EKMEKLÝK BUÐDAY ÇEÞÝTLERÝNÝN TANE VERÝMÝ VE KALÝTESÝ ÜZERÝNE FARKLI * YAPRAK GÜBRESÝ UYGULAMALARININ ETKÝSÝ

Transkript

1 Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2012; 9(2) : 5-12 Journal of Adnan Menderes University Agricultural Faculty 2012; 9(2) : 5-12 Araþtýrma / Research EKMEKLÝK BUÐDAY ÇEÞÝTLERÝNÝN TANE VERÝMÝ VE KALÝTESÝ ÜZERÝNE FARKLI * YAPRAK GÜBRESÝ UYGULAMALARININ ETKÝSÝ Hüsniye NAZAR, Osman EREKUL, Yakup Onur KOCA ÖZET Buðday talebimizi karþýlamak ve dünyadaki buðday pazarýnda yerimizi alabilmek amacýyla üretimimizin yýlda yaklaþýk % 2 oranýnda arttýrýlmasý gerekmektedir. Üretimin artýrýlmasý ancak verim artýþýyla mümkün olacaktýr. Bunun için yapraktan besin elementlerinin uygulanmasý güncel bir yoldur. Buðdaya yapraktan uygulanan besin elementlerinin etkisi konulu çalýþma Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesinde 2011 ve 2012 yýllarýnda yürütülmüþtür. Materyal olarak 4 buðday çeþidi (Pamukova 97, Golia 99, Sagittario ve Negev) seçilmiþtir. Çalýþmanýn amacý sapa kalkma döneminde yapraða uygulanan Country ( oksin ve % 8 Zn), Cyto-Wachs (% 0.1 amino asit, % 0.02 Fe, % 0.1 Mn, % Zn), K-Sparrow (% 5 P ve % 25 K) ve Boroline (% 10 B) gübrelerinin buðdayýn verim ve kalite özelliklerine olan etkilerinin belirlenmesidir. Çalýþmamýzda yapraktan uygulamalarýn tane verimi üzerine olumlu etkisi olduðu görülmüþtür. Ancak tane kalitesine yönelik etkiler çok belirgin olmamýþtýr. Genel olarak bin tane aðýrlýðýnda olumlu etkiler görülürken hektolitre aðýrlýðý deðiþmemiþtir. Protein oraný bölge ortalamalarýnýn üzerinde olmakla birlikte uygulamalarýn etkisi fazlaca görülmemiþtir. Buna karþýn yaprak gübre uygulamalarýnýn niþasta oraný üzerine etkisi daha belirgin bulunmuþtur. Çalýþmanýn sonucunda bölgemiz için Sagittario ve Golia çeþitleri ile Country ve Cyto-Wachs gübreleri önerilebilir. Anahtar Sözcükler: Buðday (Triticum aestivum L.), tane verimi, protein oraný (%), niþasta oraný (%), yaprak gübrelemesi The Effect of Different Foliar Applications on Grain Yield And Quality of Breadwheat Varieties ABSTRACT In order to meet our demand and our place in the world market for wheat, wheat production should be increased by 2 % per year. The increase in wheat production is only possible by increasing the yield. Therefore foliar application of nutrients is a current way of yield increase. The working theme of the influence of foliar application on wheat was processed in 2011 and 2012 at the Adnan Menderes University. For the material of the experiment 4 wheat varieties (Pamukova 97, Golia 99, Sagittario and Negev) were selected. The aim of the study was to quantify the effect of foliar application as Country (auxin and % 8 Zn), Cyto-Wachs (% 0.1 amino-acid, % 0.02 Fe, % 0.1 Mn, % Zn), K-Sparrow (% 5 P and % 25 K) and Boroline (% 10 B) at the time of shooting stage on yield and quality characteristics of wheat. Our results showed that the foliar applications have a positive effect on grain yield. However, it was no clear effects on the studied quality parameters are found. Foliar application resulted in positive effects in 1000-kernel weight, but no mainly changes in hectoliter-weight were observed. The protein content of wheat varieties were measured above the average for the region, but no clear effects of foliar application can be observed. Compared to the protein content, the effects of the starch content parameter was more pronounced. In summary, the varieties Sagittario and Golia and the fertilizers Country and Cyto-Wachs are recommended for our region. Key words: Wheat (Triticum aestivum L.), grain yield, protein content (%), starch content (%), foliar application GÝRÝÞ tarýmsal üretimin arttýrýlmasý amacýyla yürütülen çalýþmalar güncelliðini korumaktadýr. Günümüz Hýzla artan nüfusun, parçalanan ve azalan tarým koþullarýnda özellikle bitkisel üretimi arttýrmanýn tek alanlarýndan elde edilen üretimle yeterli ve dengeli yolu ise birim alan verimlerinin arttýrýlmasýdýr. beslenmesi, her geçen gün daha da zorlaþmaktadýr. Tahýllar içerisinde yer alan ekmeklik buðday Dünya nüfusunun artarak 2025 yýlýnda 8 milyara (Triticum aestivum L.) geniþ alanlara adapte olmuþ ulaþacaðý tahmin edilmekte olup, gýda güvenliði dünyanýn en önemli bitkisi olmakla birlikte, insan dünyanýn yakýn gelecekteki en önemli sorunu olarak beslenmesinde harcanan kalorinin yarýsýndan fazlasýný karþýmýza çýkmaktadýr. Artan nüfusun beslenme ve proteinin yaklaþýk yarýsýný saðlayarak dünya gereksinimini karþýlamak için, önümüzdeki 50 yýl nüfusunun üçte birini beslemektedir (Dhanda ve ark., içinde üretimde en az iki kat artýþ gerekmektedir 2004). (Howell ve ark., 2001). Ýnsanlarýn temel gýda Dünya buðday üretimi 2009/10 üretim gereksinimlerinin güvenli bir biçimde karþýlanmasý, döneminde 678 milyon ton seviyelerinde tarýmsal üretimin artýrýlmasýyla olacaktýr. Bu nedenle gerçekleþmiþtir. Bu miktar son yýllarýn en yüksek * Makale Hüsniye NAZAR'ýn yüksek lisans tezinden esinlenilmiþtir. 1 Yüksek Ziraat Mühendisi Aydýn Damýzlýk Sýðýr Birliði 2 Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, AYDIN, oerekul@adu.edu.tr, yokoca@adu.edu.tr 5

2 Ekmeklik Buðday Çeþitlerinin Tane Verimi ve Kalitesi Üzerine Farklý Yaprak Gübresi larýnýn Etkisi ikinci üretim miktarýdýr. 2010/11 üretim döneminde topraklarda Fe, Zn, Mn, Cu, B gibi mikro besin ise dünya buðday üretimi 649 milyon ton elementlerinin önemini daha da arttýrmýþtýr. Tahýllarda seviyelerinde gerçekleþmiþtir. 2010/11 sezonunda çinko noksanlýðýnýn bir sonucu, ülkemiz gibi birçok baþlýca buðday üreticisi ülkelerde yaþanan kuraklýk geliþmekte olan ülkede yoðun olarak tahýl kökenli sonucu küresel buðday arzý ile birlikte stoklarda gýdalar tüketen insanlarda da çinko noksanlýðýnýn azalma ve küresel finans krizinin etkisiyle dünya görülmesidir. Çünkü tahýl kökenli gýdalar, yoðun buðday fiyatlarýnda çok ciddi artýþlar olmuþtur olarak tüketildiði ülkelerde insanlar için en önemli (Anonim, 2010). mineral kaynaðýdýr. Buðday ekiliþ ve üretim bakýmýndan ilk sýralarda Bölgemiz topraklarýnýn da ph ve kireç içerikleri yer alan ayrýca insan besini olmasý yanýnda, hayvan oldukça yüksek, organik madde kapsamlarý ise beslemesinde de kullanýlan önemli bir kültür düþüktür. Fazla kireç bitkiler için önemli olan birçok bitkisidir. Buðdayýn adaptasyon sýnýrýnýn geniþliði, mikro besin elementlerinin alýmýný engellemektedir üretim, taþýma, depolama, iþleme kolaylýðý ve ekmek (Fageria, 2002). olma kabiliyetinden dolayý, birçok ülkede üretimin M i k r o v e m a k r o b e s i n e l e m e n t l e r i artýrýlmasý çalýþmalarý hýzlandýrýlmýþtýr (Kün, 1996). noksanlýklarýnýn giderilmesinde yapraktan gübre Buðday ürününden elde edilen un, bulgur, uygulamasý kullanýlan yöntemlerden en önemlisidir. makarna, niþasta insan beslenmesinde; buðday Üreticiler, daha ucuza mal olan, su ile verildiði için bitkisinin saplarý ise kâðýt-karton sanayinde ve hayvan acil yaðýþa ihtiyaç duymayan, yabancý ot ilacý ile beslenmesinde kullanýlmaktadýr. Bu nedenle gerek karýþtýrýlarak kullanýldýðýnda ilacýn bitkilerde neden dünyada gerekse ülkemizde özellikle buðday olduðu durgunluðu kolay atlatmasýný saðlayan ve tane üretiminde herhangi bir nedenle azalma olduðunda iriliðini olumlu etkileyen yaprak gübrelerine ekmek fiyatlarý veya undan yapýlan gýda maddelerinin yönelmektedir (Kýnacý ve Kýnacý, 2001). Ýçeriklerinde fiyatlarý yükselerek doðrudan herkesi etkilemektedir. bitkiler için gereken besin elementlerinden biri ya da Beslenmesi buðdaya dayalý ülkelerin buðday birkaçýný bulunduran bu gübreler, sývý halde yapraða yönünden kendine yeterli olmasý ve stoklarýnda püskürtülerek uygulanmaktadýr (Aktaþ, 1996; Kacar yeterince buðday ürünü bulundurmasý stratejik bir ve Katkat, 1999). Püskürtülerek uygulanan bitki besin önem arz etmektedir (Gül, 2004). maddelerinin etkileri, topraða verilen besin Ülkemizde, kiþi baþý yýllýk buðday tüketiminin maddelerine oranla çok daha çabuk görülür yaklaþýk kg olduðu düþünülürse; toplam (Danýþman ve Bellitürk, 2006). nüfusumuz için yaklaþýk milyon ton buðdaya Buðday yetiþtiriciliðine yönelik çalýþmalarda ihtiyaç vardýr. Bu rakama üretim amacýyla kullanýlan genel olarak verime iliþkin özelliklere aðýrlýk verilmiþ, tohumluk ile üretim-pazarlama zinciri sýrasýnda kayýp kaliteye yönelik özellikler ise ikinci planda kalmýþtýr. olan ve kullaným dýþý kalan yaklaþýk 2,5 milyon ton Bugün ülkemizde ve özellikle Ege bölgesinde buðday ürününü eklersek ulusal buðday yetiþtirilen genotiplerin ekmeklik kalitelerine yönelik gereksinimimizin milyon ton olduðu yeterli çalýþmalarýn yapýldýðý söylenemez. Mevcut görülmektedir. Hem ulusal ihtiyaçlarýmýzý karþýlamak araþtýrmalarýn da önemli bir bölümü genotiplerin hem de bölgemizde ve dünya genelinde artacak olan kalite potansiyellerini ortaya koymaya yeterli deðildir. buðday pazarýnda yerimizi alabilmek amacýyla Türkiye'de her yýl yeterli buðday üretilmesine karþýlýk buðday üretimimizin en az yýlda yaklaþýk % 2 baþta yüksek kaliteli un ihtiyacý nedeniyle buðday oranýnda arttýrýlma zorunluluðu vardýr (Ekiz ve ark., ithalatý yapýlmak zorunda da kalýnmaktadýr. Bu 2000). baðlamda farklý gübre formlarýn ve uygulama Günümüzde bitkisel üretimi arttýrmak için þekillerin kalite özellikleri üzerine etkilerinin kullanýlan yöntemlerden bir tanesi de birim alana daha araþtýrýlmasý kaliteli un açýðýnýn ortadan fazla gübre uygulanmasýdýr. Dünyada ve ülkemizde bu kaldýrýlmasýnda önemli bir araþtýrma konusunu konuda son yýllarda önemli geliþmeler olmuþtur. oluþturmaktadýr. Ülkemizde kullanýlan azotlu gübrelerin %50'si Bu Çalýþmanýn amacý dünyada ve ülkemizde tahýllarýn gübrelenmesinde tüketilmektedir. Bunun stratejik öneme sahip olan buðday bitkisinde yaprak sonucunda birim alandan alýnan verimin bir miktar gübrelemesinin verim ve bazý kalite özellikleri üzerine artýrýlmasýna karþýn bilinçsiz sulama ve gübreleme etkilerinin belirlenmesidir. topraklarda tuzluluðu ve çoraklaþmayý tetiklemiþtir. Toprak yapýsýnýn bozulmasý bazý yerlerde yüksek ph MATERYAL VE YÖNTEM ve alkalileþmeyle ve bazý yerlerde de tuzlanmayla kendini göstermiþtir. Bunun sonucunda bitki Araþtýrma 2011 ve 2012 yetiþtirme topraktan yeterince besin maddesi alamamaktadýr. dönemlerinde Aydýn, Adnan Menderes Üniversitesi, Mikro besin elementleri noksanlýklarý genel Ziraat Fakültesi Araþtýrma ve çiftliðinde olarak kaba tekstürlü, yüksek ph'lý, fazla kireçli, yürütülmüþtür. Araþtýrmanýn yapýldýðý 2011 ve 2012 düþük ve yüksek organik maddeli ve zayýf drenajlý yýllarý buðday yetiþme mevsimine ait ortalama topraklarda ortaya çýkmaktadýr (Kelling ve ark., 0 sýcaklýk ( C) ve yaðýþ (mm) deðerleri Çizelge 1'de 2006). Bitkisel üretimde son yýllarda özellikle yüksek verilmiþtir. verimli çeþitlerin kullanýlmasý alkalin reaksiyonlu 6

3 Nazar, Erekul ve Koca Deneme yýlarýnda ortalama sýcaklýklar düzeyinin ise noksan olduðu söylenebilir. incelendiðinde genel olarak kýþ döneminin Araþtýrmada bitki materyali olarak bölgede uzun uzun yýllar ortalamalarýndan daha yüksek, süredir tarýmý yapýlan Pamukova, Golia, Sagittario ve kýþ dönemin ise daha düþük olduðu görülmüþtür. Mart Negev buðday çeþitleri kullanýlmýþtýr. Çalýþma ayýndan itibaren ise sýcaklarýn 2011 yýlýnda uzun yýllar kapsamýnda uygulanan yaprak gübreleri ise oksin ortalamasýnýn altýnda kaldýðý 2012 yýlýnda ise uzun (geliþme hormonu) ve % 8 Zn içeren Country, %10 yýllarýn üzerinde veya uzun yýl ortalamasýna yakýn organik madde, % 0.1 serbest amino asit, % 0.02 Fe, % seyrettiði gözlenmiþtir. Toplam yaðýþ miktarlarý 0.1 Mn, % Zn içeren Cyto-Wachs, % 5 fosfor incelendiðinde en yüksek toplam yaðýþ miktarý ilk yýl penta oksit (P 2 s), % 25 potasyum oksit (K20) içeren K- Aralýk ve Ocak aylarýnda ikinci yýl ise Ocak ve Þubat Sapparow ile % 10 bor (B) içeren Boroline olarak aylarýnda gözlenmiþtir. Yaðýþ oranlarýnda yýllara ve belirlenmiþtir. aylara göre farklýlýklar gözlenmiþtir. Yaðýþýn verimi Deneme iki faktörlü Tesadüf Bloklarý önemli düzeyde etkilediði tane dolum döneminde Bölünmüþ Parseller deneme desenine göre 3 (Mayýs ve Haziran) her iki deneme yýlýnda uzun yýllar tekerrürlü olarak kurulmuþtur. Ana parsel yaprak ortalamasýnýn üzerinde yaðýþlar kaydedilmiþtir. Ýkinci gübresi, alt parsel ise çeþittir. Ayrýca hiç yaprak yýl Kasým ayýndaki yaðýþ oranýn azlýðý dikkat çekici gübresi uygulanmayan (kontrol) kýsmý ayrýlmýþtýr. bulunmuþtur. Denemede ekim öncesi toprak hazýrlýðý sýrasýnda Deneme alanýndan alýnan toprak örneðinin bazý toprak örneði alýnmýþtýr. Örnekleme sonrasýnda 7 analiz sonuçlarý Çizelge 2'de verilmiþtir. Toprak kg/da saf azot gelecek þekilde kompoze analizi sonuçlarý incelendiðinde deneme alaný gübresiyle taban gübrelemesi yapýlarak ekim topraklarýnýn kumlu týnlý bünyeye sahip, reaksiyonu yapýlmýþtýr ( ve ). Üst alkali karakterli ve organik madde miktarý bakýmýndan gübrelemenin birincisi kardeþlenme döneminde düþük olduðu söylenebilir. Topraðýn içerdiði makro 6kg/da saf azot olarak (Amonyum sülfat), ikincisi ise besin elementlerinin miktarlarýna bakýldýðýnda ise P sapa kalkma döneminde 7kg/da saf azot (üre) þeklinde miktarýnýn yüksek, K miktarýnýn düþük olduðu yapýlmýþtýr. Yapraktan gübreleme standart gübreleme söylenebilir. programýndan baðýmsýz olarak bitkilere kardeþlenme Çizelge 3'deki toprak analiz sonuçlarýnda, dönemi ile sapa kalkma dönemi arasýnda 1 defada topraðýn içerdiði mikro besin elementlerinin miktarýna ( ve ) üretici firmanýn önerdiði bakýldýðýnda Ca miktarýnýn yüksek, Mg miktarýnýn dozda uygulanmýþtýr. Hiç yaprak gübresinin çok yüksek, Na (sodyum) miktarýnýn orta, Fe uygulanmadýðý kontrol parseline standart gübreleme miktarýnýn yüksek, Zn, Mn, Cu miktarlarýnýn yeterli B yapýlmýþtýr. Çizelge 1. Üretim dönemine ait iklim verileri ve uzun yýllara ait ortalamalar Ortalama sýcaklýk o C Yaðýþ (mm) Aylar Uzun yýllar Uzun yýllar Kasým , ,5 Aralýk , ,9 Ocak , ,9 Þubat , ,5 Mart , ,3 Nisan , ,1 Mayýs , ,6 Haziran , ,3 Aydýn Meteoroloji Ýstasyonu (2011) Çizelge 2. Deneme alanýna ait toprak analiz sonuçlarý (2011 toprak analiz sonuçlarý) Toprak tekstürü (%) ph Organik madde P K Ca Kum Mil Kil (%) (ppm) (ppm) (ppm) 72,0 16,7 11,3 8,4 1, Çizelge 3. Deneme alanýna ait toprak analiz sonucu mikro besin elementleri (2011 toprak analiz sonuçlarý) Mg Na Fe Mn Cu B Zn (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm)

4 Ekmeklik Buðday Çeþitlerinin Tane Verimi ve Kalitesi Üzerine Farklý Yaprak Gübresi larýnýn Etkisi Buðday çeþitlerinin tane verimlerinin yaný sýra iki yýlda neredeyse uygulamalarýn tamamýnda yüksek kalite özelliklerinden bin tane aðýrlýðý (g), hektolitre deðerler ortaya koymuþlardýr. Yapýlan bazý aðýrlýðý (kg), tanede protein oraný (%) ve tanede çalýþmalarda yarý kurak bölgelerde mikro besin niþasta oraný (%) (Perten firmasýnýn DA-7200 NIRS elementlerinin yapraktan uygulanmasýnýn topraktan cihazýyla) deðerleri ölçülmüþtür. Denemede elde uygulanmasýna göre daha iyi sonuç verdiði edilen verilerin varyans analizi tesadüf bloklarý saptanmýþtýr (Grundson, 1980; Gabal ve ark., 1985). bölünmüþ parseller deneme desenine göre yapýlmýþtýr. Ýki yýllýk veriler genel olarak incelendiðinde Ortalamalar arasýndaki farklýlýklarýn istatistiki çalýþmamýzda yapýlan yaprak gübreleme anlamda önemlilikleri EKÖF testine göre TARIST uygulamalarýn çeþitlerin tane verimlerinde artýþlara paket programý vasýtasýyla ortaya konulmuþtur neden olduðu belirlenmiþtir. Ancak tane verimi, (Açýkgöz ve ark., 1994). bitkinin genetik potansiyeli, çevre faktörleri ve yetiþtirme tekniklerinin birlikte etkileri sonucu ortaya BULGULAR VE TARTIÞMA çýkmasý nedeniyle tane veriminde yaþanan varyasyonun çeþitlerin genetik yapýlarýndan Çizelge 4'de incelenen özelliklere ait yapýlan kaynaklanabileceði de belirtilmelidir (Kýrtok ve ark., varyans analizi sonucunda elde edilen kareler 1988). ortalamasý deðerleri verilmiþtir. Hektolitre aðýrlýðý Çizelge 6'da çeþitlerin bin tane aðýrlýðý dýþýnda ölçülen özelliklerin tümünde yýl varyasyon deðerlerinin iki yýllýk sonuçlarý verilmiþtir. Ýlk yýl kaynaðý ya direk olarak yada interaksiyonlarda önemli Çeþit ve kaynaklarý ayrý ayrý önemli bulunmuþtur. Sadece hektolitre aðýrlýðý deðerinde yýl bulunmuþtur. En yüksek bin tane aðýrlýðý Sagittario önemsizdir. Bu durum çalýþmanýn bütünlüðü çeþidinden elde edilmiþtir. Negev çeþidi bunu takip açýsýndan ihmal edilerek elde edilen deðerler yýllara etmiþtir. Ancak bu iki çeþit arasýnda fark önemsiz g ö r e a y r ý t a b l o l a r d a v e r i l m i þ v e a y r ý çýkmýþtýr. larda Cyto-Wachs ve K- deðerlendirilmiþtir. Sapparow yüksek bin tane aðýrlýðý deðerleriyle öne Çizelge 5'de çalýþmadan elde edilen tane verimi çýkmýþtýr. Ýki uygulama arasýndaki fark önemsiz deðerlerinin iki yýllýk sonuçlarý verilmiþtir. Ýlk yýl bulunmuþtur. En düþük bin tane aðýrlýðý deðerini Çeþit* interaksiyonu önemli bulunmuþtur. Pamukova çeþidi Kontrol uygulamasýnda En yüksek tane verimi deðerini Golia çeþidinin göstermiþtir. Pamukova çeþidi tüm uygulamalarda Country uygulamasý vermiþtir. Bu deðeri Sagittario düþük bin tane aðýrlýðýyla dikkat çekmiþtir. Ýkinci yýl ç e þ i d i n e C y t o - Wa c h s v e K - S a p p a r o w Çeþit* interaksiyonu önemli bulunmuþtur. uygulamalarýndan elde edilen verim deðerleri almýþtýr. En yüksek deðerler K-Sapparow uygulamasýnda Sözü edilen deðerler arasýnda istatistiki fark sýrasýyla Sagittario ve Golia çeþidinden elde edilmiþtir. bulunmamýþtýr. En düþük tane verimini Pamukova Sözü edilen deðerler arasýnda fark önemsiz çeþidi Boronline uygulamasýnda göstermiþtir. Golia bulunmuþtur. Ýkinci yýl Pamukova çeþidine Country ve ve Pamukova çeþitleri tüm uygulamalara olumlu tepki Boronline uygulamalarý dýþýndaki uygulamalar göstermiþtir. Ýkinci yýl Çeþit ve kaynaklarý olumlu sonuçlar vermiþ, elde edilen bin tane aðýrlýðý ayrý ayrý önemli çýkmýþtýr. En yüksek ortalama verim deðerleri çeþitlerin kontrol parsellerinden daha yüksek çeþitler bazýnda Golia ve Pamukova gübreler bazýnda çýkmýþtýr. Elde edilen bu sonuçlar tane verimindeki Cyto-Wachs uygulamasýndan elde edilmiþtir. Ýkinci artýþlarla önemli düzeyde paralellik içindedir. Yaprak yýl çeþitlerin tamamýnýn tüm uygulamalara olumlu gübresi uygulamasý ile tahýllarda verim ve verim tepki verdiði söylenebilir. Golia ve Sagittario çeþitleri komponentlerinde (bin tane aðýrlýðý, baþakta tane çalýþmanýn öne çýkan çeþitleri olmuþtur. Çeþitler her 8 Çizelge 4. Özelliklere ait varyans analizi sonucu elde edilen kareler ortalamasý deðerleri. Varyasyon kaynaðý TV BTA HA PO NO Çeþit ** 567.5** 6.3öd 2.7** 2.8* ** 82.1** 21.2öd 2.2** 4.1** Çeþit* ** 10.9öd 8.0öd 0.5* 1.6* Yýl öd 86.4** 5.5öd 0.4öd 7.2** Çeþit*Yýl öd 211.6** 18.3öd 3.3** 1.0öd *Yýl öd 30.0** 20.7öd 3.6** 3.6** Çeþit**Yýl ** 7.1öd 12.0öd 0.5öd 1.0öd Hata Hata Genel *; **; fark sýrayla 00.5 ve 0.01 olasýlýk düzeyinde önemli, öd: fark önemli deðil - : Yaprak gübresi TV: Tane verimi, BTA: Bin tane aðýrlýðý HA: Hektolitre aðýrlýðý PO: Protein oraný, NO: Niþasta oraný

5 Nazar, Erekul ve Koca 2 sayýsý ve m de baþak sayýsý) artýþlar saðladýðýný göstermektedir (Ceylan ve ark. 1998; Taban ve ark. 1997; Gültekin ve ark.1998; Özbek ve Özgümüþ, 1998; Özcan ve Brohi, 2000). Ýkinci yýl en düþük bin tane aðýrlýðý deðeri Pamukova çeþidine Country uygulamasý ile Negev çeþidinin kontrol parselinden elde edilmiþtir. Çizelge 7'de çalýþmadan elde edilen hektolitre aðýrlýðý deðerlerinin iki yýllýk sonuçlarý verilmiþtir. Ýlk yýl hiçbir varyans kaynaðý önemli bulunmamýþtýr. En yüksek çeþit ortalamasýný Negev, en yüksek gübre uygulama ortalamasýný ise K-Sapparow vermiþtir. Ýkinci yýl Çeþit* interaksiyonu önemli çýkmýþtýr. En yüksek deðerler sýrasýyla Sagittario çeþidine Country, Golia çeþidine Boronline ve Country, Pamukova çeþidine K-Sapparow ve Boronline uygulamalarýndan elde edilmiþtir. Sözü edilen deðerler arasýnda fark önemsiz bulunmuþtur. Ýkinci yýl Golia çeþidine K-Sapparow uygulamasý en düþük sonucu vermiþtir. Bunun dýþýndaki tüm uygulamalar olumlu sonuçlar vermiþ, elde edilen hektolitre aðýrlýðý deðerleri çeþitlerin kontrol parsellerinden daha yüksek çýkmýþtýr. Çizelge 8'de protein oraný deðerlerinin iki yýllýk sonuçlarý verilmiþtir. Ýlk yýl Çeþit ve kaynaklarý ayrý ayrý önemli bulunmuþtur. En yüksek protein oraný Pamukova çeþidinden elde edilmiþtir. Negev çeþidi bunu takip etmiþtir. Bu iki çeþit arasýnda fark önemsiz çýkmýþtýr. larda Kontrol parselleri en yüksek protein oraný deðerlerini vermiþtir. Ýkinci yýl Çeþit* interaksiyonu önemli çýkmýþtýr. En yüksek deðerler Negev çeþidinin Country uygulamasýndan elde edilmiþtir. Ýkinci yýl genel olarak daha stabil ve düþük deðerler elde edilmiþtir. Ýlk yýl en yüksek deðerlerin kontrol parsellerinden alýnmasý, ikinci yýl genel olarak düþük protein oraný deðerlerinin gözlenmesine sebep olarak yaprak gübresi uygulamalarýnýn tane verimi deðerlerini yükseltmesi gösterilebilir. Çeþitler tane verimi bakýmýndan yüksek deðerler gösterdiðinde protein deðerleri bakýmýndan düþük deðerler gösterebilmektedir. Tane verimi ve protein oraný arasýndaki bu tip ters iliþki birçok araþtýrýcý tarafýndan da bildirilmiþtir. Özellikle tane verimin belli bir deðerin üzerine çýkmasý durumunda protein oranýn artmasý güçleþmektedir veya zaman zaman azalma eðilimi göstermektedir (Tuðay, 1978; McClung ve ark., 1986; Cook ve Veseth, 1991; Costa ve Kronstand, 1994; Heitholt ve ark. 1990). Çizelge 9'da niþasta oraný deðerlerinin iki yýllýk sonuçlarý verilmiþtir. Ýlk yýl Çeþit ve kaynaklarý ayrý ayrý önemli bulunmuþtur. En yüksek niþasta oraný veren çeþit Sagittario'dur. Golia çeþidi bunu takip etmiþtir. Bu iki çeþit arasýndaki fark bulunmamýþtýr. lara bakýldýðýnda Cyto- Wachs ve Country yüksek deðerler vermiþtir. Ýlk yýl genel olarak tüm uygulamalarýn Negev çeþidi haricindeki tüm çeþitlerde olumlu sonuçlar gösterdiði söylenebilir. Ýkinci yýl Çeþit* interaksiyonu önemli çýkmýþtýr. En yüksek deðerler Negev çeþidinin K-Sapparow ve Boronline, Golia çeþidine K- Sapparow ve Boronline, Sagittario çeþidine Cyto- Wachs ve Boronline uygulamalarýndan elde edilmiþtir. Sözü edilen deðerler arasýnda fark bulunmamýþtýr. Çalýþmadan elde edilen iki yýllýk ortalamalar % 59,8 ile % 62,4 aralýðýndadýr. Elde edilen bu deðerler önemli oranda Erekul ve ark. (2009) ile uyum içinde bulunmuþtur. Genel olarak yaprak gübresi uygulamalarýnda niþasta oraný kontrolden daha yüksek bulunmuþtur. Bunun sebebi olarak yüksek bin tane aðýrlýðý deðerlerine karþýn düþük protein oraný deðerleri gösterilebilir. SONUÇ Çalýþmadan elde edilen veriler ýþýðýnda aþaðýdaki sonuçlara ulaþýlmýþtýr. Tane verimi yönünden deðerler incelendiðinde iki yýllýk ortalama sonuçlara göre Golia çeþidi Country gübresi ile en yüksek verimi meydana getirmiþtir, bunu Cyto-Wachs gübresiyle Sagittario çeþidi izlemiþtir. Golia ve Sagittario çeþitleri genel olarak diðer uygulamalara da yüksek tane verimi deðerleri vermiþtir ve böylece bu iki çeþit çalýþmanýn öne çýkan çeþitleri olmuþtur. Bin tane aðýrlýðý deðerleri incelendiðinde Sagittario çeþidinin K-Sapparow ve Cyto-Wachs uygulamalarý ile her iki deneme yýlýnda öne çýktýðý söylenebilir. Bunun yaný sýra Sagittario çeþidi her iki yýl Boronline uygulamasý dýþýndaki tüm uygulamalarda yüksek bin tane aðýrlýðý deðerleri vermiþtir. Protein oraný ortalamalarý bölgemizde önceki çalýþmalardan elde edilen ortalamalarýn üzerinde olmakla birlikte uygulamalarýn etkisi fazlaca görülmemiþtir. Bunun bir nedeni olarak elde edilen yüksek tane verimi deðerleri gösterilebilir. Pamukova çeþidinde K-Sapparow ve Boronline uygulamalarý ile Negev çeþidinde Boronline uygulamasýndan yüksek protein oraný deðerleri (% 15,3 - % 16,2 - % 15,5) elde edilmiþtir. Ancak bu uygulamalardan elde edilen tane verimi deðerleri düþük seviyede kalmýþtýr. Ýkinci yýl ise neredeyse tüm deðerler kontrol uygulamasýna çok yakýn yada ondan düþük bulunmuþtur. Diðer kalite parametresi olan niþastada ise neredeyse tüm gübre uygulamalarýnda kontrol uygulamasýna göre daha yüksek deðerler bulunmuþtur. Sadece ilk yýl Negev ve ikinci yýl Golia çeþitlerinin kontrol deðerleri yüksek çýkmýþtýr. Bu sebeple uygulamalar kontrole ya eþit ya da düþük deðerler vermiþtir. Sonuç olarak; yaprak gübrelerinin olumlu yönde deðerlendirilmesi amacýyla bölgemiz þartlarýnda Sagittario ve Golia çeþitleri diðer çeþitlere göre daha belirgin deðerler ortaya koymuþtur ve dolayýsýyla yaprak gübre uygulamalarýnda bu iki çeþidin daha fazla önerilebileceði kanýsýna varýlmýþtýr. Yaprak gübresi bakýmýndan ise incelenen verim ve kalite parametrelerinde daha etkili olan Country ve Cyto- Wachs gübreleri öne çýkmýþtýr. 9

6 Ekmeklik Buðday Çeþitlerinin Tane Verimi ve Kalitesi Üzerine Farklý Yaprak Gübresi larýnýn Etkisi Çizelge 5. Tane verimi (kg/da) deðerlerinin iki yýllýk sonuçlarý Country 393,5 783,4 572,9 318,0 516,9 433,3 676,7 586,7 320,0 504,2 Cyto-Wachs 501,2 627,1 720,4 387,0 558,9 516,7 668,3 631,7 356,7 543,3 K-Sapparow 317,8 612,0 698,6 287,6 479,0 380,0 660,0 601,7 333,3 493,8 Boronline 268,2 622,9 616,3 373,8 470,3 420,0 653,3 628,3 353,3 513,8 Kontrol 424,2 496,7 423,9 426,0 442,7 343,3 606,7 546,7 316,7 453,3 Ortalama 381,0 628,4 606,4 358,5 418,7 653,0 599,0 336,0 EKÖF Çeþit*: 107,8 Çeþit: 35,9 : 29,4 Çizelge 6. Bin tane aðýrlýðý (g) deðerlerinin iki yýllýk sonuçlarý Country 25,9 36,7 39,8 40,1 35,6 28,6 38,9 38,2 33,2 34,7 Cyto-Wachs 30,5 37,6 44,6 43,6 39,1 32,1 36,3 36,9 31,2 34,1 K-Sapparow 27,4 37,1 42,5 38,7 36,5 35,2 39,9 40,8 31,0 36,7 Boronline 24,7 36,2 36,2 37,8 33,7 29,4 37,1 36,6 32,1 33,8 Kontrol 23,4 38,3 37,5 36,1 33,8 29,6 33,1 32,1 28,6 30,9 Ortalama 26,4 37,2 40,1 39,3 31,0 37,1 36,9 31,2 EKÖF Çeþit: 2,8 : 3,1 Çeþit*: 1,6 Çizelge 7. Hektolitre aðýrlýðý (kg) deðerlerinin iki yýllýk sonuçlarý Country 66,4 67,5 66,4 70,3 67,6 68,2 70,3 72,0 68,5 69,8 Cyto-Wachs 71,1 66,6 67,7 71,4 69,2 70,0 69,2 68,0 68,1 68,8 K-Sapparow 67,5 70,5 71,1 70,3 69,9 70,7 65,2 67,0 68,3 67,8 Boronline 67,2 66,3 70,4 68,7 68,2 70,5 71,8 69,8 70,1 70,6 Kontrol 64,2 69,0 64,6 70,0 66,9 66,0 68,0 67,3 66,5 67,0 Ortalama 67,3 68,0 68,0 70,1 69,1 68,9 68,8 68,3 EKÖF - Çeþit*: 1,8 10

7 Nazar, Erekul ve Koca Çizelge 8. Tanede protein oraný (%) deðerlerinin iki yýllýk sonuçlarý Country 14,4 13,8 14,3 14,7 14,3 14,0 14,1 14,5 14,8 14,4 Cyto-Wachs 13,9 13,6 12,3 13,5 13,3 14,1 14,3 14,5 14,5 14,3 K-Sapparow 15,3 14,0 13,0 14,8 14,3 14,3 14,1 14,2 14,5 14,3 Boronline 16,2 14,0 13,9 15,5 14,9 13,9 14,1 14,1 14,3 14,1 Kontrol 15,6 14,6 15,3 14,8 15,1 13,9 14,1 14,1 14,5 14,2 Ortalama 15,1 14,0 13,8 14,7 14,0 14,1 14,3 14,5 EKÖF Çeþit: 0,4 : 0,6 Çeþit*: 0,2 Çizelge 9. Tanede niþasta oraný (%) deðerlerinin iki yýllýk sonuçlarý Country 61,1 61,6 61,0 60,9 61,1 62,0 61,2 60,8 61,0 61,2 Cyto-Wachs 61,0 61,3 62,4 61,6 61,6 61,8 60,0 62,3 61,0 61,3 K-Sapparow 60,1 61,1 62,1 60,4 60,9 61,4 62,0 61,8 62,5 62,0 Boronline 59,8 61,6 61,3 60,5 60,8 61,7 62,5 62,3 62,8 62,3 Kontrol 59,9 60,8 60,4 61,1 60,5 59,6 61,2 61,3 60,0 60,5 Ortalama 60,4 61,3 61,4 60,9 61,3 61,4 61,7 61,5 EKÖF Çeþit: 0,3 : 0,6 Çeþit*: 1,5 11

8 Ekmeklik Buðday Çeþitlerinin Tane Verimi ve Kalitesi Üzerine Farklý Yaprak Gübresi larýnýn Etkisi KAYNAKLAR Açýkgöz, N., Aktaþ, M.E., Mokhaddam, A.F. and Özcan, K., TARÝST an Agrostatistical Packageprogramme For Personel Computer. E.Ü.Z.F. Tarla Bitkileri Kongresi, Ýzmir. Turkey. Aktaþ, M Bitkilerde Yapraktan Besleme. Tr.J. of Agriculture and Forestry 20, Özel Sayý, Anonim, Toprak Mahsulleri Ofisi, 2010 Hububat Raporu. Ceylan, Þ., Akdemir,H., Oktay, M., Ýrget, E., Çinko uygulamalarýnýn Lirasa-92 ve Cumhuriyet_75 Buðday Çeþitlerine Verim ve Bazý Verim Kriterlerine Etkileri. I.ulusal Çinko Kongresi, 1997, Eskiþehir, s Cook, R.J. and R.J. Veseth, Wheat Health Management. The American Pytopathological Society, St. Paul, Minnesota 55121, USA. Costa, J.M., Kronstad, W.E., Association of grain proteiþn concentration and selected traits in hard red winter wheat populations in the pacific northwest. Crop Sci. 34: Danýþman, F., Bellitürk, K., Yapraktan Beslenme. Hr.Ü.Zir.Fak.Dergisi, 2007,11(1/2):7-12. Dhanda, S.S., G.S. Sethi and R.K. Behl, Indices of drought tolerance in wheat genotypes at early stages of plant growth. J. Agronomy & Crop Science, 190:6-12. Ekiz, H., Baðcý, A., Atlý A., Sayýn, L., Karakaya, Ý., Bozoðlu, S., Tuncer, T., Tulukçu, E., Taner, S., ve Çeri, S., Farklý sitoplazmalarýn ekmeklik buðdayýn verim ve kalitesi üzerine etkileri. Bahri Daðdaþ Milletler Arasý Kýþlýk Hububat Araþtýrma Merkezi Müd. Yay. No: SR , 74 s, Konya. Erekul, O. T. Kautz, F. Ellmer, I. Turgut, 2009: Yield and bread-making quality of different wheat (Triticum aestivum L.) genotypes grown in Western Turkey. Arch. Agron. Soil Sci., 55, Fageria, N.K., Influence of Micronutrients on Dry Matter Yield and Interaction with Other Nutrients in Annual Crops. Pesq. Agropec., Bras., 37(12): Gabal, M.R., Abdellah, I.M., Abed, I.A. and El-Assiouty, F.M., Effect of Cu, Mn and Zn Foliar Application on Common Bean Growth, Flowering and Seed Yield. X. African Symp. on Hort. Crops. ISHS Acta Hort. 158, 1 May 1985, Addis Ababa, Ethiopia. Grundson, N.J., Effectiveness of soil-dressing and foliar sprays of copper sulphate in correcting copper deficiency of wheat (Triticum aestivum) in Queensland. Aust. J. Exp. Agric. Anim. Husb. 20: Gül, U., Buðday. Gültekin, Ý., Ekiz, H., Yýlmaz, A., Kenbeav, B., Tulukçu, E., Ticari Yaprak Gübrelerinin Buðday Üretimindeki Yeri. I. Ulusal Çinko Kongresi,1997, Eskiþehir, s Heitholt, J. J., L. I. Croy, N. O. Maness, H. T. Nguyen, 1990: Nitrgen partitioning in genotypes of winter wheat differing in grain N concentration. Field Crops. Res. 23, Howell T. A. S. R. Evett and J. A. Tolk Irrigation Systems ans Management to Meet Future Food Fiber Needs and to Enhance Wter Use Efficiency. USDA- ARS Water Management User Unit Bushland Texas USA. Kacar, B., A.V. Katkat, Gübreler ve Gübreleme Tekniði. Uludað Üniversitesi Güçlendirme Vakfý Yy. 12 No.144, VÝPAÞ Yy. No: 20, Bursa, s Kelling, K.A., Bundy, L.G., Combs, S.M. and Petres, J.B., Soil Test Recommendations for Field, Vegetables and Fruit Crops. Extension Office or from Coop. Extension Publ. Rm. 170, 630 W. Kýnacý, G., E. Kýnacý, Deðiþik yaprak gübrelerinin buðdayýn verim ve kalite özellikleri üzerine etkileri. S.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi 15(28): , Konya. Kýrtok, Y., Genç, Ý., Yaðbasanlar T., Çölkesen, M., Kýlýnç, M., Tescilli bazý ekmeklik (T.aestivum L. Em Thell) ve makarnalýk (T. durum Desf.) buðday çeþitlerinin Çukurova koþullarýnda baþlýca tarýmsal karakterleri üzerinde çalýþmalar. Çukurova Üniv. Zir. Fak. Dergisi, 3(3): Kün, E., Tahýllar-I (Serin Ýklim Tahýllarý). Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Yayýnlarý, Yayýn No:1451, Ankara. McClung, A.N., Cantrell, R.G., Quick, J.S., Gregory, R.S., Influence of rht1 semidwarf gene on yield, yield components and grain protein in durum wheat. Crop Sci. 26: Özbek, V., A. Özgümüþ, Farklý çinko larýnýn Deðiþik Buðday Çeþitlerinin Verim ve Bazý Verim Kriterleri Üzerine Etkileri. I. Ulusal Çinko Kongresi, 1997, Eskiþehir, s Özcan, S., A.R. Brohi, Çeþitli Yaprak Gübrelerinin Ekmeklik Buðday (Triticum aestivum c.v.) Bitkisinin Geliþme, Kuru Madde Miktarý ve N-P-K Ýçerikleri Üzerine Etkisi. G.O.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 2000, 17(1), Taban, S., M. Alpaslan, A., güneþ, M. Aktaþ, Ý. Erdal, H. Eyüpoðlu, Ý. Baran, Deðiþik Þekillerde Uygulanan Çinkonun Buðday Bitkisinde Verim ve Çinkonun Biyolojik Yarayýþlýlýðý Üzerine Etkisi. I.Ulusal Çinko Kongresi, 1997, Eskiþehir, s Tuðay, M.E., Dört ekmeklik buðday çeþidinde ekim sýklýðý ve azotun verim, verim komponentleri ve diðer bazý özellikleri üzerine etkileri. Ege Üniv. Zir. Fak. Yayýnlarý No: 316. Sorumlu Yazar Osman EREKUL oerekul@adu.edu.tr Yakup Onur KOCA yokoca@adu.edu.tr Geliþ Tarihi : Kabul Tarihi :