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanmış olup 198 sayfa ve bu sayfalarda bulunun 41 ana konudan oluşmaktadır. Diğer üç kitap ise özel yayınevleri tarafından hazırlanmıştır. Özel Yayınevi (I) e ait ders kitabı, 198 sayfa olup 47 ana konu içermektedir. Özel Yayınevi (II) ders kitabı, 189 sayfa ve 46 ana konudan oluşmuştur. Özel Yayınevi (III) ün hazırlamış olduğu ders kitabı ise 174 sayfa ve 41 ana konu içermektedir. 16 TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos 2009

9 Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitaplarında Tablo 1: Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitaplarında Yer Alan in Toplam Adetleri ve Genel Oranları Günlük Edebi Ürünler Kitapta Yer alma Adedi Edebi Ürünler Açısından % 26 % 22 % 0,5 %6 % 3 % 29 % 3 % 1 %2 % 7 Oranı Fıkra Roman Özeti Tablo 1 de de görüldüğü gibi Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitaplarında 190 adet edebi ürün kullanılmış ve bu ürünlerden en fazla kullanılan % 29 oranla hikâye olmuştur. En az kullanılan edebi ürün ise %0,5 oranla Günlük yer almıştır. Tablo 2: MEB Tarafından Hazırlanmış Olan 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabında in Dağılımı MEB Ders Kitabı Kitapta Yer alma Adedi Edebi Ürünler Açısından Oranı Günlük Fıkra Roman Özeti % 28 %31 - %7 % 5 % 16 % 5 - %3 % 5 Tablo 2 de de görüldüğü gibi Milli Eğitim Bakanlığınca hazırlanmış olan ders kitabında 58 adet edebi ürün kullanılmış ve çoğunluğu % 31 oranla oluşturmuştur. En az kullanılan edebi ürün ise % 2 yle tir. TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos

10 Şahin ORUÇ Tablo 3: Özel Yayınevi (I) Tarafından Hazırlanmış Olan 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabında in Dağılımı Özel Yayınevi (I) Ders Kitabı Kitapta Yer alma Adedi Edebi Ürünler Açısından Oranı Günlük Fıkra Roman Özeti %34 %18 - %5 %4 %21 %2 - - %14 Tablo 3 de de görüldüğü gibi Özel Yayınevi (I) tarafından hazırlanmış olan ders kitabında 57 adet edebi ürün kullanılmış ve çoğunluğu % 34 oranla oluşturmuştur. En az kullanılan edebi ürün ise tur. Bu kitapta, bazı ders kitaplarında var olan günlük, roman özeti ve seyahat edebi ürünlerine yer verilmemiştir. Tablo 4: Özel Yayınevi (II) Tarafından Hazırlanmış Olan 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabında in Dağılımı Özel Yayınevi (II) Ders Kitabı Kitapta Yer alma Adedi Açısından Oranı Günlük Fıkra Roman Özeti %25 %25 %3 %6 %3 % %3 Tablo 4 te de görüldüğü gibi Özel Yayınevi (II) tarafından hazırlanmış olan ders kitabında 32 adet edebi ürün kullanılmış ve çoğunluğu % 35 oranla oluşturmuştur. En az kullanılan edebi ürünler ise % 3 lük oranlarla Günlük, Fıkra ve Şiir dir. Ayrıca bazı ders kitaplarında var olan, Roman Özeti, edebi ürünleri bu kitapta kullanılmamıştır. 18 TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos 2009

11 Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitaplarında Tablo 5: Özel Yayınevi (III) Tarafından Hazırlanmış Olan 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabında in Dağılımı Özel Yayınevi (III) Ders Kitabı Kitapta Yer alma Adedi Edebi Ürünler Açısından Oranı Günlük Fıkra Roman Özeti %14 %14 - %7 - %48 %2 %5 %5 %5 Tablo 5 te de görüldüğü gibi Özel Yayınevi (III) tarafından hazırlanmış olan ders kitabında 43 adet edebi ürün kullanılmış ve çoğunluğu % 48 oranla oluşturmuştur. En az kullanılan edebi ürünler ise % 1 oranlarla tur. Bu ders kitabında bazı ders kitaplarında var olan Günlük ve Fıkra hiç kullanılmamıştır. Buna karşın diğer kitaplarda hiçbir surette kullanılmayan Roman Özeti burada % 5 oranla kullanılmıştır Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Öğrenci Çalışma Kitaplarında Yer Alan le İlgili Bulgular Ders kitaplarında olduğu gibi araştırma kapsamında yer alan dört farklı 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğrenci Çalışma Kitapları da program gereği 7 farklı ünite içermektedir. Bu kitaplardan ilki Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanmış olup 157 sayfa ve bu sayfalarda bulunun 118 etkinlikten oluşmaktadır. Diğer öğrenci çalışma kitapları ise; Özel Yayınevi (I) e ait öğrenci çalışma kitabı, 147 sayfa olup 110 etkinlik içermektedir. Özel Yayınevi (II) öğrenci çalışma kitabı, 149 sayfa ve 104 etkinlikten oluşmuştur. Özel Yayınevi (III) ün hazırlamış olduğu öğrenci çalışma kitabı ise 130 sayfa ve 110 etkinlik içermektedir. Aşağıda yer alan tablolarda da görüleceği gibi öğrenci çalışma kitaplarında edebi ürünlerin kullanımı oldukça azdır. Bu durumun en bariz sebebi öğrenci çalışma kitaplarının işlevi ile ilgilidir. Öğrenci çalışma kitapları öğrencilerin üzerinde etkinlik yaptığı, ödevlerini işlediği veya ilave çalışmalar yaptıkları kitaplardır. Bu kitapların büyük bir TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos

12 Şahin ORUÇ kısmı bu nedenle yazma veya çizme alanları ile doludur. Yani sayfalar boştur. Boş olmayan bölümlerin de yine büyük bir kısmı görsellere ayrılmıştır. Çünkü bu görseller kullanılarak öğrencilerin etkinlik yapması istenmiştir. Dolayısıyla öğrenci çalışma kitaplarında edebi metinlerin ders kitaplarına oranla çok az kullanılması şaşırtıcı bir durum değil, aksine gayet normaldir. Her şeye rağmen etkinlikler içinde edebi ürünlerin kullanılması öğrenci çalışma kitapları açısında tabii ki olumlu bir gelişmedir. Tablo 6: Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Öğrenci Çalışma Kitaplarında Yer Alan in Toplam Adetleri ve Genel Oranları Kitapta Yer alma Adedi Açısından Oranı Piyes % 9 %13 %9 % % 3 % 3 %3 % 3 Tablo 6 da da görüldüğü gibi Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Öğrenci Çalışma Kitaplarında 190 adet edebi ürün kullanılmış ve bu ürünlerden en fazla kullanılan % 29 oranla hikâye olmuştur. En az kullanılan edebi ürün ise %0,5 oranla Günlük yer almıştır. Tablo 7: MEB tarafından Hazırlanmış Olan 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğrenci Çalışma Kitabında in Dağılımı Öğrenci Çalışma Kitabı MEB Kitapta Yer alma Adedi Açısından Oranı Piyes %8 - %8 % TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos 2009

13 Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitaplarında Tablo 7 de de görüldüğü gibi Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan öğrenci çalışma kitabında sadece anı, destan ve hikâye olmak üzere 13 adet edebi ürün kullanılmıştır. Dolayısıyla mevcut öğrenci çalışma kitapları içerisinde en fazla edebi ürün bu kitapta kullanılmıştır. Ders kitaplarında olduğu gibi burada da kullanılan edebi ürünlerin çoğunluğunu % 84 oranla hikâyeler oluşturmuştur. Özel Yayınevi (I) Öğrenci Çalışma Kitabı Kitapta Yer alma Adedi Açısından Oranı Piyes Tablo 8: Özel Yayınevi (I) Tarafından Hazırlanmış Olan 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğrenci Çalışma Kitabında in Dağılımı % 33 % 33 % Tablo 9: Özel Yayınevi (II) Tarafından Hazırlanmış Olan 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğrenci Çalışma Kitabında in Dağılımı Özel Yayınevi (II) Öğrenci Çalışma Kitabı Kitapta Yer alma Adedi Açısından Oranı Piyes Tablo 8 de de görüldüğü gibi Özel Yayınevi (I) tarafından hazırlanmış olan öğrenci çalışma kitabında birer adet biyografi, destan hikâye olmak üzere 3 adet edebi ürün kullanılmıştır. Dolayısıyla mevcut öğrenci çalışma kitapları içerisinde en az edebi ürün bu kitapta kullanılmıştır %20 %60 - % TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos

14 Şahin ORUÇ Tablo 9 da da görüldüğü gibi Özel Yayınevi (II) tarafından hazırlanmış olan öğrenci çalışma kitabında destan, hikâye ve piyes edebi ürünleri kullanılmıştır. Bu kitapta da en fazla kullanılan edebi ürün hikâyeler olmuştur. Diğer öğrenci çalışma kitaplarında yer verilmemiş olan piyes metni bu kitapta yer almış ve içerik açısından faklı bir zenginlik oluşturmuştur. Tablo 10: Özel Yayınevi (III) Tarafından Hazırlanmış Olan 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğrenci Çalışma Kitabında in Dağılımı Öğrenci Çalışma Kitabı Özel Yayınevi (III) Kitapta Yer alma Adedi Edebi Ürünler Açısından Oranı Piyes % 18 % 27 - % 27 % 9 - % 9 Tablo 10 da da görüldüğü gibi Özel Yayınevi (III) tarafından hazırlanmış olan öğrenci çalışma kitabında 11 adet edebi ürün kullanılmıştır. Kullanılan edebi ürünler 6 çeşittir. Dolayısıyla mevcut öğrenci çalışma kitapları içerisinde en çeşitli edebi ürün bu kitapta kullanılmıştır. % 9 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Ülkemizde yapılandırmacı yaklaşıma göre hazırlanmış olan programlarla beraber değişen ders kitaplarında edebi ürünlere oldukça geniş yer verilmeye başlamıştır. Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında da küçümsenemeyecek oranda edebi ürün kullanılmıştır. Bu durum olumlu bir gelişmedir ama yeterli değildir. Çünkü ders kitaplarında yer alan edebi ürünler daha da çeşitlendirilmeli ve bu ürünler daha işlevsel hale getirilmelidir. Çünkü edebi ürünleri kullanmanın amacı, ders kitaplarını süslemek, öğrenciyi eğlendirmek için değil aynı zamanda öğrencilerin farklı zihinsel beceriler ve toplumsal değerler kazanmasını sağlamaktır. Farklı bir ifadeyle ders kitaplarında yer alan edebi ürünlerin daha işlev- 22 TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos 2009

15 Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitaplarında sel kullanılması ve bu ürünlere daha güçlü görevler yüklenmesi gerekir. Edebiyat bünyesinden dolayı daha fazla yükü kaldıracak güçtedir. İncelenen dört farklı sosyal bilgiler 6. sınıf ders kitabında;,, Günlük,, Fıkra,,, Roman Özeti, ve Şiir edebi ürünleri kullanılmıştır. Bu edebi ürünlerden en fazla kullanılan hikâye türü olmuştur. Ders kitaplarından toplam 55 adet hikâye metni kullanılmış ve kullanılan edebi ürünler açısından %29 orana sahiptir. En az kullanılan edebi ürün ise günlüktür. Günlük, kitaplarda toplam 1 adet kullanılmış ve edebi ürünler açısından % 0,5 orana sahiptir. Dört farklı sosyal bilgiler 6. sınıf öğrenci çalışma kitabında ise,,,,, Piyes, ve Şiir edebi ürünleri kullanılmıştır. Bu edebi ürünlerden de en fazla kullanılan hikâye türü olmuştur. Öğrenci çalışma kitaplarından toplam 18 adet hikâye metni kullanılmış ve kullanılan edebi ürünler açısından % 56 orana sahiptir. Öğrenci çalışma kitaplarında da en çok kullanılan edebi ürünün hikâyeler olmasının en önemli sebebi hikâyelerin etkinlik hazırlamaya elverişli olmasıdır. Özellikle bir üniteye ait olan ve öğrencilerimize aktarmamız gereken değer veya değerleri en iyi hikâyeler yoluyla yapabiliriz. Öğrencilerin bir düz metni okumaktan çok hikâye metnini okumayı tercih edecekleri bir gerçektir. Bu sebeple sosyal bilgiler öğretiminde özellikle değer aktarımı yaparken hikâye kullanmak eğitimöğretim faaliyetlerimizi kolaylaştıracaktır. Edebi ürünler öğrenciler için bilişsel ve duyuşsal yararlılıklar sağlar. Edebi ürünler öğrenme ortamlarında etkili ve uygun kullanıldığında, öğrencilerin birçok yönden gelişmesine yardım eder. Edebi ürünler eğitimde güçlü araçlardır ve sınıflarda öğrenme-öğretme yöntemini daha etkili hale getirmek için kullanılabilir. Ders kitaplarında yer alan edebi ürünler hakkında öğretmen ve öğrenci görüşlerini tespit etmeye yönelik bir araştırma yapılmalıdır. Edebi ürünlerin ders kitaplarında var olan yeri korunmalı ve ağırlığı artırılmalıdır. Ders kitapları dışında da öğretmenlerin edebi ürünler hakkında bilgilerini artırmak ve bu edebi ürünleri sosyal bilgiler derslerinde daha işlevsel kullanabilmeleri için lisans düzeyinde aldıkları dersler artırılmalıdır. TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos

16 Şahin ORUÇ KAYNAKÇA BİLGİN, N. (2006), Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi Teknikler ve Örnek Çalışmalar, Siyasal Kitapevi, Ankara. CEYHAN, E., YİĞİT, B. (2003), Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi. Yayıncılık, Ankara. DOYRAN, E. Y. (1997). İlköğretim 1. Sınıf Ders Kitaplarında Biçim-İçerik İlişkisi, Anadolu Sanat Dergisi,, Sayı: 7 GÖKÇE, O. (2006), İçerik analizi Kuramsal ve Pratik Bilgiler, Siyasal Kitapevi, Ankara. KAN, Ç. (2006), Etkili Sosyal Bilgiler Öğretimi Arayışı. Kastamonu Eğitim Dergisi. 14(2) KILIÇ, A., SEVEN, S. (2002), Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi, Pegem Yayıncılık, Ankara. KOLIKISA, E., TOKCAN, H., VE AKBABA, B. (2006). İlköğretim Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitabı,. A yayınları, Ankara. MEB (2004), İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı, MEB Yayınları, Ankara. MEB (2006), İlköğretim Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitabı. MEB Yayınları, Ankara. MCGOWAN, T. ve GUZZETTI, B. (2003). Edebiyat Temelli Sosyal Bilgiler Öğretimi, Çev: Ahmet Doğanay, CİLT: 11, SAYI: 11 ORUÇ, Ş. (2009), Metaphor components and usage in the fourth grade social studies textbook. Procedia Social and Behavioral Sciences 1, World Conference on Educational Sciences ÖZTÜRK, C. ve OTLUOĞLU, R. (2002), Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yazılı Edebiyat Ürünlerini Ders Aracı Olarak Kullanmanın Duyuşsal Davranış Özelliklerini Kazanmaya Etkisi, M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Sayı 15 ÖZTÜRK, C. ve OTLUOĞLU, R. (2003). Sosyal Bilgiler Öğretiminde ve Yazılı Materyaller. PegemA Yayıncılık, Ankara. ÖZTÜRK, Ç.(2007), Coğrafya Öğretiminde Edebi Metinlerin Kullanımı, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 24. TERTEMİZ, N. ve Diğerleri (2001), Ders Kitabı ve Eğitimdeki Önemi. Konu alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu. (Ed. L. Küçükahmet), Nobel Yayıncılık, Ankara. TOPSES, G. (2001), Hayat Bilgisi Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Hazırlama Gerekçesi, Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Hayat Bilgisi 1-3. Küçükahmet, L. (Ed.). Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. TÜYSÜZ, S. ve YILDIRIM, Ş. (2006), İlköğretim Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitabı, Tuna Matbaacılık, Ankara. UZUN, E. ALTUN, A. ve DOĞAN, Y. (2006), İlköğretim Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitabı, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul. 24 TSA / Yıl: 13, S: 2, Ağustos 2009