Yasalarýmýz açýsýndan, kiþinin, medeni haklarýný

Transkript

1 Duygudurum Bozukluklarýnýn Adli Yönü Prof. Dr. Engin Turan TUNCER* Yasalarýmýz açýsýndan, kiþinin, medeni haklarýný kullanmasý ve cezai sorumluluk taþýmasý için ruhsal yönden saðlýklý olmasý ön koþuldur. Adli psikiyatride, kiþinin suç olayýndaki ruhsal durumu kadar medeni haklarý kullanmadaki yeteneði de konu edilir. Ceza Hukuku ve Medeni Hukuk alanlarýnda bilirkiþilik istenebilir. Bilirkiþilik, bir davanýn gidiþinde mahkemece gerekli görülmesi halinde ilgili alanda uzman olan kiþi ya da kiþilerin görüþlerine baþvurulmasýna verilen isimdir (Akgün 1987). Adli psikiyatride bilirkiþilik görevi verilen hekimin psikiyatri alanýnda yetkin olmasý beklenir, ancak bu tek baþýna yeterli deðildir. Ýlgili hukuk kurallarýný, yasa maddelerini de iyi bilmesi gerekir. Eðer bilirkiþi yasanýn temelinde yatan anlamý bilmez ise hukukçu ile aralarýnda anlaþmazlýk olur. Yasalarýmýza göre adli psikiyatri konusunda kendisinden görüþ istenen ruh hekimi, bilirkiþi olarak atanmýþtýr. Duygudurum bozukluklarý kiþinin düþünce, affekt ve psikomotor alandaki iþlevselliðini etkilediði için medikolegal sorunlara da yol açabilmektedir. Adli psikiyatride bu iki düzeyde karþýmýza çýkabilir: Ceza Hukuku ve Medeni Hukuk. Burada konuyla ilgili yasa maddelerine kýsaca deðinilecektir. CEZA HUKUKU Sanýklarýn ve maðdurlarýn ruhsal durumlarýnýn * Ankara Üniversitesi Týp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalý, ANKARA incelenmesi söz konusudur: Ýþledikleri suçlara karþý sanýklarýn ceza ehliyeti olup olmadýðýnýn tayini ve ýrza geçme maðduru olan kiþinin akýl hastasý olup olmadýðýnýn tayini konularý ceza hukuku kapsamý içerisindedir. 1. Ceza Ehliyeti: Ceza hukukunca suça elveriþli olmak veya cezaya yeterlilik olarak tanýmlanýr ki, bu yeterlilik olmadan ehliyet, ehliyet olmadan suç, suç olmadan da cezayý gerektirir eylem olamaz (Özbek 1980). Kiþinin ceza alabilmesi için isteme ve yapma iradesinin olmasý gerekmektedir. Ýrade, birbirine karþýt seçenekler arasýnda bir deðerlendirme yapýp birini seçmek veya bunlarýn hepsini reddetmek yeteneði olarak kabul edilmektedir (Erem 1976). Kanunen suç sayýlan bir eylemi yapýp yapmama konusunda sahip olduðu seçme hakkýný, yapmak suretiyle kullanan kiþi, sorumlu kiþi olarak kabul edilir (Dönmezer 1945). Serbest irade, belli bir hareketin yapýlmasýný saðlayan ruh kuvveti olarak tanýmlanýr. Saðlýklý kiþiyi hastadan ayýran, onda serbest iradenin bulunmasýdýr. Ceza ehliyeti, irade serbestisi ve temyiz yeteneði olan kiþinin suç iþlemesi durumunda sözkonusudur. Temyiz, "kiþinin eyleminin sonuçlarýný anlayabilmesi ve isteyebilmesi" diye tanýmlanýr (Erem 1976). Suç iþleyen kiþide suç sýrasýnda ruhsal hastalýk nedeniyle þuur ve harekat serbestisinin tümüyle kalkmasý durumunda Türk Ceza Yasasý nýn (TCY) 46. maddesi uygulanýr ve bu kiþilere ceza verilmez, muhafaza ve tedavileri þifaya dek sürer. 198

2 DUYGUDURUM BOZUKLUKLARININ ADLÝ YÖNÜ TCY 46. madde: Fiili iþlediði zaman þuurunun veya harekatýnýn serbestisini tamamen kaldýracak surette akýl hastalýðýna duçar olan kimseye ceza verilemez Þuur ve harekat serbestisi akýl hastalýðý nedeniyle tümüyle deðil de önemli ölçüde kalkmýþ ise, TCY nin 47. maddesi geçerlidir; bu durumda ceza indirimi uygulanýr. TCY 47. madde: Fiili iþlediði zaman þuurunun veya harekatýnýn serbestisini ehemmiyetli derecede azaltacak surette akli maluliyete müptela olan kimseye verilecek ceza aþaðýda yazýlý þekilde indirilir Maðdurlarýn Durumu: Ceza hukukunda bir diðer konu da ýrzýna geçilen kiþinin (maðdurun) akýl hastalýðýndan dolayý bu fiile karþý koyamayacak halde bulunmasý durumudur ki, TCY 416. maddesine göre sanýða ceza verilir. TCY 416. madde: Onbeþ yaþýný bitiren bir kimsenin cebir ve þiddet veya tehdit kullanmak suretiyle ýrzýna geçen veyahut akýl veya beden hastalýðýndan veya kendi fiilinden baþka bir sebepten veya kullandýðý hileli vasýtalardan dolayý fiile mukavemet edemiyecek bir halde bulunan bir kimseye karþý bu fiili iþleyen kimse yedi seneden aþaðý olmamak üzere aðýr hapis cezasý ile cezalandýrýlýr. Yine bu suretle ýrz ve namusa tasaddiyi tazammun eden diðer bir fiil ve harekette bulunursa üç seneden beþ seneye kadar hapsolunur. MEDENÝ HUKUK Bu baþlýk medeni ehliyet ile evlenme anýnda ve boþanma durumundaki kiþinin akýl hastasý olup olmadýðýnýn tayini konularýný içermektedir. 1. Medeni Ehliyet: Kiþinin hukuki eylem ve iþlemlere yeterliliðini ifade eder. Medeni hukuk yönüyle ehliyet, "makul surette hareket etme iktidarý" diye tanýmlanýr. Bu iktidar, eylemleri ve sonuçlarýný doðru olarak anlamak ve buna göre hareket etmek, davranýþlarýnýn ulaþacaðý sonuçlarý muhakeme edebilmek yeteneðidir (Akgün 1987). Psikiyatrik yönden kiþinin bilincinin açýk, iradesinin serbest olmasý, iyiyi kötüden ayýrdedebilmesi, kendisi ve çevresinde olup bitenlerden haberdar, günlük rayiç fiyatlarýný bilmesi beklenir (Dinçmen 1984). Serbest irade, Türk Hukuk Lugatýnda "hukuki bir iþlemin, içerik ve sonuçlarýný diledikleri gibi tanzim ve tayin etmek hususunda taraflarýn serbest olmalarý esasýdýr" diye tanýmlanýr. Kiþinin ehliyetinin tayin ve tesbitinde eylem veya iþlemin yapýldýðý tarih dikkate alýnýr. Yasalarýmýza göre reþit olan kiþinin temyiz kudretinden yoksun olmasý halinde medeni ehliyetinin kýsýtlanmasý (hacri) söz konusu olabilir. Akýl hastalýðý ve zeka geriliði ile alkolizm ve kötü hal (kumarbazlýk vb) kýsýtlanmayý gerektiren ruhsal nedenlerdir. Kýsýtlanmanýn en aðýr þekli vesayettir. Medeni Kanun un (MK) 355. maddesine göre akýl hastalýðý veya akýl zayýflýðý nedeniyle iþlerini göremeyecek kadar aciz veya sürekli bakým ve kontrolü gereken ya da baþkasýnýn emniyetini tehdit eden her reþit için bir vasi tayin olunur. Vesayet altýna alýnma kararý, kiþinin hastalýðýnýn kendisi veya çevresinin çýkarlarýný zedeleyecek iþlem ve eylemlere neden olabileceði kanýsýna varýldýðýnda alýnýr. Bu nedenle hastalýk deðil, hastalýðýn kiþinin yaþamýna olan etkisi araþtýrýlýr (Kuyu 1998). Vesayet kararý kural olarak dört yýl için verilir. Bu nedenle süreklilik göstermeyen durumlarda hemen vesayet kararý düþünülmemelidir. Kýsýtlama kararý verilebilmesi için bilirkiþi raporunda, kiþinin hastalýðýnýn adý ve süreklilik gösterip göstermediði, sürekli bakým ve kontrole ihtiyaç duyup duymadýðý, baþkalarýnýn güvenliðini tehdit edip etmediði, kendi iþlerini görmekten aciz olup olmadýðý ve mahkemece dinlenmesinde yarar olup olmadýðý ayrýca belirtilmelidir. MK 355. madde: Akýl hastalýðý veya akýl zayýflýðý sebebiyle iþlerini görmekten aciz veya daimi muavenet ve takayyüde muhtaç olan yahut baþkasýnýn emniyetini tehdit eden her reþid için bir vasi nasbolunur... Hastalýk nedeniyle kiþi acil bir iþini bizzat yapamadýðý gibi bir vekil de tayin edemeyecek durumda ise geçici tedbirler alýnabilir; kayyum tayini söz konusu olabilir (M.K madde). MK 376. madde: Sulh mahkemesi aþaðýdaki hallerde ve kanunun tayin ettiði diðer yerlerde alakadarýnýn istidasý üzerine veya doðrudan doðruya kayyum tayin eder: 1. Reþid olan bir kimse hastalýk veya kaybolmak ile yahut bunlara benzer sebeplerden biriyle müstacel bir iþini bizzat yapamadýðý gibi bir mümessil tayinine de muktedir olamazsa,... Hastalýk tam anlamýyla ehliyetsizliði doðurmuyor; ancak sosyal ve ekonomik yaþama önemli ölçüde olumsuz etkisi saptanýrsa müþavir atanmasý sözkonusu olabilir (MK 379. madde). 199

3 TUNCER ET. MK 379. madde: Hacrine kafi sebep bulunmamakla beraber medeni haklarýný kullanmak salahiyetinden kýsmen mahrum edilmesi menfaati iktýzasýndan bulunan her reþide aþaðýdaki iþlerinde reyi alýnmak üzere bir müþavir tayin olunur: Husumet ve sulh, 2. Gayrimenkulün alým satýmý ve onlar üzerinde rehin ve sair ayni bir hak tesisi, 3. Kýymetli evrak alým satýmý ve terhini, 4. Alelade idare ihtiyaçlarý haricinde inþaat, 5. Ödünç verme ve alma, 6. Sermayeyi almak, 7. Baðýþlama, 8. Kambiyo taahütleri, 9. Kefalet. Bu suretle medeni haklarýný kullanmak salahiyetinden kýsmen mahrum edilen kimse gelirinde dilediði veçhile tasarruf hakký baki kalmak üzere mallarýný idare hakkýndan dahi mahrum edilebilir. Velayet: Ailedeki küçük çocuklarýn hertürlü durum ve davranýþlarýndan sorumlu olma haline velayet adý verilmektedir. Velayet çocuðun doðumuyla baþlayýp rüþt çaðýna girmesine kadar sürmektedir. Yasa, velayeti ana-babaya verilmiþ bir hak ve yetki olarak kabul etmektedir (Türk Hukuk Lugatý 1944). Evlilik sürdüðü sürece velayeti ana-baba birlikte yürütürler. Eþlerden birinin ölmesi ya da kýsýtlanma ile medeni haklarýný kullanma yeteneðinden yoksun býrakýlmasý durumunda ise diðer eþ velayeti yürütür. Ayrýca bu iþlemi yerine getirmelerinde düþkünlük (acz) durumunda da MK 274. maddesi gereðince velayetin alýnmasý yoluna gidilir. MK 274. madde: Velayeti ifadan aciz veya mahcur olan yahut nufuzunu aðýr surette suiistimal eden veya fahiþ ihmalde bulunan ana ve babadan, hakim, velayet hakkýný nez'edebilir. Ana ve babadan velayet nez'olununca, çocuða, bir vasi tayin olunur. Nez'in hükmü, ileride doðacak çocuklara þamildir. 2. Evlenme: Evlenme ile ilgili yasal soruna gelince, yasamýza göre karý kocadan biri evlilik anýnda bir akýl hastalýðý nedeniyle mümeyyiz deðilse evlenme geçersizdir (MK 112. madde). MK 112. madde: Aþaðýdaki hallerde evlenme batýldýr: Karýkocadan biri evlenme merasiminin icrasý zamanýnda bir akýl hastalýðý veya daimi bir sebep neticesi mümeyyiz deðilse, Boþanma: Medeni hukukumuzun bir baþka alanýdýr. Yasamýz üç yýldan beri süregelen, müþterek hayatý çekilmez hale koyan ve þifa bulmaz olduðu doktor raporu ile belirlenen akýl hastalýðýnýn varlýðýný diðer eþ için haklý bir boþanma nedeni olarak kabul etmiþtir (MK 133. madde). MK 133. madde: Karý kocadan biri üç seneden beri devam eden bir akýl hastalýðýna duçar olup da bu hastalýk müþterek hayatýn devamýný diðer taraf için çekilmez hale koymuþ ve þifasý kabil olmadýðý dahi ehli hibre tarafýndan tasdik edilmiþ bulunursa o taraf her zaman boþanma davasýnda bulunabilir. Konuyla ilgili yasa maddelerinin tanýmlamalarýndan sonra burada duygudurum bozukluklarýnýn depresyon, mani ve ara dönemlerine göre yasa karþýsýndaki durumlarý ayrý ayrý ele alýnacaktýr. CEZA HUKUKU AÇISINDAN DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI Depresyonda dikkat azalmýþ, irade bozulmuþ, benlik saygýsý düþmüþ, düþünce içeriðinde karamsarlýk, umutsuzluk, çaresizlik, suçluluk fikirleri, düþünce akýþýnda yavaþlama ve psikomotor retardasyon olduðu daha önceden anlatýlmýþtý. Depresyonda suç iþleme çok sýk rastlanan bir durum deðildir. Depresyon ceza hukuku konusunda genellikle intihar eylemiyle karþýmýza çýkar. Ýntihar tek baþýna bir suç deðildir. Ýntihara azmettirme söz konusuysa eylem, müdahil olan açýsýndan suç oluþturur (TCY 54. madde). Bunun tesbiti zor olup dikkatle araþtýrýlmasý gerekir. TCY 454. madde: Birini intihara ikna ve buna yardým eden kimse müntehirin vefatý vuku bulduðu takdirde üç seneden on seneye kadar aðýr hapis cezasýna mahkum olur. Ýntiharda bir baþka yön de toplu intihar þeklinde olur. Depresyondaki kiþi kendi suçluluk duygularýnýn etkisiyle yakýn aile bireyleri ile birlikte intihara kalkýþabilir. Onlar ölüp kendisi kurtulursa ceza ehliyeti nedeniyle adli psikiyatrik deðerlendirilmesi gerekebilir. 200

4 DUYGUDURUM BOZUKLUKLARININ ADLÝ YÖNÜ Örnek 1- Ýlk çocuðu ölen bir kadýn hastamýz lanetlenmiþ olduðunu düþündüðünden kendisi ile birlikte lanetlendiðini düþündüðü ikinci çocuðu ile odaya girip havagazýný açarak intihara kalkýþmýþtý. Eve gelen kocasý tarafýndan kendisi kurtarýlmýþ ancak çocuðu kaybedilmiþti. Bu hastaya adam öldürme suçu nedeniyle ceza ehliyetinin depresyonuna baðlý olarak tümü ile kalkmýþ olduðunu ifade edip, TCY 46. maddesi kapsamýnda yargýlanmasýnýn uygun olacaðý kanýsýyla rapor düzenlenmiþti. Örnek 2- Eþinin kullandýðý araba ile trafik kazasý geçirerek çocuðunu kaybeden bir kadýn girdiði depresyonda bu ölümden kocasýný sorumlu tutarak onu öldürmeye teþebbüs etmiþti. Burada da yine ceza ehliyeti olmadýðý kanýsýna varýlmýþtý. Örnek 3- Emekliliðini çok isteyen karýsýnýn ýsrarlarý ile emekli olan bir kiþi depresyona girmiþ, yoksullaþtýðýný düþünüp durumdan karýsýný suçlar hale gelmiþti. Geceleri uyumuyor, karýsýnýn baþýnda oturuyordu. Durumunu iyi görmeyen çocuklarý tarafýndan "belki de annemi öldürecek" kaygýsýyla hastaneye getirilmiþti. Muhtemel bir cinayet / cinayet teþebbüsü hastanýn hastaneye yatýrýlmasý ile önlenmiþti. Depresif kiþiler ilgi ve dikkatleri azaldýðý için kazalara, yaralanmalara ve hatta ölümlere neden olacak davranýþlarda bulunabilirler. Bu durumda TCY 455. maddesinde sözü edilen dikkatsizlik ve tedbirsizliðin kiþinin o dönemdeki depresyonuna baðlý olduðu düþünülüyorsa durum raporda belirtilmeli, bu madde kapsamýna girmemesi saðlanmalýdýr. TCY 455. madde: Tedbirsizlik veya dikkatsizlik veya meslek ve sanatta acemilik veya nizamat ve evamir ve talimata riayetsizlik ile bir kimsenin ölümüne sebebiyet veren þahýs iki seneden beþ seneye kadar hapse ve aðýr para cezasýna mahkum olur. TCY 459. madde: Her kim tedbirsizlik veya dikkatsizlik bir þahsýn sýhhatini ihlal edecek bir zarar verirse hapis cezasý verilir. Örnek: Depresyonu nedeniyle yaþamla bütün baðlantýsýný kesip sürekli yatan annenin üç çocuðu küvette oynarken çocuklarýndan biri boðulmuþtur. Annenin depresyonu rapor edilip TCY 455. maddesi kapsamýna alýnmamasý saðlanmýþtýr. Depresyondaki kiþiler hastalýklarýndan kaynaklanan suçluluk duygusu nedeniyle faili meçhul cinayetleri üstlenip kendi kendilerini ihbar edebilirler. Bu durumda TCY 283. maddesindeki adliyeyi yanýltmak suçundan yargýlanmamasý gerekir. TCY 283. madde: Vuku bulmadýðýný bildiði bir suçu Adliyeye veya keyfiyeti Adliyeye tevdie mecbur olan bir makama veya kanuni takip yapacak veya yaptýrabilecek bir mercie, vukubulmuþ gibi ihbar ile yahut vaki olmayan bir suçun eserlerini takibata mubaþeret olunabilecek derecede uyduran kimse otuz aya kadar hapis cezasýna mahkum olur. Adliye huzurunda sahte olarak bir suç iþlediðini yahut bu suça iþtirak eylediðini söyleyen kimse hakkýnda dahi ayný ceza tertip olunur. Depresyondaki suçlar daha çok yakýn aile bireyleri olan eþ ve çocuklara yönelik cinayet ya da yaralama þeklindedir. Ýstatistiklere göre depresyonda suç iþleme oraný çok düþüktür. Manide dikkat konsantrasyonu bozulmuþ, dürtü kontrolü azalmýþ, otokontrol ve sosyal kontrol kalkmýþ, düþünce akýþý hýzlanmýþtýr. Manik dönemde suç iþleme oraný, duygudurum bozukluklarýnýn diðer dönemlerine göre daha çoktur. Maniklerin iþledikleri suçlar tehdit, hakaret, yaralama, cinayet, gasp, konut dokunulmazlýðýný ihlal, trafik kurallarýný ihlal, mütecaviz sarhoþluk, cinsel taciz, ýrza geçme, hýrsýzlýk, karþýlýksýz çek verme, firar, yangýn çýkarma, devlet büyüklerini ve hükümeti tenkit, eksibisyonizm, fahiþelik gibi çeþitlilik gösterir. Ancak bunlarýn hepsi ayný derecede ciddi ve aðýr suçlar deðildir. Bu durumlarda da yine ceza ehliyetinin araþtýrýlmasý söz konusu olduðunda hastalýðýn þuur ve iradeye etki derecesi belirlenmelidir. Manik dönemde iþlenen suçlarda ceza ehliyetinin deðerlendirilmesi belli bir kolaylýk taþýmasýna karþýn maninin prodromal dönemi gözden kaçmaktadýr. Deðerlendirmede zamansal yakýnlýða dikkat edilmelidir. Örnek 1- Ailesi tarafýndan çok konuþma, uyumama, baðýrmaktan sesinin kýsýlmasý ve aþýrý hareketlilik nedeniyle kliniðimize getirilen bir hastanýn manik atak tedavisi sürdürülürken kýsa bir süre önce neden olduðu bir trafik kazasýndan dolayý tutuksuz yargýlandýðý öðrenildi. Hasta, eþini, çocuklarýný, baldýzýný ve yeðenlerini arabasýna alarak hýz gösterisi yapmak istemiþ, arabadaki diðer kiþilerin 201

5 TUNCER ET. çýðlýklarýna aldýrmadan otomatik olarak kapýlarý kilitlemiþ, meydana gelen kazada þans eseri can kaybý olmamýþtýr. Bu olayda hastanýn kaza sýrasýnda maninin prodromal döneminde olduðu düþünülmüþ, daha sonra da mahkemece istenilen bilirkiþilik iþlemi sýrasýnda da bu görüþ tekrarlanmýþtýr. Örnek 2- Mani tanýsý ile hastaneye yatmadan birkaç gün öncesindeki yengesine tasallut suçu nedeniyle aðýr ceza mahkemesinde yargýlanan sanýðýn bu eylemini manik dönem içerisinde gerçekleþtirdiði kanýsý ilgili mahkemeye bir raporla bildirilmiþtir. Örnek 3- Yazar Ayþe Nil'in öz yaþam öyküsünü anlattýðý "Kaçýklýk Diplomasý" kitabýnda evini yakma öyküsü manik ataðýn bir belirtisidir. Kendisi etrafý temizlemek için ateþ yaktýðýný düþünmüþ, ama o sýrada samanlýðý ateþe vermiþtir. Ceza hukuku açýsýndan mani bir baþka þekilde de karþýmýza çýkabilir: Irza geçme maðduru olarak. Manide dürtü kontrolü olmadýðý için normal yaþamýnda mazbut bir ev kadýný olan kiþi bu dönemde tanýdýðý ya da tanýmadýðý kiþilerle cinsel iliþkiye girebilir, fahiþelik bile yapabilir. Örnek 1- Manik dönemde girdiði evlilik dýþý cinsel iliþki sonucunda gebe kalan kadýnýn bu iliþkiyi içinde bulunduðu hastalýk dönemindeki dürtü kontrolsüzlüðü nedeniyle yaptýðý düþünüldüðünden gebeliðin sona erdirilmesi yönünde rapor verilmiþtir. Ender görülmekle birlikte depresyondaki kiþi de ýrza geçme maðduru olabilir. Bu durumlar da TCY 416. maddesi kapsamýna girebilir. Duygudurum bozukluklarýnda nöbetler arasý dönemde herhangi bir ruhsal belirti görülmediði için bu dönemde iþlenen suçlarda ceza ehliyeti tamdýr. TCY 46. ya da 47. madde kapsamýnda bir ceza indirimi uygulanmasý beklenemez. Suç anýnda saðlýklý kiþinin, daha sonra bir duygudurum bozukluðuna girmesi ile son tahkikatýn yapýlmasý imkansýz olursa kovuþturma ertelenebilir (Ceza Muhakemeleri Usulu Kanunu- CMUK 198. madde). CMUK un 198. maddesi gereðince akýl hastalarý cezaevine yatýrýlmadýklarý gibi TCY nin 12. maddesi gereðince de akýl hastalarý iyileþmedikçe idam cezasý uygulanmaz. CMUK 198. madde: Maznunun kaybolmasý veya suçu iþledikten sonra bir akýl hastalýðýna uðramasý sebebiyle son tahkikat yapýlmasýnýn imkansýzlýðý taayün ederse, sorgu hakimi bu tahkikatýn muvakkaten tatiline karar verir. TCY. 12. madde: Ölüm cezasý, buna hükümlü olan kimsenin asýlmasý suretiyle hayatýn izalesidir. Ölüm cezasý, hükümlünün mensup olduðu din ve mezhebin hususi günlerinde infaz olunmaz. Gebe kadýnlar doðurmadýkça, akýl hastalýðýna tutulanlar iyileþmedikçe ölüm cezasý infaz olunmaz MEDENÝ HUKUK AÇISINDAN DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI Yasalarýmýza göre reþit olan kiþinin temyiz kudretinden yoksun olmasý halinde medeni ehliyetinin kýsýtlanmasýnýn söz konusu olabileceðine deðinilmiþti. Akýl hastalýðý nedeniyle vesayet kararý verilebilmesi için bu hastalýðýn süreklilik göstermesi gerekir. Hastalýðýn baþlangýç döneminde hemen vesayete gidilmesi doðru deðildir. Çünkü hastalýðýn nasýl bir yol izleyeceði kestirilemez. Bu nedenle süreklilik göstermeyen durumlarda hemen vesayet kararý düþünülmemelidir. Yineleyen depresyonda baþlangýçta bir kýsýtlama düþünülmezken, depresyonun süreklilik göstermesi durumunda kýsýtlama yapýlmasýnda sakýnca görülmemelidir. Ayný þekilde sürekli relaps gösteren bipolar affektif bozuklukta da kýsýtlanma kararý verilebilir. Ancak ataklarýn seyrek olduðu düþünülüyorsa kýsýtlamada vesayete gitmekte acele etmemeli, kayyum ya da kanuni müþavir atanmasý önerilmelidir. Kiþinin hukuki eylemlerini gerçekleþtirdiði tarihte medeni ehliyete sahip olmasý gerekir. Duygudurum bozukluklarý nedeniyle medeni ehliyete sahip olmamasý hali sýklýkla mani, ender olarak da depresyon tablosunda görülür. Manik tabloda, kiþi kendisini güçlü ve zengin hissettiðinden mallarýný baðýþlayabilir, ucuza satabilir, kendisini ve yakýnlarýný zor durumda býrakacak hukuki iþlem ve eylemleri gerçekleþtirebilir. Manik dönemde bu durumun tanýnmasý kolay olabilir; ancak prodromal dönemde ve hipomanide bu durum gözden kaçabilir. Bilirkiþi olan ruh hekimi hukuki iþlem ile hastalýðýnýn zamansal yakýnlýðýný göz önünde tutarak karar vermelidir. Örnek 1- Yakýnlarýna her zaman dikkatli ve temkinli olmayý öneren bir tüccar paraca oldukça yüklü alýmlar yapmaya baþlayýp ödeme kapasitelerinin yaptýðý alýmlarýn çok üstünde olduðunu söyle- 202

6 DUYGUDURUM BOZUKLUKLARININ ADLÝ YÖNÜ yerek, çocuklarýnýn uyarýlarýna kulak týkamýþtýr. Ýlerleyen günlerde uykusuzluk, çok konuþma, yüksek sesle þarký söyleme gibi eylemlerle çevresi tarafýndan deðiþik tavýrlarý dikkat çekmiþ ve hastaneye getirilmiþtir. Klinik deðerlendirmede bu kiþiye manik atak tanýsý konup tedaviye alýnmýþtýr. Yaptýðý satýþý maninin prodrom döneminde gerçekleþtirdiði kanýsýna varýldýðýný bildiren bir rapor düzenlenmiþtir. Örnek 2- Manik dönem sýrasýnda yüklü çekler verip hemen akabinde yakýnlarý tarafýndan hastaneye yatýrýlan bir kiþi karþýlýksýz çek verme suçundan mahkemeye verilmiþti. Hastanede yatarken kendisine gelen mahkeme evraký için "cevap verme süresi" on gün idi. Bu süre içerisinde cevap veremeyeceði gibi bir vekil de tayin edecek kadar saðlýklý olamayacaktý. Bu nedenle kendisine kayyum tayininin uygun olacaðýný bildiren rapor düzenlenmiþti. Velayetin küçük çocuklarýn durum ve davranýþlarýndan sorumlu olma hali olduðu belirtilmiþti. Evlilik sürerken normal koþullarda velayeti ana babanýn birlikte yürüttüðü ancak kýsýtlanma ve düþkünlük durumlarýnda velayetin diðer eþe verilebileceðinden söz edilmiþti. Aðýr depresyon nedeniyle çocuklarýnýn bakýmýný yürütemeyen ana baba velayet hakkýný kaybedebilir. Tanýklýk: Depresyonlarýn tanýklýklarý da özellik taþýr. Kendi kendini suçlamalarda bulunan kiþi kendi dýþýndaki olaylara ilgisiz kalabilir ve mahkemede sorulara yanýt vermeyebilir. Depresyon olgularýnýn tanýklýðý ihtiyatla karþýlanmalýdýr. CMUK 52. madde, Hukuk Usulu Muhakemeleri Kanunu (HUMK) 247. madde. CMUK 52. madde, HMUK 247. madde - Aþaðýdaki kimseler yeminsiz dinlenir. 1. Dinlenme sýrasýnda onbeþ yaþýný bitirmemiþ olanlar veya akýl ve fehim kuvvetlerinin tekemmül edememesinden veya zayýf bulunmasýndan dolayý yeminin mahiyet ve ehemmiyeti hakkýnda kafi bir fikir sahibi olmayanlar Yukarýda yapýlan açýklamalardan da anlaþýlacaðý gibi ister hukuki iþlem olsun, ister cezai eylem olsun yapýlan iþ ile hastalýðýn tarihinin örtüþmesi ve hastalýktan kaynaklanan bir eylem olduðunun bilirkiþi raporunda belirtilmesi gerekir. Adli psikiyatri diðer ruh hastalýklarýnda olduðu gibi duygudurum bozukluklarýnda da çok önemlidir. Bu nedenle bilirkiþilik yapan hekimin son derece özenli çalýþmasý gerekir. Çünkü yapýlan en ufak bir hata asla düzeltilemiyecek sonuçlara neden olabilir. KAYNAKLAR Akgün N (1987) Adli Psikiyatri, Ankara. Dinçmen K (1984) Adli Psikiyatri, Birlik Yayýnlarý, Ýstanbul. Dönmezer S (1965) Ceza Hukuku- Hususi Kýsým, Ýstanbul. EREM F (1976) Türk Ceza Hukuku, Cilt 1. Sevinç Matbaasý, Ankara. Kuyu C (1998) Adli Psikiyatri, Seçkin Yayýnevi, Ankara. Özbek A (1980) Adli Psikiyatri, Yarýaçýk Cezaevi Matbaasý, Ankara. Türk Hukuk Lugatý (1944) Maarif Matbaasý, Ankara. Türk Medeni Kanunu. Türk Ceza Kanunu. Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu (CMUK). Hukuk Usulü Mahkemeleri Kanunu (HUMK). 203

7 BAHAR SEMPOZYUMLARI - V Nisan 2001, Merit Limra Otel Kiri - Kemer - ANTALYA B LGESEL TOPLANTI: D nya Psikiyatri Birli i YILLIK TOPLANTI: T rkiye Psikiyatri Derne i Sempozyum Sekreterli i: Ye im sok. No: 20, Akatlar - STANBUL Tel: , Faks: bahar@psikiyatri.org.tr Kay t ile ilgili yaz malar: Flap Tour, Metin Tansu Cinnah cad. No: ankaya - ANKARA Tel: , Faks: T RK YE PS K YATR DERNE 204 DUYGUDURUM DÝZÝSÝ 2001;4:204

8 DUYGUDURUM BOZUKLUKLARININ ADLÝ YÖNÜ 205